Toegang tot de Bloedbaan. Wat moet u weten?

Transcriptie

1 Toegang tot de Bloedbaan Wat moet u weten?

2

3 Inhoudsopgave 1. Voorwoord 2. Informatie Lievensberg ziekenhuis 3. De shunt: de inwendige toegang tot de bloedbaan 4. De uitwendige toegang tot de bloedbaan 5. Hoe kunt u zelf de shunt controleren? 6. Wat zijn mogelijke complicaties? 7. Onderzoeken van de shunt 8. Behandeling van complicaties 9. Tot slot. 1

4 1. Voorwoord Deze folder is bedoeld om u te informeren over de shunt. Hoe u er mee om moet gaan en wat u kunt doen bij eventuele problemen. Na het lezen van deze informatie zullen er misschien nog vragen onbeantwoord blijven. Deze kunt u stellen aan de arts of de dialyseverpleegkundige. 2. Informatie Lievensberg ziekenhuis Adres : Boerhaaveplein 1 Postcode + Plaatsnaam : 4624VT Bergen op Zoom Telefoon algemeen : (0164) Telefoon dialyseafdeling : (0164) De dialyseafdeling is van maandag tot en met zaterdag rechtstreeks te bereiken van 7.30u tot 21.00u. Heeft u buiten deze tijd problemen met de shunt of andere zaken die dialyse gerelateerd zijn, dan kunt u het algemene nummer bellen van het ziekenhuis en zult u doorgeschakeld worden met een dialyseverpleegkundige die op dat moment dienst heeft. 2

5 3. De shunt: de inwendige toegang tot de bloedbaan Met hemodialyse worden afvalstoffen en overtollig vocht verwijderd uit het bloed. Dit wordt gedaan met behulp van een filter (kunstnier). Om voldoende bloed naar de kunstnier te kunnen leiden is er een toegang tot de bloedbaan nodig. Dit kan een katheter in een groot bloedvat zijn of een shunt. De shunt is een verbinding tussen een slagader en een ader. Er is een operatie nodig om de shunt te maken. Cimino-, Gracze- of Basilicashunt (shunt van eigen bloedvaten) Door middel van een operatie wordt onder algehele of plaatselijke verdoving een verbinding gemaakt tussen een slagader en een ader ter hoogte van de pols/onderarm (Cimino) of ter hoogte van de elleboogplooi (Gracze). Hiervoor wordt u kortdurend in het ziekenhuis opgenomen. Als gevolg van deze verbinding zal door de grote bloedstroom de ader zich gaan ontwikkelen, u ziet de ader dan opzwellen. Het duurt ongeveer 6 weken voordat de shunt gebruikt kan worden. Na deze periode kan de shunt worden aangeprikt om het bloed via slangen naar de kunstnier te leiden. Kunststof shunt Als uw eigen bloedvaten niet geschikt zijn om een shunt aan te leggen, kan gekozen worden voor een kunststof bloedvat. Door middel van een operatie wordt, onder plaatselijke of onder algehele narcose, een kunststof bloedvat in de onderarm geplaatst. Vaak wordt deze in een lus aangelegd. Ook hiervoor wordt u een aantal dagen in het ziekenhuis opgenomen. De eerste dagen na de operatie zal de arm 3

6 gevoelig en opgezwollen zijn. Dit trekt na enkele dagen of weken weg. Wanneer het kunststof bloedvat is vastgegroeid in het weefsel, dit is meestal na 2 tot 4 weken, kan dit vat aangeprikt worden om tijdens de dialyse het bloed naar en van de kunstnier te leiden. 4. De uitwendige toegang tot de bloedbaan Wanneer u acuut moet gaan dialyseren of wanneer hiervoor genoemde toegangen tot de bloedbaan niet mogelijk zijn, bestaat er nog de mogelijkheid van een dialysekatheter. Hierbij wordt vaak onderscheid gemaakt tussen een tijdelijke en permanente katheter. Tijdelijke dialysekatheter Dit is een kunststof slang van ongeveer 20 cm lang, die in de halsader, sleutelbeenaders of de liesader ingebracht kan worden. Het voordeel van deze katheter is dat er geen operatieve ingreep nodig is om de katheter in te brengen. Bovendien is de katheter na inbrengen meteen te gebruiken. Het nadeel is dat dit een tijdelijke oplossing is. Er moet toch nog gezocht worden naar een permanente toegang tot de bloedbaan. Na het inbrengen van de katheter in de hals- of sleutelbeenader wordt er ter controle nog een röntgenfoto gemaakt. Dit om te controleren of de katheter goed in het vat ligt en om er zeker van te zijn dat er geen complicaties zijn. De dialysekatheter wordt afgeplakt met een steriele pleister. Deze wordt in principe 1x per week verschoond. Op de katheter worden de lijnen aangesloten die het bloed naar de kunstnier leiden. Let op: met een tijdelijke dialysekatheter mag niet gedoucht worden! Alleen wassen aan de wastafel is toegestaan. 4

7 Neem contact op met de dialyseafdeling als: - De pleister losraakt. - Het verband nat wordt. - De insteekopening van de katheter nabloedt. - Er pijnklachten bij de insteekopening zijn. - Er temperatuursverhoging optreedt. Permanente dialysekatheter Deze katheter kan in de hals- of sleutelbeenader ingebracht worden. In tegenstelling tot de tijdelijke dialysekatheter is deze katheter er voor gemaakt om zo lang mogelijk in het bloedvat te blijven. De nefroloog brengt de katheter onder plaatselijke verdoving in op de dialyseafdeling. Deze katheter komt gedeeltelijk onder de huid te liggen, dit om de katheter vast te laten groeien en om infectie tegen te gaan. Na het plaatsen van de katheter wordt er een controle röntgenfoto gemaakt. Deze katheter is na het inbrengen meteen geschikt om te gaan gebruiken voor de dialysebehandeling. De dialysekatheter wordt afgeplakt met een steriele pleister. Deze wordt in principe 1x per week verschoond. Overleg met de dialyseverpleegkundige en uw nefroloog of u mag douchen met deze katheter. Op de katheter worden lijnen aangesloten die het bloed naar de kunstnier leiden. Neem contact op met de dialyseafdeling als: - De insteekopening bij de katheter nabloedt. - Er pijnklachten ontstaan bij de insteekopening. - Er temperatuursverhoging optreedt. - De pleister losraakt. - Het verband nat wordt. 5

8 5. Hoe kunt u zelf de shunt controleren? Luisteren Wij raden u aan om de shunt met behulp van een stethoscoop 3 keer per dag te beluisteren over de gehele lengte. Let er op dat u met de stethoscoop niet te veel druk uitoefent, omdat het shuntgeluid hierdoor beïnvloed kan worden. Het geluid wat u hoort wordt veroorzaakt door de kracht waarmee het bloed door de shunt stroomt. Door de shunt regelmatig te beluisteren gaat u het shuntgeluid herkennen. Wanneer de shunt goed functioneert, kan er in overleg met de nefroloog voor gekozen worden om een maal per dag naar de shunt te luisteren. Bekijken en voelen Door de shunt elke dag te bekijken en het hele traject met 2 vingers te bevoelen kunt u veranderingen vaststellen. Deze veranderingen kunnen zijn: - Verkleuring van de huid/wondjes. - Zwelling. - Pijnlijke en/of harde shunt. - De trilling in de shunt is minder of niet meer voelbaar of het geluid heeft plaatsgemaakt voor kloppen. - Gevoelloze, koude en/of blauwe vingers. Wanneer u een van deze veranderingen constateert, is het van groot belang dat u rechtstreeks contact opneemt met de dialyseafdeling of dialyseverpleegkundige, ook in het weekeinde en s nachts. Door tijdig in te grijpen kan de shunt behouden blijven. 6

9 Probeer de shuntarm te ontzien door: - Niet op de shuntarm te gaan liggen. - Geen knellende kleding, armbanden of horloge te dragen aan de shuntarm. - Korstjes te laten zitten in verband met infectiegevaar. - Extreme warmte of koude vermijden. - Geen zware tassen en dergelijke met de shuntarm tillen. - Geen bloeddruk laten meten aan de shuntarm. - Geen bloed af laten nemen aan de shuntarm. 7

10 6. Wat zijn mogelijke complicaties? Nabloeden van de shunt Na de dialysebehandeling worden de naalden uit de shunt verwijderd en de prikgaatjes met de hand afgedrukt. Dit gebeurt met steriele gaasjes. De normale afdruktijd bedraagt ongeveer 15 minuten. Als de prikgaatjes dicht zijn, wordt er een pleister op geplakt. Indien wenselijk wordt de shuntarm verbonden met een licht verband. Als de prikgaatjes weer gaan bloeden, drukt u meteen de prikgaatjes weer dicht, bij voorkeur met steriele gaasjes. Wij adviseren u dit minimaal 15 minuten onafgebroken te doen, totdat de prikgaatjes niet meer nabloeden. Wanneer de prikgaatjes dan nog niet dicht zijn, nogmaals afdrukken, ditmaal 45 minuten. Dek het vervolgens af met een steriel gaasje en leg eventueel een licht drukverband aan. Het drukverband mag niet te strak zitten! Dit om stolling van de shunt te voorkomen. Indien het prikgaatje niet dicht gaat, moet u de dialyseafdeling of de dienstdoende dialyseverpleegkundige bellen voor verdere instructies. Bloedingen bij katheter De katheter zit vastgehecht. Toch bestaat de kans dat u de katheter door een plotselinge beweging, bijvoorbeeld tijdens het uitkleden, uit het bloedvat trekt. Wanneer dit gebeurt, is het van groot belang dat u op de grond gaat liggen en de insteekopening afdrukt. Schakel hulp in die contact opneemt met de dialyseafdeling. Verandering van het shuntgeluid Zoals eerder beschreven staat, luistert u 3x per dag naar de shunt met behulp van een stethoscoop. Zo raakt u bekend met het shuntgeluid. Hierdoor bent u in staat veranderingen daarin op te merken. Veranderingen in de shunt kunnen er op wijzen dat de shunt niet meer goed functioneert. Daarom is het van groot belang dat u bij geluidsveranderingen direct contact opneemt met de dialyseafdeling! 8

11 Veranderingen in het shuntgeluid kunnen zijn: - een zachter geluid - een hoger geluid - geen geluid. Bloeduitstorting Een bloeduitstorting onder de huid, ook wel een hematoom genoemd, kan op verschillende manieren ontstaan: - direct na de shuntoperatie kan een bloeduitstorting in het operatiegebied ontstaan - indien het aanprikken van de shunt moeizaam verloopt - indien u de arm aan een hard voorwerp stoot - soms na afdrukken. Het gebruik van bloedverdunnende medicatie kan een versterkend effect hebben op het ontstaan van een bloeduitstorting. De bloeduitstorting verdwijnt spontaan na enkele dagen. In deze tijd kan hij van kleur veranderen. Wordt de bloeduitstorting groter en/of treden er zwelling en pijnklachten op, neem dan contact op met de dialyseafdeling. Wanneer de bloeduitstorting pijnlijk is, kan er een coldpack of ijs, gewikkeld in een handdoek, gebruikt worden ter verlichting. Pijnlijke, rode shunt Wanneer uw shunt pijnlijk is en eventueel hard aanvoelt en/of rood, warm of gezwollen is, raden wij u aan uw temperatuur op te nemen en daarna contact op te nemen met de dialyseafdeling. Het is mogelijk dat de shunt ontstoken is. Een pijnlijke, rode shunt kan ook wijzen op een irritatie van de huid van de shuntarm. Dit kan ontstaan door bijvoorbeeld het gebruik van pleisters of ontsmettingsmiddelen die nodig zijn voor of na het aanprikken van de shunt. 9

12 Gevoelloze, koude en/of blauwe vingers Het komt voor dat de doorbloeding naar de hand verminderd is ten gevolge van het aanleggen van de shunt. Vooral tijdens de dialyse kan de hand koud/gevoelloos zijn. Mogelijk kan het helpen om tijdens de dialyse een handschoen te dragen. Bij gevoelloze koude vingers buiten de dialyse om, moet er contact opgenomen worden met het dialysecentrum. 10

13 7. Onderzoeken van de shunt Shuntfoto Een shuntfoto maakt de binnenzijde van de shunt zichtbaar door middel van röntgenapparatuur en röntgencontrastvloeistof. Een reden om een shuntfoto te maken kan zijn wanneer een shunt niet goed functioneert, bijvoorbeeld door een vernauwing. Om een shuntfoto te kunnen maken is het noodzakelijk dat er een naald in de shunt zit. Wanneer de contrastvloeistof uitgespoeld moet worden door middel van dialyse, wordt een angiogram voor de dialyse gemaakt. Dit alles wordt afgesproken door uw behandelend arts. De verpleegkundige brengt u naar de röntgenafdeling waar de shuntfoto gemaakt wordt. Zodra u op een behandeltafel ligt, plaatst de röntgenlaborant een bloeddrukmanchet om uw bovenarm, aan de arm waar de shunt zit. Vervolgens wordt uw shuntarm gedesinfecteerd en worden er steriele doeken omheen gelegd. Via de dialysenaald wordt er een contrastvloeistof ingespoten, terwijl de bloeddrukmanchet strak wordt opgepompt, zodat er tijdelijk geen bloeddoorstroming in de arm plaatsvindt. Dit kan het gevoel van een slapende arm veroorzaken of een pijnlijk gevoel geven. Op dat moment worden er foto's gemaakt. Zodra de foto s gemaakt zijn, loopt de bloeddrukmanchet weer leeg en de bloeddoorstroming herstelt zich weer. Van de contrastvloeistof kunt u een warm gevoel krijgen, dit is normaal en het gaat ook weer snel over. Als er geen bijzonderheden zijn, kunt u, na het verwijderen van de naalden op de dialyseafdeling, naar huis. Let op! Vertel altijd aan uw arts of aan de verpleegkundige wanneer u overgevoelig bent voor contrastvloeistof. Er kan dan wel een shuntfoto gemaakt worden, maar er wordt dan eerst preventief 11

14 medicatie (tavegil en prednison) gegeven ter voorkoming van een reactie. Echo Doppler of duplex Bij dit onderzoek worden de bloedvaten onderzocht met onhoorbare hoge geluidsgolven. Dit ultra geluid wordt weerkaatst op de wand van het bloedvat en geeft door middel van een echobeeld informatie over de vorm van de vaatwand. Ook wordt een deel van dit echogeluid weerkaatst op de bloedstroom en geeft zo informatie over de snelheid van het bloed dat door het vat stroomt. De laborant vraagt u om op een behandeltafel te gaan liggen. Vervolgens wordt er een apparaatje over de huid bewogen. Om het geluid optimaal te kunnen geleiden, wordt de huid op de onderzoeksplaats ingesmeerd met contactgel. Het onderzoek is pijnloos en duurt 30 tot 45 minuten. Flowmeting De flowmeting wordt tijdens dialyse door een dialyseverpleegkundige uitgevoerd. Er worden sensoren op de bloedlijnen geplaatst die verbonden zijn met een registratieapparaat. Vervolgens wordt er ongeveer 10 ml zoutwater in de bloedlijn geïnjecteerd, waarna een meting plaatsvindt. Hierdoor is het mogelijk te registreren hoeveel milliliter bloed per minuut door de shunt stroomt en te constateren of de shunt nog goed functioneert. In principe wordt er 1x per 3 weken een flowmeting uitgevoerd. Dit onderzoek is pijnloos en duurt ongeveer 15 minuten. 12

15 8. Behandeling van complicaties Dotteren Als er tijdens een angiogram of duplex een vernauwing wordt waargenomen, wordt er meestal besloten om te dotteren. Dit gebeurt op de röntgenafdeling. Dotteren is het oprekken van de vernauwing door middel van een katheter die voorzien is van een ballonnetje. Via een naald in de shunt wordt de katheter ingebracht. Het ballonnetje wordt op de plaats van de vernauwing opgeblazen, waardoor de vernauwing na enige tijd verdwijnt. De behandeling kan pijnlijk zijn. Na de behandeling wordt de katheter verwijderd. Om het functioneren van de shunt te controleren, verblijft u nog 1 uur na het verwijderen van de naald op de dialyseafdeling. Hierna mag u naar huis. Wanneer het uw dialysedag is, krijgt u nog uw dialyse. De naalden worden dan pas na de dialyse verwijderd. Operatie Indien uw shunt niet meer functioneert, wordt er operatief ingegrepen. Hiervoor is het noodzakelijk dat u opgenomen wordt. Afhankelijk van de aard van het probleem wordt getracht de shunt operatief te herstellen. Lukt dat niet, dan wordt er een andere shunt aangelegd. Ter overbrugging kan het dan zijn dat u een tijdelijke dialysekatheter krijgt. 13

16 9. Tot slot In deze folder staat de procedure vermeld zoals hij meestal gaat bij de vaattoegang, maar er kan in bepaalde gevallen van afgeweken worden. De nefroloog en de verpleegkundige leggen dit dan zo goed mogelijk aan u uit. Deze pagina is bedoeld om persoonlijke informatie te noteren of om vragen op te schrijven die u aan de arts of verpleegkundige wilt stellen. Niet prikken op de armen. Eventueel prikken op de handruggen. juni

17