Beschermingsdossier: Hakhoutperceel zogenaamd Blauwe Torenbosje, Brugge (Sint-Pieters), Blankenbergse Steenweg zonder nummer monument

Transcriptie

1 Beschermingsdossier: Hakhoutperceel zogenaamd Blauwe Torenbosje, Brugge (Sint-Pieters), Blankenbergse Steenweg zonder nummer monument INHOUDELIJK DOSSIER: De aanleiding van het beschermingsdossier is de voortzetting van beschermingen uitgaande van het thematisch beschermingspakket van het meest waardevolle houtig erfgoed in Vlaanderen (Agentschap Ruimte & Erfgoed, 2009). A. BESCHRIJVEND GEDEELTE a. Historisch overzicht De groeiplaats bevindt zich ten zuiden van het crematorium van Brugge en ten noorden van het winkelcomplex B-park en aansluitende bedrijvenzone Blauwe Toren dat aan de westzijde ontsloten wordt door de N371 Blankenbergse Steenweg. Aan de oostzijde stroomt het Lisseweegs Vaartje, waarlangs ook de spoorlijn L51 Brugge-Blankenberge is aangelegd. Het hakhoutperceel is een klein resterend polderbosje ingeplant met populieren. Het hakhoutperceel is laaggelegen en begreppeld. Poldersloten begrenzen het perceel. Aan de westelijke rand ligt een historisch wegtracé tussen Brugge en Blankenberge, via de dorpskern van Sint-Pieters (op den Dijk). Vermoedelijk kan dit tracé geïdentificeerd worden met de Dulleweg (cf. Dulleweggeleed). De dichtstbij gelegen hoeve was de Hoeve De Zeven Pijpen, ten zuiden van het hakhoutperceel. De grotere historische hoeve Blauwe Toren lag beduidend verder, ten westen van het polderbosje. Eveneens verderop, lag ten noorden de Hoeve Hof ter Linden. Op de drie edities van militaire topografische kaarten, uitgegeven tussen 1873 en 1939 is het hakhoutperceel onder dezelfde configuratie aangegeven. Ook op de uitgave van de topografische kaart uit 1969 is het hakhoutperceel nog onder dezelfde oppervlakte terug te vinden. De omgeving was een complex van enkele kleine akkerlanden en een aantal vochtige poldergraslanden, plaatselijk afgezet met (knot)bomen. Op de uitgave van de topografische kaart van 1981 is het hakhoutperceel nog herkenbaar, maar ten noorden en ten oosten zijn talrijke ophogingen gerealiseerd, voor de aanleg van een stedelijke begraafplaats. Ten zuiden is dan ook al de bedrijvenzone Blauwe Toren in volle ontwikkeling. Deze ontwikkelingen voltrekken zich tussen 1969 en Toch blijft in deze periode nog een strook poldergraslanden tussen deze bedrijvenzone en het polderbosje bewaard. Ook de Hoeve De Zeven Pijpen blijft bewaard. Na 1995 treedt nog een verdere verdichting op met de realisatie van het winkelcomplex B-park. De hoeve De Zeven Pijpen verdwijnt hierbij. Ten noorden van het hakhoutperceel worden kruispuntaanpassingen doorgevoerd ter hoogte van de kruising van de Blankenbergse Steenweg en de N31 Expresweg. Ook de omgevende graslandenpercelen verdwijnen nagenoeg volledig. Uiteindelijk blijft na al deze ruimtelijke ontwikkelingen enkel het hakhoutperceel ongewijzigd bewaard. Sinds 1982 is het perceel eigendom geworden van de Stad Brugge. Er wordt momenteel geen actief beheer gevoerd en het ingesloten perceel wordt discreet toegankelijk gemaakt. Een laatste, selectieve hakhoutbeurt van enkele oude stoven dateert van circa Dossiernummer: 4.001/31005/130.1 Pagina 1 van 6

2 b. Beschrijving met inbegrip van erfgoedkenmerken en erfgoedelementen Het hakhoutperceel zogenaamd Blauwe Torenbosje getuigt ondanks de verstoorde ruimtelijke context, bepaald door een crematorium met aansluitende begraafplaats, een dominante bedrijvenzone en talrijke wegeninfrastructuur, van een traditioneel bosgebruik. De talrijke hakhoutstoven gaan terug op een continue bebossing, minstens sinds het derde kwart van de 18de eeuw. Het hakhoutperceel is begreppeld wat aangeeft dat het beheer gericht was op een verbeterde exploitatie door ontwatering. De struik- en kruidlaag van het hakhoutperceel is belangwekkend omwille van de soortenrijkdom. Het is een uitzonderlijk voorbeeld van een oud essen-iepenhakhoutbosje met gewone es, zwarte els, gladde iep, grauwe wilg, éénstijlige meidoorn, bastaardmeidoorn, sleedoorn, zwarte bes, aalbes, kruisbes, hondsroos, heggenroos, viltroos, dauwbraam, koebraam, grauwe wilg, Gelderse roos, klimop en bitterzoet in de struiklaag. De kruidlaag is rijk aan oud bos-indicatoren, zoals bleeksporig bosviooltje, boskortsteel, boszegge, groot heksenkruid, en het in de polders heel erg zeldzame heelkruid en verder ook grote keverorchis, maarts viooltje, engelwortel en gele lis (Zwaenepoel, 2014). De hakhoutstoven van es en iep hebben een omtrek van 3 tot 4 m (2015). In bepaalde delen van het perceel staan populieren in een opperhoutlaag. De vegetatierijkdom is sterk beïnvloed door de vochtige terreinomstandigheden, waardoor talrijke (grond)waterafhankelijke soorten voorkomen. De begreppelingstoestand van het hakhoutperceel maakt ook dat er talrijke nat-droog-gradiënten aanwezig zijn, waardoor het vegetatiepatroon extra variaties vertoont. Het Blauwe Torenbosje vormt het best bewaarde voorbeeld van een traditioneel hakhoutperceel in de kustpolderstreek. Het is gevarieerder dan het Duiveketebosje in Brugge (Sint-Pieters) en het Hagebos in Meetkerke (Zuienkerke). De geringe menselijke beïnvloeding, afgezien van de inplanting van cultuurvariëteiten van populier, maakt dat de soortensamenstelling overwegend bestaat uit autochtone soorten. c. Fysische toestand De algemene conditie en vitaliteit van de struiklaag van het hakhoutperceel is algemeen goed. Toch zijn de oudste hakhoutstoven al sinds een twintigtal jaar niet meer afgezet. Hierdoor zouden de stobbes met zwaardere loten op termijn kunnen openscheuren en inrotten. Ook de toenemende schaduwdruk vanuit de kruidlaag kan negatief inwerken op de samenstelling of de densiteit van soorten uit de kruidlaag. Het bosje wordt beïnvloed door de nabijgelegen parkbegraafplaats, van waaruit veel besdragende houtige soorten in het hakhoutperceel verwilderen. B. EVALUEREND GEDEELTE a. Evaluatie van de erfgoedwaarden Wetenschappelijke waarde Het hakhoutperceel vormt een uitzonderlijk voorbeeld van een oud essen-iepenhakhoutbosje en wordt gekenmerkt door een belangwekkende, soortenrijke struik- en kruidlaag. De geringe menselijke beïnvloeding, afgezien van de inplanting van cultuurvariëteiten van populier, maakt dat de soortensamenstelling overwegend bestaat uit autochtone soorten. De vegetatierijkdom is sterk beïnvloed door de vochtige terreinomstandigheden, waardoor talrijke (grond)waterafhankelijke soorten voorkomen. De begreppelingstoestand van het hakhoutperceel maakt ook dat er talrijke nat-drooggradiënten aanwezig zijn, waardoor het vegetatiepatroon extra variaties vertoont. Dossiernummer: 4.001/31005/130.1 Pagina 2 van 6

3 Historische waarde Het hakhoutperceel getuigt ondanks de verstoorde ruimtelijke context van een traditioneel bosgebruik, minstens teruggaand tot het derde kwart van de 18de eeuw. Het hakhoutperceel is begreppeld wat aangeeft dat het beheer gericht was op een verbeterde exploitatie door ontwatering. Het Blauwe Torenbosje vormt het best bewaarde voorbeeld van een traditioneel hakhoutperceel in de kustpolderstreek. b. Motivering van het type bescherming Het hakhoutperceel wordt voorgesteld om als monument te worden beschermd omdat dit voldoet aan de definitie van een monument volgens het erfgoeddecreet: een onroerend goed, werk van de mens of van de natuur of van beide samen, van algemeen belang wegens de erfgoedwaarde(n). c. Motivering van de afbakening Er wordt voor het hakhoutperceel zogenaamd Blauwe Torenbosje in Brugge een afbakening voorgesteld die volledig samenvalt met het huidige bos, bekend ten kadaster Brugge, 10de afdeling, sectie N, perceelnummer 409A. Deze afbakening is nagenoeg ongewijzigd ten opzichte van de vroegste kadastrale perceelsconfiguratie. d. Juridische toestand Het betrokken perceel ligt in een gebied voor gemeenschaps- en openbare nutsvoorzieningen volgens het Gewestplan Brugge-Oostkust (KB 07/04/1977). In het GRUP Afbakening regionaalstedelijk gebied Brugge (BVR 04/02/2011) is een grondvlakcontour met bestemming Natuurgebied (art. 16.6) met overdruk Grote Eenheid Natuur (GEN) voorzien, maar deze is voor dit betreffende deelgebied vernietigd (RvS 20/09/2013 nr ). De gewestplanbestemming is dus nog steeds geldend. Momenteel loopt er een nieuw planningsproces voor de vastlegging van nieuwe deelbestemmingen. Het hakhoutperceel is opgenomen in de biologische waarderingskaart (versie 2) als een biologisch zeer waardevolle eenheid bestaande uit nitrofiel elzenbos in combinatie met populierenbestand op vochtige bodem met ondergroei van bomen en struiken. Het hakhoutperceel is aangegeven als Grote Eenheid Natuur binnen het VEN, de omgevende parkbegraafplaats is Natuurverwevingsgebied. Het perceel ligt niet in vogelrichtlijngebied. Het perceel behoort niet tot een Vlaams (erkend) natuurreservaat. Het perceel is wel aangemeld als Europees Habitatrichtlijngebied, gekend als Polders (BE ). Er zijn binnen de voorgestelde afbakening geen voorlopige of definitieve beschermde monumenten, landschappen, archeologische sites of zones, stads- of dorpsgezichten. C. BEHEERSVISIE a. Beheersdoelstellingen voor het beschermd onroerend goed Voor de struiklaag van het Blauwe Torenbosje kan best opnieuw een hakbeheer toegepast worden. Dit hakbeheer hoeft niet bestandsgewijs toegepast te worden maar kan selectief uitgevoerd worden. Optioneel kan ook een meer traditioneel hakbeheer opgezet worden, met bestandsgewijze hakhoutbeurten. Volgende concrete richtlijnen zijn aangewezen: Dossiernummer: 4.001/31005/130.1 Pagina 3 van 6

4 éénmalig verwijderen van de opperhoutlaag bestaande uit recente cultuurvariëteiten van populier door vellen, ontkronen of ringen; 10 tot 15-jaarlijks afzetten van de hakhoutstoven met verwijdering van het hout. Deze werken dienen gezien de permanent natte terreinomstandigheden kleinschalig uitgevoerd te worden; in voorkomend geval inboeten van de hakhoutlaag met 2 tot 3-jarig inheems bosplantsoen (gewone es, steeliep, ) van erkende, autochtone herkomst. Zo mogelijk wordt geopteerd voor een voorafgaandelijke opkweek van autochtoon bosplantsoen, vermeerderd via vrucht; lokaal terugdringen van opslag van gewone esdoorn en bestrijden van invasieve heesters door rooien of uittrekken van zaailingen; facultatief kleinschalig ruimen van de afwateringsgrachten rekening houdend met de floristische waarde van de kruidlaag. In geval van conditie- of vitaliteitsverlies van de oudste en omvangrijkste hakhoutstoven moet er een expertiseverslag worden opgesteld door een deskundige boomverzorger en moeten de daarin vervatte maatregelen worden uitgevoerd. Deze werken mogen niet worden aangevat zonder een toelating van het agentschap Onroerend Erfgoed of, zoals vermeld in artikel 6.4.4, 1, eerste lid, van het Onroerenderfgoeddecreet van 12 juli 2013, van de erkende onroerenderfgoedgemeente. Gezien de kwetsbaarheid van de begroeiing en het permanent natte karakter van het gebied is het beperken van de toegankelijkheid aangewezen. Publieke betreding kan best georganiseerd worden via educatieve gidsbeurten. Eventuele machinale beheerswerken op wiel- of rupsbasis dienen zoveel als mogelijk vermeden te worden. Alternatieve methoden zoals lierkracht of paardenkracht zijn aangewezen. b. Bijzondere voorschriften voor het beschermd onroerend goed De zakelijkrechthouder en de gebruiker van het beschermde monument zijn verplicht de instandhouding en het onderhoud ervan te verzekeren door: 1 het goed als een goede huisvader te beheren en de nodige voorzorgsmaatregelen te nemen tegen schade ten gevolge van brand, blikseminslag, diefstal, vandalisme, wind of water; 2 de toestand van het goed regelmatig te controleren; 3 regulier onderhoud uit te oefenen; 4 onmiddellijk passende consolidatie- en beveiligingsmaatregelen te nemen in geval van nood. c. Toelatingsplichtige handelingen voor het beschermd onroerend goed De volgende handelingen aan beschermde goederen kunnen niet worden aangevat zonder toelating van het agentschap of, zoals vermeld in artikel 6.4.4, 1, eerste lid, van het Onroerenderfgoeddecreet van 12 juli 2013, van de erkende onroerenderfgoedgemeente: 1 het plaatsen, slopen, verbouwen of heropbouwen van een constructie; 2 het plaatsen van opschriften, publiciteitsinrichtingen of uithangborden, met uitzondering van verkiezingspubliciteit en met uitzondering van tijdelijke publiciteitsinrichtingen, waarbij wordt bekendgemaakt dat het goed te koop of te huur is, op voorwaarde dat de totale maximale oppervlakte niet meer bedraagt dan 4 m², aan te brengen; 3 het plaatsen of wijzigen van boven- en ondergrondse nutsvoorzieningen en leidingen; Dossiernummer: 4.001/31005/130.1 Pagina 4 van 6

5 4 het plaatsen of wijzigen van afsluitingen, met uitzondering van gladde schrikdraad en prikkeldraad met houten, ontschorste smalle palen, ten behoeve van veekering; 5 het aanleggen, structureel en fundamenteel wijzigen of verwijderen van wegen en paden; 6 elke reliëfwijziging van de bodem, wijziging van het hydrografisch netwerk of werk dat impact kan hebben op het grondwaterpeil; 7 het vellen of beschadigen van bomen en struiken, met uitzondering voor dode bomen, en elke handeling die een wijziging van de groeiplaats en groeivorm van de bomen en de struiken tot gevolg kan hebben; 8 het aanleggen of wijzigen van verharding of het uitbreiden van bestaande verhardingen; 9 het aanleggen van sport- en spelinfrastructuur of parkeerplaatsen; 10 het organiseren van grote activiteiten, die het normaal gebruik van het beschermd onroerend erfgoed overstijgen; 11 het gebruiken van chemische verdelgingsmiddelen, groeiremmers, groeistimulatoren, hormonale behandelingen, thermische onkruidverdelgers of andere verdelgingsmiddelen; 12 het achterlaten van slib; 13 het gebruik van bestrijdingsmiddelen op grasland en wegbermen, uitgezonderd voor de pleksgewijze bestrijding van distels en brandnetels. Er is geen toelating vereist voor het onmiddellijk nemen van passende consolidatie- en beveiligingsmaatregelen in geval van nood, noch voor de uitvoering van regulier onderhoud. D. BRONNEN Cartografische bronnen Heraldische kaart van het Brugse Vrije door Pieter Pourbus, 1571, gekopieerd door Pieter Claeissens jr. 1601, facsimile-uitgave, Universitaire Pers, Leuven, 60. Carte topographique de la partie de la Belgique comprise entre Gand et Tournay, Maestricht et Liège, levée par Villaret, Ingénieur du Roi, 1748, Institut National de l Information Géographique et Forestière-Saint-Mandé (France), schaal 1: Kabinetskaart van de Oostenrijkse Nederlanden voor Zijn Koninklijke Hoogheid de Hertog Karel Alexander van Lotharingen, Jozef Jean François de Ferraris, Koninklijke Bibliotheek van België, uitgegeven in , schaal 1: herleid naar 1: Gereduceerde Kadasterkaart van België, Dépôt de la Guerre, uitgegeven in , schaal 1: Atlas Cadastral parcellaire de la Belgique, Philippe-Christian Popp, uitgegeven in , schaal 1:5000. Topografische kaart van België, Philippe Vandermaelen, uitgegeven in , schaal 1: Topografische kaarten van België, Eerste editie, Krijgsdepot, uitgegeven in , schaal 1: Topografische kaarten van België, Tweede editie, Militair Cartografisch Instituut, uitgegeven in , schaal 1: Topografische kaarten van België, Derde editie, Militair Cartografisch Instituut, uitgegeven in , schaal 1: Topografische kaarten van België, Herziening derde editie, Militair Cartografisch Instituut, uitgegeven in , schaal 1: Kaart van België, Militair Cartografisch Instituut, uitgegeven in , schaal 1: Kaart van België, Militair Geografisch Instituut, uitgegeven in , schaal 1: Dossiernummer: 4.001/31005/130.1 Pagina 5 van 6

6 Topografische basiskaart numerieke reeks, Nationaal Geografisch Instituut, uitgegeven in 2009, schaal 1: Literatuur MICHOLT F. 1980: Parkbegraafplaats Blauwe Toren, Groenkontakt 6, Beeldmateriaal Luchtfoto Vlaanderen, zomer kleur (Agiv) Luchtfoto Vlaanderen, zomer kleur (Agiv) Luchtfoto Vlaanderen, winter kleur (Agiv) Mondelinge informatie Arnout Zwaenepoel, bioloog, 3 februari 2015 Maarten Vansteenhuyse, Groendienst Brugge, 3 december 2015 Luc Maene, Groendienst Brugge, 14 december 2015 E. FOTOBIJLAGE BIJ HET DOSSIER De fotoregistratie van de fysieke toestand, gevoegd als bijlage bij het Ministerieel Besluit bevat alle relevante foto s bij deze bescherming. F. OMGEVINGSPLAN BIJ HET DOSSIER Afzonderlijk document G. KAARTEN Dit dossier bevat geen kaarten. Koen Himpe, 18 maart 2016 Dossiernummer: 4.001/31005/130.1 Pagina 6 van 6