AGNAS-GRUP. Vinderhoutse Bossen, vallei van de Oude Kale en Appensvoorde

Transcriptie

1 AGNAS-GRUP Vinderhoutse Bossen, vallei van de Oude Kale en Appensvoorde Standpunt van Natuurpunt Gent, Nevele en Lovendegem 26 juni 2013

2 1. Inleiding Natuurpunt tracht in deze nota om de specifieke elementen binnen dit Ruimtelijk Uitvoeringsplan te bekijken vanuit een globale visie op het landschap in het buitengebied. Uitgangspunten zijn daarbij in eerste instantie het behoud en herstel van biodiversiteit en het streven naar een samenleving met een geringere ecologische voetafdruk. Een gepaste ruimtelijke bestemming is veelal een essentiële voorwaarde om stappen in die richting te kunnen zetten. Specifiek voor dit GRUP komen 5 aandachtspunten naar voor: bosuitbreiding, het ecologisch beheer van valleigebieden, duurzame landbouw, de nabestemming van ontginningszones en het herbestemmen van achterhaalde woonuitbreidingsgebieden. 2. Bosuitbreiding Bossen zijn onmisbaar, zeker in een sterk bevolkte regio als het Gentse: - Bossen regelen het klimaat (bv. opslag van CO2) en zuiveren de lucht - Bossen zijn een onuitputtelijke bron van zuiver water en duurzame grondstoffen - Natuurlijk bos is de enige thuis voor vele soorten planten en dieren - Maar vooral bossen zijn plekken om tot rust te komen, te wandelen of te ravotten Het Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen erkent deze visie. Het RSV beoogt dan ook om hectare agrarisch gebied te herbestemmen tot bos en evenveel bos effectief aan te planten. De resultaten zijn tot op vandaag ondermaats: slechts 20% van de planologische taakstelling voor bos is ingevuld en op het terrein kan de actieve bosuitbreiding de ontbossing nauwelijks of niet bijbenen. Omdat bossen in een stedelijke omgeving een prioriteit zijn (ook voor de Vlaamse overheid: zie RSV, Vlaanderen in Actie &Pact 2020) moet een sterke ambitie voor een robuuste bosuitbreiding dan ook het voorwerp uitmaken van het AGNAS-RUP Vinderhoutse Bossen, vallei van de Oude Kale en Appensvoorde. De omgeving van Gent is een van de meest bosarme regio s van Vlaanderen! De afbakening van het grootstedelijk Gebied Gent voorziet in elk geval al een serieuze bosuitbreiding (een landinrichtingsproject Groenpool Vinderhoutse Bossen voorziet 155 hectare bijkomend bos). Maar in vergelijking met het Ruimtelijk Structuurplan Gent, het Groenstructuurplan van Gent en het bestuursakkoord van de stad Gent is die ambitie te beperkt. Natuurpunt pleit net als de stad Gent voor 250 hectare bijkomend bos in de groenpool Vinderhoutse Bossen (en omgeving). In het bijzonder op het grondgebied van Vinderhoute/Lovendegem is de inspanning voor bosuitbreiding ondermaats waardoor de naam Vinderhoutse Bossen haast cynisch klinkt. Bijkomende bestemming natuur- en/of bosgebied in het AGNAS-RUP: Natuurpunt onderschrijft de huidige bosuitbreiding die staat opgenomen in het inrichtingsplan Groenpool Vinderhoutse Bossen (met een weliswaar veel striktere timing voor realisatie op het terrein). Die geplande bosuitbreiding van 155 hectare bos moet geïmplementeerd worden zoals voorzien in het inrichtingsplan Groenpool Vinderhoutse Bossen. Natuurpunt vindt dit echter ruim onvoldoende en wenst daarbovenop nog 95 hectare extra bosuitbreiding te laten bestemmen in het

3 AGNAS-RUP. Die bosuitbreiding kan voor Natuurpunt zowel voorzien worden in (bestaand en vooral nieuw) natuurgebied als in nieuwe bosbestemming. Misschien is het aangewezen om bovenop de bestemming natuurgebied een overdruk bosuitbreiding te hebben. Mogelijkheden voor extra bosuitbreiding binnen de GRUP-perimeter. Voor Natuurpunt komen onderstaande potentieel zeer belangrijke deelgebieden in aanmerking voor bijkomende bebossing. Ze vormen ruwweg een gordel omheen Vinderhoute, waardoor het dorp de naam houte weer waardig zou kunnen worden. 1. Vallei van de Merebeek tussen de Gavergrachtstraat (Drongen-Luchteren) en de Poekstraat (Vinderhoute), ten oosten eindigend aan de Bosstraat en ten zuidwesten aan de Merendreesesteenweg. In deze zone is het wenselijk de ecologische waarde van het valleigebied te verhogen door aangepast graslandbeheer (permanente graslanden met lage bemestingsdruk), kleine landschapselementen maar ook door bosuitbreiding. 2. De zone tussen de Schouwbroekstraat (Lovendegem-Vinderhoute) en de huidige Vinderhoutse Bossen, ten oosten eindigend aan de R4 en ten westen aan de Bosstraat/Drongensesteenweg (resp. Gent/Lovendegem). Dit is de meest voor de hand liggende locatie om ook een substantieel Vinderhouts deel van de Vinderhoutse Bossen te realiseren. 3. De zone tussen de Poekstraat en de Sint-Annadreef tot aan de molen (aan beide zijden van de Molenslag). Hier kan lokaal bijkomende bebossing gerealiseerd worden, rekening houdend met de landschappelijke waarden verbonden aan het open karakter van de vallei en de omgeving van de Van Vlaenderensmolen.

4 4. Opgehoogde terreinen langs het kanaal Gent-Brugge, tussen Lo en de Zuurhoek. 5. Terreinen langs het kanaal Gent-Brugge aan weerskanten van de Bierstalbrug. Deze gronden zijn al ten dele bebost. In het gebied liggen een aantal oude (bos)parken die een prima uitgangssituatie kunnen beteken voor de bosuitbreiding ertussenin. In zone 1 gaat het om kasteel Blauwhuis en Kasteel IJzeren hekken. In zone 2 om het Kasteel van Vinderhoute. In zone 3 gaat het om Kasteel Schouwbroek en de eigenlijke Vinderhoutse Bossen. 3. Vallei van de Oude Kale, Merebeek en Kalebeek Binnen de provincie vormt de vallei van de Oude Kale zonder twijfel een uniek stuk landschap. Het gebied maakt deel uit van een langgerekte depressie binnen de voormalige Vlaamse vallei, samen met onder meer de vallei van de Poekebeek en de Moervaartdepressie. Deze geomorfologische eenheid raakte versnipperd door de aanleg van wegen en kanalen. De resterende deelgebieden vormen dan ook prioritaire aandachtsgebieden voor landschapsbehoud binnen de provincie. Door de specifieke ontstaansgeschiedenis worden de depressies binnen het gebied van de Vlaamse Vallei gekenmerkt door een aantal heel bijzondere landschapsecologische kenmerken, zoals bijvoorbeeld de aanwezigheid van moeraskalk in de bodem. De ontwikkeling van de landschapsecologisch bijzondere potenties in de vallei van de Oude Kale vergt een aangepaste planologische bestemming. Vanuit Natuurpunt vinden we het daarom essentieel dat het gebied een groene bestemming als Natuurgebied krijgt. Natuurpunt is voorstander van agrarisch medegebruik in het grootste deel van de vallei. Wel is het essentieel dat dit gebruik aan een aantal randvoorwaarden voldoet zodat de verschillende ecosysteemdiensten die dit landschap levert, geoptimaliseerd kunnen worden. Hiervoor is een bestemming als natuurgebied ten zeerste aangewezen. 1. Valleigebieden zijn essentiële waterstockage en buffergebieden die bij hevige regenval wateroverlast in bewoonde gebieden mitigeren. In de toekomst zal deze functie van valleien belangrijker worden gezien klimaatmodellen frequenter optreden van hevige regenval voorspellen. Om de kwaliteit van dit water voor bijvoorbeeld drinkwaterproductie te garanderen is een extensief beheer van de graslanden noodzakelijk. 2. De huidige verdroging van valleigebieden veroorzaakt tot een massale uitstoot van broeikasgassen terwijl een vernatting leidt tot accumulatie van organische koolstof, wat een reductie van de CO2 uitstoot betekent. De drassige meersen en weilanden die hierdoor ontstaan vergen een extensief beheer. 3. In de vallei zijn er ook nog enkele waardevolle historische sites, namelijk het gehucht het Drieselken met de Dries en de Van Vlaenderensmolen en omgeving in Vinderhoute waarvoor het aangewezen is de omgeving in zijn oorspronkelijke staat te behouden. Het behouden van de zichtassen voor dit waardevol erfgoed zijn het best gebaat met een bestemming Natuur.

5 4. Het (reeds uitgevoerde) Inrichtingsplan Oude Kale van de VLM voorziet in een natuurfunctie van verschillende percelen, verspreid in de vallei. Een optimale invulling van deze functie vergt een volledige stopzetting van bemesting en pesticidengebruik. Ook liggen er in de vallei verschillende percelen die in eigendom zijn van Natuurpunt en op dezelfde natuurvriendelijke manier worden beheerd. Een duurzame ontwikkeling van de natuurwaarden op deze percelen is het best gebaat bij een bestemming als natuurgebied. Een optimaal beheer van de vallei kan leiden tot de lokale ontwikkeling van biotooptypen van Europees belang zoals bijvoorbeeld habitattype 6510 laaggelegen schraal hooiland of 6430 voedselrijke zoomvormende ruigten soorten. Ook verschillende soorten uit de bijlagen van vogel- en habitatrichtlijn zoals blauwborst, ijsvogel, kamsalamander, zeggenkorfslak en verschillende vleermuizensoorten behoren tot de potentiële bewoners van het gebied. Om de open ruimte van de Oude Kalevallei te behouden dient het nog aanwezige woonuitbreidingsgebied in Lo integraal te worden geschrapt. Deze schrapping staat ook in de visie van het Gemeentelijk RUP en er was hierover een ruime consensus in de Gecoro. De gemeente heeft dit woonuitbreidingsgebied in reserve gehouden om eerder strategische redenen die in feite niet stroken met een duurzame visie op het behoud van de open ruimte. Bovendien zijn de ontsluitingswegen naar de wijk Lo vooral gericht op landbouwverkeer en zal een verdere toename van woon-werkverkeer de draagkracht van het gebied overstijgen. De ontsluiting van Lo zou uitsluitend via de Lobrug en K. Leopoldlaan moeten gebeuren; de landbouwweg tussen Lo en Vinderhoute kan worden geknipt door plaatsing van een tractorsluis. De natuur in de overige valleien binnen het GRUP, namelijk die van de de Kalebeek en de Merebeek, kan via een combinatie van maatregelen worden hersteld en verder ontwikkeld. Dit wordt verder behandeld onder 2) Bosuitbreiding en 4) Duurzame landbouw. 4. Duurzame landbouw In het gebied van het GRUP gaf de agrarische voorgeschiedenis het landschap grotendeels vorm en ook voor de toekomst is het essentieel dat de landbouw er een hoofdfunctie blijft vervullen. Lokale voedselproductie met een beperkt aantal schakels tussen producent en consument vormt een belangrijk element in het beperken van onze ecologische voetafdruk. Maar welke landbouw is wenselijk binnen dit gebied? Het landschap is relatief sterk versnipperd door wegen, urbane zones, kanalen, waardoor er voor écht grootschalige, intensieve en economisch zelfstandige landbouw onvoldoende ruimte is. Natuurpunt pleit daarom voor een duurzame landbouw op maat van het landschap, met voldoende aandacht voor de ecologische, landschappelijke en recreatieve waarden. Hiervoor is het wenselijk om de landbouwgebieden binnen het gehele GRUP een overdruk ecologisch waardevol te geven. De landbouw in deze gebieden zet sterk in op biologische landbouw, de korte keten, beheerovereenkomsten, kleinschalig hoevetoerisme toerisme (CO2-arme recreatie in eigen streek!), Dit zijn elementen die voor de landbouwers extra inkomsten genereren die de inkomensvermindering door extensivering van de productie kunnen compenseren. De uitbouw van een recreatieve structuur in het gebied, zoals bijvoorbeeld het wandelpadennet in de Kalevallei en de groenpool Vinderhoutse Bossen zijn zeer belangrijk om boeren en recreanten (Gent ligt op een

6 boogscheut verwijderd) met elkaar in contact te brengen. Ook branding van de streekproducten (lokaal, lekker én natuurvriendelijk) is in die optiek zeer belangrijk. Een ecologische dooradering van het landbouwlandschap is essentieel voor een aantal andere ecosysteemdiensten dan voedselvoorziening zoals bestuiving, natuurlijke plaagbestrijding, luchtzuivering en landschapsbeleving. Hiervoor geeft de Europese Biodiversity Strategy een richtcijfer van minstens 7% ecological focus area binnen het landbouwgebied. Deze oppervlakte is noodzakelijk om een goed functioneren ecologisch netwerk uit te bouwen. Verder wordt ook het belang van permanent grasland en van teeltvariatie onderstreept. De ecologische bouwstenen in het landschap zijn soms vlakvormig zoals de permanente graslanden maar omvatten vooral punt- en lijnvormige elementen zoals hagen, houtkanten, akkerranden, poelen, Een reductie van mest- en pesticidengebruik in graslanden, bermen en randen leidt tot een grotere rijkdom aan plantensoorten en bloemen die op zich een rijkere fauna met zich meebrengt. Naast de intrinsieke waarde voor biodiversiteit en landschapsbeleving, komt dit ook ten goede aan de populaties van bestuivers en predatoren van plaagsoorten. Doorgaans hebben deze diersoorten ook nood aan andere landschapselementen zoals houtkanten, hoogstamboomgaarden, als nest- of rustplaats. Zeker in de valleigebieden van de Merebeek en de de Kalebeek zijn permanente graslanden van belang omdat zij compatibel zijn met een beleid gericht op sterkere waterretentie. In die zones is de aanleg van poelen wenselijk die onder meer ten goede komen aan amfibieën en libellen. De ecologische elementen in het landschap zijn ook van belang als buffer tussen landbouwgebied en natuurgebieden. Zo is een goede buffering van de randen van de Kalevallei wenselijk om te vermijden dat nutriënten vanuit de hoger gelegen kouters rechtstreeks in de vallei terecht komen. Potentiële indicatorsoorten van een landbouwgebied met ecologische waarde binnen dit GRUP zijn onder meer geelgors, gekraagde roodstaart, patrijs, steenuil, kamsalamander, oranjetipje, hooibeestje, bruin zandoogje, echte koekoeksbloem, pinksterbloem, knoopkruid, Aan de hand van de toestand van dergelijke soorten kunnen maatregelen geëvalueerd en eventueel bijgestuurd worden. 5. Groene nabestemming voor ontginningsgebieden Binnenin de perimeter van het GRUP zijn vier zones aangeduid als ontginningsgebied: (1) De drie putten/ plassen aan Lovendegembrug, (2) de Molenmeers en de Zuurhoek, (3) de Durmmeersen en (4) het Leeuwenhof. In het verleden werd hier zand ontgonnen, maar deze activiteit is overal stopgezet. Drie gebieden worden momenteel beheerd als natuurgebied (Molenmeers, Durmmeersen en Leeuwenhof), terwijl er voor de twee andere voormalige ontginningsgebieden ook plannen bestaan voor een meer natuurlijke inrichting (we verwijzen hier graag naar eerdere beschrijvingen van het inrichtingsproject Kapel van Durmen en Lembeekstraatje en het inrichtingsproject Oude Kale van de VLM). Sedert het stopzetten van de actieve ontginningen ontwikkelde er zich een biologische waardevolle tot zeer waardevolle vegetatie (Biologische Waarderingskaart v2.2), met onder meer lokaal nog restanten van de regionaal belangrijke biotopen dotterhooiland (rbbhc) en vochtig wilgenstruweel

7 (rbbsf) en het Europees beschermde laaggelegen schraal hooiland (habitattype 6510 van Bijlage 1 van de Habitatrichtlijn). In het gebied komen bovendien verschillende vleermuissoorten (Bijlage 4 van de habitatrichtlijn) en een populatie ijsvogel (Bijlage 1 van de Vogelrichtlijn) voor. De plassen zelf zijn ook ecologisch erg waardevol, met een rijke watergebonden insectenfauna en een belangrijke overwinterende watervogelpopulatie. Natuurpunt is van mening dat de aanwezige natuurwaarden zeker behouden moeten blijven, en dat deze natuurwaarden in de toekomst verder versterkt moeten worden. De bestemming natuurgebied is voor Natuurpunt dan ook de enige optie voor alle voormalige ontginningsgebieden. Dit is een essentiële stap om te voldoen aan het stand-still principe van het Vlaamse natuurbeleid. Ook volgens het decreet betreffende de oppervlaktedelfstoffen is dit de enig mogelijke optie: één van de zes basisdoelstellingen van dit decreet is immers het maximale behoud en de ontwikkeling van de natuur en het natuurlijk milieu. Bovendien past deze visie perfect binnen het richtplan voor het landinrichtingsproject Leie en Schelde, waarin een groene toekomst wordt voorzien voor de voormalige ontginningsgebieden. 6. Appensvoorde: het Groene hart voor Lovendegem In het richtingevend deel van het Gemeentelijk Ruimtelijk Structuurplan (GRS) wordt Appensvoorde als het Groene hart van de gemeente aangeduid. Het bulkengebied Appensvoorde is één van de vijf gebieden die samen zorgen voor de natuurlijke onderlegger van de gemeente. Ze zijn hoogwaardige ecologische dragers. Het doel is om deze gebieden verder uit te bouwen tot groene hoofdaders met een samenhang tussen de natte valleien of depressies en de bulkengebieden. In de natste overstromingsgevoelige gebieden wordt verder bebouwing geweerd. Het doel is om dit waardevol open ruimtegebied dichtbij de kern van Lovendegem te versterken en de verstening tegen te gaan. Natuur en landbouw moeten de kwaliteit van het gebied versterken terwijl de aanwezigheid van kasteelparken zorgen voor een kader waarin riant wonen mogelijk blijft. In het richtingevend gedeelte staat duidelijk vermeld dat het woonuitbreidingsgebied niet mag aangesneden worden gezien zijn ecologische en landschappelijke waarde en zijn functie als natuurlijk wateropvangbekken voor de gemeente. Het is voor Natuurpunt dan ook onbegrijpelijk dat de gemeente dit woonuitbreidingsgebied niet heeft geschrapt. Dit zou een duidelijke keuze zijn om het gebied echt te versterken en zijn functie als Groen hart waar te maken. De gemeente heeft dit wel mee als suggestie voor de opmaak van dit Gewestelijk Rup. Ze ziet het gebied als een verwevingsgebied Natuur en landbouw; in samenhang met het reeds afgebakende verwevingsgebied. Daarbij stelt men voorop dat gewenste ecotopen en het biotisch en abiotisch milieu moeten worden behouden of versterkt in samenwerking met een leefbare landbouw. Dit zou kunnen door bvb. het afsluiten van beheerovereenkomsten. Natuurpunt ziet echter in het omgezette natuurgebied naar verwevingsgebied de biodiversiteit achteruit gaan. Permanente graslanden worden gescheurd en her ingezaaid met raaigras, de ondergroei van bosjes werd gerooid; er wordt conform de mestwetgeving bemest en er worden ook chemische bestrijdingsmiddelen gebruikt. Daardoor verdwijnen bloemrijke graslanden evenals de daarmee samenhangende soorten zoals vlinders.

8 Natuurpunt pleit dan ook voor een bestemming die meer kansen en zekerheden geeft dat de natuurwaarden daadwerkelijk kunnen versterkt worden. Dit zou bijvoorbeeld een natuurbestemming kunnen zijn of het woonuitbreidingsgebied zou samen met het kasteelpark Diepenbroeck als parkgebied bestemd kunnen worden. De realisatie van een landschapspark met versterken van de ecologische, landschappelijke en cultuurhistorische waarden met medegebruik van de landbouw en een op maat van de gemeente bemeten recreatief netwerk zou van dit gebied daadwerkelijk een Groen hart voor de gemeente vormen. Met het versterken van het slotenstelsel en de knotbomen en houtkanten kan bovendien ook het waterbergend vermogen worden verbeterd. Kortom: veiligheid, natuur, cultuur; recreatie en landbouw in een duurzaam ontwikkeld gebied.