Mogelijkheden tot minder verbruik remstoffen in Hortensia Deel B: Fosfaatbeperking

Transcriptie

1 Mogelijkheden tot minder verbruik remstoffen in Hortensia DLV Plant Postbus CA Wageningen Agro Business Park PV Wageningen T F In opdracht van De Landelijke Hortensia commissie van LTO Groeiservice Postbus CC Rijswijk E info@dlvplant.nl Gefinancierd door Productschap Tuinbouw Postbus AG Zoetermeer Uitgevoerd door DLV Plant Onderzoek Teake Dijkstra Helma Verberkt PT - Projectnummer: Dit document is auteursrechtelijk beschermd. Niets uit deze uitgave mag derhalve worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch door fotokopieën, opnamen of op enige andere wijze, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van DLV Plant. De merkrechten op de benaming DLV komen toe aan DLV Plant B.V.. Alle rechten dienaangaande worden voorbehouden. DLV Plant B.V. is niet aansprakelijk voor schade bij toepassing of gebruik van gegevens uit deze uitgave.

2 Inhoudsopgave 1 Inleiding en doel 3 2 Materiaal en methode Proefopzet Accommodatie en teeltgegevens Waarnemingen Verwerking 9 3 Resultaten Resultaten in de opkweek Resultaten in de trek 18 4 Houdbaarheidstest 25 5 Conclusies en aanbevelingen 26 Bijlage 1a. Proefschema opkweek 28 Bijlage 1b. Proefschema trek 29 Bijlage 2. Analyses potgrond 30 Bijlage 3. Lengtemetingen opkweek 31 Bijlage 4: Gewichtsmetingen opkweek 35 Bijlage 5. Aantal knoppen einde opkweek 36 Bijlage 6. Knopstadium einde opkweek 37 Bijlage 7. Houdbaarheidsonderzoek 38 2

3 1 Inleiding en doel De teelt van pothortensia kent drie fases: de opkweekfase (grotendeels) op het buitenveld, de bewaar (koel)fase en de trekfase in de kas. Om de groei van de planten te beheersen vindt chemische remming plaats met de remstoffen Alar en Dazide. De werkzame stof hiervan is daminozide. Zowel in de landfase als in de trek wordt regelmatig geremd. De frequentie en de dosering zijn o.a. sterk afhankelijk van het weer, groeikracht van het ras en het gewenste eindproduct. Afgelopen jaren zijn er diverse onderzoeken uitgevoerd naar alternatieve mogelijkheden van groeiremming bij Hortensia in o.a. Duitsland en Nederland. Kort houden van planten middels droogtestress blijkt goed te werken in de opkweek op het buitenveld en het eerste gedeelte van de trekfase. Echter later in de trek kan door droogtestress bladverbranding en bloemaantasting optreden. Veel effect is tijdens de trek in de kas te bereiken met negatieve DIF. Dit geldt echter alleen voor de vroege trek. Later in het jaar is het niet meer mogelijk om een voldoende lage dagtemperatuur te handhaven in de kas door de toenemende buitentemperaturen. Dan zal gewerkt moeten worden met een kouval. In de zomer is een negatieve DIF niet meer te realiseren. Buiten op het land tijdens de opkweek is negatieve DIF ook niet bruikbaar door gebrek aan sturingsmogelijkheden. Er zijn dus enkele alternatieve mogelijkheden om de groei te remmen, zoals toepassen van negatieve DIF en droogte. Ondanks dat is geheel telen zonder remmiddelen niet mogelijk. Naast chemisch remmen kan het gebruik van minder fosfaat ook tot groeiremming leiden. Het doel van deze proef is na te gaan in hoeverre met het verminderen van de fosfaatbemesting de toepassing van remstoffen kan worden verlaagd. Het resultaat moet zijn dat het gewas in de groei wordt geremd door verlaging van het fosfaatniveau en dat het daarmee leidt tot minder fosfaat in het milieu. In het verleden is gebleken dat sterke fosfaatvermindering kan leiden tot een mindere kwaliteit en gewasontwikkeling. Het te ver doorvoeren van fosfaatvermindering moet worden voorkomen. Daarom is een systeem ontwikkeld genaamd dynamisch fosfaat bemesten. In de voorraadbemesting wordt met een lager fosfaat aanbod gewerkt en in het bijmesten wordt alleen op gezette tijden fosfaat aangeboden. In dit verslag wordt het onderzoek beschreven naar de mogelijkheden van het toepassen van fosfaatbeperking (deel B). In een tweede verslag (deel A) wordt de mogelijkheid van de toepassing van hulpstoffen onderzocht. 3

4 2 Materiaal en methode 2.1 Proefopzet In de opzet is gekozen voor een standaard behandeling met fosfaat en een dynamische manier van fosfaat bijmesten tijdens de opkweek van de plant vóór de definitieve trek. Deze fase wordt in het verslag de opkweek genoemd, maar wordt ook wel de landfase of buitenveld genoemd. Bij de standaard behandeling is de voorraadbemesting een standaard PGmix (1 kg à 10% P 2 O 5 ) en de planten zijn continue bijgemest met fosfaat. Bij de dynamische fosfaatbehandeling is er bemest afhankelijk van het stadium van de plant. Er is gestart met een lage fosfaathoeveelheid (1 kg à 3% P 2 O 5 ) in de potgrond en er is begonnen met 0,0 mmol/ltr water fosfaat bijmesten. Alleen na de laatste keer toppen en in periode van bloeiinductie (half augustus) is fosfaat bijgemest. Als er fosfaat wordt bijgemest, is het dezelfde hoeveelheid als die van de standaard behandeling. Tabel 1: Overzicht proeffactoren Proeffactor Aantal niveaus Ras 4 Beschrijving Renate Steiniger geblauwd Renate Steiniger ongeblauwd Leuchtfeuer Leuchtfeuer, Compalox stekgrond Richtconcentraties Standaard fosfaat 1 mmol/l continue Fosfaatniveau 2 Dynamisch fosfaat 0 mmol/l altijd en 1 mmol/l rondom toppen en knopvorming Herhaling 3 H1 t/m H3 Op het praktijkproefbedrijf zijn aparte watergeef blokken gemaakt per fosfaatniveau om het watergeven gescheiden te kunnen uitvoeren. Binnen deze blokken zijn de rassen en de herhalingen verdeeld. Per proefveld zijn 100 planten na uitzetten geselecteerd op uniformiteit. In totaal zijn er 24 proefvelden gemaakt. Dit betekent dat er vooraf in totaal 2400 planten zijn geselecteerd op uniformiteit in grootte en scheutvorming. Een overzicht van de proefveldindeling van de opkweek staat weergegeven in bijlage 1. In de standaard bemesting is uitgegaan van 1 mmol P per liter water. Deze hoeveelheid is de basis van het officiële bemestingsadvies. Er is gewerkt met een EC van 1,8 ms/cm 4

5 middels onderstaande mengsels. Tijdens de teelt is twee keer het mengsel aangepast. De eerste aanpassing was in week 27 en betrof een aanpassing van de sporenelementen. In week 34 is de fosfaatdosering verhoogd. De analyses lieten erg lage gehaltes zien (bijlage 2). In week 34 heeft de standaard behandeling een keer 2,1 EC gehad in plaats van de standaard 1,8 ms/cm vanwege de lage EC in de potgrond. Tabel 2: Samenstelling bemesting zonder fosfaat week 22 week 27 week 34 A-bak kg Kalksalpeter ltr IJzerchelaat 4,5 %DTPA 2,5 5 5 B-bak kg Monokaliumfosfaat kg Kalisalpeter kg Bitterzout kg Kaliumsulfaat gr Mangaansulfaat 32% gr Zinksulfaat 23% gr Borax gr Kopersulfaat gr Na-molybdaat Tabel 3: Samenstelling bemesting met fosfaat week 22 week 27 week 34 A-bak kg Kalksalpeter ltr IJzerchelaat 4,5 %DTPA 2,5 5 5 B-bak kg Monokaliumfosfaat kg Kalisalpeter kg Bitterzout kg Kaliumsulfaat gr Mangaansulfaat gr Zinksulfaat gr Borax gr Kopersulfaat gr Na-molybdaat De trek van de planten is opgezet in week 11 (2007). De planten hebben hier de standaard hoeveelheid fosfaat gekregen. 5

6 2.2 Accommodatie en teeltgegevens Het onderzoek heeft plaats gevonden op het bedrijf van kamerplantenkwekerij J&S Al in Zuid Oost Beemster. Hier was het mogelijk een afdeling apart in te richten voor de fosfaatproef en er was ruime keus in plantmateriaal. Er was de beschikking over planten van 2 rassen die in een ruime afdeling met voldoende ruimte rondom de behandelingen konden worden opgezet. De watergift kon optimaal van elkaar worden gescheiden. De proef is uitgebreid met een extra behandeling: Leuchtfeuer (c) in een met compalox verrijkte stekgrond. In overleg met de intensieve begeleidingscommissie is de trek van de planten in één keer opgezet. Opkweek Er is gewerkt met de standaard rassen van het proefbedrijf namelijk Renate Steiniger en Leuchtfeuer. Een deel van de bewortelde Leuchtfeuer stek is voor 50% geleverd in stekgrond waaraan de stof Compalox P buffer van TrefEGO is toegevoegd (deze behandeling, heet hierna Leuchtfeuer (c) ). De stof Compalox kan voor een trage fosfaatopname zorgen en derhalve groeiremming bewerkstelligen. Het plantmateriaal in de Compalox P buffer stekgrond zag er goed uit. Het was even oud, maar aanzienlijk kleiner. Gezien de doelstelling van de proef is besloten dit materiaal op te nemen in het onderzoek. De gewasbehandelingen zijn voor deze planten allemaal een week opgeschoven omdat het stek kleiner was. Van deze stekgrond is ook een analyse genomen (zie tabel 7). In de stekgrond was het fosfaatgehalte erg laag. Foto 1: Links Leuchtfeuer in de standaard stekgrond, rechts Leuchtfeuer (c) stekgrond met Compalox P buffer Na oppotten zijn de planten twee keer mechanisch getopt. Tijdens het uitzetten zijn de planten verplaatst naar de definitieve afdeling. Deze afdeling heeft een lavavloer voor de waterafvoer. 6

7 Tabel 4: Werkzaamheden tijdens de teelt Standaard stekgrond LeuchtF in Compalox stekgrond Oppotten Week 20 Week 21 Toppen 1 Week 24 Week 25 Toppen 2 Week 28 Week 29 Uitzetten Week 32 Week 32 Rond week 28 en week 37 is in de dynamische fosfaatbehandeling drie keer met fosfaat bemest. De samenstelling van de gebruikte potgrond is weergegeven in tabel 5. Foto 3: Opgepotte planten Foto 2: Eerste keer toppen Tabel 5: Samenstelling van de gebruikte potgrond Mengsel standaard P (PG1) Mengsel dynamisch P (PG2) Tuinturf 0,25 m³ Tuinturf 0,25 m³ Baltisch middel 0,3 m³ Baltisch middel 0,3 m³ Fractie 2 turven 0,3 m³ Fractie 2 turven 0,3 m³ Vulka Grow (korrel) 0,1 m³ Vulka grow (korrel) 0,1 m³ Normaal perlite nr. 3 0,05 m³ Normaal perlite nr. 3 0,05 m³ Kalk 2,7 kg Kalk 2,7 kg Micromax 0,2 kg Micromax 0,2 kg P.G mix kg TBFcompact kg De voorraad fosfaat in de vorm van P 2 O 5 was resp. 100 en 30 mg P 2 O 5 per m 3 potgrond. In de afdeling stonden de planten, na uitzetten, per behandeling gescheiden van elkaar door middel van een lege kap waar het gietwater de overgang kon maken naar de andere behandeling. Het was mogelijk om een scherm neer te laten om eventueel spatwater tegen te houden. Er is tijdens de opkweek in 2006 drie maal chemisch geremd. Bij het uitgangsmateriaal van Leuchtfeuer in stekgrond met Compalox (Leuchtfeuer (c)) is slechts éénmaal geremd. In week 38 is Renate Steiniger geblauwd door middel van vloeibare aluminiumsulfaat, 7

8 opgelost in het gietwater en toegediend door middel van de beregeningsinstallatie. De planten zijn hiervoor even tijdelijk verplaatst om de andere planten niet te beïnvloeden. Door het warme najaar zijn de planten langer groen gebleven. Leuchfeuer is geforceerd ontbladerd in week 49 omdat er knoprot dreigde. RenateSteiniger is pas in week 51 ontbladerd. Alle planten zijn daarna de koeling ingegaan. Er is meteen gekoeld op 2 o C. Trek De trek heeft vanaf week 11 tot en met week 18 plaats gevonden. De ondergrond is hier een betonvloer met eb en vloed. De planten stonden eerst pot aan pot en zijn vervolgens na 3 weken wijder gezet op eindafstand met 7 planten per m 2. Foto 4: Planten in de trek na uitzetten De eerste keer in de trek hebben alle planten bovendoor schoon water toegediend gekregen met de regenleiding. Daarna heeft de watergift d.m.v. eb en vloed plaatsgevonden. Na de eerste maal schoon water is vervolgens bij elke gietbeurt kunstmest meegedoseerd met een EC van 1,8 ms/cm. Onderstaand meststofmengsel is in de trek toegepast. Bij een EC van 1,8 ms/cm wordt er 0,75 mmol P per ltr meegegeven. Tabel 6: Meststofmengsel in de trek A-bak kg Kalksalpeter 25 kg Kalisalpeter 25 ltr IJzerchelaat 4,5 %DTPA 2,5 B-bak kg Monokaliumfosfaat 7,5 kg Kalisalpeter 37,5 kg Bitterzout 12,5 ltr Magnesiumnitraat 25 gr Mangaansulfaat 50 gr Zinksulfaat 50 gr Borax 150 gr Kopersulfaat 25 gr Na-molybdaat 25 8

9 Er is in de trek een stooktemperatuur nagestreefd van 19 o C. De luchtingstemperatuur luwe zijde was 20 o C. Tijdens de trek zijn de behandelingen met de Leuchtfeuer vijfmaal geremd, Renate Steiniger éénmaal. Het plantmateriaal bij aanvang van de trek was bij Renate Steiniger niet uniform. De planten waren ongelijk. 2.3 Waarnemingen Gedurende de proef zijn diverse waarnemingen verricht. Bij opzet van de teelt: 100 Planten zijn per proefveld geselecteerd op lengte (marge maximaal 10%) en op aantal scheuten. Tijdens de teelt in de opkweek: Per twee weken is van 10 planten per proefveld de lengte gemeten. Aan het einde van de opkweek is van 10 planten per proefveld het vers- en drooggewicht van blad en stengel bepaald en het aantal knoppen. Tevens is indicatief het knopstadium bepaald. Tijdens de trek Per twee weken is van 10 planten per behandeling de lengte gemeten. Aan het einde van de teelt heeft een visuele kwaliteitsbeoordeling plaats gevonden. Er is beoordeeld op bladkleur, plantopbouw, mate van stevigheid, bloemkleur en totaal indruk. Aan het einde van de trek in de kas is van 10 planten per behandeling van 3 scheuten de lengte en het aantal bladparen op het nieuwe hout geregistreerd. Verder is het aantal bloemwijzen geteld, waarbij onderscheid gemaakt is tussen het aantal groter en het aantal kleiner dan 5 cm in diameter en het aantal loos. Aan het eind van de teelt zijn van Renate Steiniger per behandeling 10 planten geselecteerd in eenzelfde rijpheidstadium. Deze zijn ingezet voor de houdbaarheidsproef in de houdbaarheidsruimte op FloraHolland in Naaldwijk. Gedurende het onderzoek zijn regelmatig foto s gemaakt. 2.4 Verwerking De behandelingseffecten zijn met behulp van variantie-analyse getoetst. Hierbij is gebruik gemaakt van het statistische programma GENSTAT. Er is getoetst met een onbetrouwbaarheid van 5% (P< 0,05). 9

10 3 Resultaten 3.1 Resultaten in de opkweek Analyses in de opkweek Tijdens de teelt zijn analyses genomen om te beoordelen of de fosfaattoestand niet te veel gaat afwijken. Ook is van de gebruikte stekgrond een analyse genomen. De verschillen van de stekgrond in fosfaattoestand zijn groot. De Leuchtfeuer stekgrond heeft lage fosfaatgehaltes in het 1:1,5 extract. Daarbinnen heeft de stekgrond met compalox nog eens een minimale voorraad fosfaat (P-Al analyse). Tabel 7: samenstelling stekgrond (paperpot) behandeling ph EC P P-Al LF STEKgrond NORM 5,7 0,5 0,03 3 LF STEKgrond COMP 5,6 0,6 0,06 31 RS STEKgrond 5,7 1,0 0,40 58 LF = Leuchfeuer RS = Renate Steiniger Van de opgepotte partijen is in onderstaande figuur het fosfaatgehalte weergegeven wat met het 1:1,5 extract is gemeten. Er is een dalende trend zichtbaar in het P gehalte in het 1:1,5 extract. De standaard fosfaatbehandeling is regelmatig even hoger, maar de trend is ook een dalende. Verloop P gehalte 1 0,9 0,8 mmol/ltr (1:1,5) 0,7 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0 Figuur 1: Verloop fosfaat gehalte in 1:1,5 extract Fosfaat standaard Dynamisch fosfaat 10

11 Om een indruk te krijgen van een eventuele buffer aan fosfaat, is een analyse van fosfaat middels een P-Al analyse (figuur 2) gedaan. De P-Al analyse wordt uitgedrukt in mg P 2 O 5 per 100 gram droge grond. Het P-Al gehalte in de standaardbehandeling is nogal schommelend, maar de dynamisch fosfaat behandeling laat een duidelijk dalende voorraad zien. Volgens ervaringen in de éénjarige zomerbloeiers, is een P-Al gehalte groter dan 60 nog steeds ruim voldoende en is dit nog niet echt een laag gehalte. De direct beschikbare hoeveelheid fosfaat gemeten met het 1:1,5 extract wordt laag, terwijl de voorraad nog niet uitgeput lijkt. De fosfaatanalyses geven aan dat de verschillen niet erg groot zijn. Verloop P-Al gehalte mg P2O5/100 gr Figuur 2: Verloop P-Al gehalte Fosfaat standaard Dynamisch fosfaat 11

12 De EC is dalende in de loop van de opkweek, terwijl de ph langzaam stijgt. EC 1,4 1,2 1,0 ms/cm 0,8 0,6 Fosfaat standaard Dynamisch fosfaat 8,0 0,4 0,2 0, ph ,0 6,0 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0 0, Fosfaat standaard Dynamisch fosfaat In de trek is aan het eind van de teelt een grondmonster genomen (tabel 8). Duidelijk is dat ook hier de P 1:1,5 analyse hele lage gehaltes laat zien. De fosfaatbuffer lijkt echter meer dan genoeg. Dit betekent dat de snel beschikbare fosfaat laag is, maar dat er wel degelijk een voorraad is. De ph s zijn voor een geblauwde plant hoog. 12

13 Tabel 8: De laatste analyse in de trek (week 18) Behandeling ph EC P P-Al RSr Fosfaat standaard 6,3 0,7 0,14 40 RSr Dynamisch fosfaat 5,4 1,0 0,00 72 RSb Fosfaat standaard 5,7 0,9 0, RSb Dynamisch fosfaat 5,4 1,0 0,00 96 RSr = Renate Steimiger rose RSb = Renate Steiniger blauw Lengtegroei opkweek De lengtegroei van de verschillende behandelingen op het containerveld is weergegeven in de volgende figuren. In de opkweek is er een significante interactie in lengtegroei tussen het ras en de behandeling. Dat wil zeggen dat de rassen verschillend reageren op de fosfaatbehandeling. In de grafieken is te zien dat het dynamisch fosfaat bemesten bij Renate Steiniger rose en blauw en Leuchtfeuer structureel geleid heeft tot een korter gewas. Echter is voor de Leuchtfeuer (c) de reactie andersom. De lengte is bij elke meting iets langer bij het dynamisch fosfaat bemesten. Het lengte verschil is echter klein. Er is een trend dat de Leuchtfeuer (c) korter is dan Leuchtfeuer zonder compalox. Renate Steiniger (rose) lengte (cm) Fosfaat standaard Dynamisch fosfaat Figuur 3: Lengtegroei opkweek Renate Steiniger rose 13

14 Renate Steiniger (blauw) lengte (cm) Fosfaat standaard Dynamisch fosfaat Figuur 4: Lengtegroei opkweek Renate Steiniger blauw Leuchtfeuer lengte (cm) Fosfaat standaard Dynamisch fosfaat Figuur 5: Lengtegroei opkweek Leuchtfeuer 14

15 Leuchtfeuer (c) lengte (cm) Fosfaat standaard Dynamisch fosfaat Figuur 6: Lengtegroei opkweek Leuchtfeuer compalox Gewichtstoename opkweek Aan het eind van de opkweek zijn diverse gewichtsmetingen verricht. Het vers- en drooggewicht van de stengels en het blad is apart bepaald. Hieronder staan de significante resultaten vermeld van de gewichtsmetingen zoals ze zijn vermeld in bijlage 4. De fosfaatbehandelingen 1. De standaard fosfaat behandeling geeft planten met een hoger versgewicht dan de planten uit de dynamische P behandeling. 2. De fosfaatbehandelingen geven geen verschil in het drooggewicht van de totale plant. 3. Het droge stof gehalte van de totale plant is bij de standaard fosfaat behandeling lager dan bij de dynamisch P behandeling. Stengel of blad 4. De standaard fosfaat behandeling geeft stengels met een hoger versgewicht dan de dynamisch P behandeling. 5. Er geen verschil tussen de behandelingen voor het versgewicht van het blad. 6. Het droge stof gehalte van het blad is het laagst bij de standaard fosfaat behandeling. De rasverschillen totaalgewicht 1. Leuchtfeuer heeft gemiddeld een hoger versgewicht dan Leuchtfeuer (c) en Renate Steiniger. 2. Leuchtfeuer (c) heeft een lager drooggewicht dan Leuchtfeuer en Renate Steiniger. 15

16 3. Er is geen verschil in het droge stofgehalte tussen Leuchtfeuer en Leuchtfeuer (c). 4. Het droge stof gehalte is bij Renate Steiniger hoger dan Leuchtfeuer en Leuchtfeuer (c). De combinatie van een hoger versgewicht en een hoger drooggewicht maakt dat Leuchtfeuer een zwaardere plant heeft gemaakt dan Leuchtfeuer(c) Stengel en Blad 5. Leuchtfeuer (c) heeft een stengel met een lager drooggewicht dan Leuchtfeuer en Renate Steiniger. 6. Leuchtfeuer (c) heeft een stengel met een lager droge stofgehalte dan de Leuchtfeuer en Renate Steiniger. 7. Het blad van Leuchtfeuer heeft een hoger versgewicht bij de standaard fosfaat behandeling. 8. Renate Steiniger heeft een hoger droge stof gehalte in het blad dan Leuchtfeuer en Leuchtfeuer (c). Foto 5: Leuchtfeuer; standaard links en dynamisch P rechts Foto 6: Leuchtfeuer (c); standaard links en dynamisch P rechts Foto 7: Renate Steiniger; standaard links en dynamisch P rechts 16

17 Hieronder twee voorbeelden van versgewicht verschillen. Leucht feuer versgewicht (g) vblad vstengel Fosfaat standaard Dynamisch fosfaat Figuur 7: Versgewicht blad en stengel bij Leuchtfeuer Leucht feuer (c) versgewicht (g) vblad vstengel Fosfaat standaard Dynamisch fosfaat Figuur 8: Versgewicht blad en stengel bij Leuchtfeuer (c) 17

18 3.1.4 Aantal knoppen aan het eind van de opkweek Aan het eind van de opkweek zijn van 10 planten per proefveld het aantal knoppen geteld. Het resultaat is vermeld in bijlage 5 en het gemiddelde van de tellingen in tabel 9 hieronder. Tabel 9: Het gemiddeld aantal knoppen ras behandeling Leuchtfeuer Leuchtfeuer (c) RenateS gemidd Fosfaat standaard 8,20 8,10 8,80 8,37 a Dynamisch fosfaat 9,20 8,67 8,67 8,85 b lsd 0,4774 Er is een significant verschil tussen de fosfaatbehandelingen. De standaard fosfaatbehandeling heeft significant minder knoppen dan de laag fosfaat behandeling Knopstadium Ter oriëntatie is van één plant per proefveld het knopstadium bepaald. Van deze plant zijn alle knoppen beoordeeld. Het resultaat is vermeld in bijlage 6 en het gemiddelde van de tellingen in tabel 10 hieronder. Tabel 10: Het gemiddelde knopstadium ras behandeling Leuchtfeuer Leuchtfeuer (c) RenateS Fosfaat standaard 5,39 5,10 6,22 Dynamisch fosfaat 5,66 4,83 5,81 lsd gemidd 5,56 5,22 5,94 0,3483 a a b Er is geen verschil tussen de fosfaatbehandelingen. En er is ook geen significant verschil tussen Leuchtfeuer en Leuchtfeuer (c). Bij Renate Steiniger is echter het knopstadium significant verder dan Leuchtfeuer en Leuchtfeuer (c). 3.2 Resultaten in de trek Lengtegroei in de trek In de trek is Renate Steiniger niet geremd en Leuchtfeuer na opzetten 2 maal. In de trek is er op één manier bemest met een lage fosfaatdosering voor alle behandelingen. Aan het einde van de opkweek zijn de planten waar de metingen aan zijn verricht, ook gebruikt om het aantal knoppen, knopstadium en blad- en drooggewichten van te bepalen. 18

19 In de trek zijn daarom per proefveld nieuwe planten aangehouden voor de metingen. Nadat de planten uit de koeling op de betonvloer zijn gezet, is er een lengte meting gedaan (= nulmeting). Uit de nul metingen van de lengte bij het opzetten in de trek blijkt dat er bij de start geen verschil is tussen de twee fosfaatbehandelingen. Hoewel de grafieken anders doen vermoeden, is van het begin van de trek tot het eind geen significant groeiverschil meer gemeten tussen de fosfaatbehandelingen. Bij de start van de trek zijn de planten van Renate Steiniger (blauw) langer bij de standaard fosfaatbehandeling. Op het oog waren deze planten ook homogener dan die van de dynamiche fosfaatbehandeling. Er is geen verschil bij de start tussen de Leuchfeuer en Leuchtfeuer (c). De planten van Leuchfeuer en Leuchtfeuer (c) groeien in de eerste weken significant sneller dan Renate Steiniger (blauw) en (rose). In de laatste weken zijn de planten van Leuchfeuer het meest gegroeid. Leuchtfeuer (c) en Renate Steiniger (blauw) zijn significant het minst gegroeid. Over de gehele trek is de groei van Leuchfeuer significant het grootst, gevolgd door Leuchtfeuer (c) en Renate Steiniger (rose). Renate Steiniger (blauw) is significant het minst gegroeid. Renate Steiniger (rose) trekfase lengte (cm) Figuur 9: Verloop lengtegroei in de trek van Renate Steiniger-rose Fosfaat standaard Dynamisch fosfaat 19

20 Renate Steiniger (blauw) trekfase lengte (cm) Figuur 10: Verloop lengtegroei in de trek van Renate Steiniger-blauw Leuchtfeuer trekfase Fosfaat standaard Dynamisch fosfaat lengte (cm) Figuur 11: Verloop lengtegroei in de trek van Leuchtfeuer Fosfaat standaard Dynamisch fosfaat 20

21 Leuchtfeuer (c) trekfase lengte (cm) Figuur 12: Verloop lengtegroei in de trek van Leuchtfeuer (c) Fosfaat standaard Dynamisch fosfaat 21

22 3.2.2 Ontwikkeling in de trek Aan het eind van de trek zijn per plant het aantal grote en kleine bloemschermen geteld en het aantal loze takken. Tevens zijn per plant 3 takken gemeten en daar de lengte en het aantal bladparen van gemeten. De fosfaatbehandelingen in de opkweek hebben in de trek geen significant effect op steellengte, aantal takken met grote bloeiwijzen en aantal loze takken. Leuchfeuer heeft significant de meeste bladparen. Renate Steiniger (rose) heeft de meeste takken met bloeiwijzen, gevolgd door Renate Steiniger (blauw). Leuchfeuer en Leuchtfeuer (c) hebben het minst aantal takken met bloeiwijzen. Leuchtfeuer (c) heeft de meeste takken met grote bloeiwijzen. Renate Steiniger (rose) heeft de meeste met kleine bloeiwijzen, gevolgd door Renate Steiniger (blauw). Leuchfeuer en Leuchtfeuer (c) hebben het minst aantal takken met kleine bloeiwijzen. Leuchfeuer heeft het meeste loos gevolgd door Leuchtfeuer (c). RenateSteiniger (rose) en Renate Steiniger (blauw) hebben het minste loos. Renate Steiniger (r) aantal takken aantal loos aantal kl. bloeiwijzen aantal gr. bloeiwijzen Fosfaat standaard Dynamisch fosfaat Figuur 13: Aantal takken met of zonder bloeiwijzen per plant van Renate Steiniger rose 22

23 Renate Steiniger (b) aantal takken aantal loos aantal kl. bloeiwijzen aantal gr. bloeiwijzen Fosfaat standaard Dynamisch fosfaat Figuur 14: Aantal takken met of zonder bloeiwijzen per plant van Renate Steiniger blauw Leucht feuer aantal takken aantal loos aantal kl. bloeiwijzen aantal gr. bloeiwijzen Fosfaat standaard Dynamisch fosfaat Figuur 15: Aantal takken met of zonder bloeiwijzen per plant van Leuchtfeuer 23

24 Leucht feuer (c) aantal takken aantal loos aantal kl. bloeiwijzen aantal gr. bloeiwijzen Fosfaat standaard Dynamisch fosfaat Figuur 16: Aantal takken met of zonder bloeiwijzen per plant van Leuchtfeuer (c) Visuele beoordeling uniformiteit en rijpheid De planten zijn kwalitatief beoordeeld op een schaal van één tot vijf, waarbij van 1 = slecht tot 5 als goed werd beoordeeld. Het rijpheidstadium is beoordeeld op een schaal van 1-5 (1 = rauw en 5 = rijp). Renate Steiniger was duidelijk minder uniform. Het verschil binnen Leuchtfeuer was minder groot. Bij de dynamische fosfaatbehandeling was de Renate Steiniger (blauw) duidelijk minder ver (rauwer). Tabel 11: Uniformiteit aan het eind van de trek (schaal 1-5) behandeling ras Standaard fosfaat Dynamisch fosfaat Leuchtfeuer 4,0 4,3 Leuchtfeuer 5,0 4,7 Renate Steiniger blauw 2,7 3,3 Renate Steiniger rose 3,0 3,3 Tabel 12: Rijpheid aan het eind van de trek (schaal 1-5) behandeling ras Standaard fosfaat Dynamisch fosfaat Leuchtfeuer 3,7 3,0 Leuchtfeuer 2,3 2,3 Renate Steiniger blauw 3,3 1,7 Renate Steiniger rose 3,0 2,7 Voor zover er telers zijn die de planten hebben beoordeeld op een open dag of excursie, kwamen de behandelingen Leuchtfeuer (c) standaard fosfaat en Leuchtfeuer dynamisch fosfaat het meest positief naar voren. Bij de Renate Steiniger (blauw) was dat de standaard fosfaatbehandeling. 24

25 4 Houdbaarheidstest Fosfaatbemesting, op een dynamische manier toegepast in de opkweek geeft geen verschillen in de bloei-eigenschappen en bloeiduur tijdens de consumentenfase in vergelijking met de standaard fosfaatbemesting. Ook bij de waarnemingen aan de bladkwaliteit zijn geen verschillen tussen de behandelingen waargenomen. De grootste verschillen die zijn waargenomen, hebben meer betrekking op de verschillen in bloeiduur tussen de rassen Renate Steiniger en Leuchtfeuer dan verschillen tussen de behandelingen. Tussen de verschillende behandelingen treden geen substantiële verschillen op in bloeiduur. Zoals blijkt uit de resultaten overschreed Renate Steiniger de maximale bloeiduur van 35 dagen voor de test. Op dat moment waren alle Leuchtfeuer al uitgebloeid. Een bloemscherm wordt meegeteld indien meer dan 50 % van de bloemen geopend zijn en 50 % van de bloemen een goede sierwaarde heeft. Dit verklaart het feit dat het aantal schermen na aanvang aanvankelijk stijgt doordat er meer bloemen opengaan en het aantal goede schermen later door uitbloei weer daalt. Er zijn nauwelijks verschillen opgetreden in het aantal goede bloemschermen tussen behandelingen. Bij de aanvang van de houdbaarheidstest was het blad uitstekend, maar in de uitbloeiruimte neemt dit af als gevolg van de vorming van bladvlekken en bruin blad. Uit de waarnemingen van de bladkwaliteit bij Leuchtfeuer zijn geen grote verschillen gebleken. Bij Renate Steiniger zijn de verschillen zelfs nog kleiner 25

26 5 Conclusies en aanbevelingen De totale plant Gemeten over alle planten is de aanmaak van de hoeveelheid droge stof ongeveer gelijk geweest tussen de fosfaatbehandelingen. Het is met name het versgewicht wat verschilt tussen de fosfaatbehandelingen. De dynamische P behandeling heeft voor een lager versgewicht gezorgd en daarmee verhoudingsgewijs voor een hoger droge stofgehalte. De dynamische P bemesting zorgt voor minder celstrekking. Gemiddeld zijn de planten aan het eind van de opkweek met de dynamische fosfaatvoorziening ook korter. Er worden gemiddeld meer knoppen gevormd bij de dynamische P behandeling. Als we in de trek kijken naar: lengte, steellengte, aantal takken met grote bloemen en loze takken dan zijn er geen verschillen gevonden tussen de fosfaatbehandelingen. Ook in de houdbaarheid zijn geen verschillen in bloei eigenschappen gemeten. In de trek is er blijkbaar geen naijl effect van de fosfaatvoorziening tijdens de opkweek. Om een structurele groeiremming zonder kwaliteitsverlies mogelijk te maken is het mogelijk, op grond van de gemiddelde plantreactie, om met een lagere fosfaatbemesting te beginnen en dit tijdens de teelt gericht aan te vullen zoals is uitgevoerd in de proef. Concreet betekent dit dat met een fosfaatgift in de voorraadbemesting gestart kan worden van minimaal 30 mg P 2 O 5 per liter potgrond. Bijvoorbeeld met 1 kg mengmestof met 3% P 2 O 5 per m 3 potgrond. Vervolgens wordt er niet bijgemest van oppotten tot de laatste keer toppen. Rondom de laatste keer toppen wordt er minimaal twee keer bijgemest met fosfaat. Hierna wordt niet bijgemest met fosfaat tot de periode vóór de knopvorming. Tijdens de knopvorming wordt ook weer minimaal twee maal bijgemest met fosfaat. De fosfaatgift bedraagt minimaal 0,75 mmol P per liter water. Leuchtfeuer met of zonder compalox in de stekgrond Er is een verschil in rasreactie. Leuchtfeuer heeft aan het eind van de opkweek gemiddeld een hoger vers- en drooggewicht dan Leuchtfeuer (c) terwijl het droge stofgehalte niet verschilt. Leuchtfeuer (c) is hiermee een lichtere plant. De lengtegroei van de Leuchtfeuer (c) is maar weinig minder. De standaard fosfaatbehandeling leidt tot een grotere Leuchtfeuer in de opkweek. In de trek hebben deze planten ook meer bladparen. In de opkweek is er blijkbaar de ruimte geweest om meer blad af te splitsen. Renate Steiniger rose of blauw Het blauwen vind pas aan het einde van de groeiperiode na knopvorming plaats in de opkweek. Er zijn op dat moment geen meetbare groeiverschillen. In de trek echter treedt er wel een verschil op. Renate Steiniger (blauw) is het minst gegroeid in de trek. Het lijkt erop dat de blauwkleuring met aluminium voor een extra remming heeft gezorgd. 26

27 Bemesting Dynamisch fosfaat bemesten lijkt een manier van fosfaat bemesten te zijn die kan werken. Door alleen op cruciale momenten fosfaat te geven kan de groei worden beperkt en is er ook een besparing op de inzet van chemische remmiddelen. De analysecijfers geven aan dat de fosfaatgehaltes in de grond laag kunnen worden. P-Al analyses geven een goede indruk van de mogelijke bodemvoorraad en zijn onontbeerlijk als de fosfaatanalyses van het 1:1,5 extract lage gehaltes ( < 0,3 mmol ) aangeeft. Discussie In de gewichtsopbouw (vers of droog) bepaald het blad veel van het gewicht (tot 80%). Maar de strekking van de plant ter hoogte van het groeipunt of knop is uiteindelijk maatgevend bij lengtegroei van de plant in de opkweek. Omdat het droge stofgehalte van de stengel (20-25%) hoger is dan dat van het blad (10-15%), zal de stengelstrekking lastiger zijn om te remmen. Bij de groeiregulatie van planten moet daarom, om de stengelgroei te beheersen, van het begin af aan, aan groeibeheersing worden gedaan. De stengelgroei is namelijk al ingezet vóór de bladeren maximaal zijn gegroeid. Gezien de lichtere plant en ook de geringste groei in de trek bij Leuchfeuer (c) lijkt het in eerste instantie niet wenselijk om het stek op te laten groeien in een medium met laag fosfaat gecombineerd met dynamisch fosfaat. Aangezien dit niet eerder is beproefd is het zinvol om te kijken of deze fase op een beheersbare manier beter is uit te voeren, omdat aanvankelijk in de opkweek deze behandeling positief door de praktijk werd gewaardeerd. Bij de visuele beoordeling van de planten in de trek kwamen de behandelingen Leuchfeuer met de dynamische fosfaatbehandeling, de standaard fosfaat van Leuchtfeuer (c) en de Renate Steiniger (blauw) er positief uit. Dit zijn allemaal behandelingen waar een vorm van remming is toegepast. Aanbeveling Met eenvoudige middelen is een structurele groeiremming te realiseren via de bemesting. Door met een lage basisvoorraad fosfaat te starten in de potgrond en in de groeifase dit mondjesmaat aan te vullen via het bijmesten, is een beheersbare plant te telen. Omdat er vooraf een rem op de groei wordt gezet, is een goede monitoring van de groei en een monitoring van de fosfaattoestand in de grond noodzakelijk om op tijd te kunnen corrigeren. Er kan op een dynamische manier worden bemest met fosfaat. Door alleen op cruciale momenten fosfaat te geven kan de groei worden beperkt en is er ook een besparing op de inzet van chemische remmiddelen. Gezien de mogelijke lage fosfaatgehalten in de potgrond is een dergelijke manier van werken alleen succesvol als de bemestingstoestand van de potgrond regelmatig wordt gemonitoord. 27

28 Bijlage 1a. Proefschema opkweek Fosfaatniveau Dynamisch P Fosfaatniveau Standaard pad Leuchtfeuer Renate rose Renate blauw Leuchfeuer compaloxstek 28

29 Bijlage 1b. Proefschema trek pad Leuchtfeuer Renate rose Renate blauw Leuchfeuer compaloxstek 29

30 Bijlage 2. Analyses potgrond mmol/ltr (1:1,5 extract) umol/ltr (1:1,5 extract) datum wk ph EC NO3 CL SO4 HCO3 P P-Al NH4 K Na Ca Mg Si Fe Mn Zn B Cu Mo Fosfaat standaard Pg1 w21 5,5 1,1 3,3 1,4 1,4 0,2 0, ,3 3,3 1,0 0,7 0,7 0,22 12,3 7,0 1,0 33,0 0,4 0, Pg1 w25 5,5 0,4 1,4 0,6 0,4 <0,2 0, ,3 1,4 0,6 0,3 0,2 0,18 6,5 1,8 0,5 14,0 0,3 <0, Pg1 w27 5,0 0,6 2,3 0,6 0,5 <0,2 0,29 61 <0,1 1,7 0,8 0,5 0,4 0,16 6,0 1,9 0,9 14,0 <0,2 0, Pg1 w30 5,5 1,2 4,7 1,9 1,5 <0,2 0, ,2 3,2 1,6 1,3 1,3 0,22 9,7 2,7 2,0 16,0 0,3 <0, Pg1 w34 5,9 0,5 1,0 1,0 0,8 <0,2 0,10 42 <0,1 1,5 1,3 0,4 0,3 0,13 6,4 0,2 0,9 8,0 0,3 <0, Pg1 w38 6,1 0,6 0,5 1,4 1,3 <0,2 0, ,2 2,5 1,4 0,4 0,3 0,13 6,6 0,3 0,9 17,0 0,6 <0, Pg1w44 5,9 0,3 0,2 0,6 0,6 <0,2 0, ,1 1,2 1 <0,2 <0,2 0,13 7,7 <0,2 0,6 13,0 0,3 0,3 Dynamisch fosfaat Pg2 w21 5,4 1,0 2,3 1,4 1,5 0,2 0, ,1 3,6 0,9 0,6 0,6 0,18 17,1 6,1 1,5 30,0 1,0 0, Pg2 w25 5,8 0,7 2,3 0,9 0,8 <0,2 0, ,3 2,6 0,8 0,4 0,4 0,16 9,1 2,7 1,9 23,0 0,4 0, Pg2 w27 5,6 0,8 3,2 0,8 0,9 <0,2 0,29 97 <0,1 2,8 0,9 0,7 0,6 0,15 6,5 2,0 1,7 23,0 0.3 <0, Pg2 w30 5,9 0,7 2,2 1,2 0,9 <0,2 0, <0,1 2,5 1,0 0,5 0,5 0,16 6,2 0,4 1,1 19,0 0,4 <0, Pg2 w34 5,7 0,8 2,4 1,1 1,1 <0,2 0,07 82 <0,1 2,4 1,4 0,7 0,5 0,12 7,2 0,2 2,5 12,0 0,3 <0, Pg2 w38 6,0 0,7 <0,2 1,3 1,8 <0,2 0, ,2 2,9 1,4 0,4 0,3 0,11 4,7 <0,2 0,5 16,0 0,4 0, Pg1w44 6,8 0,3 <0,2 0,6 0,6 0,3 0,06 71 <0,1 1,5 1,0 <0,2 <0,2 0,16 9,0 <0,2 0,4 16,0 0,3 1,0 30

31 Bijlage 3. Lengtemetingen opkweek veldnr grond ras plantnr week 26 week 30 week 32 week 34 week 44 1 PG1 LF Plant 01 20,5 21,6 22,9 23,4 23,6 1 PG1 LF Plant 02 17,0 16,2 20,9 22,7 22,7 1 PG1 LF Plant 03 17,0 19,6 23,4 24,5 24,6 1 PG1 LF Plant 04 15,7 18,0 22,4 23,2 23,3 1 PG1 LF Plant 05 17,2 20,1 23,4 25,4 25,5 1 PG1 LF Plant 06 17,0 19,2 21,4 22,1 22,8 1 PG1 LF Plant 07 14,2 17,3 22,0 24,0 24,2 1 PG1 LF Plant 08 16,1 18,6 21,7 22,4 22,7 1 PG1 LF Plant 09 18,5 20,6 22,6 23,7 23,9 1 PG1 LF Plant 10 17,6 20,0 22,8 23,6 23,8 2 PG1 LF Plant 01 16,6 18,2 19,8 20,7 20,8 2 PG1 LF Plant 02 17,5 19,5 21,4 21,9 21,9 2 PG1 LF Plant 03 17,6 18,7 20,2 21,1 21,5 2 PG1 LF Plant 04 16,0 19,2 20,6 21,5 21,7 2 PG1 LF Plant 05 14,2 18,2 20,0 20,6 20,9 2 PG1 LF Plant 06 16,6 19,5 21,4 21,9 22,4 2 PG1 LF Plant 07 17,1 19,4 22,4 23,3 23,3 2 PG1 LF Plant 08 19,2 21,5 23,8 24,2 24,5 2 PG1 LF Plant 09 15,6 18,6 21,7 21,8 21,9 2 PG1 LF Plant 10 16,6 19,7 23,8 24,4 24,6 3 PG1 LF Plant 01 18,2 21,0 23,7 24,8 24,9 3 PG1 LF Plant 02 18,2 20,6 22,8 24,7 24,9 3 PG1 LF Plant 03 17,0 20,0 24,4 24,7 24,8 3 PG1 LF Plant 04 17,5 19,3 22,5 23,3 23,7 3 PG1 LF Plant 05 15,6 18,0 21,2 23,4 23,6 3 PG1 LF Plant 06 17,2 19,5 22,0 24,2 24,4 3 PG1 LF Plant 07 18,0 20,2 21,9 22,6 22,7 3 PG1 LF Plant 08 15,5 17,6 21,4 22,2 22,4 3 PG1 LF Plant 09 16,4 18,5 21,0 22,6 22,8 3 PG1 LF Plant 10 17,0 18,9 20,5 21,8 21,9 4 PG1 RS blauw Plant 01 16,5 19,5 21,7 22,3 22,7 4 PG1 RS blauw Plant 02 15,7 18,9 21,5 22,6 22,9 4 PG1 RS blauw Plant 03 17,4 19,4 21,9 22,1 22,3 4 PG1 RS blauw Plant 04 17,6 20,0 20,6 22,4 22,4 4 PG1 RS blauw Plant 05 15,5 19,6 21,7 22,5 22,6 4 PG1 RS blauw Plant 06 17,5 20,0 22,0 22,6 22,7 4 PG1 RS blauw Plant 07 16,5 19,7 21,4 22,0 22,3 4 PG1 RS blauw Plant 08 15,2 16,4 20,5 21,1 22,6 4 PG1 RS blauw Plant 09 17,5 18,7 23,2 23,9 23,9 4 PG1 RS blauw Plant 10 17,0 19,9 21,9 22,2 22,5 5 PG1 RS blauw Plant 01 17,4 20,5 22,2 22,7 22,9 5 PG1 RS blauw Plant 02 17,1 20,6 21,9 22,6 22,7 5 PG1 RS blauw Plant 03 16,7 19,0 19,5 20,5 20,7 5 PG1 RS blauw Plant 04 16,6 19,2 19,3 19,6 19,9 5 PG1 RS blauw Plant 05 16,0 18,3 19,2 20,0 20,1 5 PG1 RS blauw Plant 06 16,4 19,4 20,9 21,5 21,8 5 PG1 RS blauw Plant 07 17,3 19,6 20,6 22,1 22,3 5 PG1 RS blauw Plant 08 14,0 * 19,2 21,3 21,5 5 PG1 RS blauw Plant 09 14,0 19,6 21,2 22,4 22,6 5 PG1 RS blauw Plant 10 19,1 20,5 21,0 22,0 22,4 6 PG1 RS blauw Plant 01 14,0 16,6 17,6 19,2 19,5 6 PG1 RS blauw Plant 02 17,5 18,7 19,2 20,8 20,9 6 PG1 RS blauw Plant 03 16,5 18,4 19,9 21,6 21,8 6 PG1 RS blauw Plant 04 18,0 18,4 19,6 20,2 20,5 6 PG1 RS blauw Plant 05 18,0 20,4 22,5 22,7 23,0 6 PG1 RS blauw Plant 06 15,2 18,0 19,6 22,0 22,3 6 PG1 RS blauw Plant 07 16,4 19,1 22,6 24,6 24,7 6 PG1 RS blauw Plant 08 15,4 18,9 22,2 23,2 23,4 6 PG1 RS blauw Plant 09 17,8 19,6 20,3 21,2 21,4 6 PG1 RS blauw Plant 10 16,0 18,9 21,3 21,5 21,7 31

32 veldnr grond ras plantnr week 26 week 30 week 32 week 34 week 44 7 PG1 RS rose Plant 01 15,6 17,4 20,0 20,7 20,9 7 PG1 RS rose Plant 02 16,0 18,4 21,5 21,7 21,9 7 PG1 RS rose Plant 03 16,5 18,5 19,8 21,4 21,6 7 PG1 RS rose Plant 04 17,0 18,8 20,6 21,4 21,8 7 PG1 RS rose Plant 05 14,4 17,5 22,6 23,0 23,2 7 PG1 RS rose Plant 06 16,6 19,2 20,3 21,8 21,9 7 PG1 RS rose Plant 07 15,5 17,5 19,7 20,5 20,7 7 PG1 RS rose Plant 08 16,4 18,6 19,4 20,2 20,5 7 PG1 RS rose Plant 09 17,2 19,1 19,7 20,3 20,5 7 PG1 RS rose Plant 10 16,8 19,0 19,8 20,7 20,8 8 PG1 RS rose Plant 01 16,7 18,8 21,2 22,0 22,1 8 PG1 RS rose Plant 02 16,6 19,5 22,4 23,2 23,4 8 PG1 RS rose Plant 03 18,0 20,0 20,8 22,6 22,9 8 PG1 RS rose Plant 04 16,0 18,7 20,0 21,5 21,7 8 PG1 RS rose Plant 05 16,5 18,9 20,6 21,2 21,5 8 PG1 RS rose Plant 06 16,2 18,2 19,3 20,4 20,6 8 PG1 RS rose Plant 07 15,6 17,7 19,2 19,7 19,9 8 PG1 RS rose Plant 08 17,2 18,1 20,2 21,3 21,5 8 PG1 RS rose Plant 09 17,5 19,2 19,7 20,1 20,4 8 PG1 RS rose Plant 10 16,0 17,5 18,7 20,2 20,4 9 PG1 RS rose Plant 01 15,6 17,4 19,8 21,0 21,2 9 PG1 RS rose Plant 02 15,8 17,5 18,6 19,8 20,0 9 PG1 RS rose Plant 03 18,6 20,2 21,1 21,6 21,7 9 PG1 RS rose Plant 04 18,0 19,5 20,6 21,2 21,4 9 PG1 RS rose Plant 05 18,8 20,2 20,5 21,2 21,5 9 PG1 RS rose Plant 06 18,1 19,5 20,5 21,4 21,6 9 PG1 RS rose Plant 07 18,5 20,7 21,4 21,8 21,9 9 PG1 RS rose Plant 08 17,8 19,2 21,0 21,7 21,9 9 PG1 RS rose Plant 09 16,4 19,5 20,7 21,6 21,8 9 PG1 RS rose Plant 10 16,1 18,1 20,2 21,7 21,7 10 PG1 LFc Plant 01 16,4 17,0 19,8 20,6 20,7 10 PG1 LFc Plant 02 16,8 17,5 19,0 20,3 20,5 10 PG1 LFc Plant 03 16,6 17,5 18,9 19,6 20,0 10 PG1 LFc Plant 04 16,6 17,2 18,2 19,4 19,7 10 PG1 LFc Plant 05 15,0 16,1 17,7 18,6 20,0 10 PG1 LFc Plant 06 16,7 18,5 21,0 23,3 23,5 10 PG1 LFc Plant 07 16,0 17,0 19,1 19,9 20,1 10 PG1 LFc Plant 08 15,0 16,1 19,5 21,2 21,4 10 PG1 LFc Plant 09 15,2 16,1 19,0 20,8 21,0 10 PG1 LFc Plant 10 16,4 17,4 20,0 22,3 22,4 11 PG1 LFc Plant 01 18,4 19,5 * 24,5 24,7 11 PG1 LFc Plant 02 15,5 18,4 19,9 21,2 21,4 11 PG1 LFc Plant 03 16,2 17,2 19,6 22,8 23,0 11 PG1 LFc Plant 04 16,6 18,3 19,6 21,7 22,0 11 PG1 LFc Plant 05 16,0 17,2 20,6 21,5 21,7 11 PG1 LFc Plant 06 16,3 17,6 20,4 21,2 21,5 11 PG1 LFc Plant 07 17,2 18,5 20,2 21,0 21,2 11 PG1 LFc Plant 08 16,0 17,3 18,2 18,9 20,0 11 PG1 LFc Plant 09 17,4 18,5 * 21,2 21,4 11 PG1 LFc Plant 10 15,6 17,4 20,6 21,9 22,0 12 PG1 LFc Plant 01 16,0 17,0 * 20,8 21,0 12 PG1 LFc Plant 02 17,0 18,4 * 21,6 21,8 12 PG1 LFc Plant 03 15,4 16,6 18,5 19,2 19,5 12 PG1 LFc Plant 04 16,0 17,3 21,5 23,9 24,0 12 PG1 LFc Plant 05 18,0 19,2 20,5 21,0 21,3 12 PG1 LFc Plant 06 16,6 17,5 21,1 23,6 23,7 12 PG1 LFc Plant 07 16,1 17,1 18,5 20,6 20,7 12 PG1 LFc Plant 08 16,9 17,9 19,6 21,4 21,6 12 PG1 LFc Plant 09 16,6 18,4 21,5 24,5 24,7 12 PG1 LFc Plant 10 17,0 18,5 20,2 21,3 21,5 32

33 veldnr grond ras plantnr week 26 week 30 week 32 week 34 week PG2 LF Plant 01 17,0 18,4 19,4 20,0 20,2 13 PG2 LF Plant 02 15,7 18,6 20,7 21,6 21,8 13 PG2 LF Plant 03 17,2 18,7 20,6 21,3 21,5 13 PG2 LF Plant 04 14,5 18,5 21,2 22,5 22,7 13 PG2 LF Plant 05 16,0 16,6 18,0 18,8 19,0 13 PG2 LF Plant 06 16,5 19,0 20,5 21,5 21,7 13 PG2 LF Plant 07 18,2 21,4 22,4 23,0 23,2 13 PG2 LF Plant 08 16,3 18,4 20,5 21,4 21,5 13 PG2 LF Plant 09 18,4 19,5 22,5 22,8 23,0 13 PG2 LF Plant 10 17,3 18,6 20,9 22,0 22,1 14 PG2 LF Plant 01 15,5 17,9 20,2 22,2 22,4 14 PG2 LF Plant 02 18,2 20,7 22,0 22,8 23,0 14 PG2 LF Plant 03 18,5 20,5 21,6 22,5 22,7 14 PG2 LF Plant 04 17,5 19,6 21,5 22,0 22,1 14 PG2 LF Plant 05 19,0 20,4 22,7 23,5 23,7 14 PG2 LF Plant 06 17,4 18,9 20,6 21,0 21,1 14 PG2 LF Plant 07 17,4 18,7 20,0 21,0 21,3 14 PG2 LF Plant 08 16,5 20,3 22,5 23,6 23,7 14 PG2 LF Plant 09 16,6 18,2 19,8 22,2 22,4 14 PG2 LF Plant 10 16,0 18,4 20,5 22,1 22,3 15 PG2 LF Plant 01 15,6 18,0 20,5 21,0 21,1 15 PG2 LF Plant 02 17,2 19,6 20,6 22,5 22,7 15 PG2 LF Plant 03 17,3 19,0 20,4 21,4 21,5 15 PG2 LF Plant 04 16,6 19,2 21,0 22,0 22,4 15 PG2 LF Plant 05 17,7 20,7 21,0 22,2 22,2 15 PG2 LF Plant 06 17,9 20,2 21,6 22,5 22,7 15 PG2 LF Plant 07 18,2 20,6 22,0 22,7 22,7 15 PG2 LF Plant 08 16,5 20,5 22,7 23,6 23,8 15 PG2 LF Plant 09 15,6 18,3 20,9 23,0 23,1 15 PG2 LF Plant 10 16,4 18,3 20,5 21,6 21,7 16 PG2 RS blauw Plant 01 15,7 17,5 20,6 21,2 21,5 16 PG2 RS blauw Plant 02 16,5 19,1 21,0 21,3 21,5 16 PG2 RS blauw Plant 03 16,0 20,4 21,3 22,2 22,5 16 PG2 RS blauw Plant 04 * * 18,7 19,2 19,7 16 PG2 RS blauw Plant 05 17,5 20,4 21,3 21,7 21,9 16 PG2 RS blauw Plant 06 16,6 18,4 21,5 22,0 22,1 16 PG2 RS blauw Plant 07 16,7 17,6 18,7 19,2 19,5 16 PG2 RS blauw Plant 08 15,6 18,2 19,2 20,0 20,2 16 PG2 RS blauw Plant 09 18,0 19,1 20,3 21,0 21,5 16 PG2 RS blauw Plant 10 16,8 18,4 19,4 20,5 20,7 17 PG2 RS blauw Plant 01 16,5 19,0 20,9 21,4 21,6 17 PG2 RS blauw Plant 02 17,4 19,0 21,6 22,7 22,9 17 PG2 RS blauw Plant 03 17,0 18,3 20,0 21,0 21,1 17 PG2 RS blauw Plant 04 14,4 17,6 20,5 21,4 21,6 17 PG2 RS blauw Plant 05 15,6 18,2 19,8 21,1 21,3 17 PG2 RS blauw Plant 06 16,2 19,6 21,4 22,0 22,2 17 PG2 RS blauw Plant 07 18,6 20,0 20,4 20,8 20,9 17 PG2 RS blauw Plant 08 17,0 18,6 20,7 21,0 21,2 17 PG2 RS blauw Plant 09 16,0 18,7 20,5 21,0 21,3 17 PG2 RS blauw Plant 10 16,5 19,6 20,4 20,7 20,9 18 PG2 RS blauw Plant 01 17,6 18,2 20,8 21,5 21,7 18 PG2 RS blauw Plant 02 16,4 19,2 20,3 21,7 21,8 18 PG2 RS blauw Plant 03 17,3 18,5 19,5 20,2 20,4 18 PG2 RS blauw Plant 04 18,0 19,3 20,4 21,1 21,3 18 PG2 RS blauw Plant 05 16,2 18,7 20,0 20,9 20,9 18 PG2 RS blauw Plant 06 17,0 19,0 20,7 21,2 21,4 18 PG2 RS blauw Plant 07 16,5 19,4 21,0 21,3 21,5 18 PG2 RS blauw Plant 08 17,2 19,2 20,7 21,8 22,0 18 PG2 RS blauw Plant 09 17,2 18,6 19,4 20,6 20,8 18 PG2 RS blauw Plant 10 15,6 18,0 19,7 20,5 20,6 33

34 veldnr grond ras plantnr week 26 week 30 week 32 week 34 week PG2 RS rose Plant 01 15,8 18,4 20,8 21,7 21,9 19 PG2 RS rose Plant 02 17,0 18,2 20,3 21,8 21,9 19 PG2 RS rose Plant 03 14,5 16,8 20,5 20,8 21,0 19 PG2 RS rose Plant 04 16,0 18,2 20,1 20,7 21,0 19 PG2 RS rose Plant 05 17,5 19,0 20,8 21,6 21,8 19 PG2 RS rose Plant 06 15,7 17,2 19,0 20,1 20,4 19 PG2 RS rose Plant 07 17,3 18,5 19,5 20,6 20,8 19 PG2 RS rose Plant 08 16,2 18,4 20,3 21,2 21,4 19 PG2 RS rose Plant 09 15,6 19,4 21,4 23,0 23,4 19 PG2 RS rose Plant 10 15,6 17,7 19,6 20,7 20,8 20 PG2 RS rose Plant 01 16,1 17,6 19,2 20,7 20,9 20 PG2 RS rose Plant 02 16,6 18,8 19,5 20,0 20,4 20 PG2 RS rose Plant 03 17,0 19,7 21,4 22,0 22,1 20 PG2 RS rose Plant 04 15,7 17,8 19,0 19,8 20,0 20 PG2 RS rose Plant 05 16,5 19,0 20,4 20,8 21,0 20 PG2 RS rose Plant 06 16,5 17,6 19,0 19,5 19,8 20 PG2 RS rose Plant 07 15,4 17,4 * 18,1 18,4 20 PG2 RS rose Plant 08 17,0 20,8 21,6 22,0 22,3 20 PG2 RS rose Plant 09 17,3 19,7 20,5 21,2 21,7 20 PG2 RS rose Plant 10 16,0 18,6 19,6 20,2 20,4 21 PG2 RS rose Plant 01 18,4 19,4 20,6 21,6 21,8 21 PG2 RS rose Plant 02 15,0 18,4 21,5 22,2 22,4 21 PG2 RS rose Plant 03 17,4 18,6 19,8 20,2 20,4 21 PG2 RS rose Plant 04 16,8 18,4 18,6 19,2 19,4 21 PG2 RS rose Plant 05 18,3 21,4 22,4 22,8 23,0 21 PG2 RS rose Plant 06 16,5 18,6 19,6 20,8 21,0 21 PG2 RS rose Plant 07 15,5 18,2 18,7 19,5 19,8 21 PG2 RS rose Plant 08 17,4 20,1 21,0 21,7 21,8 21 PG2 RS rose Plant 09 16,0 18,4 19,7 21,0 21,0 21 PG2 RS rose Plant 10 16,5 18,9 19,7 20,8 20,9 22 PG2 LFc Plant 01 16,3 17,6 21,0 22,0 22,1 22 PG2 LFc Plant 02 15,0 16,1 19,2 19,7 20,0 22 PG2 LFc Plant 03 16,2 17,5 19,1 20,6 21,0 22 PG2 LFc Plant 04 17,3 18,6 20,6 22,4 22,7 22 PG2 LFc Plant 05 14,5 15,5 19,4 20,7 20,9 22 PG2 LFc Plant 06 16,2 17,5 20,2 22,2 22,2 22 PG2 LFc Plant 07 17,2 18,4 20,2 23,3 23,5 22 PG2 LFc Plant 08 16,5 17,8 * 22,0 22,1 22 PG2 LFc Plant 09 17,8 19,7 21,1 23,4 23,6 22 PG2 LFc Plant 10 17,5 18,2 19,7 21,5 21,7 23 PG2 LFc Plant 01 16,6 17,4 20,2 22,4 22,5 23 PG2 LFc Plant 02 15,4 16,0 18,0 19,3 19,6 23 PG2 LFc Plant 03 16,2 16,6 19,9 22,0 22,5 23 PG2 LFc Plant 04 15,8 17,1 20,5 21,1 21,5 23 PG2 LFc Plant 05 16,6 17,8 21,5 22,4 22,4 23 PG2 LFc Plant 06 15,4 16,2 19,3 20,5 20,7 23 PG2 LFc Plant 07 16,6 17,6 20,3 21,6 21,8 23 PG2 LFc Plant 08 15,4 16,8 21,4 22,7 22,9 23 PG2 LFc Plant 09 16,3 17,5 20,0 21,0 21,5 23 PG2 LFc Plant 10 16,1 17,1 19,1 20,0 20,4 24 PG2 LFc Plant 01 16,2 18,6 20,5 21,7 21,9 24 PG2 LFc Plant 02 17,0 18,6 21,0 21,6 21,9 24 PG2 LFc Plant 03 17,4 20,4 20,7 21,5 21,9 24 PG2 LFc Plant 04 15,4 17,2 19,8 22,0 22,7 24 PG2 LFc Plant 05 15,0 18,2 21,5 22,6 22,7 24 PG2 LFc Plant 06 14,6 18,1 20,4 23,0 23,1 24 PG2 LFc Plant 07 15,6 17,6 21,0 22,8 22,9 24 PG2 LFc Plant 08 18,0 19,0 20,0 20,7 20,9 24 PG2 LFc Plant 09 16,8 18,0 20,2 21,9 22,0 24 PG2 LFc Plant 10 16,5 18,0 20,4 22,3 22,5 34

35 Bijlage 4: Gewichtsmetingen opkweek Veldnr behandeling Ras versgewicht stengel drooggewicht stengel versgewicht blad drooggewicht blad vers stengel+blad droog stengel+blad 1 PG1 LF 221,40 49,90 949,20 117, ,60 166,90 2 PG1 LF 216,20 49,90 919,80 114, ,00 163,90 3 PG1 LF 252,60 58, ,20 124, ,80 182,90 7 PG1 RS rose 192,80 45,90 710,10 100,00 902,90 145,90 8 PG1 RS rose 200,40 47,90 818,90 111, ,30 158,90 9 PG1 RS rose 201,80 46,90 779,50 107,00 981,30 153,90 10 PG1 LFc 184,60 39,90 833,00 104, ,60 143,90 11 PG1 LFc 199,30 43,90 902,70 109, ,00 152,90 12 PG1 LFc 216,10 44,90 849,10 104, ,20 148,90 13 PG2 LF 179,80 43,90 770,50 96,00 950,30 139,90 14 PG2 LF 204,30 49,90 840,70 101, ,00 150,90 15 PG2 LF 177,80 39,90 635,30 80,00 813,10 119,90 19 PG2 RS rose 196,40 51,90 885,30 120, ,70 171,90 20 PG2 RS rose 190,80 46,90 768,60 110,00 959,40 156,90 21 PG2 RS rose 196,80 45,90 757,70 111,00 954,50 156,90 22 PG2 LFc 171,70 38,90 739,30 97,00 911,00 135,90 23 PG2 LFc 174,60 38,90 793,00 98,00 967,60 136,90 24 PG2 LFc 228,10 50,90 995,10 122, ,20 172,90 toelichting PG1 = standaard fosfaat PG2 = dynamisch (laag) fosfaat Gewichtsmetingen opkweek; gemiddeld ras LF LFc RenateS vstengel dstengel d%stengel vstengel dstengel d%stengel vstengel dstengel d%stengel Fosfaat standaard 230,07 52,90 22,98 200,00 42,90 21,47 198,33 46,90 23,65 Dynamisch fosfaat 187,30 44,57 23,76 191,47 42,90 22,42 194,67 48,23 24,78 ras LF LFc RenateS vblad dblad d%blad vblad dblad d%blad vblad dblad d%blad Fosfaat standaard 971,07 118,33 12,20 861,60 105,67 12,27 769,50 106,00 13,79 Dynamisch fosfaat 748,83 92,33 12,36 842,47 105,67 12,58 803,87 113,67 14,17 ras LF LFc RenateS vtotaal dtotaal d%totaal vtotaal dtotaal d%totaal vtotaal dtotaal d%totaal Fosfaat standaard 1201,13 171,23 14, ,60 148,57 14,00 967,83 152,90 15,81 Dynamisch fosfaat 936,13 136,90 14, ,93 148,57 14,40 998,53 161,90 16,23 Toelichting: vstengel = versgewicht stengel dstengel = drooggewicht stengel d%stengel = droge stof gehalte stengel 35