Forced Marriage (Civil Protection) Act 2007, een beter jasje voor het wetsvoorstel Wet Tegengaan Huwelijksdwang?

Transcriptie

1 Forced Marriage (Civil Protection) Act 2007, een beter jasje voor het wetsvoorstel Wet Tegengaan Huwelijksdwang? 29 April 2015

2 Forced Marriage (Civil Protection) Act 2007, een beter jasje voor het wetsvoorstel Wet Tegengaan Huwelijksdwang? Auteur: Studentennummer: Opleiding: Master rechtsgeleerdheid, accent privaatrecht Onderwijsinstelling: Tilburg University Eerste begeleider: prof. mr. P. Vlaardingerbroek Tweede begeleider: mr. Y. Bogaers Datum: 29 april 2015

3 Voorwoord Voor u ligt de scriptie Forced Marriage (Civil Protection) Act 2007, een beter jasje voor het wetsvoorstel Wet Tegengaan Huwelijksdwang? Deze scriptie is geschreven in het kader van afstuderen aan de opleiding Rechtsgeleerdheid, Accent Privaatrecht aan de Universiteit van Tilburg. Na het afronden van mijn opleiding HBO-Rechten aan de Hogeschool van Amsterdam, heb ik me gerealiseerd dat het einde van studeren nog niet in zicht was. Vandaar ook de keuze om verder te studeren en zodoende het premaster-programma Rechtsgeleerdheid en het Masterprogramma Rechtsgeleerdheid, Accent Privaatrecht, af te ronden. Het fenomeen Huwelijksdwang heeft mij altijd geboeid. Toen professor Vlaardingerbroek tijdens één van zijn colleges, het wetvoorstel Wet Tegengaan Huwelijksdwang aankondigde, heeft dat mij geïnspireerd tot het schrijven over dit onderwerp. Het resultaat hiervan ligt nu voor u in de vorm van masterscriptie Rechtsgeleerdheid. Bij dezen wil ik graag mijn dank betuigen aan tweetal personen die mij hebben gesteund bij het schrijven van deze scriptie. Allereerst wil ik graag mijn dierbare collega, de heer L. van Gameren, bedanken voor het doorlezen van mijn scriptie en het hebben van vertrouwen in mij. Daarnaast wil ik graag mijn scriptiebegeleider, professor mr. P. Vlaardingerbroek bedanken voor zijn inspanning om mij van een goede begeleiding te voorzien. Zijn kritische feedback en de begeleiding tot een bepaalde richting hebben geleid tot het succesvol afronden van de scriptie. Tenslotte wil ik deze scriptie - wat de laatste stap is geweest voor het behalen van de masterdiploma Rechtsgeleerdheid - opdragen aan mijn overleden moeder, Amena Nezami. Haar wijze preken over het leven, onderwijs en zelfstandigheid hebben mij altijd gemotiveerd om nimmer op te geven en hard te blijven werken. Tilburg, 29 april

4 Inhoudsopgave Lijst van Afkortingen... 4 Hoofdstuk I: Inleiding Aanleiding Probleemanalyse Juridische afbakening Centrale vraagstelling en deelvragen Maatschappelijke en wetenschappelijke relevantie Methodologische verantwoording... 9 Hoofdstuk II: Juridische kaders huwelijksdwang, wat is huwelijksdwang volgens het nationaal -en internationaal recht? Werkdefinitie en omvang huwelijksdwang in Nederland Werkdefinitie huwelijksdwang Verschijningsvormen Omvang huwelijksdwang in Nederland Huwelijksdwang volgens het nationaal recht Juridisch kaders huwelijksdwang nationale wetgeving Huwelijksdwang volgens het internationaal recht Internationale verdragen Deelconclusie...20 Hoofdstuk III: Welke civielrechtelijke maatregelen worden er in het wetsvoorstel Wet Tegengaan huwelijksdwang voorgesteld en wat is de kritiek volgens de wetenschap op deze maatregelen? Civielrechtelijke maatregelen wetsvoorstel Wet Tegengaan huwelijksdwang nader bekeken Achtergrondinformatie van het wetsvoorstel Wet Tegengaan huwelijksdwang De civielrechtelijke maatregelen nader uitgelegd Het weerwerk volgens de wetenschap op de civielrechtelijke maatregelen Kritiek van diverse partijen omtrent de civielrechtelijke maatregelen Adviezen van diverse partijen Eigen visie/kritiek Deelconclusie...36 Hoofdstuk IV: In hoeverre zijn de civielrechtelijke maatregelen, zoals benoemd in het Nederlandse wetsvoorstel Wet tegengaan huwelijksdwang en in de Engelse Forced Marriage (Civil Protection) Act 2007 in overeenstemming met de fundamentele 2

5 beginselen van het Nederlandse huwelijksrecht en bepaalde internationale grondrechten? Engelse wetgeving omtrent huwelijksdwang Huwelijksdwang volgens Engelse strafrechtwetgeving Huwelijksdwang in Britse civiel recht, een nadere uitwerking van de FMCPA Welke Nederlandse en/of Engelse civielrechtelijke maatregelen zijn in overeenstemming met de fundamentele beginselen van het Nederlandse huwelijksrecht en de internationale grondrechten? Theoretisch kader van de fundamentele beginselen van het Nederlandse huwelijksrecht en toetsing van de Nederlandse civielrechtelijke maatregelen aan de beginselen Juridisch kader van de internationale grondrechten en de toetsing van de Nederlandse civielrechtelijke maatregelen aan de internationale grondrechten Toetsing van de Engelse civielrechtelijke maatregelen aan de fundamentele beginselen van het Nederlands huwelijksrecht en de internationale grondrechten Deelconclusie...52 Hoofdstuk V: Conclusies & Aanbevelingen Conclusies Aanbevelingen...56 Literatuurlijst...61 Bijlage I...65 Bijlage II...70 Bijlage III

6 Lijst van Afkortingen ABS ACVZ Art(t). Awgb BPR BW EVRM Ambtenaar van de Burgerlijke Stand Adviescommissie voor Vreemdelingenzaken Artikel(en) Algemene wet gelijke behandeling Wet Basisregistratie Personen Burgerlijk Wetboek Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens FMCPA 2007 Forced Marriage (Civil Protection) Act 2007 FMPO s GP GW IVBPR MvT MVV NVVB NVvR OM OvJ RvdR RvS SHG UVRM Forced Marriage Protection Orders Geregistreerd Partnerschap Grondwet Internationaal Verdrag inzake burgerrechten en politieke rechten Memorie van Toelichting Machtiging tot Voorlopig Verblijf Nederlandse Vereniging voor Burgerzaken Nederlandse Vereniging voor Rechtspraak Openbaar Ministerie Officier van Justitie Raad voor de Rechtspraak Raad van State Steunpunt Huiselijk Geweld Universele Verklaring van de Rechten van de Mens VvNG Vereniging van Nederlandse Gemeenten 4

7 Hoofdstuk I: Inleiding 1.1 Aanleiding Hij is jouw neef en we hebben met de familie afgesproken en je gaat mee en je moet trouwen met hem. Met deze woorden is destijds de zestienjarige Nederlandse Sarah in Somalië geconfronteerd. Met tegenzin heeft ze het ja-woord aan haar toekomstige man, welke haar neef is en uitgekozen is als bruidegom door Sarah s familieleden, gegeven. Anderhalf jaar na haar huwelijk, wist Sarah te ontsnappen en hulp te vragen aan de Nederlandse ambassade in Ethiopië. Tot haar grote verbazing stelde de ambassade haar teleur door geen optimale hulp aan te bieden. Uiteindelijk heeft Sarah via internet hulp kunnen vragen aan de oprichter van Femmes for Freedom (Shirin Musa) en kan Sarah nu aangemerkt worden als slachtoffer van huwelijksdwang. 1 In het Nederlands huwelijksrecht is het beginsel dat twee personen het recht hebben zelf te bepalen of zij een huwelijk willen sluiten, en zo ja, met wie, van cruciaal belang. 2 Een huwelijk mag dus alleen voltrokken worden indien de aanstaande echtgenoten een vrije en volledige toestemming hebben gegeven. Dit is neergelegd in een aantal verdragen. Hierdoor heeft de overheid een positieve verplichting, namelijk ervoor zorgen dat het recht om te huwen in volledige vrijheid kan worden uitgeoefend. En waar dit niet het geval is, dient de overheid maatregelen te nemen. 3 Dat een dergelijk beginsel bestaat, wil nog niet zeggen dat een huwelijk altijd in de volledige vrijheid van de aanstaande echtgenoten wordt voltrokken. Op sommige huwelijkskandidaten kan namelijk enige druk worden uitgeoefend door familieleden of door andere personen uit de sociale omgeving van de aanstaande echtgenoten. Zij kunnen zich met de partnerkeuze bemoeien. 4 Deze bemoeienis kan in de vorm van dwang worden uitgeoefend. Dit wordt huwelijksdwang genoemd. Huwelijksdwang is een vorm van geweld die 1 M. van Beek, Sarah daagt Nederland voor gerecht na Somalisch drama, Trouw 30 september 2014 < Somalisch-drama.dhtml>. 2 Dit beginsel is onder andere neergelegd in de Universele Verklaring voor de Rechten van de Mens (UVRM) en in verschillende bepalingen van in Nederland geldende mensenrechtenverdragen. 3 Artikel 16 lid 2 Universele Verklaring voor de Rechten van de Mens, het Verdrag inzake de huwelijkstoestemming (artikel 1), het Internationaal Verdrag inzake burgerrechten en politieke rechten (artikel 23 lid 3), Het internationaal verdrag inzake economische, sociale en culturele rechten (artikel 10 lid 1) en het Verdrag inzake de uitbanning van alle vormen van discriminatie van vrouwen (artikel 16 lid 1 onder b). 4 M. de Koning & E. Bartels, Over het huwelijk gesproken: partnerkeuze en gedwongen huwelijken bij Marokkaanse, Turkse en Hindoestaanse Nederlanders. Een advies over preventieve, correctieve en repressieve maatregelen ter voorkoming van huwelijksdwang van de ACVZ, Den Haag: ACVZ

8 in Nederland verboden en strafbaar is. 5 Hoe vaak huwelijksdwang voorkomt in Nederland, is nog onbekend. 6 De Nederlandse regering geeft met het wetsvoorstel Wet Tegengaan huwelijksdwang aan civielrechtelijke maatregelen te willen nemen tegen huwelijksdwang. Hierdoor zullen in Boek 1 en Boek 10 van het Burgerlijke Wetboek (hierna: BW) enkele wijzigingen intreden (Bijlage I). 7 Zo wordt onder andere voorgesteld om het sluiten van huwelijken tussen huwelijkskandidaten jonger dan achttien jaar te verbieden. Eveneens worden er strenge eisen gesteld aan een huwelijk tussen bloedverwanten in de derde of vierde graad. Verder wordt aan het Openbaar Ministerie (hierna: OM) de bevoegdheid toegekend om bij huwelijksdwang het voorgenomen huwelijk niet door te laten gaan. Ook treden er enige wijzigingen op ten aanzien van de mogelijkheid tot nietigverklaring van een dwanghuwelijk. Tenslotte wordt de erkenning van in het buitenland gesloten polygame huwelijken beperkt Probleemanalyse Naar aanleiding van de voorgestelde civielrechtelijke maatregelen in het onderhavige wetsvoorstel rijst de vraag of deze maatregelen al dan niet indruisen tegen de fundamentele beginselen van het Nederlands huwelijksrecht, het recht om te mogen huwen, het recht op family life en het gelijkheidsbeginsel zoals neergelegd in het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (hierna: EVRM). Aanleiding voor deze probleemanalyse is de opmerking die gedaan is door de voormalige Staatssecretaris van Veiligheid en Justitie, -F. Teeven- (hierna: de Staatssecretaris) in de Nota naar aanleiding van het Verslag. Namelijk dat er in beginsel een verbod dient te komen op een huwelijk tussen neef en nicht, tenzij er door elk van hen een beëdigde verklaring is afgelegd bij de Ambtenaar van de Burgerlijke Stand (hierna: ABS) dat er geen sprake is van dwang. Dit is voorgesteld om te voorkomen dat alle huwelijken tussen neef en nicht voortaan in het buitenland gesloten worden en vervolgens in Nederland erkend worden. Dit betekent dat louter een neef en nicht die beiden woonachtig zijn in Nederland met elkaar in het huwelijk kunnen treden nadat ze de beëdigde verklaring hebben afgelegd bij de ABS Met andere woorden: een neef woonachtig in Nederland zou niet met een nicht, woonachtig in het buitenland, kunnen trouwen. 9 Tevens zou men kritisch kunnen kijken naar het verbod van huwelijkssluiting met individuen onder de achttien jaar. In hoeverre is dit verbod al dan niet in strijd met het recht op family life dan wel het recht om te huwen? Eveneens vindt er een 5 Het wetboek van strafrecht kent geen specifieke strafbaarstelling die zich richt tegen gedragingen die verband houden met huwelijksdwang. Wel is artikel 284 Sr, waarin dwang strafbaar wordt gesteld, relevant voor de strafbaarstelling van huwelijksdwang. 6 Wetsvoorstel Wet Tegengaan huwelijksdwang, Kamerstukken II 2012/13, 33488, nr. 3. (MvT) 7 Wetsvoorstel Wet Tegengaan huwelijksdwang, Kamerstukken II 2012/13, 33488, nr. 3. (MvT) 8 Kamerstukken II 2012/13, 33488, nr. 3. (MvT) 9 Kamerstukken II 2012/13, 33488, nr. 6, p. 19. (NV) 6

9 rechtsvergelijkend onderzoek plaats met de Engelse wetgeving. Dit omdat in de Engelse wetgeving de Forced Marriage (Civil Protection) Act (hierna: FMCPA 2007) een aantal jaren geleden in werking is getreden. 10 De FMCPA 2007 bevat eveneens enkele civielrechtelijke maatregelen om huwelijksdwang tegen te gaan. Middels een rechtsvergelijking kan onderzocht worden of het onderhavige wetsvoorstel enige verbeteringen verdient. 1.3 Juridische afbakening Het theoretische kader is voornamelijk gericht op de toetsing van de gevolgen van de genoemde civielrechtelijke maatregelen in het onderhavige wetsvoorstel aan de fundamentele beginselen van het Nederlands huwelijksrecht en diverse internationale grondrechten. Dat aanstaande echtgenoten in Nederland de vrije toestemming moeten geven of zij een huwelijk aangaan en zo ja, met wie, is zoals reeds gezegd een fundamenteel beginsel van het Nederlandse huwelijksrecht. Dit fundamenteel beginsel is eveneens een internationaal grondrecht. 11 Daarnaast is het bij erkenning van een huwelijk dat in het buitenland tot stand is gekomen, van belang dat dit niet in strijd is met de Nederlandse openbare orde. 12 Ook dit is een fundamenteel beginsel van het Nederlands huwelijksrecht. Op het internationale aspect zijn de artikelen 8 EVRM (het recht op family life), artikel 12 EVRM (het recht om te huwen) en artikel 14 EVRM (het gelijkheidsbeginsel) van belang. 13 Het recht om te huwen houdt in dat mannen en vrouwen van huwbare leeftijd het recht hebben om een huwelijk te sluiten. Eveneens hebben zij het recht om een gezin te stichten volgens de nationale wetten die de uitoefening van dit recht beheersen. 14 Eveneens worden de civielrechtelijke maatregelen zoals benoemd in de Engelse FMCPA 2007 getoetst aan de fundamentele beginselen van het Nederlands huwelijksrecht en aan de artikelen 8, 12 en 14 EVRM om te achterhalen of er enige veranderingen in het onderhavige wetsvoorstel toelaatbaar zijn. 1.4 Centrale vraagstelling en deelvragen Het doel van dit onderzoek is in eerste instantie in kaart brengen van de manier waarop wetsvoorstel Wet Tegengaan huwelijksdwang omgaat met de fundamentele beginselen van het Nederlandse huwelijksrecht en de artikelen 8, 12 en 14 EVRM. Vervolgens is het doel om uiteen te zetten op welke manier de civielrechtelijke maatregelen zoals benoemd in de Engelse 10 In werking getreden op 25 november Artikel 16 lid 2 van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens en artikel 23 lid 3 Internationaal Verdrag inzake burgerrechten en politieke rechten. 12 Het niet erkennen van een buitenlands huwelijk, omdat betreffende huwelijk in strijd is met de openbare orde is eveneens vastgelegd in artikel 14 van het Verdrag geldigheid huwelijken. 13 Door het wetsvoorstel treden er wijzigingen in boek 1 en boek 10 van het BW betreffende de huwelijksleeftijd, de huwelijksbeletselen, de nietigverklaring van een huwelijk en de erkenning van in het buitenland gesloten huwelijken. 14 Artikel 12 EVRM 7

10 FMCPA 2007, omgaan met de fundamentele beginselen van het Nederlandse huwelijksrecht en de eerder genoemde internationale grondrechten en bovendien welke lering de Nederlandse wetgever hieruit kan trekken voor wat betreft de civielrechtelijke maatregelen zoals weergegeven in het onderhavige wetsvoorstel. Om dit doel te verwezenlijken staat in dit onderzoek de volgende vraag centraal: Op welke wijze kan de Nederlandse wetgever bepaalde elementen van de civielrechtelijke maatregelen, zoals benoemd in de Engelse Forced Marriage (Civil Protection) Act 2007, implementeren in het Nederlandse wetsvoorstel Wet tegengaan huwelijksdwang zodat dit wetsvoorstel meer in overeenstemming is met de fundamentele beginselen van het Nederlandse huwelijksrecht en de artikelen 8, 12 & 14 EVRM? De bovenstaande centrale vraag kan beantwoord worden met gebruikmaking van drie deelvragen: 1. Wat is huwelijksdwang volgens het nationaal- en internationaal recht? 2. Welke civielrechtelijke maatregelen worden in het wetsvoorstel Wet Tegengaan huwelijksdwang voorgesteld en wat is de kritiek volgens de wetenschap op deze maatregelen? 3. In hoeverre zijn de civielrechtelijke maatregelen, zoals benoemd in het Nederlandse wetsvoorstel Wet tegengaan huwelijksdwang en in de Engelse Forced Marriage (Civil Protection) Act 2007 in overeenstemming met de fundamentele beginselen van het Nederlandse huwelijksrecht en bepaalde internationale grondrechten? 1.5 Maatschappelijke en wetenschappelijke relevantie Omdat er op dit moment geen exacte cijfers bekend zijn omtrent huwelijksdwang in Nederland, is de maatschappelijke relevantie van dit onderzoek dan ook om inzicht te verkrijgen in de kwestie huwelijksdwang in Nederland. De wetenschappelijke relevantie heeft betrekking op het oordeel als gevolg van rechtsvergelijking. Gelet op het feit dat de Nederlands civielrechtelijke maatregelen ter voorkoming van huwelijksdwang vergeleken worden met Engelse civielrechtelijke maatregelen ter voorkoming van huwelijksdwang, zal geoordeeld worden of het onderhavige wetsvoorstel al dan niet verbeteringen verdient. 8

11 1.6 Methodologische verantwoording De methoden en technieken die in dit onderzoek zijn toegepast, kunnen als volgt worden verantwoord. Allereerst vindt een theoretisch onderzoek plaats. Hierbij is een beschrijvende literatuurstudie op zijn plaats. Eveneens is voor dit onderzoek rechtsvergelijkend onderzoek van belang. Derhalve is het raadplegen van de Nederlandse en Engelse literatuur van belang. Hierbij kan gedacht worden aan juridische handboeken, wetenschappelijke artikelen, jurisprudentie en wetgeving. Verder is de opzet van scriptie als volgt opgebouwd: In hoofdstuk II wordt de eerste deelvraag beantwoord: Wat is huwelijksdwang volgens het nationaal- en internationaal recht?. Vervolgens bevat hoofdstuk III het antwoord op de tweede deelvraag: Welke civielrechtelijke maatregelen worden er in het wetsvoorstel Wet Tegengaan huwelijksdwang voorgesteld en wat is de kritiek volgens de wetenschap op deze maatregelen? Daarna gaat hoofdstuk IV in op de derde deelvraag: In hoeverre zijn de civielrechtelijke maatregelen, zoals benoemd in het Nederlandse wetsvoorstel Wet tegengaan huwelijksdwang en in de Engelse Forced Marriage (Civil Protection) Act 2007 in overeenstemming met de beginselen van het Nederlandse huwelijksrecht en bepaalde internationale grondrechten? Als afsluiting van dit onderzoek worden in hoofdstuk V de conclusies getrokken en aanbevelingen gedaan, waarmee een antwoord wordt gegeven op de vraag die centraal staat in dit onderzoek. 9

12 Hoofdstuk II: Juridische kaders huwelijksdwang, wat is huwelijksdwang volgens het nationaal -en internationaal recht? Alvorens een beschrijving te geven van welke wetgeving op nationaal en internationaal gebied van toepassing is op huwelijksdwang, is het van belang om het fenomeen huwelijksdwang uiteen te zetten. Derhalve worden in paragraaf 1 van dit hoofdstuk allereerst de definitie van huwelijksdwang, de vormen en de omvang hiervan nader toegelicht. Vervolgens worden de juridische kaders, de nationale en internationale wetgeving, die in zekere mate verband zouden kunnen hebben met huwelijksdwang, in paragraaf 2 en 3 uiteengezet. 2.1 Werkdefinitie en omvang huwelijksdwang in Nederland Werkdefinitie huwelijksdwang De Adviescommissie voor Vreemdelingenzaken (hierna: ACVZ) heeft in 2005 een werkdefinitie, welke volgens het onderzoek van Cornelissens e.a. geen juridische definitie is 15, voor huwelijksdwang opgesteld, luidende: Een gedwongen huwelijk is een huwelijk waarbij één of beide huwelijkspartner(s) geen zeggenschap heeft (hebben) over de sluiting van de huwelijksverbintenis en daarmee niet instemmen/instemt. Onder deze situatie wordt mede begrepen het wel meewerken aan de formele (wettelijke) huwelijkshandelingen, doch onder lichamelijke of geestelijke bedreiging. 16 De meeste instanties hanteren deze werkdefinitie voor huwelijksdwang. Er zijn echter ook instanties die een eigen definitie toekennen aan huwelijksdwang. Bijvoorbeeld de definitie die Movisie geeft aan huwelijksdwang. 17 Volgens Movisie is er sprake van een gedwongen huwelijk indien het huwelijk door een of beide aanstaande echtgenoten onvrijwillig wordt gesloten, sociale druk en psychisch en/of fysiek geweld, dan wel dreiging daarmee, gebruikt worden door ouders, andere familieleden of gemeenschap. 18 Gezien de omvang van deze paragraaf zal er in dit onderzoek louter aandacht besteed worden aan de eerder gegeven werkdefinitie van huwelijksdwang. Opgemerkt kan worden dat in het onderzoek van Cornelissens e.a. de betreffende werkdefinitie gekoppeld is aan vier aspecten. Deze vier aspecten zijn te onderscheiden in geen eigen zeggenschap, 15 A. Cornelissens, J. Kuppens & H. Ferwerda, Huwelijksdwang, een verbintenis voor het leven? Een verkenning van de aard en aanpak van gedwongen huwelijken in Nederland, Den Haag: WODC 2009, p M. de Koning & E. Bartels, Over het huwelijk gesproken: partnerkeuze en gedwongen huwelijken bij Marokkaanse, Turkse en Hindoestaanse Nederlanders. Een advies over preventieve, correctieve en repressieve maatregelen ter voorkoming van huwelijksdwang van de ACVZ, Den Haag: ACVZ MOVISIE is een landelijk kennisinstituut en adviesbureau voor toepasbare kennis, adviezen en oplossingen bij de aanpak van sociale vraagstukken op het terrein van welzijn, participatie, sociale zorg en sociale veiligheid > Kennisdossiers > Huiselijk Geweld > Artikelen > Preventie van huwelijksdwang en achterlating van 26 november 2012, laatst geraadpleegd op

13 (liever) niet instemmen, de sluiting van de huwelijksverbintenis en lichamelijke of geestelijke bedreiging De vier aspecten van de werkdefinitie nader bekeken Bij een gedwongen huwelijk is er meestal sprake van het geen eigen zeggenschap hebben over zijn eigen huwelijkskandidaat c.q. huwelijkssluiting. Zelfbeschikkingsrecht houdt in dat men zelf een beslissing mag nemen. Dit eerste aspect houdt in dat een of beide huwelijkspartners geen zelfbeschikkingsrecht over de huwelijkssluiting heeft respectievelijk hebben. Geen eigen zeggenschap hebben kan betrekking hebben op de sluiting van de huwelijksverbintenis, op het tijdstip, plaats van de huwelijkssluiting en de partnerkeuze. Dit impliceert dus dat er niet altijd sprake hoeft te zijn van een gedwongen huwelijk wanneer de eigen zeggenschap ontbreekt. Indien het tweede aspect (liever) niet instemmen bij een huwelijk een rol speelt, kan er sprake zijn van een gedwongen huwelijk. In dit soort gevallen stemt men liever niet in met trouwen en wordt er toch een huwelijk aangegaan nadat er enige psychische of fysieke druk uitgeoefend is. Verder heeft de sluiting van de huwelijksverbintenis als derde aspect betrekking op de vorm van het huwelijk. Dit kan zowel een burgerlijk als een religieus huwelijk zijn. Ten slotte heeft het vierde aspect lichamelijke of geestelijke bedreiging een dwangfunctie in de werkdefinitie. Bij gedwongen huwelijken kunnen naast dwang en bedreiging in juridische zin, ook andere vormen van dwang in het spel zijn. Gedacht kan worden aan psychologische druk, emotionele chantage, maar ook aan sociale dan wel familiale druk. Hierbij kan subtiele of geestelijke dwang worden uitgeoefend Kritiek op de werkdefinitie en aanpassing van de werkdefinitie In het onderzoek van Cornelissens e.a. is de betreffende werkdefinitie van huwelijksdwang onder een kritisch vergrootglas gelegd. De experts in dat onderzoek zijn van mening dat de huidige werkdefinitie het fenomeen huwelijksdwang niet genoeg dekt. Ten eerste wordt dit gebaseerd op het feit dat de formulering lichamelijke en geestelijke bedreiging te specifiek is, waardoor het aspect dwang weinig naar voren komt in de definitie. Ten tweede zijn de experts van mening dat het recht van de eigen, vrije wil niet voldoende tot uitdrukking komt in de werkdefinitie. Daarnaast ontbreken er in de werkdefinitie de niet-strafbare, subtiele vormen van dwang. Ten slotte ontbreekt er in de werkdefinitie een belangrijk aspect dat betrekking heeft op 19 A. Cornelissens, J. Kuppens & H. Ferwerda, Huwelijksdwang, een verbintenis voor het leven? Een verkenning van de aard en aanpak van gedwongen huwelijken in Nederland, Den Haag: WODC 2009, p A. Cornelissens, J. Kuppens & H. Ferwerda, Huwelijksdwang, een verbintenis voor het leven? Een verkenning van de aard en aanpak van gedwongen huwelijken in Nederland, Den Haag: WODC 2009, p

14 het fenomeen gedwongen huwelijken, namelijk de wijze waarop het huwelijk tot stand komt alvorens de daadwerkelijke sluiting van het huwelijk plaatsvindt. 21 Gelet op het voorgaande is in het onderzoek van Cornelissens e.a. een aangepaste werkdefinitie voor huwelijksdwang in het leven geroepen en wel de volgende: een religieus of wettelijk huwelijk waarbij de (voorbereidende) huwelijkshandelingen tegen de vrije wil van minstens een van de huwelijkskandidaten hebben plaatsgevonden en waar onder een bepaalde vorm van dwang mee is ingestemd Verschijningsvormen Gedwongen huwelijken komen in verschillende vormen voor; dit worden de verschijningsvormen genoemd. De verschijningsvormen van gedwongen huwelijken kunnen als volgt worden weergegeven: - neef-nichthuwelijk; het huwelijk vindt plaats tussen familieleden. Een dergelijk huwelijk kan zowel vrijwillig als gedwongen plaatsvinden. - schakingshuwelijk; dit is een huwelijk waarbij een (minderjarige) huwelijkskandidate voor het huwelijk wordt ontvoerd en gedwongen wordt om te trouwen. De betreffende (minderjarige) huwelijkskandidate kan eveneens vrijwillig in het huwelijk treden, maar dan wel tegen de zin van haar ouders/voogden. Eveneens kan het gaan om ontvoering van een bruid met list, geweld of bedreiging. - schijnhuwelijk; ook deze vorm van het huwelijk kan zowel gedwongen als vrijwillig plaatsvinden. In een resolutie door de Raad van de Europese Unie is een definitie voor schijnhuwelijk tot stand gebracht, te weten: het huwelijk van een onderdaan van een lidstaat of een onderdaan van een derde land die legaal in een lidstaat verblijft, met een onderdaan van een derde land met als enig doel de regels betreffende de binnenkomst en het verblijf van onderdanen van derde landen te misbruiken en voor de onderdaan van het derde land een vergunning tot vestiging of tot verblijf in een lidstaat te verkrijgen A. Cornelissens, J. Kuppens & H. Ferwerda, Huwelijksdwang, een verbintenis voor het leven? Een verkenning van de aard en aanpak van gedwongen huwelijken in Nederland, Den Haag: WODC 2009, p A. Cornelissens, J. Kuppens & H. Ferwerda, Huwelijksdwang, een verbintenis voor het leven? Een verkenning van de aard en aanpak van gedwongen huwelijken in Nederland (Samenvatting), Arnhem: Adviezen onderzoeksgroep Beke, WODC 2009, p Resolutie van de Raad van de Europese Unie (4 december 1997) 97/C 382/01. 12

15 - gearrangeerd huwelijk; dit huwelijk kan zowel gedwongen als vrijwillig tot stand komen. Dit soort huwelijken wordt in de meeste gevallen door de familie opgelegd. - geboortehuwelijk; reeds bij de geboorte wordt de huwelijkspartner uitgekozen. - het moetje ; de reden van het huwelijk is om de familie-eer te herstellen na een fysieke bevlekking. Gedacht kan worden aan ontmaagding, verkrachting, seksuele relatie of buitenechtelijke zwangerschap. - ruilhuwelijk; een dergelijk huwelijk vindt vooral plaats om de bruidsprijs, de koopprijs te kunnen omzeilen. - verzoeningshuwelijk; dit is een huwelijk dat onderdeel is van het beslechten van een bloedvete. - zwagerhuwelijk (leviraat); een huwelijk waarbij een weduwe trouwt met de broer van haar overleden man. - economisch huwelijk; een huwelijk waarbij een dochter vanwege economische redenen aan een latere echtgenoot wordt verkocht. - kindhuwelijk: een huwelijk met een kind. 24 In augustus 2014 is er in opdracht van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, een rapport verschenen als gevolg van een onderzoek naar de omvang en aard van huwelijksdwang, achterlating en huwelijkse gemeenschap. 25 In dit rapport is er voor huwelijksdwang expliciet een onderscheid gemaakt tussen drie verschijningsvormen. Namelijk huwelijksdwang in het kader van familietradities, huwelijksdwang omwille van belangen en ten slotte huwelijksdwang om een probleem op te lossen Omvang huwelijksdwang in Nederland Dat er in Nederland huwelijksdwang voorkomt is bekend. Zoals reeds is vermeld, is er in augustus 2014, in opdracht van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, een rapport verschenen als vervolg op een onderzoek naar omvang en aard van huwelijksdwang, achterlating en huwelijkse gemeenschap. In dit onderzoek heeft het Verwey-Jonker Instituut, samen met de Universiteit Maastricht en Femmes for Freedom, een schatting gemaakt van het 24 A. Cornelissens, J. Kuppens & H. Ferwerda, Huwelijksdwang, een verbintenis voor het leven? Een verkenning van de aard en aanpak van gedwongen huwelijken in Nederland, Arnhem: Advies- en onderzoeksgroep Beke, WODC 2009, p Zo zijn we niet getrouwd. Een onderzoek naar omvang en aard van huwelijksdwang, achterlating en huwelijkse gevangenschap, Ministerie van Sociale Zaken & Werkgelegenheid: Den Haag Zo zijn we niet getrouwd. Een onderzoek naar omvang en aard van huwelijksdwang, achterlating en huwelijkse gevangenschap, Ministerie van Sociale Zaken & Werkgelegenheid: Den Haag 2014, p. 115 e.v. 13

16 aantal gevallen van huwelijksdwang, achterlating en huwelijkse gevangenschap in Nederland. De omvangschatting heeft plaatsgevonden over het jaar 2011 en Voor het onderhavige onderzoek is het relevant om de raming van huwelijksdwang in Nederland uiteen te zetten. In het hiervoor genoemde rapport is de minimale ondergrens voor huwelijksdwang, welke is gebaseerd op feitelijke registraties, op 181 gevallen gelegd. De niet-feitelijke registraties, dus ook huwelijksdwangzaken die niet geregistreerd zijn, worden in het rapport geschat tussen 674 en 1914 gevallen. 28 Deze getallen zijn te verklaren op basis van de methoden die in het onderzoek zijn toegepast. Om de omvang van huwelijksdwang in Nederland te bepalen hebben de onderzoekers drie methoden gebruikt. Namelijk landelijke enquête, interviews met sleutelfiguren en verdiepende telefonische interviews in negen gemeenten. Daarnaast zijn de registraties en ramingen van instellingen die te maken krijgen met huwelijksdwang meegenomen. 29 Uit het hiervoor genoemde rapport blijkt dat huwelijksdwang voornamelijk bij vrouwen voorkomt. Ook blijkt uit het rapport dat huwelijksdwang eveneens bij mannen een rol kan spelen. Het betreft meestal jongeren. Huwelijksdwang doet zich vooral voor in etnische groeperingen. Hierbij kan gedacht worden aan onder andere de Marokkaanse gemeenschap Huwelijksdwang volgens het nationaal recht In het huidige Nederlandse wettelijke stelsel is er geen wetgeving opgenomen die specifiek van toepassing is op het fenomeen huwelijksdwang. Er bestaat echter wel in het Nederlandse strafrecht de mogelijkheid om dwang strafbaar te stellen. 31 Bovendien bevat het Nederlandse personen- en familierecht een aantal bepalingen waardoor huwelijken die onder dwang tot stand zijn gekomen, vernietigbaar zijn. Verder is eveneens in het internationale recht aandacht besteed aan het verbieden van huwelijksdwang. In deze en de volgende paragraaf wordt naast nationale wetgeving ook internationale wetgeving die van toepassing is op huwelijksdwang nader besproken Juridisch kaders huwelijksdwang nationale wetgeving Huwelijksdwang in het personen- en familierecht nader bekeken In het Nederlandse personen- en familierecht is dwang zowel voorafgaand aan als tijdens 27 Zo zijn we niet getrouwd. Een onderzoek naar omvang en aard van huwelijksdwang, achterlating en huwelijkse gevangenschap, Ministerie van Sociale Zaken & Werkgelegenheid: Den Haag 2014, p Zo zijn we niet getrouwd. Een onderzoek naar omvang en aard van huwelijksdwang, achterlating en huwelijkse gevangenschap, Ministerie van Sociale Zaken & Werkgelegenheid: Den Haag 2014, p Zo zijn we niet getrouwd. Een onderzoek naar omvang en aard van huwelijksdwang, achterlating en huwelijkse gevangenschap, Ministerie van Sociale Zaken & Werkgelegenheid: Den Haag 2014, p Zo zijn we niet getrouwd. Een onderzoek naar omvang en aard van huwelijksdwang, achterlating en huwelijkse gevangenschap, Ministerie van Sociale Zaken & Werkgelegenheid: Den Haag 2014, p Artikel 284 Sr 14

17 huwelijksvoltrekking niet toegestaan. 32 Het huwelijk is in het personen- en familierecht geregeld in titel 5 van het BW. Uit een aantal bepalingen kan men het fundamentele beginsel afleiden dat voor een geldige sluiting van het huwelijk, de vrije en volledige toestemming van de huwelijkskandidaten een voorwaarde is. Deze bepalingen zijn hieronder vermeld en beschreven Op grond van artikel 1:67 BW dienen de aanstaande echtgenoten ten overstaan van de ABS te verklaren, dat zij elkaar aannemen tot echtgenoten en dat zij getrouw alle plichten zullen vervullen, die door de wet aan de huwelijkse staat worden verbonden. - In artikel 1:71 lid 1 BW wordt bepaald dat een echtgenoot de nietigverklaring van zijn huwelijk kan verzoeken, wanneer dit onder invloed van een onrechtmatige ernstige bedreiging is gesloten. Lid 2 van dit artikel geeft aan dat deze bevoegdheid vervalt, wanneer de echtgenoten zes maanden hebben samengewoond nadat de bedreiging is opgehouden, zonder dat het verzoek is gedaan. - Artikel 1:31 BW stelt eisen aan de minimumleeftijd van de huwelijkskandidaten. Op grond van lid 1 dienen zij in beginsel minimaal achttien jaar oud te zijn. Er is echter een uitzondering op deze hoofdregel geformuleerd in artikel 1:31 lid 2 BW. Namelijk dat een zestienjarige vrouw, die zwanger is dan wel een kind reeds ter wereld heeft gebracht en die meerderjarig is verklaard, eveneens tot een huwelijk over kan gaan. In sommige situaties kan de Minister van Veiligheid en Justitie op grond van lid 3 om gewichtige redenen ontheffing verlenen van de minimale leeftijd van achttien jaar. - Artikel 1:32 BW geeft aan dat een huwelijk niet mag worden aangegaan, wanneer de geestelijke vermogens van een partij zodanig zijn gestoord, dat deze niet in staat is zijn/haar wil te bepalen of de betekenis van zijn/haar verklaring te begrijpen. - Tenslotte bepaalt artikel 1:49 BW dat trouwbeloften niet in rechte kunnen worden afgedwongen en dat verbreking ervan geen recht op schadevergoeding doet 32 A. Cornelissens, J. Kuppens & H. Ferwerda, Huwelijksdwang, een verbintenis voor het leven? Een verkenning van de aard en aanpak van gedwongen huwelijken in Nederland, Den Haag: WODC 2009, p Artt. 1:67, 1:71, 1: 31, 1: 32 en 1:49 BW 15

18 ontstaan, behalve een aanspraak op werkelijke vermogensschade indien de belofte verbroken wordt nadat de huwelijksaangifte is gedaan. Zoals eerder is geconstateerd kan een huwelijk dat tot stand is gekomen onder een onrechtmatige ernstige bedreiging, nietig worden verklaard. 34 Dit betekent dat een gedwongen huwelijk nietig kan worden verklaard indien door de verzoekende partij aangetoond kan worden dat er sprake is geweest van een onrechtmatige ernstige bedreiging. 35 Gelet op het voorgaande rijst de vraag wanneer er sprake is van een onrechtmatige ernstige bedreiging. Na bestudering van de literatuur blijkt dat er sprake is van een onrechtmatige ernstige bedreiging, wanneer een van de echtgenoten gedwaald heeft omtrent de persoon van de andere echtgenoot. Deze dwaling kan eveneens betrekking hebben op de betekenis van de door de echtgenoot/echtgenote afgelegde verklaring. 36 In een gering aantal rechtszaken zijn er sinds 1995 verzoeken ingediend tot nietigverklaring wegens onrechtmatige ernstige bedreiging op grond van artikel 1:71 BW. In deze zaken stelt de rechter zeer strenge eisen aan het bewijs van onrechtmatig ernstige bedreiging. 37 Dit blijkt onder andere uit een zaak waarin een Pakistaanse vrouw is gedwongen door haar familieleden om een huwelijk aan te gaan. 38 Deze vrouw heeft onder psychische druk en dwang van haar vader en een aantal familieleden van haar destijds toekomstige man, een overeenkomst moeten tekenen. Via deze overeenkomst is zij tegen haar zin een huwelijk aangegaan met de man. Haar toekomstige echtgenoot heeft vervolgens de huwelijksovereenkomst ondertekend in Pakistan waardoor volgens de Pakistaanse wet een geldig huwelijkscertificaat tot stand is gekomen. De vrouw in kwestie is vervolgens door familieleden gedwongen om een aanvraag tot verblijfsvergunning in te dienen voor haar toekomstige man. De vrouw is op de vlucht geslagen en heeft een verzoek ingediend tot nietigverklaring van het huwelijk, aangezien dit onder invloed van een onrechtmatige ernstige bedreiging was gesloten. De rechtbank in Maastricht was niet overtuigd van het feit dat de vrouw in kwestie door familieleden gedwongen was tot het tekenen van de huwelijksovereenkomst. Er was dus volgens de rechtbank geen sprake van een onrechtmatige ernstige bedreiging. Dit omdat de vrouw in kwestie niet per direct maatregelen heeft getroffen, maar pas na een aantal maanden. Eveneens heeft het Hof in hoger beroep de beschikking van de rechtbank bekrachtigd. Dat de vrouw in kwestie niet direct heeft gehandeld neemt het Hof 34 Artikel 1:71 BW 35 E. Schmidt en J.J. Rijken, Juridische aspecten van gedwongen huwelijken, een onderzoek voor de Adviescommissie voor Vreemdelingenzaken, Den Haag: Asser-instituut 2005, p S.E.W. Rutten, Huwelijks en burgerlijke stand, Apeldoorn: Maklu uitgevers 2011, p Zie voetnoot Rb. Maastricht 3 januari 1997, NIPR 1997, 330 en Migrantenrecht 1997, 56 (katern) noot L. Jordens-Cotran. 16

19 haar kwalijk. Gezien haar educatieve achtergrond (namelijk een HBO-opleiding), zou zij volgens het Hof wel in staat moeten zijn om te ontsnappen aan de psychische druk en dwang van haar vader en familieleden. Het cassatieberoep tegen de beslissing van het Hof is verworpen. 39 Een beroep doen op artikel 1:71 BW is bovendien niet altijd mogelijk. Het verzoek tot nietigverklaring, zoals lid 2 van dit artikel aangeeft, is niet meer geldig als de bedreiging op het moment van het verzoek langer dan zes maanden geleden is. 40 Daarnaast kan volgens de huidige wetgeving, de Wet Basisregistratie Personen (hierna: Wet BRP) een BRP-ambtenaar bij het vermoeden van huwelijksdwang enige maatregelen treffen. 41 Een BRP-ambtenaar heeft in het kader van de uitvoering van de Wet BRP als taak persoonsgegevens te registeren. Om redenen als bijvoorbeeld de problematiek van uithuwelijken, is een regel ingesteld in de Wet BRP. Deze regel houdt in dat wanneer niet alle bewoners van hetzelfde adres tegelijkertijd naar het buitenland vertrekken, degenen die wel vertrekken, zich in persoon dienen te melden bij de aangifte van vertrek. Ook de vertrekkende minderjarige is verplicht in persoon te verschijnen. Een aangifte van vertrek is verplicht indien de ingezetene gedurende een jaar ten minste twee derde van de tijd buiten Nederland verblijft. 42 Wanneer de BRP-ambtenaar bij het verschijnen van de vertrekkende persoon, het vermoeden heeft dat het een huwelijksdwangsituatie betreft, kan de BRP-ambtenaar op basis van de Circulaire Handelswijze Bij Vermoedens Huwelijksdwang, hiervan een melding maken bij Steunpunt Huiselijk Geweld (hierna: SHG) Huwelijksdwang in het Nederlandse Strafrecht Tot de mogelijke maatregelen die de overheid kan treffen om huwelijksdwang tegen te gaan behoren ook strafrechtelijke maatregelen. In het Nederlandse strafrecht is er geen specifieke bepaling opgenomen waarin huwelijksdwang als een strafbaar feit wordt aangemerkt. 44 Wel is er een aantal algemene bepalingen in het leven geroepen die relevant zouden kunnen zijn voor de strafbaarstelling van huwelijksdwang. 45 Nu er geen specifieke strafbaarstelling bestaat, zou artikel 284 van het Wetboek van Strafrecht (hierna: Sr) als een specifieke bepaling voor 39 Hof s-hertogenbosch 24 september 1997, NIPR 1998 nr HR 16 oktober 998, NJ 1999, Artikel 1:71 lid 2 BW 41 De Wet gemeentelijke basisadministratie persoonsgegevens is per 6 januari 2014 vervallen. Nu geldt de Wet Basisregistratie personen. 42 Artikel 2.43 lid 1 Wet BRP 43 Circulaire Handelwijze bij vermoedens van huwelijksdwang en achterlating, kinderontvoering, uitbuiting, onttrekking van kinderen aan overheidstoezicht en aangifte van geboorte en medische verklaring, (kenmerk: ). 44 Tot het huwelijk gedwongen 2005, p 46. Zie ook Kamerstukken II 2010/11, 32840, 3, p. 5.(MvT) 45 Gedacht kan worden aan mensenhandel, geweldsmisdrijven en andere misdrijven tegen de persoonlijke vrijheid. Zie ook Kamerstukken II 2010/11, 32840, 3, p. 5.(MvT) 17

20 vervolging van huwelijksdwang kunnen worden aangemerkt. 46 In dit artikel wordt namelijk dwang strafbaar gesteld. 47 Bovendien is het doel van deze strafbepaling te voorkomen dat er een ongeoorloofde inbreuk wordt gemaakt op de persoonlijke vrijheid van een individu en diegene te laten handelen tegen zijn eigen wil. 48 Verder is op 1 juli 2013 het wetsvoorstel wet verruiming mogelijkheden tot strafrechtelijke aanpak van huwelijksdwang, polygamie en vrouwelijke genitale verminking in werking getreden. 49 Met dit wetsvoorstel is de maximum gevangenisstraf bij (huwelijks) dwang op grond van artikel 284 Sr verhoogd van negen maanden naar twee jaar. Daarnaast wordt met deze wijziging de mogelijkheid gecreëerd om voorlopige hechtenis en speciale opsporingsbevoegdheden toe te passen. Ook biedt de wijziging extra bescherming voor kinderen die slachtoffer worden van huwelijksdwang. Immers, de verjaringstermijn is verlengd, waardoor er meer mogelijkheden komen om aangifte te doen en verdachten te vervolgen. De verjaringstermijn gaat in vanaf het moment dat het slachtoffer achttien jaar is geworden. 50 Voorheen was met het verstrijken van zes jaar na het misdrijf de verjaringstermijn verlopen. 51 Alvorens dit wetsvoorstel werd aangenomen heeft het kabinet over de vraag gediscussieerd of het wenselijk dan wel noodzakelijk werd geacht om een specifieke strafbaarstelling in te voeren. 52 Het kabinet heeft destijds aangegeven geen voorstander te zijn van een specifieke strafbaarstelling voor huwelijksdwang, onder andere omdat door het wetsvoorstel een verhoging van de maximumstraf plaatsvindt. 53 Aangezien huwelijksdwang als dwang wordt aangemerkt, zou derhalve artikel 284 Sr een bijdrage kunnen leveren aan het strafrechtelijke optreden bij geconfronteerde huwelijksdwang. Nu het onderhavige onderzoek privaatrechtelijke maatregelen omvat, zal een uitgebreide uitwerking van deze strafrechtelijke maatregelen achterwege blijven. 2.3 Huwelijksdwang volgens het internationaal recht Het beginsel waarmee mannen en vrouwen van huwbare leeftijd kunnen huwen en een gezin kunnen stichten, is neergelegd in verschillende mensenrechtenverdragen. 54 Ook in het internationaal recht speelt het beginsel dat een huwelijk slechts met vrije en volledige 46 A. Cornelissens, J. Kuppens & H. Ferwerda, Huwelijksdwang, een verbintenis voor het leven? Een verkenning van de aard en aanpak van gedwongen huwelijken in Nederland, Den Haag: WODC 2009, p Artikel 284 lid 1 Sr. 48 Kamerstukken II, 2011/12, 32840, nr. 6, p. 11.(NV) 49 Stb. 2013, Kamerstukken II 2010/11, 32840, 3, p (MvT) 51 P. Vlaardingerbroek, Twee nationaliteiten op een kussen, daar slaapt de (Nederlandse) overheid tussen?!, Tijdschrift voor familie- en jeugdrecht 2011, afl. 3, p Kamerstukken II 2010/11, 32840, 3, p (MvT) Zie ook Kamerstukken II 2010/11, 32840, C, p.12. (MvA) 53 Kamerstukken II 2010/11, 32840, 3, p. 7. (MvT) 54 artikel 16 lid 1 van de UVRM, artikel 12 EVRM en artikel 23 lid 2 BUPO 18

21 toestemming van beide partijen mag worden aangegaan, een fundamentele rol. 55 Het verbod op huwelijksdwang is in een aantal mensenrechtenverdragen opgenomen. Derhalve wordt in deze paragraaf de internationale wetgeving uiteengezet, die van toepassing is op huwelijksdwang Internationale verdragen Zoals reeds in de inleiding van dit onderzoek is opgemerkt, bevat het EVRM het recht om te huwen en het recht op family life. In het EVRM is er geen expliciet verbod op gedwongen huwelijken opgenomen. 56 Men kan echter uit een aantal verdragen een expliciet verbod op huwelijksdwang afleiden. De Universele Verklaring van de Rechten van de Mens (hierna: UVRM) is een verdrag dat op 10 december 1948 door de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties is bekendgemaakt. In deze verklaring zijn belangrijke grondrechten opgenomen. Artikel 16 lid 2 van de UVRM staat alleen een huwelijk toe met de vrije en volledige toestemming van de aanstaande echtgenoten. Eveneens zegt het VN-Vrouwenverdrag in artikel 16 lid 1 sub b dat vrouwen het recht dienen te krijgen om in volledige vrijheid een partner te kiezen. Eveneens staat in dit artikel vermeld dat er alleen met vrije en volledige toestemming een huwelijk kan worden gesloten. 57 Hiermee wordt dus geïmpliceerd dat vrouwen de vrije keuze hebben om te kiezen voor hun echtgenoot en dat ze niet onder dwang afhankelijk mogen zijn van familieleden in hun keuze. Daarnaast staat in artikel 23 lid 3 Internationaal Verdrag inzake burgerrechten en politieke rechten (hierna: IVBPR) eveneens dat er geen huwelijk gesloten kan worden zonder de vrije en volledige toestemming van de aanstaande echtgenoten. Bovendien is in het verdrag inzake de uitbanning van alle vormen van discriminatie van vrouwen, dat in 1981 in werking is getreden, in artikel 16 opgenomen dat er een verbod geldt voor huwelijksdwang. Artikel 16 lid 1 aanhef onder sub b van dit verdrag bepaalt dat De Staten die partij zijn bij dit Verdrag, nemen alle passende maatregelen om discriminatie jegens de vrouw in alle aangelegenheden betreffende huwelijk en familiebetrekkingen uit te bannen, en verzekeren in het bijzonder, op basis van gelijkheid van de man en de vrouw: (sub b) hetzelfde recht om in vrijheid een echtgenoot te kiezen en alleen met vrije wil en volledige toestemming een huwelijk aan te gaan. 58 Verder kan eveneens het Verdrag inzake het voorkomen en bestrijden van geweld tegen vrouwen en huiselijk geweld als internationale wetgeving toegepast worden op het verbod van huwelijksdwang. Dit verdrag is op 11 mei 2011 tot stand gekomen. Het doel van dit verdrag is er vooral op gericht het geweld 55 Wetsvoorstel Wet Tegengaan huwelijksdwang, Kamerstukken II 2012/13, 33488, nr. 3, p. 2. (MvT) 56 Artikel 12 en artikel 8 EVRM 57 Zie Tractatenblad 1980, 146 en Tractatenblad 1981, 61, VN-Vrouwenverdrag, New York 18 december Verdrag inzake de uitbanning van alle vormen van discriminatie van vrouwen, New York 18 december 1979, Stb. 1991,

22 tegen vrouwen en huiselijk geweld te bestrijden en te voorkomen. Huwelijksdwang wordt middels dit verdrag als een vorm van geweld aangemerkt. 59 De artikelen in het verdrag die betrekking hebben op het verbod van huwelijksdwang gelden voor landen die partij zijn bij het betreffende verdrag. In het verdrag staat vermeld dat de lidstaten van de Raad van Europa dit verdrag ondertekend hebben. Nederland is met andere woorden partij bij het betreffende bedrag. 60 De artikelen 32, 37, 44, 58 en 59 van dit verdrag dienen als wetgeving voor huwelijksdwang. Deze artikelen beschrijven onder andere dat de landen die bij dit verdrag partij zijn, civielrechtelijke of andere maatregelen dienen te treffen wanneer bijvoorbeeld een huwelijk onder dwang wordt gesloten. Deze artikelen zijn in Bijlage II uiteengezet. 2.4 Deelconclusie In dit hoofdstuk is onder meer beschreven aan welke definitie huwelijksdwang in Nederland wordt onderworpen. Daarnaast is eveneens gezocht naar rapporten waarin beschreven wordt in welke mate huwelijksdwang in Nederland voorkomt. Ook zijn de juridische kaders omtrent huwelijksdwang uiteengezet. Hierbij is een beschrijving weergegeven van de nationale en internationale wetgeving, die van toepassing is op huwelijksdwang. In dit onderzoek is de werkdefinitie die de ACVZ in 2005 heeft gegeven aan huwelijksdwang als uitgangspunt genomen. 61 Verder kan men uit dit hoofdstuk afleiden dat huwelijksdwang een aantal verschijningsvormen kent. Hierbij kan onder andere gedacht worden aan een neefnichthuwelijk, schijnhuwelijk en het geboortehuwelijk. Wat betreft de omvang van huwelijksdwang in Nederland, is er in augustus 2014 een omvangschatting gemaakt over het jaar 2011 en Hieruit blijkt dat de feitelijke registraties op 181 zaken liggen en de nietfeitelijke registraties wordt geschat op tussen 674 en 1914 zaken. Eveneens blijkt uit dit rapport dat huwelijksdwang zich voornamelijk afspeelt binnen etnische groeperingen, zowel bij mannen als bij vrouwen. Tenslotte is in dit hoofdstuk een uiteenzetting gegeven van de nationale en internationale wetgeving die van toepassing is op het fenomeen huwelijksdwang. Wat betreft de nationale wetgeving kan men een aantal bepalingen uit het Nederlandse personen- en familierecht en het Nederlandse strafrecht op het fenomeen huwelijksdwang toepassen. Niet alleen nationale wetgeving kent regels voor huwelijksdwang, maar ook internationale wetgeving 59 Zie Tractatenblad 2012, 233, Verdrag inzake het voorkomen en bestrijden van geweld tegen vrouwen en huiselijk geweld, Istanbul 11 mei Zie Tractatenblad 2012, 233, Verdrag inzake het voorkomen en bestrijden van geweld tegen vrouwen en huiselijk geweld, Istanbul 11 mei 2011, p Een gedwongen huwelijk is een huwelijk waarbij één of beide huwelijkspartner(s) geen zeggenschap heeft (hebben) over de sluiting van de huwelijksverbintenis en daarmee niet instemmen/instemt. Onder deze situatie wordt mede begrepen het wel meewerken aan de formele (wettelijke) huwelijkshandelingen, doch onder lichamelijke of geestelijke bedreiging. 20