Archeologisch Centrum Eindhoven rapport 39. Stichting Sint Joris Zorg en Dienstverlening, gemeente Oirschot

Transcriptie

1

2

3 Archeologisch Centrum Eindhoven rapport 39 Archeologisch Bureauonderzoek Stichting Sint Joris Zorg en Dienstverlening, gemeente Oirschot Leonie Korthorst November 2008

4 Archeologisch Centrum Eindhoven rapport 39 Auteur Leonie Korthorst Senior archeoloog Janneke Bosman Naam plangebied Sint Joris Gemeente Oirschot Projectcode OS-SJ-08 Coördinaten x=49734, y= x=49739, y=39066 x=49785, y= x=49786, y= Kadasternummer Oirschot, sectie F, perceel 7367 Opdrachtgever Stichting Sint Joris Zorg en Dienstverlening Ontwerp en directie Van Hoorn Bouwadviesgroep Oirschot Uitvoerder Bureau Archeologie gemeente Eindhoven Bevoegde overheid gemeente Oirschot OM-nummer Opmaak omslag Ster design BNO (Eindhoven) ISSN Bureau Archeologie gemeente Eindhoven, 2008 Postbus CJ Eindhoven Telefoon

5 Archeologisch Centrum Eindhoven Rapport 39 Inhoud Samenvatting 5. Inleiding 7 2. Bureauonderzoek Doel en methode Landschappelijke ligging Huidig en toekomstig gebruik Historisch gebruik en archeologie Verwachtingsmodel 6 3. Conclusie en advies 9 Literatuur 2 Geraadpleegde websites 2 Verklarende woordenlijst 2 Bijlagen Bijlage Afbeeldingenlijst Bijlage 2 Overzicht archeologische periodes Bijlage 3 Waarnemingen uit ARCHIS II 3

6 Archeologisch Centrum Eindhoven rapport 39 4

7 Archeologisch Centrum Eindhoven Rapport 39 Samenvatting In opdracht van Stichting Sint Joris Zorg en Dienstverlening heeft Bureau Archeologie van de gemeente Eindhoven een Archeologisch Bureauonderzoek verricht voor twee gebiedjes waar deze stichting het bestaande gebouw wil gaan uitbreiden. Uit het bureauonderzoek bleek dat het plangebied een archeologisch interessante ligging heeft. Naast het feit dat het in een dekzandruggen- en esdekkengebied ligt, bevindt het plangebied zich ook nog eens aan de rand van de historisch stedenbouwkundig zeer hoog gewaardeerde kern van Oirschot. Tot ver in de 20e eeuw wordt het plangebied aan de andere zijden omringd door akkerland. Uit eerdere onderzoeken in de directe omgeving van het plangebied blijkt dat er nog een esdek aanwezig is. De kans bestaat dat dit ook geldt voor het plangebied en dat onder dit esdek sporen uit de perioden voorafgaand aan de aanleg van het esdek aangetroffen kunnen worden. Mogelijk kunnen er eveneens resten van de historische kern van Oirschot aangetroffen worden. De geplande uitbreidingen zijn verstorend voor het mogelijk in de bodem aanwezige archeologische erfgoed. Daarom adviseert het Bureau Archeologie van de gemeente Eindhoven een proefsleuvenonderzoek. 5

8 Archeologisch Centrum Eindhoven rapport 39 6

9 Archeologisch Centrum Eindhoven Rapport 39. Inleiding In opdracht van Stichting Sint Joris Zorg en Dienstverlening heeft Bureau Archeologie van de gemeente Eindhoven een Inventariserend Archeologisch Bureauonderzoek verricht voor twee gebiedjes waar deze stichting het bestaande gebouw wil gaan uitbreiden. Het Inventariserend Archeologisch Bureauonderzoek is uitgevoerd volgens de desbetreffende specificaties in de KNA 3.. Het doel van een Inventariserend Archeologisch Bureauonderzoek is het verwerven van informatie, aan de hand van bestaande bronnen, over bekende of verwachte archeologische waarden binnen het plangebied. Het resultaat is een standaardrapport met een gespecificeerde verwachting, op basis waarvan een beslissing genomen kan worden ten aanzien van (eventueel) vervolgonderzoek. De doelstelling is het komen tot een gespecificeerde verwachting. 2 Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie versie 3., protocol bureauonderzoek. 2 KNA versie 3., protocol bureauonderzoek,. 7

10 Archeologisch Centrum Eindhoven rapport 39 8

11 Archeologisch Centrum Eindhoven Rapport Bureauonderzoek 2.. Doel en methode Het Inventariserend Archeologisch Bureauonderzoek is uitgevoerd volgens de desbetreffende specificaties in de KNA Het doel van een Inventariserend Archeologisch Bureauonderzoek is het verwerven van informatie, aan de hand van bestaande bronnen, over bekende of verwachte archeologische waarden binnen het plangebied. Het resultaat is een standaardrapport met een gespecificeerde verwachting, op basis waarvan een beslissing genomen kan worden ten aanzien van (eventueel) vervolgonderzoek. De doelstelling is het komen tot een gespecificeerde verwachting. 4 Hiervoor hebben de volgende studies plaatsgevonden: - Literatuurstudie naar de bekende historische en archeologische ontwikkeling van Oirschot. Bij vragen is de heer Frits Speetjens van de heemkundekring de Heerlijkheid Oirschot geraadpleegd. - Bestudering van eerder uitgevoerd onderzoek in de directe omgeving van het plangebied. - Bestudering van waarnemingen en vondstmeldingen die geregistreerd staan in ARCHIS II. - Bestudering van de Historische Topografische kaart Provincie Noord-Brabant. - Bestudering van beschikbare kaarten uit het Archeologisch Informatie Systeem (ARCHIS II): Indicatieve Kaart van Archeologische Waarden, bodemkaart, geomorfologische kaart. - Bestudering van luchtfoto, topografische kaart, kadastrale kaart, bouwtekeningen en bouwtechnische gegevens, de door de opdrachtgever beschikbaar gestelde boorgegevens van het milieuonderzoek. - Bestudering van de Cultuurhistorische Waardenkaart (CHW) van Noord-Brabant. Bestudering van de Archeologische Monumenten Kaart (AMK) leverde geen informatie op. - Terreinbezoek Landschappelijke ligging Het onderzoeksgebied ligt in het centrum van de bebouwde kom van Oirschot, provincie Noord-Brabant (afbeelding ). Het gebied wordt omsloten door de Sint Jorisstraat in het noorden, de Doctor van Wamelstraat in het oosten, winkelcentrum De Poort in het zuiden en het Sint Jorishof in het westen. De hoogte van het maaiveld ter plaatse varieert van 5,98 tot 6,09 meter + NAP. 5 3 Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie versie 3., protocol bureauonderzoek. 4 KNA versie 3., protocol bureauonderzoek,. 5 Lankelma Geotechniek Zuid B.V, Rapport Funderingsadvies. Uitbreiding en reorganisatie Sint Joris te Oirschot, 3. 9

12 Archeologisch Centrum Eindhoven rapport 39 Afbeelding. Topografische kaart met in rood het onderzoeksgebied aangegeven. Kaartuitsnede van de topografische atlas van Noord-Brabant, : Volgens de bodemkaart, de geomorfologische kaart en de Indicatieve Kaart van Archeologische Waarden (IKAW) uit ARCHIS II bevindt het plangebied zich in een gebied dat volledig bebouwd is. Dit is de reden dat het gebied niet gewaardeerd is. Op de bodemkaart is te zien dat dit hele, niet gewaardeerde gebied omgeven wordt door dikke enkeerdgronden (afbeelding 2). Mogelijk zijn deze gronden in het bebouwde gebied nog steeds aanwezig. De dikke enkeerdgronden of esdekken zijn ontstaan door het systematisch bemesten van bouwlanden met plaggen en stalmest vanaf de late middeleeuwen. Esdekken kunnen variëren in dikte van ongeveer 0,5 meter tot meer dan meter. Deze ondergrond fungeert als een dikke deken die mogelijke archeologische resten in de onderliggende bodem van voor het aanbrengen van het esdek beschermt. Dit is de belangrijkste reden waarom de regio rondom het bebouwde gebied hoog scoort op de IKAW (afbeelding 3), waarschijnlijk geldt deze score ook voor het niet gewaardeerde bebouwde gebied. Het hele, niet gewaardeerde centrum van Oirschot ligt op de geomorfologische kaart midden in een gebied met dekzandruggen (afbeelding 4). Het bijbehorende dekzandlandschap maakt deel uit van de Roerdalslenk of Centrale Slenk. Dekzandruggen zijn archeologisch interessant omdat hierop vaak bewoningssporen worden aangetroffen. 0

13 Archeologisch Centrum Eindhoven Rapport 39 Afbeelding 2. Bodemkaart uit ARCHIS II met daarop in rood het plangebied. Afbeelding 3. IKAW met daarop in rood het plangebied en in roze eerdere onderzoeken in de directe omgeving van het plangebied. = Teurlincx en Meijers (RAAP), 2 = Oude Enck (BILAN), 3= Gasthuisstraat (BILAN).

14 Archeologisch Centrum Eindhoven rapport 39 Afbeelding 4. Geomorfologische kaart uit ARCHIS II met daarop in rood het plangebied Huidig en toekomstig gebruik Op afbeelding 5 is in groen aangegeven waar vernieuwing en nieuwbouw zullen plaatshebben. Beide plangebieden worden in hun geheel beschouwd als archeologisch onderzoeksgebied (afbeelding 6 en 7). Het grootste gebied (oostelijk) is momenteel in gebruik als parkeerplaats en heeft een oppervlakte van 000 m2. Het kleinste gebied bevindt zich voor de hoofdingang van het gebouw en heeft een oppervlakte van 20 m2. Beide gebieden zijn bestraat. Het plangebied ligt in een volledig bebouwd gebied. Voor de geplande uitbreidingen zal, ten behoeve van het plaatsen van avegaarpalen, de bodem 80 centimeter onder het peilniveau van de huidige bebouwing uitgegraven worden. 6 Daaronder worden nog kruipsleuven aangebracht. Los van het feit dat er palen de grond ingaan, zal alleen al deze uitgraving verstorend zijn voor het eventueel in de bodem aanwezige archeologische erfgoed. Op het toekomstige bouwterrein heeft een verkennend bodemonderzoek (milieuonderzoek) plaatsgevonden, waarbij boringen zijn verricht. 7 Getracht is de beschrijvingen van deze boringen archeologisch te interpreteren. Dit bleek helaas niet mogelijk. De boringen zijn namelijk gezet vanuit een niet-archeologisch oogpunt. Dat wil zeggen dat de gebruikte parameters niet dezelfde zijn zoals gangbaar in de archeologie. Daarnaast maakte de (on)diepte van de boringen de informatie helaas onbruikbaar. 6 Telefonische mededeling van André van de Ven op dinsdag 2 december 2008 om 3.5 uur. 7 Lankelma Geotechniek Zuid BV, Rapport Funderingsadvies. Uitbreiding en reorganisatie Sint Joris te Oirschot. 2

15 Archeologisch Centrum Eindhoven Rapport 39 Afbeelding 5. Kadasterkaart aangepast door André van de Ven architecten. In groen is aangegeven waar vernieuwing en nieuwbouw zal plaatshebben. In geel is het hele eigendom van Stichting Sint Joris Zorg en Dienstverlening aangegeven. Afbeelding 6. Luchtfoto van de omgeving rond het plangebied. In rood zijn de terreinen aangegeven. (bron: Afbeelding 7. Links: foto van het kleinere deel van het plangebied bij de ingang van het Sint Joris zorgcentrum. Rechts: foto van het grotere gedeelte van het plangebied. 3

16 Archeologisch Centrum Eindhoven rapport Historisch gebruik en archeologie Oirschot was één van de zes Brabantse vrijheden.8 De andere vijf vrijheden waren Bergeijk, Eersel, Hilvarenbeek, Mierde en Oerle. Vrijheden waren plaatsen zonder stadsrechten, maar die zich op basis van bepaalde voorrechten onderscheidden van andere plaatsen. Ze kunnen worden aangeduid als agrarische streekcentra of lokale centra. Veelal werden ze in het kader van grootschalige ontginningen rond 200 geprivilegieerd door de Brabantse hertog Hendrik I om greep te houden op zijn pas verworven bezit. De vrijheden vormden een categorie tussen steden en dorpen in en waren voornamelijk economisch geprivilegieerd. Ze hadden een schepenbank en andere vrijheidsrechten, maar zoals gezegd geen volledige stedelijke privileges. Hun zegel vermeldt meestal: sigillum commune libertatis. In Brabant wordt in oorkonden vanaf de 4e eeuw steeds onderscheid gemaakt tussen vrijheden en steden (ook wel als goede of vrije steden of steden van wette aangeduid). Oirschot was ook de hoofdplaats van Kempenland, één van de zogeheten Vier Kwartieren van De Meierij van s-hertogenbosch.9 De Meierij beleefde zijn grootste bloei in de 5e en eerste helft van de 6e eeuw. Zoals op het minuutplan van en op de historische kaart van omstreeks 900 te zien is, ligt het plangebied aan de rand van de oude dorpskern. Deze dorpskern wordt historisch stedenbouwkundig zeer hoog gewaardeerd.0 Het plangebied zelf was als akker in gebruik en werd aan de andere zijden ook omgeven door akkers. Langs de wegen stonden enkele huizen. In de nabijheid van het plangebied werd in 333 door het echtpaar Rogier van Leefdael en Agnes van Kleef het Sint Joris Gasthuis gesticht (witte pijl afbeelding 8). Op deze plaats staat nu nog een later gebouwd, 7e eeuws gasthuis (de Beyerd) met kapel en kelder. Het gebouw is één van de rijksmonumenten van Oirschot. Afbeelding 8. Minuutplan van (bron: In rood is het plangebied aangegeven en met de witte pijl is het oude gasthuis (Beyerd en kapel) aangegeven. 8 Cox Gheysen 2004, 4. 0 Cultuurhistorische Waardenkaart Noord-Brabant. Met dank aan Frits Speetjens voor de mondelinge informatie over het Sint Joris Gasthuis. Zie ook Lijten

17 Archeologisch Centrum Eindhoven Rapport 39 Afbeelding 9. Historische kaart van omstreeks 900 (bron: In rood is het plangebied aangegeven (onder het rode figuur stond de letter G ). In de directe omgeving van het plangebied is eerder archeologisch onderzoek uitgevoerd. Deze onderzoeken zijn op de IKAW aangegeven (afbeelding 3). Het betreft drie verschillende archeologische bureauonderzoeken, aangevuld met een booronderzoek dat diende om vast te kunnen stellen of in de bodem archeologische resten voorkomen en of de bodemopbouw intact was. Onderzoek (OM-nummer 3754 en 378) is uitgevoerd door RAAP en betrof het plangebied Teurlincx en Meijers. 2 Op geen enkele plaats is een intact bodemprofiel waargenomen, mede door recente verstoringen. Waar wel een esdek werd aangetroffen was dit zeer gevlekt, gemengd en rijk aan puin uit de nieuwe tijd. Nergens is een intacte overgang waargenomen van het esdek naar het moedermateriaal, oftewel de c-horizont (geologische formatie die niet veranderd is door bodemvormende processen). 3 Onderzoek 2 (OM-nummer 7583) vond plaats op het plangebied de Oude Enck en is uitgevoerd door BILAN. 4 Hier werd (het restant van) een esdek aangetroffen met een dikte variërend van 30 tot 90 centimeter. Onder het esdek was nergens een onverstoord podzolprofiel aanwezig, waarschijnlijk door ploegen en spitten tijdens de middeleeuwen. 5 Onderzoek 3 (OM-nummer 20567) is eveneens uitgevoerd door BILAN en betrof het plangebied aan de Gasthuisstraat. 6 Ook hier werd een esdek aangetroffen waarbij de overgang naar de onderliggende c- horizont verstoord was. De dikte van het esdek varieerde tussen 70 en 20 cm. De provincie Noord- Brabant heeft hier een proefsleuf geadviseerd vanwege de ligging in de oude kern van Oirschot. Dit onderzoek zal op 2 december 2008 worden uitgevoerd door BILAN. 7 In ARCHIS II staan geen losse vondsten geregistreerd. In de omgeving van het plangebied zijn in ARCHIS II 2 De Decker/Baere De Decker/Baere 200, Gheysen Gheysen 2004, De Boer Mededeling per van Cyriel Verbeek van BILAN. 5

18 Archeologisch Centrum Eindhoven rapport 39 wel zeven waarnemingen opgenomen (afbeelding 0). De ARCHIS-waarnemingen in de directe omgeving van het plangebied wijzen duidelijk naar een laatmiddeleeuwse dorpskern.8 Deze waarnemingen betreffen vooral archeologische resten uit de late middeleeuwen en/of nieuwe tijd. Voor een volledige beschrijving van de waarnemingen zie bijlage 3. Afbeelding 0. Waarnemingen uit ARCHIS II in de omgeving van het plangebied (rood) Verwachtingsmodel De doelstelling van het bureauonderzoek is het komen tot een gespecificeerde verwachting.9 Het plangebied heeft een interessante positie ten opzichte van de historische kern van Oirschot. Aan één zijde grenst het plangebied aan de historische kern van Oirschot en bevindt het zich in de directe omgeving van het in 333 gestichte gasthuis. Aan de andere zijde werd het plangebied tot ver in de 20e eeuw begrensd door akkerland wat het gebied geschikt maakt voor het aantreffen van archeologie uit perioden voorafgaand aan de aanleg van het esdek. Verder ligt Oirschot in een dekzandruggengebied. Dekzandruggen scoren in archeologisch opzicht hoog. Wanneer op een dekzandrug een esdek aanwezig is, bevindt zich eronder vaak een archeologisch waardevolle ondergrond. Uit bureau- en booronderzoeken uit de directe omgeving van het plangebied bleek dat er inderdaad een esdek aanwezig was. Onderzoek 2, plangebied Oude Enck, resulteerde in het aantreffen van (restanten van) een esdek met een dikte variërend van 30 tot 90 centimeter. Hieronder was nergens een onverstoord podzolprofiel aanwezig. 20 Bij onderzoek 3 aan de Gasthuisstraat werd eveneens een esdek aangetroffen, waarbij de overgang naar de onderliggende c-horizont verstoord was. De dikte van het esdek varieerde tussen 70 en 20 cm. De provincie Noord-Brabant heeft hier een 8 Gheysen 2004, 5. KNA 3., protocol Bureauonderzoek,. 20 Gheysen 2004,

19 Archeologisch Centrum Eindhoven Rapport 39 proefsleuf geadviseerd vanwege de ligging in de oude kern van Oirschot. 2 Als oorzaak van de verstoorde overgang van esdek naar c-horizont werd ploegen en spitten tijdens de middeleeuwen geopperd. Een alternatieve interpretatie zou kunnen zijn dat het hier gaat om andere archeologische grondsporen die zijn ontstaan in periodes voorafgaand aan de aanleg van het esdek. Als de verstoringen door ploegen in de middeleeuwen zijn ontstaan, dan hoeft dat nog niet te betekenen dat hierdoor alle archeologische sporen verdwenen zijn. Hieruit blijkt eens te meer dat het moeilijk is om archeologische sporen onder een esdek te vinden en te interpreteren door enkel het zetten van boringen. Daarom adviseert het Bureau Archeologie van de gemeente Eindhoven dat archeologie onder een esdek moet worden opgespoord met behulp van proefsleuven. Concluderend kan gesteld worden dat door de ligging in een dekzandruggen- en esdekkengebied, de ligging aan de rand van de historische kern én het omliggende akkerland de kans bestaat dat er enerzijds resten van de historische kern van Oirschot aangetroffen worden en dat er anderzijds onder het esdek sporen uit de perioden voorafgaand aan de aanleg van het esdek aangetroffen worden. 2 Mededeling per van Cyriel Verbeek van BILAN. 7

20 Archeologisch Centrum Eindhoven rapport 39 8

21 Archeologisch Centrum Eindhoven Rapport Conclusie en advies De ligging van het plangebied is interessant: het ligt in een dekzandruggen- en esdekkengebied. Daarnaast bevindt het plangebied zich aan de rand van de historische kern en werd het aan de andere zijden tot ver in de 20e eeuw omringd door akkerland. De kans bestaat dat er enerzijds resten van de historische kern van Oirschot aangetroffen worden en anderzijds dat onder het esdek sporen uit de perioden van voor de aanleg van het esdek aangetroffen worden. De geplande uitbreidingen zijn verstorend voor het mogelijk in de bodem aanwezige archeologische erfgoed. Daarom adviseert het Bureau Archeologie van de Eindhoven een proefsleuvenonderzoek. Dit onderzoek dient te worden uitgevoerd op basis van een door de bevoegde overheid goedgekeurd Programma van Eisen. 9

22 Archeologisch Centrum Eindhoven rapport 39 20

23 Archeologisch Centrum Eindhoven Rapport 39 Literatuur ANWB, 2005: Topografische atlas van Noord-Brabant, :25000, Den Haag. College voor de Archeologische Kwaliteit (CvAK), 2006: Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie, versie 3.. Cox, J. C. M., 2005: Repertorium van de stadsrechten in Nederland. Quod vulgariter statreghte nuncupatur, Den Haag. Boer, E. de, 2007: Oirschot (NB), Gasthuisstraat. Archeologisch vooronderzoek. Bilan (intern concept). De Decker, S. / W. Baere, 200: Plangebied Teurlincx en Meijers, gemeente Oirschot, een Aanvullende Archeologische Inventarisatie (AAI-). RAAP-briefrapport /AA. Gheysen, K, 2004: Oirschot, Oude Enck, Archeologisch Vooronderzoek, Bilan Rapport 70. Kooi, M., 2008: Programma van Eisen, proefsleuvenonderzoek, Oirschot (NB), Gasthuisstraat, Tilburg. Lankelma Geotechniek Zuid B.V., 2008: Rapport Verkennend Bodemonderzoek. Locatie aan de Sint Jorisstraat te Oirschot, Oirschot. Lankelma Geotechniek Zuid B.V., 2008: Rapport Funderingsadvies. Uitbreiding en reorganisatie Sint Joris te Oirschot, Oirschot. Lijten, J.P.J., 99: Oog op Oirschot, Oirschot. Geraadpleegde websites Verklarende woordenlijst KNA ARCHIS II IKAW CHW AMK NAP Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie Archeologisch Informatie Systeem Indicatieve Kaart van Archeologische Waarden Cultuurhistorische Waardenkaart Archeologische Monumenten Kaart Normaal Amsterdams Peil 2

24 Archeologisch Centrum Eindhoven rapport 39 Bijlage Afbeeldingenlijst Afbeelding. Topografische kaart met in rood het onderzoeksgebied aangegeven. Kaartuitsnede van de topografische atlas van Noord-Brabant, : Afbeelding 2. Bodemkaart uit ARCHIS II met daarop in rood het plangebied. Afbeelding 3. IKAW met daarop in rood het plangebied en in roze eerdere onderzoeken in de directe omgeving van het plangebied. = Teurlincx en Meijers (RAAP), 2 = Oude Enck (BILAN), 3= Gasthuisstraat (BILAN). Afbeelding 4. Geomorfologische kaart uit ARCHIS II met daarop in rood het plangebied. Afbeelding 5. Kadasterkaart aangepast door André van de Ven architecten. In groen is aangegeven waar vernieuwing en nieuwbouw zal plaatshebben. In geel is het hele eigendom van Stichting Sint Joris Zorg en Dienstverlening aangegeven. Afbeelding 6. Luchtfoto van de omgeving rond het plangebied. In rood zijn de terreinen aangegeven. (bron: Afbeelding 7. Links: foto van het kleinere deel van het plangebied bij de ingang van het Sint Joris zorgcentrum. Rechts: foto van het grotere gedeelte van het plangebied. Afbeelding 8. Minuutplan van (bron: In rood is het plangebied aangegeven en met de witte pijl is het oude gasthuis (Beyerd en kapel) aangegeven. Afbeelding 9. Historische kaart van omstreeks 900 (bron: In rood is het plangebied aangegeven (onder het rode figuur stond de letter G ). Afbeelding 0. Waarnemingen uit ARCHIS II in de omgeving van het plangebied (rood). Bijlage 2 Overzicht archeologische periodes Periode nieuwe tijd late middeleeuwen vroege middeleeuwen Romeinse tijd ijzertijd bronstijd neolithicum (nieuwe steentijd) mesolithicum (midden-steentijd) paleolithicum (oude steentijd) Datering 500-heden na Chr na Chr. 2 voor Chr.-450 na Chr voor Chr voor Chr voor Chr voor Chr voor Chr. 22

25 Archeologisch Centrum Eindhoven Rapport 39 Bijlage 3 Waarnemingen uit ARCHIS II 23

26

27 Uitgebreide Rapportage Waarnemingen Waarnemingsnr: Objectcode: Coördinaten: Toponiem: Plaats: Gemeente: Provincie: Vinder/datum: Invoerder/datum: Beschrijver/datum: Verwerving: Grondgebruik: 467 Vondstmelding: 5AZ / LEPELAAR Oirschot Oirschot Noord-Brabant Particulier / Particulier / Verwers / Niet-archeologisch: graafwerk Extern nr: Onderzoeksmelding: Geomorfologie: NAP maaiveld: Beschrijving AD 8 VONDSTEN VOORAL UIT BOOMSTAMPUT;EIKENHOUT ONDERZIJDEBEKAPT; PEIL 060 NAP BOVENZIJDE PUT 036 NAPHOOGTE PUT M EN 50 CM. Vondsten 30 Keramiek Tegel plavuis/vloertegel, ongeglazuurd 'VLOERTEGELS' Middeleeuwen laat B: nc Nieuwe tijd A: nc Waterput/waterreservoir Middeleeuwen vroeg C: nc Middeleeuwen vroeg C: nc ZIE ARCH. KRON 983/84, 39-40: C4-DATERING BP (RP) Keramiek Bolpot Dorestad WIII A-E:laat Mayen/bolpot 'WIII B-2' Middeleeuwen vroeg C: nc Middeleeuwen vroeg C: nc Keramiek Andenne Middeleeuwen vroeg D: nc Middeleeuwen vroeg D: nc 9 Keramiek Pingsdorf geelwitbakkend Middeleeuwen vroeg D: nc Middeleeuwen vroeg D: nc van 4

28 Uitgebreide Rapportage Waarnemingen 2 Keramiek Kogelpot Middeleeuwen vroeg C: nc Middeleeuwen vroeg D: nc Keramiek Kogelpot Middeleeuwen vroeg C: nc Middeleeuwen vroeg D: nc 6 Keramiek Aardewerk, gedraaid Middeleeuwen vroeg C: nc Middeleeuwen vroeg D: nc IJzer Slak Middeleeuwen vroeg C: nc Middeleeuwen vroeg D: nc 5 Keramiek Aardewerk, gedraaid Middeleeuwen vroeg C: nc Middeleeuwen vroeg D: nc D:'MET RADSTEMPEL'; O:'ZWART HARD GEBAKKEN'; VERM. DUISBURGERWAAR! (RP) Collectie Beheerder: Particulier Niets ingevuld 2 van 4

29 Uitgebreide Rapportage Waarnemingen Waarnemingsnr: Objectcode: Coördinaten: Toponiem: Plaats: Gemeente: Provincie: Vinder/datum: Invoerder/datum: Beschrijver/datum: Verwerving: Grondgebruik: Vondstmelding: Extern nr: 5AZ-3 Onderzoeksmelding: / MARKTPLEIN Oirschot Noord-Brabant / 958 Particulier / 958 Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek / 9999 Archeologisch: opgraving Geomorfologie: Bebouwing/erf/weg/kerkhof NAP maaiveld: Beschrijving Loeb-fiche in CAA: overgenomen text uit het Bulletin van , p.*67.er is sprake van een proefsleuf over het Marktplein. Op wiens gezag deze'opgraving' plaatsvond is niet bekend.opgemerkt werd dat de muur 0 buiten de huidige ommuring lag.de kuil 02 werd aangetroffen ter plaatse vd vml.muziektent. Vondsten Kuil Middeleeuwen laat B: nc Nieuwe tijd A: nc 9999 Keramiek Aardewerk, gedraaid '5de- en 6de-eeuws aardewerk' Middeleeuwen laat B: nc Nieuwe tijd A: nc Kerkhof 9999 Keramiek Muur(restant) Middeleeuwen laat B: nc Nieuwe tijd B: nc 'plaats van de oude kerkhofmuur', bedoeld uitgebroken resten (?) Literatuur NN 958 'Oirschot',, in: Nieuwsbulletin van de Koninklijke Nederlandse Oudheidkundige Bond 3 van 4

30 Uitgebreide Rapportage Waarnemingen Waarnemingsnr: Objectcode: Coördinaten: Toponiem: Plaats: Gemeente: Provincie: Vinder/datum: Invoerder/datum: Beschrijver/datum: Verwerving: Grondgebruik: Vondstmelding: Extern nr: 5AZ-3 Onderzoeksmelding: / MARKTPLEIN Oirschot Noord-Brabant / 9999 Beex / Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek / 965 Geomorfologie: NAP maaiveld: Beschrijving Loeb-fiche/CAA geeft melding van Beex weer:"middeleeuwse bodemsporen op en rond het marktplein".geen bijzonderheden over de aard van het graafwerk noch over de resultaten/vondsten medegedeeld. Vondsten 9999 Middeleeuwen: nc Middeleeuwen: nc 4 van 4

31 Uitgebreide Rapportage Waarnemingen Waarnemingsnr: Objectcode: Coördinaten: Toponiem: Plaats: Gemeente: Provincie: Vinder/datum: Invoerder/datum: Beschrijver/datum: Verwerving: Grondgebruik: 3274 Vondstmelding: Extern nr: 5AZ-4 Onderzoeksmelding: / O.L.V.KAPEL/HERVORMDE KERK; VRIJTHOF Oirschot Noord-Brabant RIJKSDIENST VOOR DE MONUMENTENZORG / 960 Beex / Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek / 9999 Archeologisch: opgraving Geomorfologie: Bebouwing/erf/weg/kerkhof NAP maaiveld: Beschrijving Loeb-fiche/CAA geeft melding weer van G.Beex:"Middeleeuwse bodemsporen in en rond een Romaans kerkje".geen verdere bijzonderheden meegedeeld.in 960 heeft in dit kerkje restauratie- en funderingsonderzoek plaats-gehad door RDMZ, i.s.m. ROB, waaraan Janse in het Nieuwsbulletin het onder-staande artikel (kol. *47-54) wijdde.vermoedelijk heeft Beex' melding betrekking op de bij dit onderzoek aange-troffen (bewonings?)sporen in/rond de kerk (?): 0.Onder 02 samengevat de bij het onderzoek RDMZ blootgelegde oudere restenvan de kerk.datering eerste aanleg: Janse, en Kubach/Verbeek (II), S. 904: begin XII. Vondsten 9999 Middeleeuwen vroeg: nc Middeleeuwen laat A: nc Kerk 9999 Middeleeuwen laat A: nc Middeleeuwen laat B: nc Literatuur KUBACH, H.E. & A. VERBEEK 976, in: Romanische Baukunst an Rhein und Maas: Katalog der voromanischen und romanischen Denkmaeler JANSE, H. 96 'Oirschot, Hervormde kerk',, in: Nieuwsbulletin van de Koninklijke Nederlandse Oudheidkundige Bond 5 van 4

32 Uitgebreide Rapportage Waarnemingen Waarnemingsnr: Objectcode: Coördinaten: Toponiem: Plaats: Gemeente: Provincie: Vinder/datum: Invoerder/datum: Beschrijver/datum: Verwerving: Grondgebruik: Vondstmelding: Extern nr: 5AZ-24 Onderzoeksmelding: / BROUWERIJ DE ZWAAN ; VRIJTHOF Oirschot Oirschot Noord-Brabant Particulier / Particulier / Verwers / 998 Archeologisch: opgraving Geomorfologie: Bebouwing/erf/weg/kerkhof NAP maaiveld: Beschrijving Bron: Onderzoeksverslag 'Brouwerij De Zwaan' door Jacques van de Ven d.d.december 995 en Verwers en Kleij 998 (zie Literatuur), waarvan de tekstluidt: 'Oirschot. In de voormalige brouwerij De Zwaan is bij restauratie-werkzaamheden een duigenput gevonden evenals een 7 m diepe gemetselde wa-terput. Het steenformaat bedroeg 24 x 2 x 5 cm. Ook werd er een 6 m langeloden leiding aangetroffen. Grenzend aan de steenput is nog een cisterneontdekt. Bij het graafwerk zijn inheems- Romeinse scherven gevonden, evenals Pingsdorf- en Elmpt-aardewerk. J. van de Ven verzorgde de rapportage'. Vondsten Stad Hout/houtskool Waterput/waterreservoir Middeleeuwen laat: nc Middeleeuwen laat: nc Stad 9999 Leisteen Daklei/leisteen dakbedekking Middeleeuwen laat: nc Middeleeuwen laat: nc Stad 9999 Bot, dierlijk Bot Middeleeuwen laat: nc Middeleeuwen laat: nc Stad Grondspoor/grondverkleuring Middeleeuwen laat: nc Middeleeuwen laat: nc 6 van 4

33 Uitgebreide Rapportage Waarnemingen Stad Keramiek Elmpt Middeleeuwen laat: nc Middeleeuwen laat: nc Stad 3 Tufsteen Bouwmateriaal Middeleeuwen laat A: nc Middeleeuwen laat A: nc Stad Keramiek Pingsdorf geelwitbakkend Middeleeuwen laat A: nc Middeleeuwen laat A: nc Brouwerij Keramiek Waterput/waterreservoir Compleet Middeleeuwen laat B: nc Nieuwe tijd A: nc Brouwerij 9999 Keramiek Baksteen baksteen:volume ca cm3 Compleet Middeleeuwen laat B: nc Nieuwe tijd A: nc Brouwerij Oven Nieuwe tijd A: nc Nieuwe tijd B: nc Brouwerij 9999 Keramiek Baksteen Compleet Nieuwe tijd A: nc Nieuwe tijd B: nc 7 van 4

34 Uitgebreide Rapportage Waarnemingen Brouwerij Lood Waterleidingbuis Compleet Nieuwe tijd A: nc Nieuwe tijd B: nc Brouwerij Keramiek Waterput/waterreservoir Compleet Nieuwe tijd A: nc Nieuwe tijd B: nc Keramiek Aardewerk, gedraaid Romeins Romeinse tijd: 2 vc nc Romeinse tijd: 2 vc nc 9999 Keramiek Aardewerk, handgevormd Romeins Romeinse tijd: 2 vc nc Romeinse tijd: 2 vc nc Documentatie Type: Beheerder: Type: Beheerder: Verslag Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek 'Brouwerij De Zwaan'; in CAA. Tekening Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek Copieen; van vlakken en profielen; in verslag in CAA. Literatuur VERWERS, W.J.H. & P. KLEIJ 998 Oirschot (p. 46), in: Jaarverslag van de Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek 995/996 8 van 4

35 Uitgebreide Rapportage Waarnemingen Waarnemingsnr: Objectcode: Coördinaten: Toponiem: Plaats: Gemeente: Provincie: Vinder/datum: Invoerder/datum: Beschrijver/datum: Verwerving: Grondgebruik: Vondstmelding: Extern nr: 5AZ-59 Onderzoeksmelding: / Oude Enck Oirschot Oirschot Noord-Brabant Bureau Interdisciplinaire Landschapsanalyse / Groot, de / Gheysen / 2004 Archeologisch: booronderzoek Geomorfologie: Bebouwing/erf/weg/kerkhof NAP maaiveld: Beschrijving Alle vondsten waren afkomstig uit het estdek en hebben een datering van circa 300 n. C. tot heden. Vondsten Keramiek Proto-steengoed Middeleeuwen laat A: nc Middeleeuwen laat B: nc Textiel:katoen/linnen/wol/zijde Nieuwe tijd: Nieuwe tijd: Keramiek Steengoed Mogelijk afkomstig van een kan. Nieuwe tijd A: nc Nieuwe tijd B: nc Keramiek Roodbakkend geglazuurd aardewerk waarschijnlijk een kookpot. Middeleeuwen laat B: nc Nieuwe tijd B: nc Documentatie Type: Beheerder: Rapport Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek Collectie 9 van 4

36 Uitgebreide Rapportage Waarnemingen Beheerder: Provinciaal Depot voor Bodemvondsten Noord-Brabant --- Literatuur Gheysen, K Oirschot, Oude Enck, Archeologisch vooronderzoek, in: Bilan Rapport 70 0 van 4

37 Uitgebreide Rapportage Waarnemingen Waarnemingsnr: Objectcode: Coördinaten: Toponiem: Plaats: Gemeente: Provincie: Vinder/datum: Invoerder/datum: Beschrijver/datum: Verwerving: Grondgebruik: 4030 Vondstmelding: Extern nr: 5AZ-66 Onderzoeksmelding: / Koestraat Oirschot Oirschot Noord-Brabant Avoort, van der / Scheijvens / Scheijvens / Niet-archeologisch: metaaldetector Geomorfologie: Bebouwing/erf/weg/kerkhof NAP maaiveld: + 6 Beschrijving In maart 2008 werd in de Koestraat te Oirschot een rioleringsbuis vervangen tussen 'Doe-Land' en de Markt. Marco van der Avoort uit Son vroeg toestemming aan de uitvoerder van het werk om de uit de sleuf opgebrachte grond met zijn metaaldetector op vondsten af te zoeken. Toestemming om het werk te betreden en te zoeken werd gegeven en Marco ging het ca. 200 meter lange riolerings-tracé in de Koestraat afzoeken. Ter hoogte van de videotheek en de Heistraat (een zijstraat van de Koestraat) nam de hoeveelheid vondstmateriaal in de stort toe. Het door Marco gevonden materiaal is grotendeels 6e-eeuws (XVIa - XVIc) met daartussen mogelijk enkele objecten uit de Late Middeleeuwen. Voor de drie laat-gotische slotplaten incl. sloten is er een parallel aangetroffen in de Broederenkerk te Zutphen. Voor het zwaard van het type 'houwer'is een parallel aangetroffen op het Heuvelterrein te Eindhoven. Het vondstmateriaal bevond zich in een laag roet-zwarte stinkende grond (een brandlaag of een brand-afvallaag). Deze zwarte laag was zeker ca. 50 cm diep. Er is hier een mogelijk verband met één of meerdere grote stads-branden die in Oirschot gewoed hebben. De eerste gedocumenteerde stads-brand dateert van 566. Deze brand ontstond in de Koestraat en breidde zich uit over alle 'cingelhuizen' tot waar nu de Reisende man staat. In totaal brandden in woningen af, waarvan een groot gedeelte werd bewoond door bakkers en bierbrouwers en dus extra brandgevaarlijk was. In 623 was er opnieuw een grote stads-brand die wederom in de Koestraat ontstond. Deze keer was de ramp veel groter. Het overgrote deel van de huizen in de kom brandde af en slechts met de grootste inspanning slaagde men erin om de beide kerken (de Sint Petruskerk en de Mariakerk) te redden. De laag brandafval in de Koestraat is waarschijnlijk 'dump' van één of meerdere stads-branden. Puin en afval is daarbij mogelijk gebruikt ter verharding van het wegdek.zie H.J.M. Mijland, L.M. van Hout en J.P.J. Lijten, Oog op Oirschot, Oirschot z.j. (99), p. 0-. Vondsten Brons Kandelaar/kaarshouder Nieuwe tijd A: nc Nieuwe tijd A: nc x Voet van een kandelaar, blader/bladmotief, datering , 3 pootjes, gesmolten/verbrand 3 Brons Munt Nieuwe tijd A: nc rekenpenning Nieuwe tijd A: nc 3x aaneenpassend fragment van penning, Kerkelijke Staat, Paus Gregorius XIII ( ), vz. portret van de paus, zegenend n.l., rs. GREGORIVS XIII PONT MAX, kz. Iustitia, Pax en Fecunditas, rs. IVSTITIA PACEM COPIAM PAX ATTVLIT 579, datering 579 van 4

38 Uitgebreide Rapportage Waarnemingen IJzer Zwaard (onderdeel) Nieuwe tijd A: nc Nieuwe tijd A: nc x groot (bijna compleet) zwaardfragment, smeedijzer, type 'houwer' met een breed twee-snijdend zwaardblad en een samengesteld gevest (s-vormige pareerstang, pas d'ane en zijbeugel), de zwaardpunt en een deel van het gevest zijn ontbrekend, datering ca , zie N.Arts (red.) 992, p (afb.) Tin of lood-tin legering Lepel x complete tinnen lepel met lange steel Compleet Nieuwe tijd A: nc Nieuwe tijd A: nc IJzer Mes (onderdeel) Nieuwe tijd A: nc Nieuwe tijd A: nc x ijzeren blad van een tafelmes, heft (was messing, hout of been) is ontbrekend,aanhechting van mesheft is op lemmet nog aanwezig 2 Compleet IJzer Slot (onderdeel) Middeleeuwen laat B: nc slotplaat Nieuwe tijd A: nc 2x laat-gotische slotplaat met versiering in de vorm van een rondboog rondom het sleutelgat, kruisbloemen en drie pinakels. Aan de achterzijde van de slotplaat bevindt zich slotmechaniek voor draaisleutel. Datering ca Slot van een (muur)kast of een deur. Een parallel voor deze laatgotische slotplaten is aangetroffen in de Broederenkerk te Zutphen IJzer Slot (onderdeel) Middeleeuwen laat B: nc slotplaat Nieuwe tijd A: nc x laat-gotische slotplaat met versiering in de vorm van een rondboog rondom het sleutelgat, kruisbloemen en drie pinakels. Aan de achterzijde van de slotplaat bevindt zich slotmechaniek voor draaisleutel. Datering ca Slot van een (muur)kast of een deur. Slot is deels verbrand en gesmolten. Een parallel voor deze laat-gotische slotplaat is aangetroffen in de Broederenkerk te Zutphen Compleet IJzer Slot (onderdeel) Middeleeuwen laat B: nc slotplaat Nieuwe tijd A: nc Slotplaat van een grote (deken- of boeken-)kist, rechthoekig van vorm met uitstekende hoeken. 2 sleutelgaten waarvan voor de grende lvan het deksel die over de slotplaat valt. Datering van 4

39 Uitgebreide Rapportage Waarnemingen IJzer Middeleeuwen laat B: nc beslag Nieuwe tijd A: nc x groot fragment van leder- of tassenbeslag, beugelvormig. afgebroken 2 Compleet IJzer Muurhaak Middeleeuwen laat B: nc Nieuwe tijd A: nc 2x Muurhaak, met aanhangende restanten mortel en baksteen IJzer Grape/gesteelde grape Middeleeuwen laat B: nc Nieuwe tijd A: nc x Bodemfragment van een ijzeren grape met pootje, afgebroken IJzer Schaar knijpschaar/beugelschaar x complete ijzeren knijpschaar Compleet Middeleeuwen laat B: nc Nieuwe tijd A: nc Documentatie Type: Beheerder: Type: Beheerder: Type: Beheerder: Collectie Beheerder: Koper Kraan/tap Nieuwe tijd A: nc Nieuwe tijd B: nc x Sluitstuk van een kraan of tap, behoort in een bier-, wijn- of jenevervat Verslag Provinciaal Depot voor Bodemvondsten Noord-Brabant Ingevuld Archis vondstmeldingsformulier Foto Provinciaal Depot voor Bodemvondsten Noord-Brabant Digitale foto's van de vondsten Tekening Provinciaal Depot voor Bodemvondsten Noord-Brabant Tekening van sloten van een 6e eeuwse muurkast uit de Broerenkerk in Zutphen, soortgelijk aan drie van de gevonden sloten Avoort, van der Eigen collectie vinder Literatuur 3 van 4

40 Uitgebreide Rapportage Waarnemingen Arts, N (red.) 992, in: Het Kasteel van Eindhoven. Archeologie, ecologie en geschiedenis van een heerlijke woning Mijland, H.J.M., L.M. van Hout en J.P.J. Lijten 99, in: Oog op Oirschot Meindersma, K.T. 994, in: Achter Slot en Grendel 4 van 4

41

42