Magna Charta Digital Law Review Contractuitleg, lekker haviltexen of vierhoekenbeding?

Transcriptie

1 Magna Charta Digital Law Review Contractuitleg, lekker haviltexen of vierhoekenbeding? Mr. M. Weij SOLV Advocaten W W W. M A G N A C H A R T A. N L Postbus LH Utrecht Tel.: Fax: info@avdr.nl Magna Charta is een onderdeel van de Academie voor de Rechtspraktijk Jaargang

2 W E B I N A R S HOOGLERAREN De Academie voor de Rechtspraktijk heeft onder de naam Magna Charta Webinars 30 hoogleraren bereid gevonden webinars te verzorgen op de verschillende rechtsgebieden. Wab en procesrecht 27 februari :00-17:15 uur Massaschade; de juridische afwikkeling 11 maart :00-17:15 uur Corporate Governance 18 maart :00-12:15 uur Kwalitatieve aansprakelijkheid 18 maart :00-17:15 uur Internationaal Erfrecht 25 maart :00-12:15 uur Algemene voorwaarden 28 maart :00-17:15 uur Consumentenrecht 8 april :00-17:15 uur Totstandkoming 25 april :00-17:15 uur Actualiteiten Internationaal Handelsrecht 6 mei :00-17:15 uur Actualiteiten Merken- en Modellenrecht 8 mei :00-12:15 uur Actualiteiten Auteursrecht en oneerlijke mededingingen 8 mei :45-16:00 uur Actualiteiten Verzekeringsrecht 13 mei :00-17:15 uur Hoger beroep 14 mei :00-12:15 uur Huwelijksvermogensrecht 27 mei :00-12:15 uur Flex BV 29 mei :00-12:15 uur Actualiteiten Internationaal Handelsrecht 6 mei :00-17:15 uur Actualiteiten Merken- en Modellenrecht 8 mei :00-12:15 uur Actualiteiten Auteursrecht en oneerlijke mededingingen 8 mei :45-16:00 uur Actualiteiten Verzekeringsrecht 13 mei :00-17:15 uur Hoger beroep 14 mei :00-12:15 uur Huwelijksvermogensrecht 27 mei :00-12:15 uur Flex BV 29 mei :00-12:15 uur Huwelijksvermogensrecht 23 oktober :00-17:15 uur Derivatenrecht 28 oktober :00-17:15 uur Aandeelhoudersovereenkomsten 31 oktober :00-12:15 uur Actualiteiten Erfrecht 31 oktober :00-17:15 uur Actualiteiten pensioenrecht 11 november :00-17:15 uur Awb bezwaarschriftprocedure 18 november :00-17:15 uur Sociaal recht 25 november :00-12:15 uur Appartementsrecht 25 november :00-17:15 uur Magna Charta is onderdeel van de Academie voor de Rechtspraktijk Postbus LH Utrecht T F E info@magnacharta.nl

3 Inhoudsopgave Spreker Mr. M. Weij Uitleg van een overeenkomst: De invloed van professionals op haviltexen p. 3 Contractuitleg: lekker haviltexen of een vierhoekenbeding p. 5 Een overeenkomst met vier hoeken, wat nu? P. 7 W W W. M A G N A C H A R T A. N L

4 Uitleg van een overeenkomst: De invloed van professionals op haviltexen Nederland kent een geweldig systeem qua uitleg van contracten. Juristen noemen dat Haviltexen. Dat komt erop neer dat de uitleg van een contract niet alleen wordt gebaseerd op louter de tekst. De verwachtingen van partijen zijn ook van belang. De Hoge Raad formuleerde het ooit als volgt: de vraag hoe in een schriftelijk contract de verhouding van partijen is geregeld en of dit contract een leemte laat die moet worden aangevuld, kan niet worden beantwoord op grond van alleen maar een zuiver taalkundige uitleg van de bepalingen van dat contract. Voor de beantwoording van die vraag komt het immers aan op de zin die pp. in de gegeven omstandigheden over en weer redelijkerwijs aan deze bepalingen mochten toekennen en op hetgeen zij te dien aanzien redelijkerwijs van elkaar mochten verwachten. Daarbij kan mede van belang zijn tot welke maatschappelijke kringen pp. behoren en welke rechtskennis van zodanige pp. kan worden verwacht. Eerder heb ik al geblogd over de invloed van een zogenaamde "vierhoekenbeding" op voornoemd Haviltex criterium. Vandaag kort aandacht voor de invloed van professionals op de uitleg van een overeenkomst. Het gaat om een geschil bij de rechtbank te Leeuwarden - uiteraard over de uitleg van een overeenkomst. De rechtbank overweegt dat de taalkundige uitleg in casu zwaar weegt, omdat beide partijen ten tijde van het sluiten van de overeenkomst werden bijgestaan door een professionele en ter zake deskundige gemachtigde en deze gemachtigden er zorg voor hebben gedragen dat de gemaakte afspraken op schrift zijn vastgelegd. De relevante overweging luidt letterlijk als volgt: "De rechtbank overweegt dat de uitleg van de tussen partijen gesloten overeenkomst dient te geschieden met inachtneming van de zogeheten Haviltex-maatstaf (HR 13 maart 1981, NJ 1981, 635). Deze brengt mee dat de vraag hoe in een schriftelijk contract de verhouding van partijen is geregeld, niet kan worden beantwoord op grond van alleen maar een zuiver taalkundige uitleg van de bepalingen van dat contract. In praktisch opzicht is de taalkundige betekenis die de bewoordingen waarin deze bepalingen zijn gesteld, gelezen in de context van dat geschrift als geheel, in (de desbetreffende kring van) het maatschappelijk verkeer normaal gesproken hebben, bij de uitleg van dat geschrift wel vaak van groot belang (HR 23 december 2005, RvdW 2006, 17). De rechtbank is van oordeel dat in dit geval veel betekenis toekomt aan het feit dat zowel [eiseres c.s.] als de gemeente ten tijde van het sluiten van de overeenkomst werd bijgestaan door een professionele en ter zake deskundige gemachtigde. Deze gemachtigden hebben er bovendien zorg voor gedragen dat de gemaakte afspraken op schrift zijn vastgelegd. Gelet hierop is de taalkundige uitleg van de inhoud van de brief van de gemeente van 7 september 2006 van groot belang. Dit geldt temeer nu [eiseres c.s.] geen feiten heeft gesteld inzake de inhoud van de bespreking op 5 september 2006 die kunnen bijdragen aan de uitleg van de in deze brief gekozen (en door [eiseres c.s.] in de persoon van mr. T.A.P. Langhout geaccepteerde) bewoordingen en zij getuigenbewijs met betrekking tot deze bespreking ook niet relevant acht voor de beoordeling van het geschil." 3

5 Contractuitleg: lekker haviltexen of een vierhoekenbeding Het Haviltex criterium Het Nederlands contractenrecht wordt beheerst door de redelijkheid en billijkheid. Ook wel R&B genoemd. Eén van de uitwerkingen van de R&B in het contractenrecht, is het zogenaamde Haviltex criterium. Het criterium is ontstaan in 1981 als gevolg van een Hoge Raad uitspraak. De Hoge Raad bepaalde in dit arrest dat het bij de uitleg van een contract, niet genoeg is om enkel naar de taalkundige betekenis van de tekst te kijken, maar dat ook gekeken moet worden welke betekenis de partijen aan de tekst gaven en wat ze over en weer van elkaar mochten verwachten. De Hoge Raad overweegt letterlijk : De vraag hoe in een schriftelijk contract de verhouding van partijen is geregeld en of dit contract een leemte laat die moet worden aangevuld, kan niet worden beantwoord op grond van alleen maar een zuiver taalkundige uitleg van de bepalingen van dat contract. Voor de beantwoording van die vraag komt het immers aan op de zin die partijen in de gegeven omstandigheden over en weer redelijkerwijs aan deze bepalingen mochten toekennen en op hetgeen zij te dien aanzien redelijkerwijs van elkaar mochten verwachten. Daarbij kan mede van belang zijn tot welke maatschappelijke kringen partijen behoren en welke rechtskennis van zodanige partijen kan worden verwacht. Hierbij spelen dus alle relevante omstandigheden een rol, zowel voor het sluiten van het contract als tijdens de uitvoering van het contract. Vierhoekenbeding Maar toen kwamen daar de Anglo-Amerikaanse contracten opzetten. En die bevatten een zogenaamd vierhoekenbeding of ook wel entire agreement clausule. U raadt het al, de strekking van zo n vierhoekenbeding is, dat in de overeenkomst alles is vastgelegd wat tussen partijen is afgesproken. Een goed voorbeeld van een vierhoekenbeding is de volgende (vaak terug te vinden onder het kopje miscellaneous, aan het einde van het contract): Except as may be expressly provided otherwise herein, this Agreement constitutes the entire Agreement between the parties concerning the subject matter thereof. No prior or contemporaneous representations, inducements, promises or agreements, oral or otherwise between the Parties with reference thereto will be of any force or effect. De rechtspraktijk In een recente uitspraak waarin tussen partijen een geschil bestond over de uitleg van een contract met daarin een entire agreement clausule heeft het hof Leeuwarden de relevante uitspraken van de Hoge Raad omtrent contractsuitleg nog eens op een rijtje gezet. Het Hof begint met Haviltex: De vraag hoe in een schriftelijk contract de verhouding van partijen is geregeld en of dit contract een leemte laat die moet worden aangevuld, kan niet worden beantwoord op 4

6 grond van alleen maar een taalkundige uitleg van de bepalingen van dat contract. Voor de beantwoording van die vraag komt het immers aan op de zin die partijen in de gegeven omstandigheden over en weer redelijkerwijs aan deze bepalingen mochten toekennen en op hetgeen zij te dien aanzien redelijkerwijs van elkaar mochten verwachten (HR 13 maart 1981, LJN: AG4158, NJ 1981, 635). Daarbij zijn telkens van beslissende betekenis alle concrete omstandigheden van het geval, gewaardeerd naar hetgeen de maatstaven van redelijkheid en billijkheid meebrengen. Dan wijst het Hof naar het arrest van de Hoge Raad van 20 februari 2004, NJ 2005, 493. Uit dit arrest volgt volgens het Hof dat: in praktisch opzicht de taalkundige betekenis van de bewoordingen, gelezen in de context van het contract als geheel, bij de uitleg vaak wel van groot belang zijn. Vervolgens haakt het Hof aan bij de uitspraak van de Hoge Raad waarin de contractsuitleg is getoetst aan de hand van een contract met entire agreement clausule. In dit arrest bepaalt de Hoge Raad dat, in het licht van die entire agreement clausule, een beslissend gewicht dient te worden toegekend aan de meest voor de hand liggende taalkundige betekenis, gelezen in de context van de overige, voor de uitleg relevante bepalingen van de SPA. Het Hof overweegt: Dit geldt in het bijzonder indien het gaat om een zuiver commerciële transactie tussen twee gelijkwaardige professionele partijen, terwijl bovendien vaststaat dat die partijen bij het aangaan van de overeenkomst zijn bijgestaan door deskundige juristen en in de overeenkomst een entire agreement clausule zijn overeengekomen (vgl. HR 19 januari 2007, LJN: AZ3178, JOR 2007, 166). Let erop dat hier dus van belang is dat partijen nadrukkelijk over de entire agreement clausule hebben onderhandeld. De Hoge Raad heeft namelijk in een ander arrest duidelijk gemaakt dat echter géén taalkundige uitleg toegepast moet worden in geval van uitleg van een bepaling in een zakelijk contract tussen commerciële partijen waarover niet onderhandeld is (het ging hier om algemene voorwaarden) of waaruit anderszins niet blijkt dat beide partijen zich met nadruk om de tekst van het contract hebben bemoeid. In dat geval dient weer teruggevallen te worden op de klassieke Haviltex. En tenslotte wijst het Hof op het volgende: De redelijkheid en billijkheid die de rechtsverhouding van partijen beheersen, brengen mee dat contractspartijen hun gedrag mede moeten laten bepalen door de gerechtvaardigde belangen van de wederpartij (vgl. HR 19 oktober 2007, LJN: BA7024). Mijn advies: Onderschat een vierhoekenbeding dus niet. Hij staat bij mij op de tweede plek in mijn checklist. Op een staat namelijk de applicable law bepaling. 5

7 Een overeenkomst met vier hoeken, wat nu? Een overeenkomst met vier hoeken bevat een zogenaamde "Entire Agreement Clause". Ook wel "Four Corner Clause" genoemd. Het fenomeen EAC is overgewaaid uit de Anglo-Amerikaanse rechtstelsels. Je vindt de EAC in contracten, doorgaans bij de restbepalingen. Een voorbeeld van een EAC is de volgende tekst: "This Agreement constitutes the entire agreement between the parties and supersedes all prior representations, agreements, statements and understandings relating to its subject matter, whether verbal or in writing." Een voorbeeld van een uitleg over de EAC bepaling is deze tekst: "the entire agreement clause states that the contract is the final, complete, and total expression of the parties' agreement. This clause helps in preventing a party from claiming that there are other promises or terms to the deal which are not set forth explicitly in the written contract. This contractual provision helps to prevent a party relying on any such provisions that makes him/her liable for any statements or representations excluding the expressly set out terms in the agreement. This can include oral representations, s or memoranda, and other documents. " Het laatste deel van de uitleg is relevant voor het Nederlandse contractrecht. Bij de uitleg van contracten kennen wij in Nederland namelijk de zogenaamde Haviltexnorm (HR 13 maart 1981, NJ 1981, 635 m.nt. CJHB (Haviltex)). Deze norm komt kortgezegd neer op de zin die partijen in de gegeven omstandigheden over en weer redelijkerwijs aan de relevante bepalingen in een contract mochten toekennen, en op hetgeen zij te dien aanzien redelijkerwijs van elkaar mochten verwachten. Alle omstandigheden spelen daarbij een rol. De EAC is van invloed op de Haviltex norm. De Hoge Raad, ons hoogste rechtscollege, heeft hierover in de de Meyer/Pontmeyer zaak (HR 19 januari 2007, LJN AZ3178) aangegeven dat bij contracten met een EAC, een groot gewicht dient te worden toegekend aan de meest voor de hand liggende taalkundige betekenis van die bepalingen, gelezen in het licht van de overige voor de uitleg relevante bepalingen van de overeenkomst. De Hoge Raad heeft in het arrest Vodafone/ETC (HR 19 oktober 2007, NJ 2007, 565) verder duidelijk gemaakt dat echter géén taalkundige uitleg toegepast moet worden in geval van uitleg van een bepaling in een zakelijk contract tussen commerciële partijen waarover niet onderhandeld is (in het arrest Vodafone/ETC ging het om algemene voorwaarden) of waaruit anderszins niet blijkt dat beide partijen zich met nadruk om de tekst van het contract hebben bemoeid. In dat geval dient weer teruggevallen te worden op de "klassieke" Haviltex. De rechtbank Rotterdam heeft zich recent ook uitgelaten over een contract met EAC. De tekst in dat contract luidt: Save as expressly provided in this agreement, this Agreement constitutes the sole and entire agreement between IEP and Feyenoord relating to its subject matter and shall operate to the exclusion of any heads of 6

8 agreement, memorandum, or other agreement or understanding of any kind between the parties preceding the date of this Agreement." De rechtbank volgt daarbij de Meyer/Pontmeyer regel van de Hoge Raad: Voor de beantwoording van de vraag welke zin partijen in de gegeven omstandigheden over en weer redelijkerwijze mochten toekennen aan de bepaling in artikel en wat zij te dien aanzien redelijkerwijze van elkaar mochten verwachten, dient, gelet op de aard en omvang van de overeenkomst, de wijze van totstandkoming ervan en in het bijzonder de "Entire Agreement" clausule zoals weergegeven in artikel 10 van de overeenkomst, een groot gewicht te worden toegekend aan de meest voor de hand liggende taalkundige betekenis van die woorden, gelezen in het licht van de overige voor de uitleg relevante bepalingen van de overeenkomst (HR 19 januari 2007, NJ 2007, 575). Dan wordt de rechtbank geconfronteerd met een probleem. De taalkundige uitleg biedt geen soelaas: Aangezien in dit geval een zuiver taalkundige uitleg van de bepaling in artikel geen uitkomst biedt, zijn voor de uitleg daarvan alle omstandigheden van het concrete geval, gewaardeerd naar hetgeen de maatstaven van redelijkheid en billijkheid meebrengen, van belang. De rechtbank lijkt hiermee weer terug te vallen op de open Haviltex norm. Uit de nadere beoordeling, leid ik af dat de rechtbank in haar oordeel, ook omstandigheden betrekt van vóór het sluiten van het contract. Gezien de EAC in deze casus (met name het deel: and shall operate to the exclusion of any heads of agreement, memorandum, or other agreement or understanding of any kind between the parties preceding the date of this Agreement ) rijst bij mij nog wel de vraag of je die pre-contractuele omstandigheden nu wel of niet mag meewegen bij de uitleg en interpretatie. Kortom, onderschat de EAC dus niet. Hij staat bij mij in ieder geval op 2 op m'n checklist. (Op 1 staat namelijk de "applicable law" bepaling.) 7

9 AvdR Lawschool