1 De politionele aanpak van eergerelateerd geweld in Nederland 1

Transcriptie

1 1 De politionele aanpak van eergerelateerd geweld in Nederland 1 Wetenschappelijke methodieken en praxis, inspirerend voor België Auteurs: S. Christiaensen Adviseur integraal veiligheidsbeleid stad Mechelen J. Janssen Hoofd wetenschappelijk onderzoek LEC EGG R. Sanberg Junior onderzoeker bij het LEC EGG W. Timmer Hoofd LEC EGG Eergerelateerd geweld staat in Nederland al enige tijd in de belangstelling van publiek en politiek. Verschillende in het oog springende escalaties werden in de afgelopen jaren breed uitgemeten in de pers. Zo schoot in 1999 een scholier in Veghel op vier medeleerlingen en een docente omdat hij meende dat de eer van zijn zus in het geding was en in 2004 werd mevrouw Gül op klaarlichte dag doodgeschoten voor de vrouwenopvang waar zij haar toevlucht had gezocht. Ook in België haalde eerwraak enkele malen de media. Zo was er in de zomer van 2010 de waarschijnlijke moord op de 17-jarige Belgische Amritpal Kaur. Het meisje zou in India om het leven zijn gebracht door een familielid vanwege haar relatie met een jongen uit een lagere kaste 2. Later dat jaar kwam de problematiek onder de aandacht door de film Die Fremde, een aanklacht tegen eermoorden die veel lof oogstte bij het publiek 3. 1 Deze tekst is eerder verschenen in Politiejournaal, Politeia. 2 Zie bijvoorbeeld De Standaard, Indiaas-Limburgs meisje slachtoffer eremoord, 2 juli 2010 en Het Nieuwsblad, Amritpal gewurgd met riem van reiskoffer, 4 juli Die Fremde werd bekroond tot beste film op het filmfestival 2010 in Gent. Afl. 3 juli Eergerelateerd Geweld Concrete aanpak 1 / 1

2 1. Inleiding Eergerelateerd geweld kan een lange aanloop hebben. Vanuit de wens om eergerelateerd geweld in een vroeg stadium te herkennen, zodat waar mogelijk escalatie kan worden voorkomen, heeft de Nederlandse regering in 2006 een pilootproject gestart waaruit in 2008 officieel het Landelijk Expertise Centrum Eergerelateerd Geweld (LEC EGG) is voortgekomen. Het centrum biedt ondersteuning aan de politie bij de aanpak van geweld met een eermotief. Een eerdere publicatie over de Belgische situatie betreft een editoriaal waarin het fenomeen criminologisch en met een antropologische insteek werd gesitueerd en waarbij werd gewezen op het nog grotendeels afwezige veldwerk, wetenschappelijke onderzoek en beleid 1. Dit artikel gaat over concrete tools voor een politionele aanpak. In het eerste luik wordt besproken welke methodiek in Nederland werd ontwikkeld om zowel landelijk als op korpsniveau adequaat de betreffende fenomenen te kunnen detecteren of vaststellen om er gepast gevolg aan te geven. Om eergerelateerd geweld niet zo maar af te doen als een vorm van (intra)familiaal of huiselijk geweld, wat consequenties heeft voor het politiewerk, wordt ingegaan op overeenkomsten en verschillen. In een derde paragraaf wordt een licht geworpen op eens te meer van betekenis voor een adequate aanpak de typologie en de omvang van eergerelateerd geweld, voor zover dit uit de politionele gegevens kan worden afgeleid. Het tweede luik handelt over de relevantie van de Nederlandse politionele aanpak voor praxis en beleid in België. Daarbij wordt nagegaan wat de betekenis van deze aanpak kan zijn in het kader van een nog te ontwikkelen integraal overheidsbeleid. 2. Eergerelateerd geweld en de Nederlandse politie 2.1 De methode LEC EGG In Nederland is de politie momenteel onderverdeeld in 25 regiokorpsen en een landelijk onderdeel (het Korps Landelijke Politiediensten KLPD) 2. 1 S. CHRISTIAENSEN, Waartoe eer l(ei)(ij)den kan. Eergerelateerd geweld: uitkijken naar beleid, wetenschap en praxis, Panopticon, 2009, afl. 5, De nieuwe Minister van Veiligheid en Justitie heeft hervormingen in het politiebestel voorgesteld, waarbij een nationaal politiekorps zal ontstaan met 10 regio s (brief aan de Tweede Kamer d.d ). Welke gevolgen dit precies zal hebben voor de aanpak van eergerelateerd in de nieuwe regio s is nog niet duidelijk, daarom beperken we ons in dit artikel tot een weergave van de huidige situatie. De positie van het LEC EGG als landelijk expertisepunt blijft onveranderd. 7. Eergerelateerd Geweld Concrete aanpak 1 / 2 Afl. 3 juli 2012

3 In elke politieregio heeft de korpsleiding een contactpersoon Eergerelateerd geweld aangewezen. Het is de bedoeling dat ook bij elk parket een officier van justitie (of advocaat-generaal) als contactpersoon optreedt. De regionale contactpersoon van de politie is verantwoordelijk voor het adviseren en ondersteunen van reguliere politieambtenaren wanneer zij een zaak tegenkomen waarbij eer (vermoedelijk) een rol speelt. Dit gebeurt volgens de landelijke methode LEC EGG. Wat het LEC EGG precies is en wat die methode inhoudt, zullen wij hieronder uiteen zetten 1. Het Landelijk Expertise Centrum Eer Gerelateerd Geweld is een expertisepunt ten behoeve van de Nederlandse politie en heeft vier taken: het geeft operationeel advies en ondersteuning aan regiokorpsen bij complexe eerzaken, het verricht zelfstandig wetenschappelijk onderzoek naar achtergronden van casuïstiek evenals methoden en technieken voor de politiepraktijk, het ontwikkelt materiaal voor onderwijs en voorlichting en onderhoudt tot slot (inter)nationale netwerken in diverse etnische en professionele gemeenschappen. Die laatste taak is essentieel: alleen via een intensief netwerk kan de specialistische kennis van het expertisecentrum actueel worden gehouden. Bij het LEC EGG werken wetenschappers samen met ervaren politiemensen, die over theoretische en praktische kennis in deze materie beschikken 2. Uit de hechte samenwerking tussen de operationele leiding van het LEC EGG en de aan het centrum verbonden wetenschappers is in de loop der jaren een methode ontstaan, die bestaat uit drie stappen: Om te beginnen (stap 1) let de politie op signalen die op eer als motief voor (dreigend) geweld zouden kunnen duiden. Deze signalen worden in de methode rode vlaggen genoemd. In drie verschillende velden kunnen rode vlaggen worden herkend: in aanleidingen tot conflict (bijvoorbeeld belediging of bedreiging), in de gevolgen van eerherstel (zoals moord, doodslag, suïcide, maar ook vermissing), en op het gebied van culturele achtergronden die wijzen op de mate van afhankelijkheid van individuen ten opzichte van hun gemeenschap. Door deze rode vlaggen te vertalen in zoektermen voor een query, ofwel een digitale zoekslag, kunnen belangrijke politionele informatiesystemen worden gefilterd. Het is de bedoeling dat de dagelijkse stroom aan informatie over incidenten in elk regiokorps hierop wordt 1 Uitgebreidere informatie over het waarom en hoe: J. JANSSEN, Je eer of je leven? Een verkenning van eerzaken voor politieambtenaren en andere professionals, s.l., Stapel & De Koning, W. TIMMER, Politie dichter bij áll(ochton)e burgers. Een onderzoek naar multi-etnisch politiewerk, Den Haag: Politie Haaglanden, Afl. 3 juli Eergerelateerd Geweld Concrete aanpak 1 / 3

4 doorzocht. Dit levert een aanzienlijk aantal zaken op, en na eerste algemene beoordeling worden irrelevante zaken terzijde gelegd 1. De casussen die dan overblijven, geven aanleiding tot zorg over eer als motief voor geweld. Voor die zaken wordt in stap 2 van de methode een zogenaamde checklist ingevuld. Dit is een kwalitatief instrument om informatie te verzamelen over de specifieke sociale en culturele achtergrond van betrokken personen. Vervolgens kan indien nodig een externe deskundige worden ingeschakeld, bijvoorbeeld een arabist of een antropoloog die zijn of haar expertise op het gebied van eergerelateerd geweld gebruikt om mogelijke motieven voor het gedrag van betrokkenen in de casus te ontrafelen 2. Op grond van informatie uit de checklist kan vervolgens de derde stap worden gezet: het maken van een plan van aanpak. Die aanpak kan allerlei vormen aannemen, van een bemiddeling tot een uithuisplaatsing of strafrechtelijke vervolging. Hiermee willen wij benadrukken dat het LEC EGG niet tot doel heeft bepaald gedrag goed te praten. Wanneer burgers strafbare feiten plegen, treedt de politie doortastend en repressief op. Maar dit hoort altijd gebaseerd te zijn op een gedegen analyse. 2.2 Huiselijk versus eergerelateerd geweld Repressief optreden, zoals bij familiaal geweld, kan voor grote problemen zorgen in eerzaken Een van de redenen waarom een grondige analyse van mogelijke eerzaken zo belangrijk is, is de verwarring die bestaat tussen huiselijk geweld en eergerelateerd geweld. Deze twee fenomenen hebben weliswaar meerdere raakvlakken, maar vragen om een heel andere aanpak. Dit besef is in Nederland inmiddels doorgedrongen op bestuurlijk niveau. Sinds juni 2010 is de werkwijze van het LEC EGG zoals hierboven beschreven in Nederland verplicht gesteld, middels de Aanwijzing huiselijk geweld en eergerelateerd geweld. Deze aanwijzing bevat regels rond opsporing en vervolging van huiselijk en eergerelateerd geweld, die richtinggevend zijn voor zowel de politie als het openbaar ministerie. Ook beschrijft de aanwijzing het onderscheid tussen deze twee fenomenen. Onder huiselijk geweld valt geweld dat door iemand uit de huiselijke kring van het slachtoffer wordt gepleegd. Het begrip komt overeen met de Vlaamse term (intra)familiaal geweld. Uitingsvormen zijn onder 1 J. JANSSEN, Instroom en vroegherkenning van mogelijke eerzaken bij de politie. Een onderzoek naar casuïstiek uit Deelrapport 1, Den Haag, Ministerie van Justitie, Ministerie van Binnenlandse Zaken en LEC EGG, J. JANSSEN, Analyse van mogelijke eerzaken: het gebruik van de checklist en de inzet van externe deskundigen. Een onderzoek naar casuïstiek uit 2006, Den Haag, Ministerie van Justitie, Ministerie van Binnenlandse Zaken en LEC EGG, Eergerelateerd Geweld Concrete aanpak 1 / 4 Afl. 3 juli 2012

5 andere lichamelijke en seksuele geweldpleging, belaging en bedreiging. Daders van huiselijk geweld zijn bijvoorbeeld (ex-)partners, andere gezins- en familieleden en huisvrienden. Verdachten en slachtoffers kunnen zowel mannen als vrouwen zijn, kinderen of volwassenen. De term verwijst dus naar de sociale context waarbinnen het geweld plaatsvindt of dreigt te worden gepleegd. Het begrip eergerelateerd geweld gaat echter uit van het motief om geweld toe passen of ermee te dreigen, namelijk een geschonden eergevoel. De werkdefinitie van eergerelateerd geweld, zoals opgesteld in opdracht van het Ministerie van Justitie, luidt: elke vorm van geestelijk of lichamelijk geweld, gepleegd vanuit een collectieve mentaliteit, in reactie op een (dreiging van) schending van de eer van een man of vrouw en daarmee van zijn of haar familie waarvan de buitenwereld op de hoogte is of dreigt te raken 1. Deze werkdefinitie is in Nederland gebruikt om het beleidsterrein af te bakenen waarbinnen de aanpak van eergerelateerd geweld wordt aangestuurd. Omdat eerkwesties zich afspelen op het sociale veld waarop ook huiselijk geweld kan plaatsvinden, is het onderscheid tussen deze twee fenomenen soms lastig te zien. De werkdefinitie heeft de ambtelijke aandacht voor eer en geweld geconcentreerd op familiekwesties en opvattingen over zeden in verschillende gemeenschappen. Dan gaat het bijvoorbeeld over de goedkeuring van huwelijkskandidaten door familieleden van de aanstaande bruid of bruidegom. Er zijn nog andere overeenkomsten: zowel eerzaken als huiselijk geweld kunnen zich lange tijd voortslepen. Ook de aanleiding voor een conflict kan bij beide vormen van geweld dezelfde zijn, bijvoorbeeld een buitenechtelijke relatie of ander gedrag dat ingaat tegen de in de gemeenschap geldende normen. Literatuur over huiselijk geweld noemt overmatig gebruik van alcohol en drugs, financiële problemen en meningsverschillen over de opvoeding van kinderen als aanleiding voor geweld. Het is theoretisch niet uitgesloten dat dit soort ruzies leiden tot een eerconflict. Het verschil is dat betrokkenen ervaren dat de eer van de hele familie wordt aangetast en zich vervolgens genoodzaakt voelen die eer te redden of te zuiveren door bedreiging of geweldplegen. Om eergeweld op te sporen is dus het motief doorslaggevend. Daarnaast dienen de plegers van geweld niet alleen te worden gezocht binnen de nuclear family (het kerngezin, dat wil zeggen vader, moeder en kinderen) maar dient de politie haar blik te verruimen en ook de extended family (het kerngezin plus opa s, oma s, ooms, tantes, neven en nichten) na te trekken. Het is van levensbelang dat de politie hiervoor oog heeft: alertheid op eerherstel als motief en zicht op de invloed van familieleden buiten het kerngezin kunnen namelijk meerdere verdachten in beeld 1 H. Ferwerda & I. van Leiden, Eerwraak of eergerelateerd geweld? Naar een werkdefinitie, Arnhem, Advies- en Onderzoeksgroep Beke, Afl. 3 juli Eergerelateerd Geweld Concrete aanpak 1 / 5

6 brengen. De materiële dader is in een eerzaak lang niet altijd de intellectuele dader, vaak is er sprake van een zogenaamde dader op de achtergrond, of een dadergroep. Hieruit vloeit een volgende reden voort om huiselijk en eergerelateerd geweld niet als synoniemen op te vatten. Wanneer de politie een eerconflict als huiselijk geweld inschat, ontstaan riskante situaties. Het probleem is dat een agent die een pleger van huiselijk geweld op heterdaad betrapt, in geval van een redelijk vermoeden van schuld, de verdachte meteen zal aanhouden. Nu gaat de politie een repressieve houding in geweldszaken uiteraard niet uit de weg, en stelt zij de veiligheid van betrokkenen altijd voorop. Maar in de praktijk is gebleken dat te voortvarend optreden in het geval van eergerelateerd geweld voor grote problemen kan zorgen. Dit is een essentieel verschil in vergelijking met de aanpak van huiselijk geweld: in het eerste geval gaat het om een verdachte, terwijl bij een eerconflict meerdere verdachten een rol kunnen spelen. De oorzaak van het geweld wordt dus met de aanhouding van die ene verdachte niet noodzakelijk weggenomen: de geweldsdreiging kan ook vanuit andere leden van de extended family komen. Bovendien willen betrokkenen bij eerzaken niet de vuile was buiten hangen. Wanneer de politie, zoals dat in vakjargon heet, met toeters en bellen een verdachte arresteert ten overstaan van de hele buurt, kan dit door betrokkenen als een eerschending worden ervaren, waardoor het conflict mogelijk escaleert. Voorzichtigheid is geboden, maar dat wil niet zeggen dat repressie dus is uitgesloten. Waar het om gaat is dat aan repressie in eerzaken altijd een gedegen analyse vooraf moet gaan, waarbij met dit soort escalatiemomenten rekening wordt gehouden. Het LEC EGG kan politieambtenaren hierbij adviseren. 2.3 Aard en omvang Niet alleen vrouwen worden slachtoffer van eergerelateerd geweld, ook mannen lopen een reëel risico De grootste vraag vanuit politiek en publiek is hoe vaak eergerelateerd geweld voorkomt. Een antwoord hierop is niet gemakkelijk te geven. Zoals bij alle criminaliteitsstatistieken, is er bij eergerelateerd geweld sprake van een dark number: buiten het zicht van de politie vinden nog meer incidenten plaats die we niet kunnen tellen. Het LEC EGG houdt echter wel bij hoeveel zaken er jaarlijks binnenkomen. Dit zijn zaken die aanwijzingen bevatten voor eergerelateerd geweld, en die daarop nader geanalyseerd worden. Dat zijn er ruim 400 per jaar. Het grootste deel daarvan betreft bedreigingen, maar er komen ook mishandelingen, vermissingen en zaken met dodelijke afloop binnen. Gevallen van dodelijk geweld komen gemid- 7. Eergerelateerd Geweld Concrete aanpak 1 / 6 Afl. 3 juli 2012

7 deld 13 keer per jaar voor 1. Om een beeld te geven van de verhoudingen: er zijn in Nederland rond de 160 moordzaken per jaar; daarvan komt dus ongeveer 10% bij het LEC EGG terecht. Het is de bedoeling dat vanaf 2011 de regiokorpsen ook cijfers aanleveren aan het LEC EGG over de zaken die zij zelf hebben afgehandeld. Zo komen we steeds dichterbij een cijfermatig overzicht van eergerelateerd geweld in Nederland. Wie zijn nu de daders van eergerelateerd geweld? We hebben nog niet gesproken over de culturele context waarin eergerelateerd geweld vaak wordt geplaatst. Voor de politie geldt dat het Nederlandse strafrecht leidend is. De culturele achtergrond van betrokkenen kan van belang zijn voor de wijze waarop de politie te werk gaat bij de waarheidsvinding naar aanleiding van een strafbaar feit. Het is echter niet zo dat geweld dat wordt gepleegd in allochtone kring, automatisch een eerkwestie betreft. De casuïstiek die het LEC EGG behandelt, speelt zich in allerlei verschillende culturele groepen af. Het grootste gedeelte vindt plaats onder Turkse Nederlanders, gevolgd door mensen van Marokkaanse afkomst. Dit komt overeen met de omvang van deze gemeenschappen in de Nederlandse samenleving, en met de expertise op het gebied van eergerelateerd geweld: die betreft met name de Turkse context. In Nederland veelgebruikte publicaties over eergerelateerd geweld zijn geschreven door deskundigen op het gebied van de Turkse taal en cultuur. Dit maakt dat conflicten uit deze groepen sneller als een eerkwestie worden herkend. Andere groepen die vermeld worden in de dossiers van het LEC EGG zijn bijvoorbeeld Afghanen en Irakezen. In de dossiers komen ook regelmatig autochtone Nederlanders voor: bijvoorbeeld als een conflict draait om een gemengde relatie die niet op goedkeuring van de familie kan rekenen. In internationale context wordt eergerelateerd geweld door sommige auteurs gedefinieerd als geweld tegen vrouwen. Als we dit standpunt afzetten tegen andere wetenschappelijke literatuur 2 en cijfers van het LEC EGG, wordt duidelijk dat het niet zo is dat alleen vrouwen slachtoffer worden van eergerelateerd geweld: ook mannen lopen een reëel risico. Van de 11 zaken met dodelijke afloop die in 2006 door het LEC EGG zijn behandeld, is in 6 gevallen het slachtoffer een man 3. Daarnaast vervullen niet alleen mannen, maar ook vrouwen de rol van dader. Weliswaar niet vaak als materiële dader, maar op de achtergrond kunnen zij zeker invloed uitoefenen op de acties van de familie. Het betreft dan intellectueel daderschap. 1 J. JANSSEN en R. SANBERG, Inzicht in cijfers. Mogelijke eerzaken in 2007, 2008 en 2009, Den Haag: Ministerie van Justitie, Ministerie van Binnenlandse Zaken en LEC EGG, Voor de Turkse context, zie C. VAN ECK, Door bloed gezuiverd. Eerwraak bij Turken in Nederland, Amsterdam, Bert Bakker, 2001, 49. Zie verder ook R. ERMERS, Eer en eerwraak. Definitie en analyse, Amsterdam, Bulaaq, 2007, 120. Een apart onderzoek naar mannelijke slachtoffers: M. VAN AALST en R. JOHANNINK, Eergerelateerd geweld in Nederland, een onderzoek naar mannelijke slachtoffers: bekend maakt onbemind!, De Bilt: Inpact, J. JANSSEN en R. SANBERG, o.c., 82. Afl. 3 juli Eergerelateerd Geweld Concrete aanpak 1 / 7

8 De methode LEC EGG is bedoeld voor het beantwoorden van de vraag of wanneer in een casus sprake is van een geschonden eer als motief voor (dreigend) geweld. Op basis van bovenvermelde aanwijzing houdt de politie zich niet bezig met iedere denkbare vorm van eerschending, maar legt zij het accent op zaken waar geweld speelt of dreigt. Gepleegd geweld moet bestraft, huidig geweld moet gestopt en dreigend geweld moet worden voorkomen. Daarbij wordt repressie niet geschuwd, maar voorop staat dat de politie in deze complexe zaken weloverwogen beslissingen dient te nemen. Alleen degelijk politiewerk kan een eervolle bijdrage leveren aan het uitbannen van dit soort geweld. 3. Gevolgtrekkingen voor België De aandacht van de politie Haaglanden voor eergerelateerd geweld heeft geleid tot de baanbrekende ontwikkeling van een methodiek, wetenschappelijke ondersteuning en mede daardoor tot een specifiek Nederlands overheidsbeleid. Bijzonder hierbij is dat een plaatselijk of zonaal initiatief is uitgegroeid tot een over het land uitgerolde sensibilisatie en politionele aanpak. De kennis, vaardigheden en de ruim geïmplementeerde Nederlandse aanpak is op zijn minst inspirerend voor België. Niettegenstaande sporadische initiatieven 1 is België nog niet toe aan een coherente visie, aan strategische en operationele doelen en aan de implementatie van adequate praktijken, minstens in de steden waar dit het meest aangewezen is. Er zijn nochtans meer dan voldoende redenen om er werk van te maken: geregeld krijgen onderwijs, welzijnswerk, medische zorg, te maken met situaties die wijzen op geweld of dreigend geweld waarbij mogelijk eer een motief is. Door de afwezigheid van een specifiek beleid en omwille van de complexiteit van de fenomenen is (vooralsnog) niet gewaarborgd dat in dergelijke gevallen gepast wordt opgetreden, met alle gevolgen voor de slachtoffers en voor de waarheidsvinding van dien. Weliswaar voorlopig in kort bestek, kan worden nagegaan wat inzake eergerelateerd geweld de rol en de positie kunnen zijn van de politie in België. We maken een onderscheid tussen het nationaal niveau en het lokaal of zonaal niveau. 1 Senaatscommissie. De problematiek van het eergerelateerd geweld in België. Verslag namens het adviescomité voor gelijke kansen voor vrouwen en mannen uitgebracht door de dames de Bethune en Durant, Parl. St. Senaat , nr /1; Nationaal Actieplan ter bestrijding van partnergeweld en andere vormen van intrafamiliaal geweld , met daarin een Luik II.B. Het zogenaamd eergerelateerd geweld; de zogenaamde pilootprojecten van Verviers en van Mechelen; Federale stuurgroep om de samenhang van de pilootprojecten te waarborgen; Wetenschappelijk fenomeenonderzoek naar eergerelateerd geweld in België in opdracht van de overheid door V.U.B en U.Gent, sinds najaar Eergerelateerd Geweld Concrete aanpak 1 / 8 Afl. 3 juli 2012

9 3.1 Rol en positionering van een expertisecentrum Men kan zich niet verschuilen achter gedane zaken kennen geen keer want bepaalde eerzaken kunnen zich herhalen binnen een familie/ gemeenschap Voor de organisatie en de functies van een expertisecentrum federaal dan wel gewestelijk 1 kan men lering trekken uit het Nederlandse LEC EGG, meer bepaald betreffende de vier hierboven opgesomde taken. Ten eerste dient een Belgisch expertisecentrum aan de zonale politiekorpsen de deskundigheid te leveren die nodig is om het politioneel, gerechtelijk onderzoek te kunnen voeren inzake fenomenen van eergerelateerd geweld. Deze deskundigheid begint met de beschikbaarheid en voortdurende wetenschappelijke oppuntstelling van een methodiek om eergerelateerd geweld of dreigend geweld te kunnen ontdekken. De hierboven beschreven methodiek, beginnend met de rode vlaggen is gedegen onderbouwd en in de praktijk uitgetest en bijgestuurd. Het is, mits eventuele aanpassingen aan de hier bestaande geautomatiseerde informatiestructuren, een hapklaar instrumentarium. Ten tweede heeft het expertisecentrum tot taak om aan de zonale korpsen en tevens aan de gerechtelijke instanties advies en informatie te verschaffen over alle aspecten van etnische culturen die justitieel en politioneel van belang kunnen zijn. Voortdurend geactualiseerde kennis over gewoonten en gebruiken, migratietendensen, gemeenschaps- en familieverbanden, beïnvloeding door de gemeenschap van het individueel gemeenschapslid, gezinsverhoudingen, is van essentieel belang om politionele vaststellingen te kunnen interpreteren, om verder uitgebreider en diepgaander onderzoek efficiënt te sturen en tevens om bij gerechtelijk onderzoek de juiste beslissingen te kunnen nemen 2. Het zou niet de eerste keer zijn dat bepaalde sociale indicaties of sporen worden verwaarloosd of dat gerechtelijke maatregelen worden getroffen die uitermate riskant zijn voor de verdere verhoudingen tussen slachtoffer en dadersysteem. Een centrum waarop de actoren uit het veld bij de behandeling van concrete situaties beroep kunnen doen, is dus aangewezen. Het centrum is geen ivoren toren; de deskundigen moeten het terrein op om te sensibiliseren en te vormen. Het centraal expertisecentrum is uitermate dienstig wanneer een korps niet over voldoende tools en kennis beschikt om een onderzoek rond te krijgen, wegens de complexiteit ervan. Dit kan bijvoorbeeld het geval zijn bij vermoeden dat niet eenvoudig te doorgronden bloed- en aanverwantschappen over de landgrenzen 1 De eventueel komende staatshervorming kan terzake meer duidelijkheid brengen. De verkaveling van bevoegdheden belemmert vooralsnog het voeren van een coherent beleid. 2 Bij het LEC EGG komen jaarlijks tussen de 450 en 550 hulpvragen van regionale korpsen binnen. Afl. 3 juli Eergerelateerd Geweld Concrete aanpak 1 / 9

10 heen in het geding zijn. Het is dan de vraag of het expertisecentrum het onderzoek deels of volledig overneemt. Alleszins blijft in Nederland de operationele verantwoordelijkheid in de regiokorpsen. Het LEC EGG adviseert en ondersteunt. Een zonale recherche krijgt echter maar besef van de grenzen van eigen kennen en kunnen wanneer zij minstens basisinzicht heeft in de mogelijke draagwijdte van sommige fenomenen van eergerelateerd geweld. Daar politionele en gerechtelijke expertise in België tot voor kort onbestaande was, kan het aangewezen zijn om bepaalde dossiers terug op te diepen. Dat dit zinvol is is gebleken uit het werk van M. Van De Plas, voormalig diensthoofd DJP Agressie van de federale politie. Bevraging van de politionele informatiekruispunten leverde op dat er tussen 2003 en 2008 sprake zou zijn geweest van 17 gevallen van eremoord. Dit werd geduid als het mogelijk topje van de ijsberg omdat (onder meer jarenlang) geweld dat aan fatale feiten voorafgaat niet als eergerelateerd (h)erkend wordt 1. Het is niet duidelijk of de federale politie vandaag nog gelijkaardig retrograad onderzoek uitvoert. Men kan zich niet verschuilen achter een uitspraak als gedane zaken kennen geen keer om oude dossiers te laten rusten; bepaalde patronen kunnen zich binnen sommige families of gemeenschappen namelijk herhalen. Een derde taakstelling om de eerste en de tweede mogelijk te maken betreft wetenschappelijk onderzoek. Een methodiek zoals die van het Nederlandse LEC EGG was maar mogelijk vanuit een tweevoudige, complementaire insteek: een antropologisch-wetenschappelijke benadering en gelijktijdig know how inzake de politionele (recherche)praktijken en - methodieken. Niet in het minst is wetenschappelijk onderzoek vanuit politioneel, justitieel en ruimer maatschappelijk oogpunt van belang om de vinger aan de pols te blijven houden inzake de evolutie van eergerelateerd geweld. De op politioneel niveau gekende fenomenen blijven slechts een indicator voor de realiteit. Maar het aantal geregistreerde feiten zal ongetwijfeld toenemen met de verbetering van de specifieke deskundigheid van de politie. Deze beweging is in Nederland duidelijk ingezet. Een vierde opdracht voor een expertisecentrum is internationale netwerking. Dit betekent goede contacten en overeenkomsten met politionele overheden in die landen waar eergerelateerd geweld voorkomt en waarvan immigranten en allochtone bevolkingsgroepen ook over de generaties heen afkomstig zijn. Een voorbeeld maakt het belang hiervan duidelijk. Wanneer een meisje kennelijk onder dwang en onder (mogelijke) bedreigingen op reis wordt meegenomen om te worden voorge- 1 De problematiek van het eergerelateerd geweld in België. Verslag namens het adviescomité voor gelijke kansen voor vrouwen en mannen uitgebracht door de dames de Bethune en Durant, Parl. St. Senaat , nr /1, Eergerelateerd Geweld Concrete aanpak 1 / 10 Afl. 3 juli 2012

11 steld aan een huwelijkskandidaat of wanneer na de vakantie een dergelijke meisje in het buitenland bij familie achterblijft, dan is grensoverschrijdend politioneel contact aangewezen om een en ander op te volgen. Dit voorbeeld ligt in de lijn van de hierboven vermelde casus van het Belgisch-Indiase meisje. Het is uiteraard niet haalbaar dat vanuit elk korps directe contacten worden onderhouden met korpsen in het buitenland. Dit is dus eerder een zaak van een centrale instantie, zoals in Nederland van het LEC EGG. De vier besproken opdrachten veronderstellen mogelijk een politionele inbedding van een Belgisch expertisecentrum. Anderzijds kan een expertisecentrum ook een gerechtelijke en een bredere beleidsmatige en maatschappelijke functie vervullen. Vandaar dat een gemengde samenstelling en een bestuurlijke voogdij die het politionele domein overstijgt evenzeer dient te worden overwogen. 3.2 Verantwoordelijkheden en mogelijkheden van de korpsen De politie heeft een aanzienlijke verantwoordelijkheid om zowel recherchematig als mensgericht weldoordacht met eergerelateerd geweld om te gaan. Verantwoordelijkheden toewijzen is echter maar terecht, wanneer aan een aantal voorwaarden wordt voldaan. Een eerste voorwaarde is dat eergerelateerd geweld als een maatschappelijk probleem wordt erkend. Het is pas dan dat de (politieke) bereidheid ontstaat om middelen en mogelijkheden te voorzien. We hebben dit vanaf medio de jaren tachtig vastgesteld bij de zorg voor slachtoffers van criminaliteit en in een recenter verleden bij kindermishandeling, partnergeweld en familiaal geweld. Het is daarbij essentieel om, zoals hierboven besproken, eergerelateerd geweld niet zo maar te schuiven onder een van deze fenomenen. Een volgende voorwaarde is de sensibilisering en de ondersteuning van de politiekorpsen. Bedoeld worden training op de werkvloer en helpen bij allerlei implementaties, vormingen van de kaders en niet in het minst van het basispersoneel. Training en sensibiliseren betreffen drie dimensies: vaardigheden, kennis, houdingen, meer bepaald respectievelijke methodieken (over detectie of plaatsen van rode vlaggen, ondervraging, noodopvang...), basiskennis over etnisch-culturele gemeenschappen, over fenomenen of typologie van eergerelateerd geweld en ten derde om de betekenis van emoties. Wat dit laatste betreft wijst J. Janssen erop dat sterke emoties eerder wel en bedekte emoties (in stilte lijden, in stilte geweld plannen) geen (politionele) aandacht trekken, dat het lastig is om emoties als gegevens te betrekken in het opsporingsonderzoek Afl. 3 juli Eergerelateerd Geweld Concrete aanpak 1 / 11

12 en dat soms wel en dan weer niet emoties een rol spelen in het handelen van de politie zelf 1. Het lijkt dus van belang om de thematiek emoties in het politiewerk bij eergerelateerd geweld nader in te vullen en te verdiepen. Korpsen binnen regio s of steden met een markante aanwezigheid van etnisch-culturele populaties zouden er goed aan doen om een aandachtsfunctionaris aan te stellen. Die moet erover waken dat dagelijks de registraties van het terrein worden gescreend op eergerelateerd geweld, dat het thema binnen het korps levendig blijft en die de verbindingspersoon is met het centraal expertisecentrum. Ten slotte moet de politionele aanpak worden gekaderd binnen een ruimer of integraal (lokaal of zonaal) plan. Netwerkoverleg moet uitmonden in afspraken over de opstelling van welzijn, onderwijs en medische zorg in relatie tot politie en tot justitie. Dit gaat om een procesmatige ontwikkeling van geïntegreerde goede praktijken, waarbij rekening wordt gehouden met het gevaar van escalatie en met respect voor de slachtoffers. Ook verticale integratie is van belang. Zo kan geappelleerd worden aan het hoger beleidsniveau wanneer men mogelijks naar aanleiding van concrete casussen te maken krijgt met dilemma s over strafrechtelijk, medisch en therapeutisch beroepsgeheim en strafrechtelijke meldingsplicht. 4. Besluit Wanneer het in België vooralsnog ontbreekt aan een voldragen beleid inzake eergerelateerd geweld, hebben sommige landen ter zake een voorbeeldfunctie en zijn er goede praktijken die inspirerend kunnen zijn. De methodiek LEC EGG is alleszins baanbrekend. In de plaats van nogmaals het warm water uit te vinden is het efficiënter om het beste van elders te bestuderen, mogelijks over te nemen of zo nodig te hertalen naar ons land. De directie en de wetenschappelijke experten van het LEC EGG hebben zich in het verleden meermaals dienstig gemaakt naar België toe 2. Het wordt tijd om er wat mee te doen. 1 J. JANSSEN, Cultuur en emotie in de interpretatie van eergerelateerd geweld bij de politie, in D. SIEGEL, F. VAN GEMERT en F. BOVENKERK (ed.), Culturele criminologie, Den Haag, Boom Juridische uitgevers, 2008, Zoals toelichtingen en deskundig advies van drie stafleden aan de hierboven vermelde senaatscommissie in juni 2008; vormingssessies in Mechelen in 2009 en 2010; het beschikbaar stellen van de hierboven vermelde publicatie Je eer of je leven? én de integrale vertaling hiervan ten behoeve van Franstalig België; kosteloze deelname van een Mechelse delegatie aan het Internationaal Seminar Eergerelateerd Geweld te Den Haag van 1 tot 5 november 2010; diverse contacten met de cel agressie van de Federale Politie. 7. Eergerelateerd Geweld Concrete aanpak 1 / 12 Afl. 3 juli 2012

13 Meteen kan dan ook worden teruggegrepen naar wat sinds een drietal jaren als noodzakelijk voor de nabije toekomst werd vooropgesteld. Zo kan eens worden nagegaan wat er geworden is van de 35 aanbevelingen waaronder een tiental betreffende de politionele expertise die over eergerelateerd geweld in juni 2008 door het adviescomité van de Senaat voor gelijke kansen van vrouwen en mannen werden geformuleerd 1. Lectuur Basisboek over het fenomeen en over de politionele methodiek: J. JANS- SEN, Je eer of je leven? Een verkenning van eerzaken voor politieambtenaren en andere professionals, Stapel & De Koning, 2008, 130 p. Bibliografie CHRISTIAENSEN, S., Waartoe eer l(ei)(ij)den kan. Eergerelateerd geweld: uitkijken naar beleid, wetenschap en praxis, Panopticon, 2009, afl. 5, ERMERS, R. Eer en eerwraak. Definitie en analyse, Amsterdam, Bulaaq, FERWERDA, H. en VAN LEIDEN, I. Eerwraak of eergerelateerd geweld? Naar een werkdefinitie, Arnhem, Advies- en Onderzoeksgroep Beke, JANSSEN, J., Analyse van mogelijke eerzaken: het gebruik van de checklist en de inzet van externe deskundigen. Een onderzoek naar casuïstiek uit 2006, Den Haag, Ministerie van Justitie, Ministerie van Binnenlandse Zaken en LEC EGG, JANSSEN, J., Instroom en vroegherkenning van mogelijke eerzaken bij de politie. Een onderzoek naar casuïstiek uit Deelrapport 1, Den Haag, Ministerie van Justitie, Ministerie van Binnenlandse Zaken en LEC EGG, JANSSEN, J. Je eer of je leven? Een verkenning van eerzaken voor politieambtenaren en andere professionals, s.l., Stapel & De Koning, Senaatscommissie. De problematiek van het eergerelateerd geweld in België. Verslag namens het adviescomité voor gelijke kansen voor vrouwen en mannen uitgebracht door de dames de Bethune en Durant, Parl. St. Senaat , nr /1, Afl. 3 juli Eergerelateerd Geweld Concrete aanpak 1 / 13

14 JANSSEN, J., Cultuur en emotie in de interpretatie van eergerelateerd geweld bij de politie, in D. SIEGEL, F. VAN GEMERT en F. BOVENKERK (ed.), Culturele criminologie, Den Haag, Boom Juridische uitgevers, 2008, JANSSEN, J. en SANBERG, R., Inzicht in cijfers. Mogelijke eerzaken in 2007, 2008 en 2009, Den Haag: Ministerie van Justitie, Ministerie van Binnenlandse Zaken en LEC EGG, Nationaal Actieplan ter bestrijding van partnergeweld en andere vormen van intrafamiliaal geweld Goedgekeurd door de Interministeriële Conferentie Integratie in de maatschappij op dinsdag 23 november TIMMER, W., Politie dichter bij áll(ochton)e burgers. Een onderzoek naar multi-etnisch politiewerk, Den Haag, Politie Haaglanden, VAN AALST, M. en JOHANNINK, R., Eergerelateerd geweld in Nederland, een onderzoek naar mannelijke slachtoffers: bekend maakt onbemind!, De Bilt, Inpact, VAN ECK, C., Door bloed gezuiverd. Eerwraak bij Turken in Nederland, Amsterdam, Bert Bakker, Eergerelateerd Geweld Concrete aanpak 1 / 14 Afl. 3 juli 2012