Pituitary Pars Intermedia Dysfunction (PPID) vanuit een Natuurgeneeskundig oogpunt bekeken

Transcriptie

1 Pituitary Pars Intermedia Dysfunction (PPID) vanuit een Natuurgeneeskundig oogpunt bekeken Ilze van Merrebach Veterinaire Natuurgeneeskunde-Silverlinde Praktijk Natuurlijk September 2015

2 Copyright 2015 Ilze van Merrebach 2

3 3

4 Voorwoord In het kader van mijn opleiding tot Veterinair Natuurgeneeskundig Therapeut aan opleidingsinstituut Silverlinde ben ik deze scriptie, als laatste afrondende opdracht, gaan schrijven. Waarom PPID als onderwerp? De keuze van het onderwerp van deze scriptie is gekomen door mijn eerste paard Issey (1993). In 2007 kreeg Issey, toen 14 jaar oud, steeds vaker last van mok, luchtwegklachten en begonnen de zomereczeem klachten. Er volgden twee jaren van reguliere behandelingen wat geen goed resultaat opleverde. In 2009, kwamen daar de eerste verschijnselen van PPID bij, terugval in conditie, slechte vacht, steeds meer spierterugval en ze ontwikkelde een hangbuik. Ik heb toen besloten om een bloedtest te laten doen bij een reguliere dierenarts, waar geen duidelijke conclusie uit kwam. Ik ben toen verder gaan zoeken en kwam in 2010 uit bij Annika ten Napel van Holistisch Praktijk Den Hoek. Er is door haar met de Lecher antenne gemeten en die wees onder andere uit; een zwakke hypofyse en insulineresistentie. Uiteindelijk zijn we alles in stappen gaan aanpakken, de voeding: geen brok meer en hooi in plaats van kuil, de insulineresistentie met de Gluco Balance, reinigen met groene leem en Detox Comp. Na drie jaar intensief behandelen en het aanpassen van de training, zorgen voor stressverlaging en speciale voeding is ze weer, naast de sporen die het heeft achtergelaten en de PPID die latent aanwezig is, een nog fitte 22 jarige merrie. Er zijn zoveel paarden met soortgelijke problemen als Issey, die gebaat zouden zijn bij een natuurgeneeskundige aanpak. Het heeft mij ervan overtuigd dat PPID niet op zichzelf staat, maar dat er meerdere zaken meespelen, en dat het lichaam vaak al eerder signalen laat zien. Met deze scriptie hoop ik een bijdrage te leveren aan de levenskwaliteit van paarden met PPID door zo volledig mogelijke informatie te leveren aan paardeneigenaren en collega therapeuten. Afbeelding 1: Issey klinische veranderingen [52] Dankbetuiging Deze scriptie is niet zonder hulp tot stand gekomen. Bij deze wil ik op de eerste plaats mijn partner Rob bedanken, mijn zwager Elco en zus Paulien voor hun inzichten en taalkundige ondersteuning. Mijn docenten, klasgenoten en de mensen die mij te woord hebben gestaan over dit onderwerp. En iedereen die het enquêteformulier heeft ingevuld. En last but not least wil ik alle paarden bedanken en in het bijzonder Issey. Ilze van Merrebach Velp, September

5 Inhoudsopgave Voorwoord... 4 Inhoudsopgave... 5 Samenvatting... 7 Inleiding Begripsbepaling Natuurgeneeskunde Basis Bio Regulatie Systeem (BBRS) Homotoxicologie Kwantumfysica en de medische wetenschap Raamwerk Chakra s De Traditionele Chinese Geneeskunde (TCM) De Vijf elementen theorie Wat is PPID Anatomie van de hersenen, hypothalamus en hypofyse Hoe ontstaat PPID? Functies van Cortisol (Glucocorticoïde) Komt PPID de laatste jaren vaker voor? De symptomen van PPID Insulineresistentie(IR) en de relatie met PPID Het Equine Metabool Syndroom (EMS) en de relatie met PPID Hoefbevangenheid en de relatie met PPID De verschillende visies op de mogelijke oorzaak van PPID Natuurgeneeskundige visies op de mogelijke oorzaken van PPID Milieu en omgeving...17 Stress...17 Voeding, Insulineresitentie & Equine Metabool Syndroom...17 Vaccinatie...18 Raamwerk: het endocrien systeem Reguliere diergeneeskundige visies op de mogelijke oorzaken van PPID Oxidatieve stress...18 Gebruik van Corticosteroïden Methoden om PPID bij het paard vast te stellen Regulier diergeneeskundige testen

6 5.2 Natuurgeneeskundige testen Reguliere diergeneeskundige behandeling Pergolide Prascend Te nemen maatregelen bij het paard met PPID Voeding Weidemanagement Beweging Vermindering van stress Vacht- en Huidverzorging Hoef- en Gebitsverzorging Vaccineren & Ontwormen Natuurgeneeskundige middelen Bachbloesem remedies Bachbloesemtherapie en het paard met PPID Aromatherapie Aromatherapie en het paard met PPID Celzouttherapie Reinigingskuur Supplementen Vitex Agnus-Castus (Monnikspeper) Vitamine & Mineralen Diversen Toekomst visie Enquête Resultaten Conclusie Literatuurlijst en Bronvermelding Verklarende woordenlijst Bijlagen

7 Samenvatting De scriptie start in hoofdstuk 1 met een korte uitleg over begrippen die met het onderwerp te maken hebben. In hoofdstuk 2 wordt uitgelegd wat PPID is en hoe het ontstaat. Vervolgens, in hoofdstuk 3, wordt er ingegaan op alle zichtbare en niet zichtbare symptomen van PPID. In hoofdstuk 4 worden de natuurgeneeskundige en reguliere diergeneeskundige visies op de mogelijke oorzaken van PPID besproken. Het diagnosticeren door middel van een aantal methodes, zoals de ACTH bloedtest en de Lecher antenne, wordt in hoofdstuk 5 gesproken. Hoofdstuk 6 gaat over de mogelijkheden van de reguliere diergeneeskundige behandeling. Verderop in hoofdstuk 7 worden de te nemen maatregelen benoemd die belangrijk zijn. In hoofdstuk 8 volgt een uiteenzetting van een aantal natuurgeneeskundige middelen, die ingezet kunnen worden bij het behandelen van het PPID paard. De scriptie wordt afgesloten met een stukje toekomstvisie en de conclusie, waarin een antwoord op de probleemstelling wordt gegeven. A Afbeelding 1: Paarden met PPID [41] 7

8 Inleiding PPID is de correcte naam voor de ziekte van Cushing bij het paard, het is een verouderingsziekte die met het stijgen van de leeftijd vaker voorkomt. PPID is het disfunctioneren van de middenkwab van de hypofyse. Het is een van de meest voorkomende endocriene aandoeningen bij paarden en kan diverse symptomen, zoals hoefbevangenheid veroorzaken. In de praktijk kom ik steeds meer paarden tegen met PPID en het blijkt dat die paarden achteraf gezien al langer met PPID gerelateerde symptomen liepen. [41] De probleemstelling: PPID behandelen met natuurgeneeskundige middelen, zin of onzin? Om de probleemstelling op een goede manier te kunnen beantwoorden heb ik de volgende deelvragen opgesteld: De laatste jaren komt PPID vaker voor is dat zo? Welke maatregelen kan ik nemen bij het paard met PPID? Welke natuurlijke middelen zijn er om PPID te behandelen? Doelgroepen Paardeneigenaren, veterinair therapeuten en andere geïnteresseerden. Doelstelling Het doel van deze scriptie is duidelijkheid geven over wat de ziekte PPID precies inhoudt wat de symptomen zijn, hoe zien de diverse behandelmethoden eruit en wat is de toekomstvisie. Ik wil inzichtelijk maken of er een toegevoegde waarde is wanneer je op een holistische manier te werk gaat. Onderzoeksmethode Dit onderzoek is een beschrijvend onderzoek. Aan de hand van de verzamelde literatuur en resultaten van dit onderzoek moet worden vastgesteld of het zin heeft om PPID met natuurgeneeskundige middelen te behandelen. Hiervoor heb ik diverse bronnen gebruikt, de informatie is afkomstig uit verschillende vakliteratuur, internetpublicaties en bibliotheken. Het gaat hierbij om visies, feiten, wetenschappelijke bevindingen en meningen van deskundige die in mijn ogen relevant zijn. Ook zijn hierin meegenomen de kennis uit de lesstof, literatuurstudie, de enquête en mijn eigen inzichten en ervaring. Enkele opmerkingen t.b.v. de leesbaarheid Daar waar in deze scriptie sprake is van hij is dan evengoed zij bedoeld. Als de term paard wordt gebruikt, wordt daar eveneens pony mee bedoeld. Om de leesbaarheid te vergroten is dit niet steeds zo aangegeven. Moeilijke woorden, medische termen en begrippen worden in de verklarende woordenlijst toegelicht, deze lijst bevindt zich aan het einde van de scriptie. De bron wordt aangegeven met een cijfer tussen haakjes, bijvoorbeeld [1] en deze correspondeert met een geraadpleegde bron welke terug te vinden is in de literatuurlijst. Verwijzing naar een bijlage wordt aangegeven door een letter bijvoorbeeld (bijlage A), de bijlagen bevinden zich achter in deze scriptie. Medische afkortingen die veel gebruikt worden zijn: PPID Pituitary Pars Intermedia Dysfunction IR Insulineresistentie en EMS Equine Metabool Syndroom. 8

9 1. Begripsbepaling In dit hoofdstuk worden beknopt een paar begrippen omschreven welke meer duidelijkheid geven over wat een natuurgeneeskundige visie precies inhoudt. 1.1 Natuurgeneeskunde De traditionele Europese natuurgeneeskunde is een geneeswijze, dat wil zeggen een consistent (duurzaam en samenhangend) geheel van diagnostische en therapeutische methoden ter bevordering van de gezondheid. De definitie van gezondheid is: Een toestand van volkomen lichamelijk, psychisch en sociaal welbevinden en niet alleen afwezigheid van ziekte of gebrek. Natuurgeneeskunde is een verzamelnaam voor meerdere therapieën die als doel hebben het zelfvermogen van een levend wezen te stimuleren en te ondersteunen. Op die manier wordt het lichaam geholpen de ziekte zo goed mogelijk aan te pakken. In de natuurgeneeskunde wordt holistisch gedacht: lichaam en geest worden als een eenheid gezien. Het geheel is meer dan de som der delen Celzouten, Fytotherapie, Homeopathie en Essentiële oliën worden hierbij ingezet. [16] 1.2 Basis Bio Regulatie Systeem (BBRS) Lichaamscellen liggen niet direct tegen elkaar aan. Tussen de cellen is losmazig bindweefsel en intermediair bindweefselvloeistof aanwezig. In deze tussencelstof worden voedingsstoffen en afvalstoffen vervoerd van en naar de cellen. Het fungeert als het ware als een weg tussen verschillende dorpen. Dit bindweefsel heeft een belangrijke functieregulatie zoals prikkeloverdracht binnen het zenuwstelsel, temperatuurcontrole en stofwisseling. Bij een intact BBRS kan via bloed en lymfe afvalstoffen worden afgevoerd en voedingsstoffen worden aangevoerd. Het BBRS gaat falen als er een opeenstapeling van afvalstoffen gaat plaatsvinden. Via de spijsvertering, inademing of de huid kunnen meer afvalstoffen binnen komen dan het lichaam kan verwerken. Denk hierbij aan: slechte voeding, lichaamsvreemde stoffen zoals chemische kleur en smaakstoffen, zware metalen, vervuilde lucht en medicatie. Er is geen interactieve verbinding meer mogelijke tussen de cellen en er kan niet meer gereageerd worden op interne en externe factoren. Er treden blokkades op. Cellen raken in de war en gaan fout reageren. Ze gaan bijvoorbeeld op lichaamseigen stoffen reageren alsof het vijanden zijn. Zo ontstaat bijvoorbeeld een allergie. [53] 1.3 Homotoxicologie Homotoxinenleer betekent leer van de zelfvergiftiging en wordt ook het systeem van Reckeweg genoemd naar de bedenker Dr. Reckeweg een Duitse professor. Een ziekte is een poging van het lichaam om zich te ontdoen van gifstoffen. Volgens het systeem van Dr. Reckeweg geven alle processen, die wij ziektes noemen, aan dat het lichaam met gifstoffen kampt en dat het deze gifstoffen onschadelijk wil maken en wil uitscheiden. De leer van Reckeweg beschrijft deze processen in verschillende fases, zes zelfvergiftigingsfasen, oplopend van licht verontreinigd tot zwaar vervuild. [16] Meer informatie hierover vindt u in bijlage A. 1.4 Kwantumfysica en de medische wetenschap De Kwantumfysica houdt zich bezig met de studie van de bouwstenen binnen in het atoom. Dit zijn zeer kleine deeltjes, deeltjes die zo klein zijn dat de gewone Newtonse natuurkunde (wetten van Newton) niet meer opgaat. De ontwikkeling ervan sinds het begin van de 20 e eeuw kan beschouwd worden als de grootste revolutie in de natuurkunde sinds het ontstaan ervan in de 17e eeuw. Het is aan Albert Einstein te danken die met zijn relativiteitstheorie het heersende wereldbeeld van de Newtoniaanse fysica voorgoed veranderde. 9

10 Hij bewees dat Newtons wetten van de fysica op geen enkele wijze statisch waren, maar relatief ten opzichte van de waarnemer en het waargenomen object. Volgens de kwantumtheorie van Einstein, zijn de biochemische moleculen waaruit het fysieke lichaam is opgebouwd, een vorm van vibrerende energie. Fysieke materie en energie zijn daarom eigenlijk hetzelfde, er is slechts sprake van verschillende 'trillingsfrequenties'. Het lichaam bevat een aantal systemen, waaronder de bloedsomloop, de spijsvertering, het endocriene stelsel. Waar bestaan die uit? Weefsels en organen Waar zijn de weefsels en organen van gemaakt? Cellen Waar zijn de cellen van gemaakt? Moleculen Waar zijn de moleculen van gemaakt? Atomen Waar zijn de atomen van gemaakt? Subatomaire deeltjes Waar zijn subatomaire deeltjes van gemaakt? Energie! De reguliere geneeskunde heeft de aansluiting op de kwantumfysica en de hieruit voortgekomen biofysische geneeskunde nog niet volbracht en staat wetenschappelijk gezien nog op het niveau van voor begin [37] 1.5 Raamwerk Chakra s Levensenergie is overal om ons heen en in ons aanwezig. Alle energie, zowel positief als negatief heeft een eigen frequentie, een trillingshoogte. Elk chakra heeft ook een eigen trillingsfrequentie. Een chakra is te vergelijken met een energiebron. Deze neemt energie op en geeft energie af via energiebanen die door het lichaam stromen. Visueel kun je het vergelijken met een wielvormig draaikolk. Er zijn 7 hoofdchakra s. [20] 1.6 De Traditionele Chinese Geneeskunde (TCM) De Chinese Geneeswijzen bestaan al vijfduizend jaar. Yin en Yang staan aan de oorsprong van deze geneeskunst. Yin en Yang staan voor twee tegengestelde principes of krachten waarvan alle aspecten van het leven en het universum doordrongen zijn. Het Yin-Yangsymbool is de Oud-Chinese voorstelling van de kosmische dualiteit, waarbij Yin vrouwelijkheid (aarde, koude, het noorden, vochtigheid) symboliseert en Yang mannelijkheid (hemel, warmte, het zuiden, droogte). Het zijn niet alleen tegenstellingen, maar vooral complementaire (elkaar aanvullende) waarden. [54] 1.7 De Vijf elementen theorie De theorie van de '5 elementen' is een verfijning van de principes van 'Yin en Yang'. Deze theorie is gebaseerd op de verschijnselen in de natuur. De vijf elementen zijn vuur, aarde, metaal, water en hout. Elk element afzonderlijk heeft zijn specifieke eigenschappen, een eigen kleur, emotie en energiebanen. Meer informatie vindt u in bijlage B. [54] 10

11 2. Wat is PPID PPID is de correcte naam voor de ziekte van Cushing bij het paard en de afkorting staat voor Pituitary Pars Intermedia Dysfunction. Dit betekent het disfunctioneren van het middengedeelte (Pars intermedia) van de hypofyse (Pituitary). De ziekte van Cushing draagt de naam van de Amerikaanse wetenschapper en neurochirurg Harvey Cushing ( ). Deze ziekte werd als eerst in 1932 door hem bij mensen omschreven met een adenoom (tumor) in de hypofyse als oorzaak. In hetzelfde jaar werd een vergelijkbare ziekte bij het paard gedocumenteerd. [5] PPID is een hormonale aandoening waarbij de aanmaak van hormonen is ontregeld. Er groeit een langzaam groeiende, vaak goedaardige, tumor in de hypofyse waardoor deze erg actief wordt en de hormoonhuishouding doet ontsporen. [41] Deze ontregeling van de hormoonhuishouding heeft ernstige gevolgen voor het functioneren van het paardenlichaam. Een van de opvallendste kenmerken van PPID bij het paard is hirsutisme (overmatige haargroei) en laminitis (hoefbevangenheid). De tumor wordt bij alle rassen gezien maar iets meer bij merries. Hoewel de aandoening al bij paarden met een leeftijd van 7 jaar is vastgesteld, wordt de ziekte gewoonlijk vanaf een leeftijd van 12 tot 15 jaar opgemerkt en bedraagt de gemiddelde leeftijd 20 jaar. In het verleden werden deze ziekteverschijnselen bij paarden van middelbare leeftijd (15-20 jaar) niet herkend. Men dacht dat de veranderingen aan het paard te maken hadden met het normale ouder worden. Al sinds de jaren 80 wordt deze ziekte gediagnostiseerd. De laatste jaren wordt er ook veel onderzoek naar gedaan en wordt er gewerkt aan een betere behandeling. Het is een degeneratieve aandoening die geleidelijk ontstaat en op dit moment nog niet te genezen is. [5,10,51] 2.1 Anatomie van de hersenen, hypothalamus en hypofyse Om het ziektebeeld te kunnen begrijpen, is het belangrijk te weten welke factoren er meespelen binnen het ziekteproces. De hersenen zijn het waarnemende, aansturende, controlerende en informatie verwerkende orgaan. De hersenen bevinden zich in het hoofd van het paard en zijn een erg ingewikkeld orgaan. Het is opgebouwd uit vele verschillende onderdelen die allemaal een andere functie hebben en toch met elkaar in verbinding staan. De productie van hormonen wordt geregeld door de hypothalamus en de hypofyse, die beiden in het hersengebied liggen. De hypothalamus is betrokken bij veel verschillende functies van het autonome zenuwstelsel. De voornaamste taak van de hypothalamus is het in stand houden van het interne evenwicht. De hypofyse, ter grootte van een walnoot (2,5 a 3gram) en ook wel bekend als het hersenaanhangsel, is gelegen op het laagste punt in de schedel. De hypofyse is door middel van de hypofysesteel verbonden met de hypothalamus. [27] De hypofyse wordt beschouwd als de hoofdklier, omdat de hormonen die de hypofyse afgeeft weer inwerken op andere hormoonproducerende klieren zoals de bijnieren, de schildklier en de geslachtsklieren. De hypofyse is ook de plaats waar het zenuwstelsel en het endocriene stelsel samenkomen en waar hun werking op elkaar afgesteld moet worden. De hypofyse speelt aldus een veelzijdige rol bij de functies in het lichaam en bij vele ziekteprocessen. [12] 11

12 Afbeelding 2-1: Hypofysehyperplasie Afbeelding 2-2: Hypofyse Paard [22] op lijkschouwing paard met PPID [1] De hypofyse wordt anatomisch onderverdeeld in drie verschillende kwabben: de achterkwab (neurohypofyse), de voorkwab (adenohypofyse) en de middenkwab (pars intermedia). De hypofyse maakt in de middenkwab het bijnierhormoon ACTH (adrenocorticotroop hormoon) aan en scheidt het af aan het bloed om de productie van cortisol in de bijnieren te stimuleren. 2.2 Hoe ontstaat PPID? In de hypothalamus zijn zenuwen aanwezig die de signaalstof dopamine aanmaken. Bij PPID raken de zenuwen in de hypothalamus verloren en hierdoor krijgt de middenkwab (pars intermedia) van de hypofyse onvoldoende dopamine aangeboden. Waardoor de zenuwen verloren gaan blijft speculeren. Dopamine zorgt er onder andere voor dat het aantal cellen in de middenkwab gelijk blijft. Bij een tekort aan dopamine ontbreekt deze remmende invloed op de grootte van de middenkwab. De Pars Intermedia begint ongecontroleerd te groeien en er ontstaat een tumor. Daardoor kan het hypofysegewicht verdubbelen of zelfs verdrievoudigen. Hierdoor kan incidenteel drukbeschadiging optreden van nabijgelegen structuren als de hypothalamus en de kruising van de oogzenuw. De tumor is vaak goedaardige en deze zaait vrijwel nooit uit. Nog een bijkomend probleem is de toename van de productie van ACTH, de toegenomen ACTH-concentratie zorgt ervoor dat de bijnierschors een overmaat aan Glucocorticoïden (cortisol, corticosteron en cortison) produceert en afgeeft aan het bloed. Glucocorticoïde stimuleert de nieuwvorming van glucose (=Gluconeogenese). Tijdens stresssituaties is meer glucose nodig om snel en adequaat te kunnen reageren. De cortisols- en suikerspiegels in het bloed worden te lang verhoogt en de bijnieren raken hierdoor uitgeput. Glucocorticoïde onderdrukt ook bepaalde witte bloedcellen en heeft dus een remmende werking op het immuunsysteem. Eenmaal is bij het paard een tumor in de bijnierschors beschreven. Naast ACTH-producerende hypofysetumoren kunnen ook iatrogene behandeling met corticosteroïden PPID veroorzaken. [34,42,8] 2.3 Functies van Cortisol (Glucocorticoïde) Bepaalt het slaap- en waakritme. Zorgt ervoor dat het paard klaargemaakt wordt voor de winter: meer eten, i.v.m. voedselschaarste in de winter en het aanmaken van een wintervacht. Het beïnvloedt de vertering van voedsel etc. Een verhoogd cortisolgehalte zorgt voor: Verlies van spiermassa. Onderdrukt de afweer. Verhoogt de urineproductie. Remt de werking van het afweersysteem af. Remt de groei en botafbraak. Heeft een ontstekingsremmend effect waardoor o.a. wonden trager genezen. 12

13 Afbeelding 2-3: In normale omstandigheden is er een goed evenwicht tussen Hormoonproductie uit de verschillende delen van de hypofyse. [33] 2.4 Komt PPID de laatste jaren vaker voor? PPID ontstaat geleidelijk en dit betekend dat PPID waarschijnlijk ook al aanwezig is bij veel paarden van jongere leeftijd, dit word onderbouwd door onderzoek van het Liphook Equine Hospital. Bij oudere paarden komt de aandoening relatief vaak voor. Er wordt beschreven dat 1 op de 7 paarden ouder dan 15 jaar aan PPID lijdt. In deze tijd worden de klinische verschijnselen van PPID niet langer toegeschreven aan het normale verouderingsproces. De toenemende levensverwachting van het paard, en de bereidheid van de eigenaar om de gezondheid van oudere paarden te verbeteren, is ook een van de redenen waarom PPID tegenwoordig vaker wordt gediagnosticeerd. Volgens drs. Ellen de Graaf is er ook een toename omdat er de laatste jaren meer onderzoek gedaan is naar PIDD, en de diagnostische benadering is verbeterd. Door toename van sociale media is er nu meer bekendheid over PIDD. [6,10,33] Citaat drs. Ellen de Graaf PPID komt in Nederland meer voor dan we denken en daarom is testen belangrijk. Het voorkomt dat de diagnose wordt gemist en er wordt doorgetobd met hoefbevangenheid of onverklaarbare ontstekingen. Belangrijk om te onthouden dat je paarden met PPID dus niet altijd kan herkennen aan een krullerige vacht. Het opsporen van paarden die juist weinig duidelijk symptomen hebben is voor nu belangrijk. Ik ben het eens met bovengenoemd citaat, wel wil ik graag een kritische kanttekening plaatsen. Het farmaceutische bedrijf Boehringer Ingelheim biedt een gratis bloedtest aan om PPID op te sporen. Hetzelfde bedrijf heeft het alleenrecht op het benodigde medicijn Prascend bij PPID. Dit kan op zijn minst discutabel genoemd worden. Daarnaast is het belangrijk om een totaal plaatje aan te houden, door te testen en alleen op de bloeduitslag te vertrouwen, geeft een te beperkte blik. Er wordt dan geen rekening gehouden met ras, leefomstandigheden, voeding en de stresstoestand van het paard, op het moment van bloedafname. [27] 13

14 3. De symptomen van PPID De symptomen van PPID zijn divers en kunnen afhankelijk van het stadium waarin de ziekte verkeert variëren in ernst. Over het algemeen zijn de eerste verschijnselen van PPID lusteloosheid en verminderd presteren. De twee meest in het oog springende klinische symptomen bij een paard met PPID zijn: vachtveranderingen (hirsutisme) en hoefbevangenheid (laminitis). Symptomen komen enerzijds door verstoring van de hormonen en anderzijds door de verhoogde druk die de vergrote hypofyse op de omliggende hersendelen uitoefent. [5,42] Het meest opvallende wat je kunt zien, en wat de meeste eigenaren herkennen is een lange krullerige vacht, met name in de winter. In het voorjaar komen ze moeilijk door de wintervacht heen. Het is niet zo dat er bij alle PPID paarden problemen met de vacht zijn. [27] Afbeelding 3-1: Paard met PPID en een lange krullerige vacht. [41] De volgende klassieke symptomen kunnen voorkomen: Vachtveranderingen: koperkleurig en lang krullerig. Verlies van spiermassa. Veel eten en vermageren. Lusteloosheid en verminderd presteren. Veel drinken en plassen. Infecties zoals hoefabcessen en kaak-tandvleesontsteking. Trage wondgenezing. Cyclus van de merries verstoord en onvruchtbaarheid. Verhoogd bloedsuikergehalte en insulineresistentie. Verandering van de lichaamsvorm (hangbuik). Hoefbevangenheid. In zeldzame gevallen: epilepsie en blindheid. Een ander uiterlijke kenmerk, dat zich bij 15% van de paarden toont, is een vetbultje boven de ogen op de plaats waar eigenlijk een kuiltje moet zijn. Ongeveer 24% van de paarden met PPID lijdt aan een vorm van hoefbevangenheid en 38% krijgt suikerziekte (diabetes mellitus). [5] Endocrinopathieën die geassocieerd kunnen worden met hoefbevangenheid zijn Insulineresitentie (IR) en Equine Metabolic Syndroom (EMS). 3.1 Insulineresistentie(IR) en de relatie met PPID Insulineresitentie (IR) is een stofwisselingsstoornis en komt voor bij ziekten als PPID. Tijdens en na het eten stijgt het bloedsuikergehalte in het lichaam van een paard. Insuline (een hormoon) zorgt vervolgens voor een verlaging van het bloedsuiker. Paarden met IR maken veel insuline aan om de suikers die ze uit het voer opnemen te verwerken. Een lange insulinestijging veroorzaakt dat de cellen ongevoelig raken voor insuline, waardoor het paard uiteindelijk niet meer in staat is om voldoende insuline te produceren om de bloedsuikerwaarde weer op peil te brengen. Wanneer de opname van glucose door de IR is veranderd, functioneert ook het terugkoppelsysteem niet meer goed. Door het hoge insulinegehalte blijft de opslag van glucose als vet in de cel ook doorgaan: de knop blijft steken op opslaan. Als er vervolgens arbeid verricht wordt en glucose verbrand moet worden, komt het verbrandingsproces veel te traag op gang. Hierdoor ontstaat minder energie om te werken, maar ook overgewicht. De hoge bloedsuikerspiegels zorgen voor een verstoring van de stofwisseling, met als gevolg een verhoogde kans op o.a. spierbevangenheid, verkrampte spieren, verkeerde opslag van vetten en hoefbevangenheid. 14

15 Spierproblemen kunnen dus ook het gevolg zijn van IR. 38% van de paarden met PPID heeft IR. Een langdurige disbalans van voeding en arbeid is zeer vaak de oorzaak van IR. Overigens is IR tot op zekere hoogte ook een normaal verschijnsel bij gezonde paarden. De natuur heeft dat zo geregeld om paarden in staat te stellen om een vetvoorraad aan te leggen voor de winter waarin het voedsel in de natuur schaars is. Citaat Eric Laarakkers: Erfelijkheid speelt een rol bij gevoeligheid in het ontstaan van IR, er zijn bepaalde bloedlijnen gevoeliger voor IR, binnen de praktijk zie ik ook KWPN paarden met IR en niet alleen koudbloeden. [5,41,60] 3.2 Het Equine Metabool Syndroom (EMS) en de relatie met PPID EMS is ook een aandoening van de hormoonhuishouding bij het paard. Het is een combinatie van overgewicht, Insulineresistentie (IR) en hoefbevangenheid. Het is voor het eerst beschreven in 2002 in Amerika. Paarden met EMS blijken een groter risico te hebben om PPID te ontwikkelen. Het is niet duidelijk of bepaalde rassen de ziekte eerder ontwikkelen dan andere rassen. Er wordt aangenomen dat EMS en PPID de link zijn tussen het grazen op een vette wei en het ontstaan van hoefbevangenheid. 55% van de recreatiepaarden in Nederland is te dik, het tijdig onderkennen dat een paard te dik is, is belangrijk om allerlei risico s te voorkomen. [2,4,41] EMS is een ziekte die lijkt op PPID: tussen de twee ziektebeelden zijn er overeenkomsten en verschillen: PPID EMS Overeenkomsten Hoefbevangenheid Hoefbevangenheid Lokale vetophoping (boven oog) Lokale vetophoping (schouder, staartbasis, nek) Minder gevoelig voor insuline (Insulineresitentie) Minder gevoelig voor insuline (Insulineresitentie) Verschillen Bij oudere paarden (ouder dan 15 jaar) Bij jongere paarden (jonger dan 15 jaar) Spierverlies Geen spierverlies maar vaak overgewicht Veel plassen en drinken Normaal plassen en drinken Lange krullerige vacht Normale vacht Afbeelding 3-2: Tabel verschillen en overeenkomsten PPID en EMS. [3] 15

16 3.3 Hoefbevangenheid en de relatie met PPID Bij hoefbevangenheid raakt de verbinding tussen hoefwand en hoefbeen beschadigd. Remco Sikkel van Soest zegt in zijn boek Hoefbevangenheid is geen Hoefziekte : De meest duidelijke en ernstigste uitingen zijn in de hoeven te vinden, maar ergens anders in het paardenlichaam zit het probleem, zoals in de bloedvaten of in de hormonale klieren. [23] Oorzaken hoefbevangenheid: Door ontsteking elders in het lichaam Trauma, mechanische overbelasting van de voet Door endocriene aandoeningen ( PPID/EMS) [2] De symptomen zijn: Pijn, kreupel, niet willen lopen, voorbenen naar voren gestrekt, meestal zijn de voorste hoeven aangetast (omdat het meeste lichaamsgewicht op de voorhand ligt), afwisselend linker en rechtervoorbeen ontlasten, warme hoeven, koorts, snelle pols en duidelijke digitale pols in de kootholte voelbaar. [57] Afbeelding 3-3: Hoefbevangenheid [41] Bij alle paarden met hoefbevangenheid waar geen duidelijke oorzaak aan ten grondslag ligt, is de kans aanwezig dat het paard PPID heeft. Het is daarom belangrijk om hoefbevangen paarden en pony s die ouder zijn dan 15 jaar te testen op PPID. [41] Een studie uit Helsinki rapporteert dat 89% van de gevallen die werden aangeboden voor behandeling van hoefbevangenheid een achterliggende endocrinopathie hadden, hiervan had 2/3 van de paarden PPID. Een grootschalig onderzoek in het najaar van 2013 heeft aangetoond dat maar liefst 69% van de hoefbevangen paarden PPID heeft. Hormonale aandoeningen zijn verantwoordelijk voor 90% van hoefbevangenheid gevallen beweren Dr. Donaldson en Dr. Karikoski. [10,28} Volgens drs. Ellen de Graaf-Roelfsema, specialist inwendige ziekten aan de Faculteit Diergeneeskunde Utrecht, ligt het aantal tussen de 50% en 90% afhankelijk van welk type paard en welke groepen paarden ze hebben onderzocht. Een Amerikaans onderzoek geeft zelfs 93% van de gevallen aan met als onderliggende aandoening PPID. Er is een sterke aanwijzing dat het aannemelijk is dat hoefbevangenheid eigenlijk een endocriene, in plaats van orthopedische aandiening is zegt David Rendle. Hoefbevangenheid kan het eerste en enige klinische teken van PPID zijn. Daarom is het testen op PPID bij paarden in de relevante leeftijdsgroep een standaardprocedure aan het worden. [2,4,10] 16

17 4. De verschillende visies op de mogelijke oorzaak van PPID 4.1 Natuurgeneeskundige visies op de mogelijke oorzaken van PPID Wat men zich al gauw afvraagt als er een ziekte optreedt is, wat heeft het veroorzaakt en had mijn paard een verhoogde kans om ziek te worden? Is het zo dat er bepaalde factoren zijn die een verhoogde kans geven om PPID te ontwikkelen? In dit hoofdstuk belicht ik een paar verschillende natuurgeneeskundige en reguliere visies, theorieën en denkwijzen hierover Milieu en omgeving Adrie van de Ven (docent Veterinaire Natuurgeneeskunde) zegt dat PPID kan ontstaan door het veelvuldig gebruik van corticosteroïden en pesticide (DDT) in de landbouw, naar zijn mening is dat ook de reden dat het de laatste jaren veel meer voorkomt. Kunstmest en pesticiden bevatten toxische stoffen en zijn synthetische producten, deze stoffen kunnen niet door het lichaam afgebroken worden en zorgen dus voor extra vervuiling in het systeem. [49] Stress Veel paarden hebben last van stress in ons huidige paardenhouderij systeem. De oorzaak van deze stress heeft veel te maken met de huidige manier van paarden houden: vele uren alleen in een box met maar een paar uur per dag ruwvoer wat dan meestal veel te eiwit- en suikerrijk is en daarboven op nog een hoop krachtvoer. Dit kan buikpijn en maagzweren veroorzaken. Paarden zijn kudde en vluchtdieren en alleen zijn verhoogt hun staat van alertheid, hij moet alles in de gaten houden, dat is zijn overlevingsinstinct. Dit staat recht tegen over de natuurlijke behoefte van paarden. Hierdoor is te verwachten dat er veel paarden zijn waarbij angsten, onvrede en lichamelijk ongemak zijn overgegaan in een situatie van voortdurende stress. Al laten ze dit wellicht niet altijd zien. [58,50] Cortisol is één van de belangrijkste hormonen in de reactie op stress en wordt daarom ook wel het antistresshormoon genoemd. Cortisol verhoogt het vermogen van het lichaam om beter om te gaan met stress. Stress is een reactie van het lichaam op een prikkel of conditie die spanning veroorzaakt. Er zijn twee soorten stressreacties, een snelle en een langzame. De snelle loopt via het sympathische zenuwstelsel, waarbij er adrenaline en noradrenaline vrijkomt uit het bijniermerg. In een noodsituatie zorgt adrenaline ervoor dat het lichaam klaar is om te vechten of te vluchten. De adrenaline zorgt voor meer glucose in het bloed zodat het hele lichaam in een staat van paraatheid gebracht wordt. Na 60 seconden is dit al te meten in het bloed. De pupillen verwijden, de bloedvoorziening verschuift van de darmen naar de spieren en de hartslag en ademhaling gaan omhoog. De langzame stress reactie gaat via de HPA-as (de hypothalamus-hypofyse-bijnier as), dit proces verloopt in stappen en zorgt ervoor dat de bijnieren het hormoon cortisol vrijmaken. Dit hormoon zorgt ervoor dat voldoende energie word vrijgemaakt om snel te reageren op de stressprikkel en het heeft tevens een remmende werking op de stressreactie. Het duurt ongeveer 30 minuten voordat cortisol in het bloed gemeten kan worden. Zoals al genoemd in hoofdstuk 2 heeft cortisol een remmende werking op het immuunsysteem en deze raakt dus verzwakt als er langdurig cortisol vrijkomt. Er kunnen maagzweren ontstaan, de darmflora raakt verstoort en tevens kan er zenuwschade ontstaan. Er komt een grote belasting op de hypofyse waardoor deze uitgeput raakt. Veel paarden hebben last van stress, dit speelt dus een hele belangrijke rol bij PPID. [56] Voeding, Insulineresitentie & Equine Metabool Syndroom De hedendaagse manier van voeren (lees: veel krachtvoer en weinig ruwvoer) geeft het paardenlijf het signaal van een eeuwig durende zomerperiode. Er zijn geen perioden meer van schaarste. Als het lichaam blootgesteld wordt aan grote hoeveelheden glucose, door te suikerrijk voer, kan er insulineresistentie(ir) ontstaan. Voor paarden is het, net als voor mensen, van levensbelang om het bloedsuikergehalte van het bloed binnen bepaalde grenzen te reguleren. 17

18 Bij paarden met IR is de hormoonhuishouding van slag, het feedbacksysteem naar de hypofyse wordt overvraagt. Hierdoor wordt er ook een grote belasting van de hypofyse gevraagd en deze zal uitgeput raken. Citaat Erik Laarakkers: Een paard dat langdurig insulineresistent (IR) is heeft een grotere kans om PPID te ontwikkelen. Er dient nog verder onderzoek te worden gedaan, omdat het nog niet geheel duidelijk is of IR de PPID veroorzaakt of andersom. Paarden met Equine Metabool Syndroom (EMS) blijken ook een groter risico te hebben om PPID te ontwikkelen. Wat we voeren speelt ook een rol: als het rantsoen niet klopt, bijvoorbeeld door een Selenium en Zink tekort, kan het immuunsysteem ook niet goed functioneren, ook het zelf elimineren van tumorcellen functioneert dan niet goed. [50,54,58] Vaccinatie Toename kankergevallen door uitroeien infectieziektes met koorts' dit is de titel van een onderzoek naar de gevolgen van enten welke door Dr. J. van Netten in 2006 is gehouden. Bij proefdieren ontdekte men dat een afweersysteem dat regelmatig geconfronteerd is geweest met acute infecties, gepaard gaande met koorts, een meer agressieve reactie laat zien tegen kankercellen. Deze reactie wordt sterker bij het doormaken van meerdere periodes van hoge koorts, zo blijkt uit diverse diermodellen. De onderzoekers denken dat het deze agressieve reactie is, die ervoor zorgt dat infectieziekten preventief werken tegen kanker. Dieren die waren blootgesteld aan meerdere periodes van acute infecties met koorts bleken tevens een significant verlaagde kans op kanker te hebben. Door te enten tegen influenza maken paarden op die manier geen koorts mee. [31] Raamwerk: het endocrien systeem Het endocriene systeem heeft dus veel te verduren door de leefomstandigheden, het externe en het interne milieu en niet te vergeten de psychische belastingen. Het endocriene systeem is een besturingssysteem dat nauw samenwerkt met het zenuwstelsel. Het zenuwstelsel krijgt input uit de buitenwereld. Deze informatie komt in de hersenen. Via het endocrien systeem krijgt het zenuwstelsel de voeding die het nodig heeft. Van invloed op de endocriene organen zijn: chemie en pesticide (collectief probleem), medicamenten met hormonen, energetisch en psychologische oorzaak (verwant aan het chakrasysteem). De specifieke endocriene functies zijn het ontwikkelen en het in standhouden van het individu en de soort. [53] 4.2 Reguliere diergeneeskundige visies op de mogelijke oorzaken van PPID Oxidatieve stress Volgens verschillende studies is PPID een neurodegeneratieve ziekte van de dopaminerge neuronen, met oxidatieve stress (een stofwisselingstoestand waarbij er meer reactieve zuurstofverbindingen vrij komen dan gebruikelijk) als belangrijke rol in de oorzaak. Het is mogelijk dat de paarden die deze ziekte krijgen vatbaarder zijn voor oxidatieve stress in dit deel van de hersenen zegt Harold Schott universitair hoofddocent aan de Michigan State University. Diane McFarlane zegt: We hebben nog niet bewezen dat oxidatieve stress PPID veroorzaakt, maar er is al een sterke associatie van oxidatieve stress bij de neuronen in deze paarden in vergelijking met gezonde paarden van die leeftijd. Er worden verbanden gelegd met ziekte van Parkinson. [11,29] Gebruik van Corticosteroïden Over de oorzaak van PPID werd in 2005 door J.H. van der Kolk in het diergeneeskundig memorandum geschreven: Zeldzaam bij het paard is iatrogene Cushing. Deze complicatie is eenmaal bij het paard beschreven en wel na drievoudige toediening van triamcinolon aan een 10-jaar oude Quarter Horse ruin. Anno 2012 wordt er in een intervisiebijeenkomst voor dierenartsen door drs. Ellen de Graaf aangegeven dat juist wel iatrogene Cushing /PPID door Triamcinolon de oorzaak is. Dit is een synthetisch corticosteroïde welke onder andere een ontstekingsremmend en jeuk onderdrukkend effect heeft. [8,27] 18

19 5. Methoden om PPID bij het paard vast te stellen 5.1 Regulier diergeneeskundige testen ACTH -bepaling Soms is het mogelijk om alleen op basis van een klinisch onderzoek en de ziektegeschiedenis de diagnose PPID te stellen. Maar meestal is ook aanvulling van bloedonderzoek nodig omdat PPID zich heel sluipend kan ontwikkelen waardoor in het beginstadium het met zekerheid stellen van een diagnose niet altijd even gemakkelijk is. Een meting in het bloed van het adrenocorticotropin hormoon (ACTH), een hormoon dat wordt afgescheiden door de hypofyse, heet een ACTH -bepaling. Dit is de meest bruikbare test voor het bepalen van de ACTH-spiegel in het bloedplasma. De diagnose PPID wordt gesteld als de ACTH-spiegel te hoog is. [2,3] Een belangrijke onderzoeksbevinding in 2012 is de seizoensvariatie. De bloedtest kan het hele jaar gedaan worden, maar geeft de beste resultaten in het najaar tussen augustus en oktober. Dat komt doordat de afgifte van ACTH seizoensgebonden is en het verschil tussen gezonde paarden en paarden met PPID dan het grootst is. [25] Referentiewaarden Andy Durham* Positief boven: November - juli >29 pg/ml* (>6,7 pmol/l) Augustus - oktober >47 pg/ml* (>10,5 pmol/l) Afbeelding 5-1: ACTH waardes bij gezonde paarden en paarden met PPID per maand aangegeven. [42] Sinds 2012 wordt er, door Boehringer Ingelheim in samenwerking met de GD (gezondheidsdienst), in augustus, september en oktober een gratis bloedtest mogelijk gemaakt waarmee PPID kan worden aangetoond. [33,41] Dexamethason suppressie test (DST) Een andere bloedtest is de dexamethason suppressie test (DST), waarin de hormoonreacties na inspuiten van een ander hormoon gemeten worden. Deze test wordt meestal ingezet als de ACTH test niet doorslaggevend is. Bij gezonde paarden zullen de cortisolspiegels dalen en bij paarden met PPID gelijk blijven. Echter deze test is niet meer betrouwbaar dan andere testen terwijl het wel het risico op acute hoefbevangenheid meebrengt door inspuiting van cortisol om de uitslag te bepalen. [3,34] 19

20 TRH-stimulatietest Bij de TRH-stimulatietest wordt thyrotropin-releasing hormoon toegediend. Deze test wordt uitgevoerd door 1,0 mg TRH toe te dienen in de ader, waarbij 30 minuten voor en na toediening ervan, een bloedmonster wordt afgenomen om het cortisolgehalte in het bloed te bepalen. Combinatie bloedtest Er is sinds 2015, via de Gezondheidsdienst voor Dieren (GD), ook een combinatiebloedtest voor PPID en EMS beschikbaar. Deze is ontwikkeld om, paarden die zonder duidelijke aanleiding hoefbevangen zijn geworden, te testen. Vooral omdat in een eerder stadium de symptomen onduidelijk kunnen zijn. [6,34] Meer informatie over bovenstaande testen vindt u in Bijlage C. 5.2 Natuurgeneeskundige testen Lecher Antenne De Lecher antenne is een meetinstrument waarmee onder andere vitaliteit van weefsels en organen kan worden gemeten. De Lecher antenne is vernoemd naar de Duitse fysicus Ernst Lecher die in 1890 voor het eerst de snelheid van elektromagnetische golven onderzocht. De antenne zelf is ontworpen door de Duitse natuurkundige R. Schneider. Energie beweegt zich in een golf en in deeltjes, onder andere in het Terahertz-gebied en heeft een specifieke frequentie, dat betekent dus dat ieder orgaan of weefsel zijn eigen unieke frequentie/trilling heeft. Deze trillingen beïnvloeden elkaar, je zou kunnen stellen dat de cellen met elkaar communiceren door overbrenging van trilling. Op deze manier vertellen de cellen elkaar welke werkzaamheden ze moeten uitvoeren om het lichaam gezond te houden. Via een meting met zowel negatieve als positieve polen, waarbij de mens als klankkast fungeert, kan bepaald worden hoe de vitaliteit van de weefsels en organen is. Op deze manier kunnen duizenden frequenties gemeten worden en dus ook de energetische waarde van het endocriene systeem, het immuunsysteem, etc. en kan de mate van gezondheid van specifiek de hypofyse gemeten worden. De frequentie van de hypofyse is Figuur 5.3: Lecher Antenne [36] Bioresonantie Bioresonantie therapie is een specifiek diagnostisch en therapiesysteem waarbij gebruik gemaakt wordt van hetzelfde elektromagnetische veld van het paard als met de Lecher Antenne. Alleen nu wordt de meting door een elektrisch apparaat gedaan. Door het paard te verbinden met het Bioresonantie apparaat kan een verstoorde frequentie opgespoord worden. [36] 20

21 6. Reguliere diergeneeskundige behandeling PPID is een ongeneeslijke ziekte die levenslang blijft bestaan, maar met o.a. medicatie is deze ziekte te behandelen. De tumor is inoperabel, omdat de tumor in de hersenen ligt en je hier met een operatie bij paarden niet bij kunt komen. Volgens meerdere reguliere deskundige is de beste behandeling het gebruik van medicatie en een goed management (hierover meer in H7). [1] 6.1 Pergolide Prascend PPID kan symptomatische worden behandeld door het corrigeren van het gebrek aan het hormoon dopamine. Het middel Pergolide is een dopamine-agonist en vult het tekort van dopamine aan of stimuleert de dopamine receptoren. Dit leidt tot een klinische verbetering van paarden met PPID. Jaren werd er gebruik gemaakt van het medicijn Pergolide, dat bestemd is voor mensen en verkrijgbaar was via de humane apotheek. Maar sinds Boehringer Ingelheim, de farmaceutische gigant, in 2012 het eerste en enige officieel geregistreerde medicijn voor behandeling van paarden met PPID wereldwijd heeft laten registeren kan dit niet meer omdat dierenartsen gebonden zijn aan de cascade regeling. Deze regeling houdt in dat zij alleen maar geregistreerde diergeneesmiddelen mogen voorschrijven, tenzij er voor een bepaalde ziekte geen geregistreerde middelen voor dieren beschikbaar zijn. Onder de merknaam Prascend is het medicijn door Boehringer Ingelheim uitgebracht en de prijs is enorm verhoogd. Een pilletje van 1 mg kostte in ,40 nu is dit gemiddeld 1,95-2,10! Het resultaat van deze enorme prijsstijging is dat veel eigenaren hun paard deze medicatie niet meer kunnen geven en dieren onnodig lijden of voortijdig worden geëuthanaseerd. Dat zou niet de bedoeling moeten zijn. Naast de prijsstijging lopen eigenaren tegen de smaak(bitter) en de grote van het tablet aan, hij kan maar 1 x doormidden wat de kans op overdosering en bijwerkingen vergroot. [33,42] Dosering Prascend is een kleine, rechthoekige roze pil, elke tablet bevat 1,0 mg Pergolide (als Pergolidemesilaat 1,31 mg) en wordt eenmaal per dag toegediend. Het advies is om te starten bij een paard van 400kg met 0,5 mg = een ½ tablet en een paard van 600kg met 1,0 mg= 1 tablet. [50] De eerste dagen na het starten van de behandeling kunnen bijwerkingen optreden: verminderde eetlust, zweten, lethargie (duf en sloomheid), symptomen van het centrale zenuwstelsel (milde depressie en milde ataxie), diarree en koliek. Dit kan ook langer aanhouden en dan is de dosering waarschijnlijk te hoog. [33] Een studie toonde aan dat van de 157 paarden, na behandeling met Pergolide, bij allemaal na twee maanden een daling van de ACTH-concentratie was. Bij 60% van de paarden was de plasma-acth-concentratie zelfs volledig genormaliseerd. Meer dan 85% van de eigenaren zag een duidelijke verbetering van de klinische symptomen, onder andere het opnieuw verharen. [1] Een ander onderzoek geeft aan: 75% van de paarden laat binnen 6-8 weken klinische verbetering zien. Neveneffecten zoals zweten, sloomheid en diarree verdwijnen meestal na enkele dagen of na aanpassing van de dosering. Ook komt er bij 1 op de 3 paarden een verminderde eetlust voor. [5] Afbeelding 6-1: Penny is PPID gediagnosticeerd, 6mnd later behandeld met Pergolide. [41] 21

22 7. Te nemen maatregelen bij het paard met PPID Bij een paard met PPPID is het heel belangrijk om een goed totaal management te voeren, wat vooral bestaat uit symptomatisch behandelen en een optimale verzorging. [57] 7.1 Voeding Voeding is een essentieel onderdeel van het in conditie houden van het paard met PPID. Heel belangrijk is dat je paard op gewicht blijft. Niet alleen moet er gezocht worden naar voer dat weinig zetmeel en simpele suikers bevat maar ook de mineralen en vitaminen inhoud is belangrijk. In voeding zitten koolhydraten, waaronder de snel verteerbare koolhydraten, dit zijn de fructanen. Fructanen zijn suikers (glucose) en zitten onder andere in gras, hooi, kuil en hardvoer zoals brokken en muesli s. Het aanpassen van de voeding bij PPID paarden is dus erg belangrijk, want door een verstoorde suikerstofwisseling zijn ze extra gevoelig voor suikers en kunnen er problemen ontstaan zoals insulineresistentie en hoefbevangenheid. [47] De toestand van het maag-darmkanaal is ook zeer belangrijk. Voor alle paarden, maar voor PPID paarden nog eens extra. Vanaf een leeftijd van ongeveer 18 jaar verandert het lichaam van een paard. De spijsvertering wordt minder efficiënt, voedingsstoffen worden minder gemakkelijk verteerd en opgenomen. Alleen een gezond en goed functionerend maag-darmkanaal kan voldoende voedingsstoffen, mineralen, vitaminen, sporenelementen en andere belangrijke stoffen uit de voeding opnemen. De dunne darm bestaat voor 80% uit het immuunsysteem dus voor PPID paarden is een goede darmflora van levensbelang. De darmflora kan verstoord raken door snelle voerveranderingen. Andere factoren die meespelen zijn bijvoorbeeld infecties van het maag-darmkanaal met ziekteverwekkers zoals virussen of bacteriën, verkeerde PH waarde (verzuring), antibiotica gebruik en chronische stress. Teveel suikers zorgen ervoor dat de darmflora in de darmen verandert en er een aantasting van de darmwand ontstaat. Door deze aantasting komen er toxines in de bloedbaan, dit kan hoefbevangenheid veroorzaken. [50,19] Ruwvoer is de basis Ongeveer 70 tot 100% van het rantsoen van een paard bestaat uit ruwvoer. Een aantal voorbeelden van ruwvoer zijn gras, hooi, kuil, stro en luzerne. Wat is nu goed ruwvoer? Het standaard ruwvoer is niet geschikt voor de meeste paarden omdat het van oude koeienweiden komt, dat kan dan soms een paar jaar niet of matig bemest zijn, het blijft een enkele grassoort speciaal gekweekt voor dieren om minimaal 45 liter melk per dag van te produceren met een zo hoog mogelijk vet- en eiwit gehalte. Voor het gemiddelde paard is deze vorm van eiwit- en suikerbron niet geschikt en voor een PPID paard al helemaal niet. Het beste is om een ruwvoeranalyse te laten maken omdat de kwaliteit afhangt van de bodemsoort, bemesting, tijdstip van oogsten, weersomstandigheden, diversiteit van grassoorten en kruiden. Zonder analyse weet je niet wat je voert. [50,19] Hooi versus kuil Hooi is veel droger dan kuilgras en bevat een droge stof percentage van meer dan 80%. Kuilgras bevat ca. 61% droge stof is geseald en bevat minder ruwe celstof de rest is water. Voordroog is bijna vergelijkbaar met hooi maar is geseald. In de meeste gevallen is hooi meer geschikt voor paarden met PPID. Voer het liefst lang stengelig droog uitgebloeid hooi, fris ruikend en schimmelvrij! [19] Voeradvies PPID paard Voeren is maatwerk, hieronder heb ik wat richtlijnen neergezet. De meeste paardenhouders hebben geen idee hoeveel ruwvoer ze eigenlijk voeren. Er wordt vaak gepraat over plakken, armen en hopen hooi en kuilgras, maar meestal is onbekend hoeveel kilo dit precies is. Wegen dus! Een paard heeft minimaal 1,2 procent van zijn lichaamsgewicht aan ruwvoer nodig, dus een paard van 600kg minimaal 7 kg hooi of 8 kg kuil (dit is zonder gras inname). 22

23 Voer weinig maar vaak ruwvoer. Dit voorkomt grote pieken en dalen in het glucose- en insulineniveau. Wat goed werkt zijn slow feeders, gevuld met lang stengelig droog uitgebloeid hooi doet het paard er langer over de voeropname. Houdt er rekening mee dat een paard niet langer dan 6 uur zonder voer kan. Voer naar de behoeften van je paard. Een paard met PPID van een sober ras (Shetlander, Haflinger, Fjord, IJslander) heeft andere voedingsbehoeften dan een warmbloed ras met PPID die hoger in het bloed staat. [19,47] Het beste is om het PPID paard geen krachtvoer te voeren, wil je dit wel geef dan een suikerarme. Als het paard extra energie nodig heeft dan kan dit beter in de vorm van een verzadigde olie gegeven worden, zoals kokos- of palmolie. Olie is een veilige energiebron voor paarden met PPID. Paarden met PPID die vermageren en-of in spieren terugvallen, kun je extra geweekte luzernebrokken en suikerbietenpulp geven. Advies over vitamine en mineralen vindt u in Hoofdstuk 8. [9,19] 7.2 Weidemanagement Het fructaan (suiker) in het gras is het risico voor het krijgen van hoefbevangenheid bij PPID paarden. Ook kan het bestaande insulineresistentie verergeren. Het fructaangehalte stijgt onder invloed van zonlicht en daalt als het gras groeit. Gestrest gras gaat suiker ophopen in afwachting van betere tijden. Door droogte, warmte of onvoldoende voedingsstoffen, door bijvoorbeeld een onbemest weiland. Ook het ruwvoer dat afkomstig is van gestrest gras kan dus een hoog suikergehalte hebben. Kort afgegraasde of gemaaide weilanden zijn daarom risicovoller dan weilanden met hoog, doorgeschoten gras. [23] 7.3 Beweging Voor ieder paard is het goed om veel buiten te kunnen bewegen, maar voor paarden met PPID geldt dit zeker. Beweging zorgt ervoor dat er minder insuline nodig is om het bloedsuikergehalte op peil te houden en om overgewicht tegen te gaan. Optimaal is dat een paard zich 24 uur vrij kan bewegen met soortgenoten, zoals in een paddock of Paddock Paradise, is dit niet mogelijk dan zijn er nog andere opties als een stapmolen of het wandelen aan de hand. 7.4 Vermindering van stress Het PPID paard is extra gevoelig voor stress want stress veroorzaakt hormonale, bloedsuiker-en doorbloedingsproblemen. Het verstoord nog eens extra de aanmaak van bijnierschorshormoon cortisol en zet eiwitten en vetten om in glucose, hierdoor stijgt de bloedsuikerspiegel weer. Dit betekent dat u als eigenaar goed moet weten welke factoren stress veroorzaken en deze kunnen herkennen. Iedere verandering kan de balans verstoren. Te denken valt aan: trailervervoer, vaccinaties, pijn, bezoek van de hoefsmid, gebrek aan sociale interactie, teveel wisseling in de kudde, onrust in de leefomgeving (drukke pensionstal, radio te hard aan, nog laat het licht aan) etc. Ook de straling van zendmasten, aardstralen en hoogspanningskabels kunnen stressfactoren zijn. [44] Hoe zie ik nu of mijn paard stress heeft? Paarden kunnen op diverse manieren stress vertonen. De stresssymptomen zijn onder te verdelen in lichamelijke en gedragsproblemen. In het gedrag kan het zijn dat ze onder het zadel of in de omgang dingen doen die ze anders niet doen of juist omgekeerd. Ze laten hun stress zien door agressief of geïrriteerd gedrag naar hun verzorger of berijder of andere paarden te tonen, veel likken, vaak gapen of schrapen, sloom gedrag, zich afsluiten, in de hoek van stal staan, opgetrokken neus of lippen. Er ontstaan stalondeugden zoals kribbebijten, luchtzuigen of weven, Lichamelijk uit stress zich onder andere door overmatig zweten, onregelmatigheid in de gangen, dunne mest, hoge hartslag, trillen, snelle en oppervlakkige ademhaling. Soms speelt ook aanleg mee, bepaalde bloedlijnen brengen stressgevoelige paarden voort. [36] Zorg dus voor voldoende zonlicht en buitenlucht, aandacht voor het leven met soortgenoten en voldoende beweging, een thuis bieden waar het paard zich fijn voelt en zorgen voor een vast ritme verminderen de stresssymptomen. [58] 23

24 7.5 Vacht- en Huidverzorging In sommige gevallen heeft scheren en vervolgens een deken op doen zeker de voorkeur, zeker in de winter, omdat de dikke krullerige vacht vervilt kan raken en de dieren bezweet raken, ook zonder inspanning. Regelmatig scheren van de dikke vacht in de zomer helpt het PPID paard zijn warmte kwijt te raken. Door de verlaagde weerstand is het nodig om infecties en verwondingen snel en met zorg te behandelen. 7.6 Hoef- en Gebitsverzorging Paarden met PPID hebben een verminderde weerstand, het is dus belangrijk om extra aandacht te schenken aan de hoefverzorging omdat ze hierdoor vaker last hebben van rotstraal en zoolzweren. Iedere acht weken naar de hoefsmid is nodig, zeker wanneer het paard een geschiedenis van hoefbevangenheid heeft. Regelmatig het gebit laten inspecteren en behandelen zorgt ervoor dat je grote problemen voorkomt. Door een verminderde weerstand is er namelijk meer kans op een kieswortel- of holte ontsteking. [47] 7.7 Vaccineren & Ontwormen Het doel van vaccinatie (inenten) is om het lichaam op een niet schadelijke wijze in aanraking te laten komen met een op een virus lijkende stof. Hiermee voorkom je ernstige ziekten, die meestal een kans op dodelijke afloop hebben. In verzwakte vorm wordt de ziekteverwekker (meestal een virus of bacterie) toegediend en het lichaam gaat hier afweerstoffen tegen maken en is voor een bepaalde periode beschermd tegen de betreffende ziekte. Een inenting bevat meestal meerdere ziekteverwekkers en bevat altijd meerdere subgroepen van een ziekteverwekker tegelijk. Daarom is het een hele sterke en onnatuurlijke stimulatie van het immuunsysteem. Paarden kunnen hierdoor gemakkelijk uit balans raken. Door de hulpstoffen (additieven) die de entstof bevat kunnen ook allergische of toxische reacties ontstaan. Toch is enten soms nodig, omdat bescherming tegen bepaalde ziekten nodig is. Om de bijwerkingen van een enting te minimaliseren, is het volgende aan te bevelen: Vaccineer alleen wanneer dit nodig is. Inentingen tegen bijvoorbeeld tetanus zijn niet elk jaar nodig. De meeste paardenartsen adviseren 1 x per jaar samen met de influenza enting maar de KNHS adviseert sinds kort om de 4 jaar. Ent tegen zo min mogelijk ziektes tegelijk. Vaccineer alleen als een dier gezond is. [36,59] Wormbeleid Het is belangrijk om een goed wormbeleid te hanteren bij het PPID paard. Maar zomaar ontwormen is ook sterk af te raden om te voorkomen dat wormen resistent raken tegen de bestaande wormmiddelen en het ook weer een belasting op de darmflora is. Ontwormen op basis van mestonderzoek is het beste. Bij dit onderzoek worden het aantal eitjes per gram mest bepaald. Dit is een goede indicator of er wel of niet ontwormd dient te worden en zoja tegen welke wormen. Zeker volwassen paarden hoeven lang niet allemaal standaard ontwormd te worden, veel paarden hebben slechts een lage worm-ei inname en hebben weerstand tegen de wormen opgebouwd. Hoe vaak mestonderzoek gedaan moet worden is afhankelijk van het stal- en weidemanagement en de gesteldheid van het PPID paard. [40] 24

25 8. Natuurgeneeskundige middelen Steeds meer paardeneigenaren zoeken naar een natuurgeneeskundige oplossing voor hun PPID paard. Enerzijds omdat middelen op natuurlijke basis minder belastend zijn voor het lichaam en omdat reguliere middelen daarintegen veel bijwerkingen hebben en in sommige gevallen niet voldoende of de juiste werking hebben. 8.1 Bachbloesem remedies Bachbloesem remedies zijn plantenextracten die positief inwerken op emoties. Het karakter van een paard met PPID kan veranderen waardoor het een ander gedrag vertoont dan wat past bij zijn natuurlijke karakter. Het kan het paard helpen om emotioneel beter in balans te komen waardoor hij ook beter met het ziekteproces om kan gaan. Meer achtergrond informatie over deze therapie treft u aan in bijlage D. Een paar remedies ter ondersteuning voor het paard met PPID vindt u hieronder uitgelicht. [13,21,55] Bachbloesemtherapie en het paard met PPID Gorse - Gaspeldoorn Gorse-types zijn pessimistisch en de wanhoop is hier diep geworteld. Het is een remedie bij hopeloosheid en kan het paard die last heeft van depressie helpen weer nieuwe hoop te krijgen. Aspen - Esp Het Aspenpaard is een extreem gevoelig paard. Hij is vaak bang en de angst heeft een onbekende oorzaak. Hij kan slecht tegen veranderingen, staat vaak alleen en heeft een onrustig orenspel. Deze remedie kan het paard met PPID helpen weer een innerlijk gevoel van vertrouwen te geven. Wild Rose Hondsroos Het Wild Rose-type geeft een beeld van berusting en innerlijke overgave. Wild Rose is het middel voor ondernemingszin en levenslust. Olive - Olijf Olive is aangewezen bij een uitputtingsgevoel na langdurige overbelasting. Kan bij ziekte helpen het evenwicht weer te herstellen. Bij mentale en fysieke uitputting. Clematis - Bosrank Clematis-types stralen afwezigheid uit. Ze staan vaak dromerig voor zich uit te kijken. Bij PPID paarden die te apathisch zijn kan deze remedie goed helpen. [13] 8.2 Aromatherapie Aromatherapie is een samentrekking van de woorden aroma en therapie. Bij deze therapie wordt er gebruikt gemaakt van de essentiële olie van de plant, een sterk geconcentreerde plantenkracht. Ze worden ook wel essence genoemd en zijn voor alchemisten de ziel van de plant. Het gebruik van geneeskrachtige essentieel oliën is al zo oud als de mensheid zelf. Het is bekend dat men in de tijd van farao s al rijkelijk gebruik wisten te maken van deze gave van de natuur. Afhankelijk van de aard van de plant zit de essentiële olie in de wortels, bloem, stam, bladeren of schors van de plant. De essentiële olie kan je vergelijken als de hormonen van de plant of ook wel met de Chi van de plant. Deze olie gebruikt de plant onder andere voor het afweren of juist aantrekken van insecten, het kan de temperatuur in de directe omgeving van de plant regelen en heeft ook een bacterie-en schimmelwerend effect. De eigenschap per olie wordt bepaald door de bepaalde inhoudsstoffen van de plant. In de natuurgeneeskunde worden ze veel gebruikt om hun ontsmettende, genezende en evenwicht brengende eigenschappen. De olie is niet alleen veelzijdig inzetbaar wanneer bij fysieke problemen de balans moet worden hersteld, maar ook bij mentale problemen zoals, stress, angst en spanning. [14,15,18] 25

26 Afbeelding 8.1: Bachloesemremedies [52] Afbeelding 8.2: Aromatherapie Silverlinde [43] De drie belangrijkste wijzen van toepassing: Inademing: Kan worden bereikt door de essentiële olie, met een drager zoals jojoba-olie te mengen en vervolgens een paar druppeltjes van het mengsel op de boeg van het paard aan te brengen. Geursignalen worden rechtstreeks doorgegeven aan het limbisch systeem in de hersenen. Dit limbisch systeem is een van de oudste gebieden van de hersenen en is een verzameling van hersengebieden, dat belangrijk is voor de (herinnering van) emoties en werken op het mentale vlak. Deze geurinformatie brengt ook lichamelijke processen op gang zoals het activeren van het immuunsysteem, verandering van de bloeddruk of stimulering van de spijsvertering. Massage: Door de olie op een drager als jojoba-amandel of kokosolie in de huid te masseren, heeft men de uitwerking van de inademing, maar ook een uitwerking via de bloedbaan toepasbaar op de huid, spieren, pezen, gewrichten en onder de huid liggende organen. Jojoba-olie is chemisch gezien een was en heeft een sterke overeenkomsten met de natuurlijke huidvetten. Hierdoor wordt de olie direct en probleemloos opgenomen in de huid. Via de capillairen (fijne haarvaatjes) in de huid komen de aromamoleculen in de bloedstroom terecht en bereiken zo hun doel. Inname: Met name bij spijsverteringsproblemen en voor inwerking op dieperliggende organen. Door de sterke concentratie van de olie is het raadzaam om deze methode toe te passen op advies van een deskundige. Als voorbeeld van de kracht ervan: 1 druppel knoflookolie staat voor 8 teentjes knoflook! Essentiele oliën dienen altijd met een emulgator (honing, appelmoes of biogarde) te worden ingenomen. [14] Aromatherapie en het paard met PPID Een beschrijving van 21 veel gebruikte essentiële oliën bij het paard vindt u in Bijlage E Hieronder benoem ik een paar oliën die ingezet kunnen worden bij het paard met PPID. Jeneverbesolie Fysieke werking: de olie werkt sterk ontslakkend, verwijdert resten van het spijsverteringsproces. Structureert nadrukkelijk, stimuleert de verschillende delen van het lichaam beter te functioneren. Mentale werking: structurerend, brengt orde in de chaos, geeft kracht. Eucalyptusolie Fysieke werking: Als bloedsuikerspiegel verlager. Mentale werking: werkt verfrissend en stimulerend. Citroenolie + Tea Tree Fysieke werking: Tea Tree is in staat om verschillende bacteriën, die in geval van disbalans veelvuldig in de darm aanwezig zijn, af te voeren, daarnaast doodt Tea Tree ook verschillende virussen en schimmels. Fysieke werking: Citroenolie bevat veel Vitamine C en is een echte weerstandverbeteraar, biedt hulp bij het herstel van aangetaste darmflora. Geranium Fysieke werking: verzachtend bij huidproblemen, wondhelend, geneest en kalmeert de huid. Geraniumolie stimuleert de aanmaak van nieuwe huidcellen. Mentaal is het een troostolie, helpt bij het loslaten van spanning. [14,18] 26

27 8.3 Celzouttherapie Dr. Wilhelm Schüssler ( ) was homeopaat en biochemicus. Hij ontdekte de twaalf celzouten (mineraalzouten) tijdens zijn werk als biochemicus. Hij ontdekte dat de meeste ziektes op een tekort aan mineraalzouten terug te voeren zijn en wel op een specifiek tekort: een tekort binnen in de cel. De celkern is verantwoordelijk voor de stofwisseling, groei en specialisatie, het geeft de cel bestaansrecht. De celzouten worden opgenomen in het lichaam en komen door middel van osmose in de cel terecht om daar hun werk te doen. Een paar celzouten uitgelicht die ingezet kunnen worden bij PPID: Celzout nr. 8 - Natrium Muriaticum: Celzout nr. 7- Magnesium Phosphoricum: Celzout nr. 3 - Ferrum Phosphoricum: Celzout nr. 6 - Kalium Sulfuricum: Bij endocriene aandoeningen zoals PPID. Bij Insulineresistentie, hoefbevangenheid. Om de weerstand te verhogen bij infecties. Bij insulineresistentie en om de bijwerkingen van een enting af te zwakken. Een beschrijving van alle 12 celzouten treft u aan in Bijlage F [17,53] 8.4 Reinigingskuur Het immuunsysteem van het PPID paard kan worden verbeterd door overtollige afvalstoffen zo goed mogelijk af te voeren, dit kan met een reinigingskuur. Binnen de veterinaire natuurgeneeskunde wordt geadviseerd het lichaam in het voor-en najaar te reinigen. In de natuur is er in de winter weinig voedselaanbod, waardoor een natuurlijke vorm van vasten ontstaat. Doordat het lichaam tijdelijk weinig of geen energie hoeft te besteden aan het verteren van voedsel gaat het de vrijgekomen energie besteden aan het schoonmaken van het lichaam: het afvoeren van afvalstoffen. Deze afvalstoffen kunnen op allerlei manieren het lichaam binnenkomen; denk aan resten van toegediende medicijnen, conserveringsmiddelen of vulstoffen in voeding, luchtvervuiling, stof en ammoniak die wordt ingeademd, etc. De nieren en de lever breken deze afvalstoffen normaal af maar als het teveel is of de lever is minder werkzaam dan zet het lichaam deze af in de bindweefsels (zie ook bijlage A). Waar zie je aan dat een reinigingskuur nodig is? Slecht door de rui komen, chronische mok, spijsverteringsproblemen, zomereczeem, vieze ogen, luchtwegklachten, slechte huid en vacht, het zijn allemaal tekenen dat het lichaam en zijn afvalfabrieken extra ondersteuning kunnen gebruiken. [15,53] Groene Leem kuur + Jeneverbesolie Om de afvalstoffen te verwijderen kan gebruik gemaakt worden van groene leem en de essentiële olie van de Jeneverbes. Groene leem is een kleisoort die alle lichaamsvreemde stoffen tot diep in het bindweefsel opspoort, verwijdert en tevens mineralen aandraagt. De vrijgekomen afvalstoffen die in de bloedbaan komen kunnen voor lichte ziekteverschijnselen zorgen, dit is als positief te zien want het lichaam is bezig afval af te voeren, na een paar dagen is dit over. Groene leem mag pas drie weken na de laatste toediening van reguliere geneesmiddelen, enting, ontworming- of antibioticakuur ingezet worden, omdat ze anders te vroeg worden afgevoerd. Zeer zwakke of oude dieren kunnen een reinigingskuur beter op halve dosering en dubbele toedieningsperiode verwerken. Bij het PPID paard wat ook Pergolide of andere medicatie gebruikt is een groene leem kuur dus niet mogelijk maar wel een reinigingskuur met Chlorofyl. De essentiële olie van de Jeneverbes werkt sterk ontslakkend en verwijdert de afvalstoffen van het spijsverteringsproces. [15] 27

28 Reinigingskuur met chlorofyl + Jeneverbesolie De reinigingskuur met chlorofyl kan, voor PPID paarden die reguliere medicatie gebruiken, ingezet worden. Chlorofyl prikkelt het natuurlijke reinigingsmechanisme in het lichaam door het glutathion(antioxidant) gehalte te verhogen. Glutathion verwijdert vrije radicalen in het lichaam en verhoogt de antioxidant eigenschappen van vitamine C en E. Als de glytathionwaarden in het lichaam te laag zijn is het paard minder goed in staat om met stress om te gaan en giftige stoffen uit het lichaam te verwijderen. Ook helpt Chlorofyl bij het verwijderen van giftige stoffen zoals schimmels en verdelgingsmiddelen. Gebleken is dat de stoffen die zich in de celwand van de Chlorofyl bevinden, zich kunnen binden met zware metalen als lood, kwik en cadmium en zodoende een sterk reinigende werking hebben. [43] 8.5 Supplementen Vitex Agnus-Castus (Monnikspeper) Bij PPID paarden wordt Monnikspeper het meest ingezet als natuurgeneeskundig middel. Monnikspeper bevat antioxidanten en is evenals Pergolide een dopamine-agonist welke de hormonale disbalans corrigeert. Wat betekent dat het dezelfde werking als dopamine heeft en bindt aan de dopamine receptoren op de hypofysetumor. Daardoor wordt de ACTH productie geremd. Overigens geldt voor Pergolide en Monnikspeper dat alleen de hypofysetumoren die dopamine receptoren hebben effectief behandeld kunnen worden met deze middelen. [7] De Latijnse naam voor dit kruid is Vitex Agnus Castus, de officiële naam is Agnus Castus. Ook wel genoemd: Kuisheidsstruik, Kuisboom, Chasteberry of Vitex of Monnikspeper. Het is een middelgrote heester en heeft zijn oorsprong in Zuid-Europa en West-Azië. De plant staat in verband met vruchtbaarheid en voortplanting en is familie van de Verbena. In de middeleeuwse kloosters werden de vruchten van de struik als vervanging van peper voor het onderdrukken van de gedragsdrift bij de monniken gebruikt, vandaar de naam Monnikspeper. Rond 1930 is er in Duitsland veel onderzoek gedaan naar de werking van Monnikspeper bij mensen. Vooral de effecten op PMS (premenstrueel syndroom) zijn bestudeerd. Monnikspeper werkt regulerend op verschillende hormoonsystemen en het wordt bij paarden ingezet bij een onregelmatige cyclus, bij overmatige gedragsveranderingen voor of tijdens de hengstigheid en bij merries die slecht hengstig - drachtig worden. [35] Er is veel onderzoek gedaan naar de werking van Monnikspeper Vitex agnus-castus bij PPID. Ik benoem in mijn ogen 4 relevante onderzoeken: 1.) In de UK is in de periode door Laminitis Trust Clinical bij 120 paarden een onderzoek gedaan naar het supplement Vitex4equids, deze is er op de klinische symptomen positief uitgekomen. Alle eigenaren rapporteerde verbetering in het gedrag van de dieren, ze werden actiever, minder depressief, verjongde en de vacht werd weer normaal. Er lijkt geen verlaging van plasmaconcentraties ACTH, insuline of cortisol gedurende de proefperiode te zijn, dit suggereert dat de waargenomen klinische veranderingen bij de paarden geen verband houdt hiermee. [26] 2.) Het volgende Amerikaanse onderzoek uit 2002 kwam uit op niet positief: Onze studie toonde aan dat de commercieel verkrijgbare vorm van Vitex Agnus Castus niet een gunstig effect heeft bij paarden met PPID. Klinische symptomen verslechterde soms zelfs en de plasma ACTH concentraties daalde bij slechts 1 van de 12 paarden. [24] 3.) Een onderzoek in 2000 bij 14 paarden naar de werking van Pergolide en Vitex Agnus Castus: De resultaten bevestigden de waarde van Pergolide, maar geen enkel voordeel was te zien in het gebruik van Vitex in het beheer van PPID aldus dr. Beech. Totdat er meer informatie beschikbaar is, adviseren ze geen inzet van Vitex Agnus Castus voor de behandeling van paarden met PPID. [24] 28

29 4.) Bij het enige onafhankelijke onderzoek dat gedaan is werd bij 13 van de 14 paarden een klinische en endocrinologische verslechtering waargenomen na toediening van alleen Vitex Agnus Castus. [10] Vitamine & Mineralen Paarden met PPID hebben baat bij extra Vitamine C, E en Selenium. Vitamine E als antioxidant is van belang, omdat we aannemen dat PPID ontstaat door bepaalde reacties in het lichaam die voor schade aan de zenuwen in de hypofyse zorgen. Vitamine E helpt bij het ondersteunen van de zenuwfuncties en het vertragen van de schadelijke processen. In combinatie met Vitamine E speelt Selenium een belangrijke rol bij de bescherming van lichaamscellen tegen beschadiging door afvalstoffen. Selenium ondersteunt het goed functioneren van het immuunsysteem en draagt bij aan het behoud van een gezonde vacht en hoeven. Oudere paarden hebben baat bij een aanvulling van vitamine C. Gezonde jonge paarden maken zelf vitamine C aan in de lever, maar bij oudere paarden neemt de leverfunctie af en wordt er geen of minder vitamine C aangemaakt. De ijzerinname dient beperkt te worden. Zowel magnesium als chroom supplementen kunnen als ondersteunende behandeling ingezet worden bij PPID. Magnesium wordt aanbevolen bij insulineresitentie omdat een magnesiumtekort een risicofactor is bij het vergelijkbare diabetes type 2 bij mensen. Ook geven rapporten aan dat het paarden kan helpen, met door overgewicht ontstane, hoefbevangenheid. Chroom wordt aanbevolen voor het verbeteren van de koolhydraatmetabolisme (en dan specifiek de glucoseopname). In een onderzoek in 1999 onder jaarlingen naar Chroom is aangetoond dat het de glucoseopname in een glucosetolerantietest verhoogt, de bloedglucosespiegel daalde. [32] Er kan ook voor een totaalsupplement gekozen worden voor het PPID paard. Het is in de juiste verhouding en zo loop je geen risico op tekorten of overschotten. Bijvoorbeeld de Equilin Balancer. Dit is gebaseerd op recent wetenschappelijk onderzoek en ontwikkeld door veterinairen. [50] In het voorjaar van 2011 is er op de Faculteit Diergeneeskunde een onderzoek verricht o.l.v. drs. Ellen de Graaf-Roelfsema naar de effectiviteit van Phytonics Gluco Balance. Een dubbelblind gecontroleerd placebo onderzoek naar insulineresistentie bij paarden en de effecten van Phytonics Gluco Balance. De resultaten van het onderzoek zijn positief. Gluco Balance zorgt ervoor dat de receptoren gevoeliger worden voor insuline waardoor de glucose-opname verbeterd wordt. Ook werkt het regulerend op de lever, dit orgaan speelt een belangrijke rol in de (glucose)stofwisseling. Dus ook bij PPID paarden positief om in te zetten. [34,36] Diversen Mariadistel Mariadistel (Carduus Marianus) ondersteunt de reinigende werking van de lever en helpt ook om zenuwschade te voorkomen. Bepaalde werkzame stoffen in de mariadistel beschermen diverse soorten cellen in de hersenen tegen schadelijke aanvallen van zogenaamde vrije radicalen. [35,43] In 2013 verkregen wetenschappers van Max Planck patent op chemische en natuurlijke bestanddelen - waaronder mariadistel- om tumoren aan de hypofyse te behandelen. Momenteel testen de onderzoekers formules met een pure substantie en slow release van het actieve bestanddeel mariadistel. Paez-Pereda: We wisten dat Cushing/PPID veroorzaakt wordt door de vrijzetting van teveel ACTH. We zochten naar de oorzaak van deze overproductie en een strategie om dit te stoppen. Het bleek dat teveel HSP90 moleculen in het tumorweefsel, zich hechten aan de glucocorticoïde receptor. HSP90 is een heatshock proteïne: deze proteïnen zijn familie van proteïnen die in cellen geproduceerd worden door blootstelling aan stressvolle omstandigheden. Onder normale omstandigheden helpt HSP90 de glucocorticoïde receptor bij de regulatie van ACTH. 29

30 Mariadistel blijkt HSP90 te binden, waardoor moleculen van de glucocorticoïde receptor zich van HSP90 ontbinden. De non-invasieve behandelingsstrategie is niet alleen geschikt voor Cushing, maar ook voor longtumoren, lymfoblastische leukemie en multipel myeloom. Het onderzoek is gepubliceerd in Nature Medicine (2015): DOI: /nm.3776 Echinacea purpurea (rode zonnehoed ) Dit kruid wordt veel gebruikt in tinctuur-vorm. Het werkt zeer weerstand verhogend, Rode Zonnehoed heeft een wondhelende en ontstekingswerende werking. Silsterk Silsterk is een 100% natuurlijk product dat een bijzonder positieve inwerking op de weerstand heeft. Het is samengesteld uit essentiële oliën (citroen en tea tree), propolis en Eko-honing. Propolis is een natuurlijk, plantaardig antibioticum. Het is een soort balsem die door bijen wordt verzameld van knoppen van verschillende bomen en planten. 30

31 9. Toekomst visie Wanneer de ziekte PPID wordt gediagnosticeerd bij je paard, moet je keuzes gaan maken; hoe ga je dan behandelen? Dit is onder andere afhankelijk of het ziekteproces in een vroeg of laat stadium is, de conditie van je paard en je mogelijkheden als eigenaar. Wat is het toekomst perspectief bij alleen regulier behandelen Voordat besloten wordt om te starten met reguliere medicijnen, moet er rekening gehouden worden met het volgende: Op een rijtje Het medicijn Prascend is duur: gemiddeld per maand 60, - De bijwerkingen: een tablet kan maar 1 keer doormidden wat inhoudt dat je nooit lager kan doseren dan 0,5 mg en dat is soms te hoog en kan bijwerking geven. Meestal moet de dosering naar boven worden aangepast naarmate de ziekte voortschrijdt en dan niet voor een korte periode, maar voor jaren. De hoge concentraties cortisol werken ook als natuurlijke pijnstiller, door inzet van Pergolide haal je de pijnstilling weg, heeft het oudere paard bijvoorbeeld ook artrose dan zou je de afweging moeten maken: bijvoorbeeld 2 jaar leven met pijn of 1 jaar zonder pijn. [47] Positief is dat de plasma-acth-concentratie dalen of zelfs volledig worden genormaliseerd en dat geeft duidelijke verbetering van de klinische symptomen; verbetering van toegenomen activiteit en in de rui komen/verlies van de lange haren. In de gevallen dat PPID de oorzaak is van hoefbevangenheid, is het belangrijk te weten dat medicatie hier verbetering in kan geven. [3,42] Bij niet behandelen Dit is geen goede optie, omdat het proces doorgaat. De PPID blijft schade aanrichten en het paard lijdt onnodig als je niks doet. Bij alleen natuurgeneeskundig behandelen In sommige gevallen kan er alleen met Monnikspeper, aromatherapie, supplementen en de maatregelen behandeld worden. Dit is een mogelijke oplossingen bijvoorbeeld als de ziekte nog in een vroeg stadium is. Monnikspeper doet symptomatisch in bepaalde gevallen veel omdat het de hormonen reguleert die door de PPID van slag zijn. De klinische symptomen zoals actiever worden, minder depressief en de vacht verbeteren hierdoor. De ACTH niveaus verlagen niet daarom is het belangrijk om regelmatig het bloed te laten testen. Combinatie behandeling regulier en natuurgeneeskundig Deze optie is in mijn ogen in de meeste gevallen het beste, de Pergolide zorgt voor aanvulling van de dopamine die mist, daardoor stopt of vertraagt de tumorgroei. De cortisol- en suikerspiegels in het bloed worden weer stabiel zodat de bijnieren niet uitgeput raken. Wanneer de Monnikspeper gecombineerd wordt met de Pergolide zorgt de combinatie ervoor dat in de meeste gevallen de hoeveelheid Pergolide omlaag kan vanwege het versterkende effect. Het gebruik van Bachbloesem- en Aromatherapie, de reinigingskuur en de supplementen kunnen hierbij weer extra positief ondersteunen. Het is belangrijk om hierbij het advies van een (holistische) dierenarts of Veterinair Natuurgeneeskundig Therapeut te volgen. Vervolgonderzoek Er loopt op dit moment nog een grootschalig onderzoek in Australië door James Carmalt, hij is Associate Professor Large Animals Clinical Sciences aan de University of Saskatchewan. Hij onderzoekt het aantal paarden met PPID wereldwijd gezien. Sinds 1999 is er een internetgroep ECIR om informatie en ervaringen over PPID en IR te delen tussen paardeneigenaren en professionals. Inmiddels telt de groep op Yahoo meer dan leden van over de hele wereld. Honderden case histories zijn beschikbaar met bloedwaardes, röntgenfoto s, ziekteverloop en voeding. [35,46] 31

32 10. Enquête Resultaten De enquête gehouden onder paardeneigenaren is door 61 mensen geretourneerd. De enquêtevragen kunt u in bijlage G terug vinden. De antwoorden van de enquête laten zien dat PPID bij vrijwel alle paardenrassen voor kan komen. De meest voorkomende rassen uit de enquête zijn: KWPN, Fjord, Haflinger en de Shetlander. Maar ook de Mangalarga-Marchador tot een Quarter komen er in voor. Van de 61 geënquêteerden zetten er 39 Pergolide in, waarbij er 24 redelijk tot zeer tevreden zijn over dit medicijn. 7 geënquêteerden gebruiken een combinatie van Pergolide en een natuurlijk middel zoals Cushcare van Dodson & Horrell met kaneel en Monnikspeper, of Magnesium en zijn hier erg tevreden over. Door onderstaande resultaten in een grafiek samen te voegen heb ik in beeld gebracht in welk jaar en op welke manier de diagnose PPID gesteld is (zie grafiek 1,2 ). Ik heb ook in kaart gebracht op welke leeftijd de eerste symptomen zich uitte (zie grafiek 4). Verder heb ik in kaart gebracht welke symptomen zoal optreden bij PPID (grafiek 5). De ervaringen met natuurlijke middelen van paardeneigenaren heb ik in een overzicht gezet zodat er een duidelijk beeld ontstaat over de tevredenheid en ontevredenheid van het inzetten hiervan bij PPID (zie grafiek 6,7). Een overzicht van de aantallen die een combinatie van reguliere en natuurlijke middelen inzetten heb ik in een overzichtstabel gezet (zie grafiek 8). Jaar van diagnose jaar 2015 jaar 2014 jaar 2013 jaar 2012 jaar 2011 jaar 2010 jaar 2009 jaar 2008 onbekend Grafiek 1. Jaar van diagnose Hoe is de diagnose PPID gesteld? Door klinisch onderzoek en de ziektegeschiedenis Bloedtest dierenarts Holistische arts/therapeut Lecher Antenne Bioresonantie apparaat Biotensor Grafiek2. Diagnose stellen 32

33 Geslacht PPID Paard Merrie Hengst Ruin Onbekend Grafiek 3. Geslacht Leeftijd waarop de diagnose is gesteld 27 jaar 26 jaar 25 jaar 24 jaar 23 jaar 22 jaar 21 jaar 20 jaar 19 jaar 18 jaar 17 jaar 16 jaar 15 jaar 14 jaar 13 jaar 12 jaar 10 jaar 8 jaar onbekend Grafiek 4. Leeftijd ontwikkeling PPID Welke symptomen waren aanwezig? Meerdere antwoorden mogelijk Krullerige vacht (hirsutisme Lusteloosheid en verminderd presteren Gedragsveranderingen Vertraagde verharing 28 Abnormale vetverdeling Hoefbevangenheid Verlies van spiermassa Veel drinken/plassen Infecties zoals hoefabcessen en Verhoogd bloedsuikergehalte Vetbultje voven ogen Suikerziekte Grafiek 5. Symptomen 33

34 Welke natuurlijke middelen zet u in naar tevredenheid? Equilin Balancer Equi Life F4F Phytonics: Immu Boost NAF Cushinaze Magnesium Provarium Breeding Chinese kruiden Cushing-Total Phytonics Gluco Balance Bach bloesem therapie Aromatherapie Monnikspeper Vitex agnus-castus Grafiek 6. Ervaringen paardeneigenaren met natuurlijke middelen Welke natuurlijke middelen heeft u ingezet zonder verbetering? Equilin Balancer Equi Life F4F Phytonics: Immu Boost NAF Cushinaze Magnesium Provarium Breeding Chinese kruiden Cushing-Total Phytonics Gluco Balance Bach bloesem therapie Aromatherapie Monnikspeper Vitex agnus-castus Grafiek 7. Ervaringen paardeneigenaren met natuurlijke middelen Gebruikt u de combinatie van een medicijn en een natuurlijk middel? weet niet nee ja Grafiek 8. Combinatie 34

35 11. Conclusie Deze scriptie behandeld de hoofdvraag of PPID zinvol met natuurgeneeskundige middelen te behandelen valt. Ik ben van mening dat deze vraag positief te beantwoorden valt. Komt PPID vaker voor? In het algemeen is het duidelijk dat een aantal factoren invloed hebben op de toename van gediagnostiseerde PPID. Ten eerste is er een toename van de wens om paarden langer te laten leven. Daar PPID met name in de latere levensfase van het paard voorkomt, is dit een logisch gevolg. Ten tweede is er een verhoogde interesse van eigenaren om hun paard een gezonde en gelukkige oude dag te gunnen, waardoor de interesse in het voorkomen - en oplossen van gebreken ook toeneemt. De gratis aangeboden test door het farmaceutische bedrijf Boehringer Ingelheim helpt in ieder geval met diagnostische en statische informatie. Doordat informatie via sociale media en internet veel makkelijker te delen is, zijn eigenaren sneller en beter geïnformeerd. De maatregelen die kunnen bijdragen aan een beter leven van het PPID paard, liggen vooral in de levenswijze van het paard. Voorkomen dient te worden dat de ACTH waardes die worden veroorzaakt door de tumor in de hypofyse nog meer stijgen. De juiste voeding is van groot belang. Paarden moeten voeding tot zich nemen dat op hun lichaam en spijsverteringskanaal is afgestemd. Voorkomen dient te worden dat verkeerde voeding, zoals bijvoorbeeld voeding voor koeien en met teveel suiker, aan paarden wordt gegeven. Obesitas komt schrikbarend veel voor bij (recreatie)paarden, geeft een verhoogde kans op o.a. PPID en dient dus voorkomen te worden. Stress verhoogd de kans op o.a. PPID en dient voorkomen te worden. Hierbij valt te denken aan het stimuleren van het leven van paarden in kuddes, een vast ritme, goed weidemanagement, voldoende adequate beweging etc. Ook is er extra aandacht nodig voor het vacht-hoef-vaccinatie en wormbeleid. Vanuit de farmaceutische hoek, wordt het medicijn Prascend toegepast. Dit medicijn helpt bij de aanvulling van dopamine waardoor de ACTH waardes dalen wat belangrijk is voor het normaliseren van cortisolwaardes. Dit is een manier om de symptomen van PPID te behandelen en kan in combinatie met natuurgeneeswijze worden toegepast. Men moet echter wel bedenken dat het belang van het enige farmaceutische bedrijf dat dit medicijn heeft ontwikkeld in ieder geval gedeeltelijk bij de aandeelhouders ligt en niet altijd volledig bij het welzijn van het paard. Een natuurlijk geneeskundige wijze om een paard met PPID te behandelen vereist een holistische aanpak. Het meest toegepaste natuurlijke middel is Monnikspeper. Dit heeft dezelfde werking als dopamine waardoor de ACTH productie wordt geremd. Stressgevoelens van een paard kunnen worden verlaagd d.m.v. Bachbloesem remedies en dan met name de Gorse, Aspen, Wild Rose, Olive en Clematis. De toepassing van Aromatherapie d.m.v. inademing, massage en inname ondersteund het paard met PPID. Hierbij kunnen de volgende oliën worden ingezet: Jeneverbesolie, Eucalyptusolie, Citroenolie, Tea tree olie en Geraniumolie. Celzouttherapie zorgt voor het aanvullen van een tekort aan mineraalzouten wat ook een positief ondersteunend effect heeft op een paard met PPID. Celzouten die ingezet kunnen worden zijn: Nr. 8, Nr. 7, Nr. 3 en Nr. 6. Een reinigingskuur helpt bij het verbeteren van het immuunsysteem van het PPID paard doordat afvalstoffen zo goed mogelijk worden afgevoerd. Hierbij denkt men aan de Groene Leem kuur en de reinigingskuur met Chlorofyl. 35

36 Voedingssupplementen dragen bij aan het lichamelijke welzijn van het PPID paard. Hierbij kan ingezet worden: Vitamine C, E en Selenium, Magnesium en Chroom, Phytonics Gluco Balance of een goed totaalsupplement. De Silsterk, Mariadistel en Echinacea Purpurea zijn er om de eigen weerstand extra te verhogen. Ik ben ervan overtuigd dat een paard met PPID het beste te behandelen is met een consequente, holistische combinatie van de genoemde maatregelen en natuurgeneeskundige middelen. Extra ondersteuning van Pergolide kan worden toegepast als dit echt noodzakelijk is. Bijvoorbeeld als hoefbevangenheid meespeelt want dit is een zeer ernstige aandoening en is enorm pijnlijk voor het paard. Elk paard is geholpen met een vroege vaststelling van PPID. Dit kan door middel van een bloedtest, maar dit is niet de enige manier, ook kan dit bijvoorbeeld met de Lecher antenne. De twee meest in het oog springende symptomen van de PPID zijn hoefbevangenheid en vachtverandering. In samenwerking met een goede holistische dierenarts of veterinair natuurgeneeskundige therapeut kan de ziekte gediagnostiseerd en behandeld worden. Een probleem met de door mij voorgestelde behandeling is de onbekendheid van het publiek met natuurgeneeskundige behandelmethoden en het soms slechte imago ervan. Er ligt nog een belangrijke taak voor ons in het verschiet om hier verandering in te brengen. Daarnaast is er nog veel extra onderzoek nodig in de holistische kennis van het paard en zijn leefomgeving. Deze beperkingen in aanmerking genomen ben ik er van overtuigd dat de voorgestelde behandelmethodes de beste resultaten bieden voor het welzijn en de gezondheid van het paard. Ook denk ik dat de tijd en de maatschappij er rijp voor zijn. Een breder bewustzijn en de bereidheid om te denken buiten de gebaande paden met meer respect voor holistisch denken over dier en natuur zullen deze beweging sterk ten goede komen. 36

37 12. Literatuurlijst en Bronvermelding Artikelen 1) Broux, B., Lefère, Loon van L. (2013). Pituitary Pars Intermedia Dysfunction bij het paard, belangrijke aandachtspunten en recente ontwikkelingen: Diergeneeskundig Tijdschrift nr. 82 2) Henson, F. (2012). Krijgen we Voet aan de grond bij paarden met Laminitis: is het een endocriene aandoening? Dier-en-arts nr. 8-9 P ) Graaf-Roelfsema, E. de (2012). Nieuwe inzichten De ziekte van Cushing: Paard en Sport nr.9 P ) Graaf-Roelfsema, E.de (2012). Is te dik zijn een ziekte? : Paard en Sport nr. 6, P ) Graaf-Roelfsema, E. de (2012). Onderzoek naar PPID nu gemakkelijker: Hippische ondernemer 6 6) Graaf-Roelfsema, E. de (2012). Onderzoek naar PPID gemakkelijker "je kunt PPID niet altijd herkennen aan een krullerige vacht" GD Paard HO6 P ) Kellon, E.M., (2000). Horse J: Herbal hope for Cushing`s syndrome 8) Kolk, J.H. van der, Brama P.A.J., Stout T.A.E. ( 2005). De endocrinologie van het paard Diergeneeskundig memorandum jaargang 52 nr. 3 9) Krabbenborg, R.,Weezel Errens, A. van(2014). Dun hoe laat ik mijn paard veilig aankomen BIT 216, P ) Rendle, D. (2013). Nieuwe inzichten in de diagnostiek en behandeling van PPID bij het paard: Dier en Arts nr. 8-9, P ) Schott, H. DVM, PhD, (2001). The Michigan Cushing Project 12) Timmermans, J.P. Prof ( ). CD-rom Veterinaire Histologie deel II, Universiteit Antwerpen Boeken: 13) Dudok van Heel, M. (2009). Bach-remedies voor honden en paarden, Den Haag: Synthese 14) Dudok van Heel, M. (2001). Essentiële oliën voor honden en paarden, Amsterdam: de Driehoek 15) Dudok van Heel, M.(2009). Natuurgeneeswijzen voor dieren, Rotterdam: uitgeverij Synthese B.V. 16) Elling, A., Asseldonk, T. van (2006). Leerboek Traditionele Europese Natuurgeneeskunde, Kamperveen 17) Feichtinger, T. (2011). Biochemie nach Dr. Schüßler für Pferde, Stuttgart: Sonntag 18) Fischer-Rizzi S. (1993). Hemelse Geuren Aromatherapie, Amsterdam: de Driehoek 19) Hallebeek, dr. A (2011) vragen over de voeding van het paard, Rotterdam: 2010 Uitgevers 20) Judith, A. (1997). Handboek Chakra Psychologie, Haarlem: J.H. Gottmer 21) Scheffer, M. (2008). Bachbloesemtherapie, Den Haag: Synthese 22) Schüncke M. (2007). Prometheus Hoofd en zenuwstelsel, Bohn Stafleu van Loghum 23) Sikkel van Zoest, R. (2011). Hoefbevangenheid begrijpen, genezen, voorkomen Kampen: Rozhanits Publicaties 24) Beech, J. Donaldson, M. T., Lindborg, Sue, (2002). Comparison of Vitex agnus castus Extract and Pergolide in Treatment of Equine Cushing s Syndrome, CAHT van de universiteit van Pennsylvania. 25) Durham, Andy E., Fey, K. McGowan, C., Tamzali, Y, Kolk van der, H. (2012). Dealing with Pituitary Pars Intermedia Dysfunction (Equine Cushing s Disease) in Equine Practice. 26) Eustace, R. ( ). Laminitis trust Clinical trial using Vitex4Equids in Equine Cushings disease. 27) Graaf-Roelfsema, de, drs E. ( 2012).Intervisie voor dierenartsen 28) Karikoski et al. (2011).The Prevalence of EndocrinopathicLlaminitis among Horses presented for laminitis at a first-opinion-referral equine Hospital. Domestic Animal Endocrinology 41 P

38 29) McFarlane D. (2007). Advantages and limitations of theequine disease, pituitary pars intermedia dysfunction asa model of spontaneous dopaminergic neurodegenerative disease. Ageing Research Reviews 6(1), P ) McFarlane D., Dybdal N., Donaldson MT, Miller L., Cribb A.E.(2005.) Nitration and increased alpha-synuclein expression associated with dopaminergic neurodegeneration in equine pituitary pars intermedia dysfunction. J Neuroendocrinol 17 P ) Netten van J.P., Netten van C. (2006). Acute infections as a means of cancer prevention: opposing effects to chronic infections? 32) Ott E.A., Kivipelto J. (1999). Influence of Chromium Tripicolinate on growth and glucose metabolism in yearling horses. J Anim Sci 77, P Internet 33) 34) 35) 36) 37) 38) 39) 40) 41) 42) 43) 44) 45) Interview 46) Carmalt, James (9 juni2014). contact met James Carmalt, Professor Large Animal Clinical Sciences, University of Saskatchewan, Canada. Personen 47) Bokhorst, Gepco van, Dierenarts van Rusthuis De Paardenkamp. 48) Laarakkers, dr. E. Holistisch dierenarts en oprichter Den Hoek. 49) Ven, Adrie van de, Docent Silverlinde en eigenaar van Praktijk Adrie van der Ven. 50) Weezel Errens, drs. Annette van, Dierenarts en Eigenaar Equilin. 51) Wollenberg, drs. Linda van den, Paardeninternist bij de GD voor dieren. Diversen 52) Merrebach, Ilze van, Foto s Privé Archief 53) Lesstof Silverlinde (2012). Werkboek natuurgeneeskunde 54) Lesstof Silverlinde (2015). Holistische samenhang organen 55) Lesstof Silverlinde (2014). Bachbloesemtherapie 56) Napel, dr. A. ten (2008). Presentatie Stress bij paarden 57) Verhorevoort, A. (2011). Syllabus Medisch2e en 3de basisjaar Breda Scripties 58) Frowijn, J. (2008). Osteopathische visie op emoties bij paarden: Thesis ICREO 59) Stoop, R. (2007). Opgroeien in balans, afstudeerscriptie Silverlinde 60) Onbekend. (2010). Insulineresistentie bij paarden afstudeerscriptie Silverlinde Bron afbeeldingen op het voorblad [41] ppid 38

39 Verklarende woordenlijst Antibiotica Adrenaline Afvalstoffen Afweerstoffen Afweersysteem Medicijnen tegen infecties door bacteriën. Hormoon uit het bijniermerg dat vrijkomt bij stress. Stoffen in het lichaam die stress of schadelijke effecten teweegbrengen Antistoffen. Het vermogen van het organisme om het binnendringen van lichaamsvreemde elementen tegen te gaan. Albert Einstein Duits - Amerikaans natuurkundige, Leefde van: Alchemisten-Alchemie Allergie Ammoniak Antioxidant Antiseptisch Ataxie Autonome zenuwstelsel Ballaststoffen Bindweefsel Een oude tak van de natuurfilosofie waarin geleerden op speculatieve wijze materie onderzochten. Een reactie van het immuunsysteem op lichaamsvreemde stoffen. Komt vrij bij de afbraak van stikstofhoudende stoffen in dierlijke mest. Is in staat om schadelijke vrije radicalen te neutraliseren. Tegen infecties Verstoorde bewegingscoördinatie. Het deel van het perifere zenuwstelsel dat een groot aantal onbewust plaatsvindende functies reguleert. De onverteerbare bestanddelen van het voedsel waar het paard niks mee kan. Een vorm van weefsel dat onderdeel uitmaakt van alle organen. Biofysische geneeskunde Houdt zich bezig met alles wat met informatieoverdracht te maken heeft. Cellen Chakra (systeem) Chemie Collectief probleem Degeneratieve aandoening Diabetes type 2 Dopamine Dopamine receptoren Dopamine-agonist Dopaminerge neuronen Elektromagnetische golven Elimineren Emulgator Endocriene aandoeningen /Endocrinopathieën Essence Feedbacksysteem Geseald Gezondheidsdienst (GD) voor dieren Gifstoffen Het kleinste onderdeel van een organisme of levend wezen. De energiecentra van het lichaam. Scheikunde. Probleem wat de gehele mensheid aangaat. Ziekten die gepaard gaan met een geleidelijk minder worden van een of meerde lichaamsfuncties. Suikerziekte: een aandoening die wordt gekenmerkt door herhaaldelijk verhoogde bloedglucosewaarden Fungeert als een neurotransmitter en soms als een hormoon. Eiwitten in de cel, waaraan een specifiek molecuul kan binden. Binden ze zich aan de zenuwcellen van de hersenen alsof ze dopamine zijn Dopamine zenuwcel. De beweging door de ruimte van elektrische en magnetische trillingen, Bv licht. Verwijderen. Een stof die helpt bij het mengen van twee stoffen die normaal gesproken niet of moeilijk mengbaar zijn. Aandoeningen van hormoonproducerende organen zoals de bijnieren, geslachtsorganen, schildklier en alvleesklier. Aromatisch afkooksel. Terugkoppelsysteem. Luchtdicht in plastic verpakken. Een dienstverlenend bedrijf dat zich richt op het bestrijden en voorkomen van (besmettelijke) dierziekten. Stof die een nadelige invloed uitoefent op de werking van organen of enzymen. 39

40 Glucocorticoïden Glucose Glucosetolerantietest Glutathion Homeopaat/pathie Hypofyse hyperplasie Iatrogene Immuunsysteem Influenza Inoperabel Insuline Jojoba olie Klinische symptomen Een groep hormonen die in de bijnierschors gemaakt worden, zij hebben invloed op allerlei stofwisselingsprocessen. Een druivensuiker, monosacharide. Diagnostische test: na een nacht vasten, toediening van een vaste dosering glucose (via de mond, maagsonde of infuus) en op meerdere tijdstippen bloed afnemen. Een anti-oxidant aanwezig in de meeste dierlijke en plantaardige weefsels. Geneeswijze waarbij verdunde middelen aan de patiënt worden toegediend, die normaal juist de betreffende ziekte(verschijnselen) zouden doen ontstaan. Vergroting van de hypofyse Ontstaan of opgewekt onder invloed van een geneeskundige behandeling. Natuurlijk afweermechanisme van het lichaam. Griep: door een influenza virus veroorzaakt. Niet operatief te behandelen. Hormoon dat de doorlaatbaarheid van het celmembranen voor glucose verhoogt en dus het glucosegehalte van het bloed verlaagt. Een olie achtige was, uit de zaden van de Simmondsia chinensis struik. Direct zichtbare ziekteverschijnselen. Koolhydraatmetabolisme Suikerstofwisseling. Kuilgras Losmazig bindweefsel Luzerne Neurodegeneratieve Ontslakkend/slakken Paddock Paradise Pesticide (DDT) Placebo Preventief Resistent Rotstraal Significant Stofwisseling Symptomatische behandeling Synthetische producten Terahertz-(gebied) Tetanus thyrotropin-releasing hormoon Tinctuur-vorm Toxines/toxische stoffen Triamcinolon Vrije radicalen Zoolzweren Gras dat door melkzuurgisting wordt geconserveerd. Los netwerk van elastine- en collageenvezels. Gewas dat valt onder de vlinderbloemige planten(alfalfa). Aandoening met verval van het zenuwweefsel. Ontdoen van afvalstoffen. Een Track: een natuurlijke manier van leef/weide management. Chemisch bestrijdingsmiddel. Geneesmiddel dat geen werkzame bestanddelen bevat. Voorkomend. Bestand tegen. Een ontsteking en een proces van verval van de hoornige straal in de hoef. Belangrijk. Het geheel van scheikundige reacties waarbij in het lichaam stoffen worden omgezet in andere stoffen. Behandeling van de verschijnselen zonder de onderliggende oorzaak te bestrijden. Niet gemaakt van natuurlijke grondstoffen. Een eenheid voor frequentie. Infectieziekte door besmetting met bacterie die in wonden terechtkomt. Schildklier-stimulerend hormoon. Een alcoholische oplossing. Een giftige stof geproduceerd door organismen (schimmels bacteriën etc.) Synthetisch corticosteroïde. Atomen of moleculen met een nog ongebruikte mogelijkheid zich te binden en die zich daardoor vrij kunnen hechten aan andere moleculen en daar schade aanrichten Een onder de hoef liggend abces (ontsteking). 40

41 Bijlagen Bijlage A De 6 ziektestadia van dr. Reckeweg Onderstaande beschrijvingen komen uit de lesstof Natuurgeneeskunde Silverlinde [64] Fase 1. De excretie- of uitscheidingsfase Zweten Neusuitvloeiing + Hoesten Traanogen Veel afscheiding koker ruin Diarree Neusuitvloeiing [45] De excretiefase is een inwendig reinigingsproces: Het lichaam opent de natuurlijke sluizen van het lichaam door de reinigings- en uitscheidingsorganen en veiligheidskleppen op volle toeren te laten functioneren. Op deze manier worden afvalstoffen en de hierop goed gedijende virussen en bacteriën uit het lichaam gespoeld. Fase 2. De reactie- of ontstekingsfase Eczeem/ huiduitslag /lichte mok Longontsteking Acute oogontsteking Gezwollen koker Maag/darmontstekingen (Zomer)eczeem bij een fjord [45] Wanneer de uitscheidingsreacties er niet in slagen om de afvalstoffen te verwijderen, probeert het lichaam ze te verwijderen met lokale ontstekingen. Bacteriële en virale ontstekingen ontstaan bij voorkeur op zwakke plekken van het lichaam waar de meeste afvalstoffen liggen opgeslagen (de bacterie of virus is dus niet de oorzaak maar de aanleiding voor een ontsteking). De slakken en gifstoffen worden hierdoor onschadelijk gemaakt en naar buiten afgevoerd. Dit uit zich in de vorm van etter, slijm en abcessen. Fase 3. De neerslag- of verslakkingsfase (stillefase) Gewrichtsontsteking Verharding van hersenweefsel Klierzwellingen Maagzweren Maagzweer via endoscoop [45] Wanneer het lichaam niet meer in staat is om zijn afvalstoffen uit te scheiden door middel van de uitscheidings- en ontstekingsprocessen, worden deze afvalstoffen op een relatief veilige plaats weggezet. Dit gebeurt aanvankelijk in de minder belangrijke vet- en bindweefsels en in de onderhuidse celweefsels. De afvalstoffen nestelen zich in de ruimten tussen de cellen, het intercellulaire weefsel dat belangrijk is voor het transport van voedingsstoffen en zuurstof van het bloed naar de cellen en van 41

42 verbrandingsresten van de cellen terug naar het bloed. Dit uit zich in: chronische gewrichtsontsteking, verharding van hersenweefsel, chronische klierzwellingen, etc. Fase 4. De impregnatie- of verzadigingsfase Chronische mok Dampig Chronisch gezwollen koker Insulineresistentie Zenuwontstekingen, Leverfunctiestoornissen, Falend immuunsysteem Alle chronische klachten Alle beginnende auto-immuun ziekten Chronische mok [45] Impregneren betekent in dit verband dat de ziekte zich dieper de cel indringt. De cel wordt verzadigd met, of de indringer (parasiet, virus, bacterie) of met afvalstoffen zoals zware metalen en stoffen afkomstig uit de voeding. In deze fase, of eigenlijk is dat al vanaf fase 3 het geval, gaat de darm lekken. De weerstand daar is niet meer bestand tegen de hoeveelheid gifstoffen met als gevolg dat van binnenuit het lichaam langzaam maar zeker wordt vergiftigd. Fase 5. De degeneratiefase- vervalfase Suikerziekte Leververgroting Uitputting en apathie Osteoporose Osteoprose [45] Niet alle beschadigde cellen kunnen in deze fase nog herstellen. Degeneratie betekent immers verval. De schade van de afvalstoffen grijpt dermate diep in de orgaanstructuur, dat ze onherstelbaar is geworden. Omdat veel gifstoffen de lever passeren is dit orgaan in het bijzonder zeer kwetsbaar voor degeneratie. Diverse organen kunnen tegelijk aangetast zijn. De lever heeft in deze fase een belangrijke taak, maar is chronisch overbelast met het aanpakken van gifstoffen. Fase 6. De ontwrichtings- of neoplasma-fase Goed en kwaadaardige huidkanker Ernstige oogziekte/tumoren Verlies van afweerreacties Kwaadaardige gezwellen Tumorvormingin oog [45] De celdeling is verstoord. De toevoer van afvalstoffen is te groot geworden. Er vindt nieuwvorming of wildgroei plaats. Dit betekent het vormen van kwaadaardige tumoren. Afvalstoffen kunnen tijdelijk in de tumoren worden opgeslagen. Hier is de celkern of het DNA aangetast en er kan ongecontroleerde celdeling ontstaan. Het gezwel wordt ook gebruikt om gifstoffen op te slaan. Er is dus zwaar verlies van het beschermende immuunsysteem. Er vinden in deze fase meestal geen uitscheidingsreacties plaats omdat de afvalstoffen zich in het gezwel hebben geconcentreerd 42

43 Bijlage B De Vijf Elementen Onderstaande beschrijvingen en afbeelding komen uit de lesstof Holistische Samenhang organen Silverlinde [65] Wat essentieel is in het principe van de '5 elementen', is de interactie die er tussen de verschillende elementen bestaat. Dit wil tevens zeggen dat de verschillende elementen elkaar kunnen beïnvloeden. De twee belangrijkste interacties zijn de Scheng cyclus of voedende cyclus en de Ko cyclus of de controlerende cyclus: In de voedende cyclus geeft het ene element voeding aan het volgende element, met de wijzers van de klok mee; hout voedt vuur, uit de as van het vuur komt de aarde voort, in de aarde ontstaan de mineralen van het metaal, het metaal brengt water voort, water voedt het hout en laat het weer groeien. In de controlerende cyclus wordt het ene element gecontroleerd door het andere zodat de balans tussen de vijf element wordt gegarandeerd; hout controleert aarde, aarden wal verhindert water weg te vloeien, water dooft het vuur, vuur beïnvloedt metaal door het te smelten, metaal kapt bomen. De Sheng en Ko cyclus is een heel doorzichtig en verfijnd werkmodel waarmee heel veel zaken in de natuur en in het lichaam kunnen worden uitgelegd en gecorrigeerd. 5 Elementen schema [65] 43

44 Bijlage C Testen op PPID Boehringer-Ingelheim [40] 44