b. Beschrijving met inbegrip van erfgoedkenmerken en erfgoedelementen

Transcriptie

1 Beschermingsdossier: Twee geënte bruine beuken, Wetteren, Wegvoeringstraat 44 monument INHOUDELIJK DOSSIER: Voorliggend dossier is een adhoc-aanvraag gebaseerd op een gemotiveerd schrijven van 26 mei 2014 uitgaande van de eigenaar. De beschermingswaardigheid werd op basis van de vastgestelde erfgoedwaarden gunstig geëvalueerd op de interne werkgroep Houtig Erfgoed van 13 oktober A. BESCHRIJVEND GEDEELTE a. Historisch overzicht De groeiplaats bevindt zich in het dichte stadsweefsel van Wetteren met talrijke, in hoofdzaak 19de-eeuwse herenwoningen en aansluitende tuinen. De tuin met de beide geënte bruine beuken hoort bij de neoclassicistische burgerwoning, in 1833 gebouwd in opdracht van de heer Nillis. Het herenhuis is een ontwerp van stadsbouwmeester Johan Beeckman uit Dendermonde. In 1849 werd aan de achterzijde een uitbouw gerealiseerd. Op het einde van de 19de en het begin van de 20ste eeuw was de woning in bezit van geneesheer Gustave D'Hollander. De woning werd in gerenoveerd naar ontwerp van architect Marc Verstraeten, de huidige eigenaar. In de grote ommuurde tuin grenzend aan de Dokter De Bruyckerstraat komt een dendrologisch waardevolle bomencollectie voor, representatief voor een 19de-eeuwse stadstuin. Naast de centrale geënte bruine beuken (Fagus sylvatica Atropunicea ), betreft het verder nog een Amerikaanse tulpenboom (Liriodendron tulipifera) en een cultuurvariëteit van gewone esdoorn met bonte bladeren (Acer pseudoplatanus Leopoldii ). De twee bruine beuken, die hoogstwaarschijnlijk tot de oudste aanlegfase van de tuin behoren (vermoedelijk aangeplant kort na 1833), zijn omwille van hun omvang uitzonderlijk te noemen, zeker gezien de groeiplaats in een eerder zandige context. Bovendien gaat het hier in Wetteren om één van de oudst bewaarde voorbeelden van geënte beuken, een veredelingstechniek die vooral vanaf het einde van de 18de eeuw in Vlaanderen is gepropageerd. Baron de Poederlé vermeldt in de aanvullingen in 1779 op zijn eerder gepubliceerd handboek voor de Belgische boomkwekers en bosbeheerders (p. 166), Le Hêtre à feuilles pourpres, & celui à feuilles panachées doivent être multipliées de préférence par écusson ou en approche. Het planten van geënte bomen droeg bij tot het bereiken van bijzondere groei- en bladkenmerken, in dit geval een decoratieve parkboom met een zware, grillige stambasis, een opvallend geprononceerd wortelstelsel en bladeren met een diepe en donkere kleur. b. Beschrijving met inbegrip van erfgoedkenmerken en erfgoedelementen De groeiplaats is gesitueerd in een stadstuin binnen het dichte stadsweefsel van Wetteren, aansluitend bij het traditionele landschap Land van Wetteren-Lede. De bodemgesteldheid ten oosten van de stadsrand is opvallend zandig. De Benedenschelde situeert zich op een 150-tal m ten noorden van de groeiplaats. De stadstuin bij het verbouwde herenhuis is nog steeds ommuurd. De tuinaanleg is niet meer oorspronkelijk en werd omstreeks 2002 gewijzigd naar ontwerp van de Belgische tuinarchitect Benoît Fondu ( 1960). De resterende bomen bleven daarbij zorgvuldig behouden. Her aangelegde paden werden op voldoende afstand van de wortelzones ingepast. De oorspronkelijke grondniveaus van de centrale uitgeschulpte gazonpartij bleven gehandhaafd om de groeicondities van de resterende bomen optimaal te Dossiernummer: 4.001/42025/102.1 Pagina 1 van 6

2 handhaven. De halfverharding van de paden zorgt nog steeds voor een voldoende infiltratie van neerslagwater. De omvangrijkste geënte bruine beuk met gemeten stamomtrek 6m35 (2014), op 1m gemeten, onder de entplaats, bevindt zich op de oostelijke rand van de centrale gazonpartij. Het andere exemplaar met gemeten stamomtrek 4m84 (2014), eveneens op 1m gemeten, onder de entplaats, bevindt zich ten zuidwesten van de centrale gazonpartij in een heestermassief. Het omvangrijkste exemplaar betreft één van de dikste geënte bruine beuken in Vlaanderen. Dikkere, maar mindere vitale exemplaren van bruine beuk voor Vlaanderen zijn cfr. de Beltrees-databank enkel op locatie bekend uit Kruibeke, Itterbeek en Beveren. De stamomtrek van de Amerikaanse tulpenboom, ten noordoosten van de omvangrijkste geënte beuk, bedraagt 2m94 (2014). Deze van de cultuurvariëteit van gewone esdoorn met bonte bladeren, ten zuiden van de omvangrijkste geënte beuk bedraagt 2m30 (2014). Deze laatste sierboom behoort wellicht tot een iets jongere generatie bomen uit de tuin, vermits deze soort pas omstreeks 1860 veredeld en verdeeld werd (Boom, 2000). De beide geënte beuken hebben een opvallend geprononceerd oppervlakkig wortelgestel, een sterk vergroeide entplaats en een grillige stambasis. De totale hoogte bedraagt circa 25 m, de hoogte van de takvrije stam is 3 tot 4 m. De diameter van de afzonderlijke boomkruinen bedraagt telkens gemiddeld 20 m (2014). c. Fysische toestand De algemene conditie en vitaliteit van de beide geënte bruine beuken is, ondanks de geschatte leeftijd van circa 180 jaar, algemeen goed tot vrij goed. Tijdens de zomermaanden (2014) is een goede bladbezetting vastgesteld, met slechts een zeer klein aandeel dood hout in de kruin. Nabij de entplaatsen en ter hoogte van de wortelgestellen zijn enkele holten waargenomen. Er werden geen zwammen aangetroffen. B. EVALUEREND GEDEELTE a. Evaluatie van de erfgoedwaarden Wetenschappelijke waarde De twee geënte bruine beuken zijn zeldzaam en uitzonderlijk omwille van hun omvang, zeker gezien de groeiplaats in een eerder zandige context. Bij dergelijke bodemcondities wordt immers een geringere diktegroei geregistreerd ten opzichte van de meer vruchtbare lemige of zandlemige contexten. Historische waarde De twee geënte bruine beuken behoren, voortgaande op hun geschatte leeftijd van minstens 180 jaar, tot de oudst bewaarde voorbeelden van geënte bomen. Het enten van bomen is een veredelingstechniek die vooral vanaf het einde van de 18de eeuw in Vlaanderen is gepropageerd. Het planten van geënte bomen droeg bij tot het bereiken van bijzondere groei- en bladkenmerken, in dit geval een decoratieve parkboom met een zware, grillige stambasis, een opvallend geprononceerd wortelstelsel en bladeren met een diepe en donkere kleur. b. Motivering van het type bescherming De twee geënte bruine beuken worden voorgesteld om als monument te worden beschermd omdat deze voldoen aan de definitie van een monument volgens het Dossiernummer: 4.001/42025/102.1 Pagina 2 van 6

3 erfgoeddecreet: een onroerend goed, werk van de mens of van de natuur of van beide samen, van algemeen belang wegens de erfgoedwaarde(n). c. Motivering van de afbakening Er wordt voor de twee geënte bruine beuken (Fagus sylvatica Atropunicea ) telkens een cirkelvormige afbakening voorgesteld met een straal van 15 m (10 m kruinstraal plus een zone in functie van het wortelgestel van 5 m), bekend ten kadaster 2de afdeling (Wetteren), sectie E, perceelnummers 538F (deel), 544E (deel), 551C (deel), 551H (deel) en deel uitmakend van het openbaar domein. De gebouwenconstructies die gedeeltelijk in deze cirkelvormige afbakening opgenomen zijn, bezitten geen erfgoedwaarde en zijn slechts opgenomen omwille van het ondergrondse wortelstelsel. Hierbij is uitgegaan van een kroonprojectie, inclusief een verwachtbare groeimarge. d. Juridische toestand De betrokken tuinpercelen liggen allemaal in woongebied. Er zijn geen plannen van aanleg of ruimtelijke uitvoeringsplannen van kracht. Het tuinperceel is niet opgenomen in de biologische waarderingskaart (versie 2). De geënte bruine beuken liggen niet in VEN of IVON, of vogelrichtlijngebied. De percelen behoren niet tot een Vlaams natuurreservaat of een ander erkend natuurreservaat. De tuinpercelen behoren niet tot een Habitatrichtlijngebied. Er zijn binnen de voorgestelde afbakening geen voorlopig of definitief beschermde monumenten, landschappen, archeologische sites of zones, stads- of dorpsgezichten. De aanpalende woning, Wegvoeringstraat 46, is wel beschermd als monument, het betreft de voormalige woning Leon Famelaer-Kerckaert (MB 21/10/2014). Het neoclassicistisch burgerhuis, Wegvoeringstraat 44 is opgenomen en vastgesteld in de inventaris van het bouwkundig erfgoed (ID: 85117). C. BEHEERSVISIE a. Beheersdoelstellingen voor het beschermd onroerend goed De geënte bomen dienen geen actieve beheersingrepen, zoals snoeien te ondergaan. Er worden enkel preventieve beheersmaatregelen voorzien, waarbij de vitaliteit van de bomen goed wordt opgevolgd. Rekening houdend met eventuele externe bedreigingen van de standplaats van de bomen, worden ten aanzien van de duurzame instandhouding best enkele codes van goede praktijk toegepast: Bodemverdichting in de omgevende wortelzones dient maximaal vermeden te worden, onder meer door het voorzien van waterdoorlatende verhardingen en door het plaatsen van drukverdelende rijplaten wanneer de wortelzone in het kader van de werken toch zou moeten overreden worden. Bouwmaterialen mogen niet gestapeld worden in deze zone. Ten behoeve van het behoud van de beeldwaarde van de boom en het vermijden van schorsbrand worden best geen snoei-ingrepen uitgevoerd die het kroonsilhouet van de bomen kunnen aantasten. Indien er bepaalde kroondelen moeten verwijderd worden dan dient dit (zowel in de breedte als in de hoogte) tot het strikte minimum beperkt te worden. Dossiernummer: 4.001/42025/102.1 Pagina 3 van 6

4 Eventuele preventieve maatregelen kunnen verder bestaan uit het omzichtig plaatsen van een drainage- en beluchtingssysteem in de omgevende wortelzones. Eventuele grondwateronttrekkingen in de omgeving, ook op naburige percelen, dienen zeer omzichtig te gebeuren met aandacht voor het herinfiltreren van grondwater via continue retour-bemaling. Bij bouwwerkzaamheden op naburige percelen dienen toren- en hijskranen steeds boven de boomkruinen te zwenken waarbij strikt moet worden toegezien dat kabels en lasten de kruinen niet raken. In geval van conditie- of vitaliteitsverlies van de geënte bomen moet er een expertiseverslag worden opgesteld door een deskundige boomverzorger, en moeten de daarin vervatte maatregelen worden uitgevoerd. Deze werken mogen niet worden aangevat zonder een toelating van het agentschap Onroerend Erfgoed of, zoals vermeld in artikel 6.4.4, 1, eerste lid, van het Onroerenderfgoeddecreet van 12 juli 2013, van de erkende onroerenderfgoedgemeente. b. Bijzondere voorschriften voor het beschermd onroerend goed De zakelijkrechthouder en de gebruiker van het beschermde monument zijn verplicht de instandhouding en het onderhoud ervan te verzekeren door: 1 het goed als een goede huisvader te beheren en de nodige voorzorgsmaatregelen te nemen tegen schade ten gevolge van brand, blikseminslag, diefstal, vandalisme, wind of water; 2 de toestand van het goed regelmatig te controleren; 3 regulier onderhoud uit te oefenen; 4 onmiddellijk passende consolidatie- en beveiligingsmaatregelen te nemen in geval van nood. c. Toelatingsplichtige handelingen voor het beschermd onroerend goed De volgende handelingen aan beschermde goederen kunnen niet worden aangevat zonder toelating van het agentschap of, zoals vermeld in artikel 6.4.4, 1, eerste lid, van het Onroerenderfgoeddecreet van 12 juli 2013, van de erkende onroerenderfgoedgemeente: 1 het plaatsen, slopen, verbouwen of heropbouwen van een constructie; 2 het plaatsen van opschriften, publiciteitsinrichtingen of uithangborden, met uitzondering van verkiezingspubliciteit en met uitzondering van tijdelijke publiciteitsinrichtingen, waarbij wordt bekendgemaakt dat het goed te koop of te huur is, op voorwaarde dat de totale maximale oppervlakte niet meer bedraagt dan 4 m², aan te brengen; 3 het plaatsen of wijzigen van boven- en ondergrondse nutsvoorzieningen en leidingen; 4 het plaatsen of wijzigen van afsluitingen, met uitzondering van gladde schrikdraad en prikkeldraad met houten, ontschorste smalle palen, ten behoeve van veekering; 5 het aanleggen, structureel en fundamenteel wijzigen of verwijderen van wegen en paden; 6 Elke reliëfwijziging van de bodem, wijziging van het hydrografisch netwerk of werk dat impact kan hebben op het grondwaterpeil; 7 het vellen of beschadigen van bomen en struiken, met uitzondering voor dode bomen, en elke handeling die een wijziging van de groeiplaats en groeivorm van de bomen en de struiken tot gevolg kan hebben; 8 het aanleggen of wijzigen van verharding of het uitbreiden van bestaande verhardingen; 9 het aanleggen van sport- en spelinfrastructuur of parkeerplaatsen; Dossiernummer: 4.001/42025/102.1 Pagina 4 van 6

5 10 het fundamenteel en structureel wijzigen van de aanleg van historische tuinen en parken en begraafplaatsen; 11 het organiseren van activiteiten die het normaal gebruik van het beschermd onroerend erfgoed overstijgen; 12 het gebruiken van chemische verdelgingsmiddelen, groeiremmers, groeistimulatoren, hormonale behandelingen, thermische onkruidverdelgers of andere verdelgingsmiddelen; Er is geen toelating vereist voor het onmiddellijk nemen van passende consolidatie- en beveiligingsmaatregelen in geval van nood, noch voor de uitvoering van regulier onderhoud. D. BRONNEN Archivalische bronnen Gemeentearchief Wetteren, Bouwplannen, Cartografische bronnen Gereduceerde Kadasterkaart van België, Dépôt de la Guerre, uitgegeven in , schaal 1: Atlas Cadastral parcellaire de la Belgique, Philippe-Christian Popp, uitgegeven in , schaal 1:5000. Topografische kaart van België, Philippe Vandermaelen, uitgegeven in , schaal 1: Topografische kaarten van België, Eerste editie, Krijgsdepot, uitgegeven in , schaal 1: Topografische kaarten van België, Tweede editie, Militair Cartografisch Instituut, uitgegeven in , schaal 1: Topografische kaarten van België, Derde editie, Militair Cartografisch Instituut, uitgegeven in , schaal 1: Topografische kaarten van België, Herziening derde editie, Militair Cartografisch Instituut, uitgegeven in , schaal 1: Kaart van België, Militair Cartografisch Instituut, uitgegeven in , schaal 1: Kaart van België, Militair Geografisch Instituut, uitgegeven in , schaal 1: Topografische basiskaart numerieke reeks, Nationaal Geografisch Instituut, uitgegeven in 2009, schaal 1: Literatuur BOOM B.K., 2000: Nederlandse Dendrologie, Dertiende Druk, Wageningen. DE POEDERLE M., 1772: Manuel de l arboriste et du forestier belgiques, Brussel, 404. DE POEDERLE M., 1779: Supplément au manuel de l arboriste et du forestier belgiques, Brussel. VERPLANCKE D., 1992: Een overzicht van de nog bestaande herenhuizen uit de periode te Wetteren, onuitgegeven licentiaatsverhandeling Universiteit Gent, Websites Agentschap Onroerend Erfgoed 2015: Neoclassicistisch burgerhuis. In Inventaris Onroerend Erfgoed. Opgehaald van op :25. Belgische Dendrologische Vereniging Stichting Arboretum Wespelaar 2015: Inventaris Beltrees. Geraadpleegd op :35 Dossiernummer: 4.001/42025/102.1 Pagina 5 van 6

6 Beeldmateriaal Historische foto, winter 1946 (collectie M. Verstraeten) Luchtfoto Vlaanderen, zomer kleur (Agiv) Luchtfoto Vlaanderen, zomer kleur (Agiv) Luchtfoto Vlaanderen, winter kleur (Agiv) Mondelinge informatie P. Van den Bremt, Onroerend Erfgoed, 13 oktober 2015 Terreinbezoeken 04/07/2014 E. FOTOBIJLAGE BIJ HET DOSSIER De fotoregistratie van de fysieke toestand, gevoegd als bijlage bij het Ministerieel Besluit bevat alle relevante foto s bij deze bescherming. F. OMGEVINGSPLAN BIJ HET DOSSIER Afzonderlijk document G. KAARTEN Dit dossier bevat geen kaarten. Koen Himpe, 14/03/2016 Dossiernummer: 4.001/42025/102.1 Pagina 6 van 6