Herziening. belastingstelsel. Hoofdstuk 2.5. Sociaal-economische en maatschappelijke ontwikkelingen

Transcriptie

1 Herziening belastingstelsel Hoofdstuk 2.5 Sociaal-economische en maatschappelijke ontwikkelingen

2 Inleiding De koopkracht van Nederlanders stijgt in 2015 gemiddeld met een half procent. Vrijwel iedereen gaat er in koopkracht op vooruit, met uitzondering van kostwinners en ouderen. Voor hen geldt dat zij het komende jaar op de nullijn blijven steken. Dit blijkt uit doorrekeningen van de effecten van de Begrotingsplannen voor het jaar De doelstelling van het tussen de VVD en PvdA gesloten regeerakkoord in combinatie met aanvullende pakketten, het koopkrachtpakket en het in 2013 gesloten herfstakkoord, lijkt hiermee niet te worden behaald. De maatregelen in het regeerakkoord en in de voornoemde pakketten zouden in zijn totaliteit immers moeten leiden tot een evenwichtige uitkomst met betrekking tot het inkomensbeleid. Bovendien zou het eraan moeten bijdragen dat werken moet lonen. Op aandringen van de SGP is er zelfs een belastingcommissie, commissie Van Dijkhuizen, in het leven geroepen om onder meer na te denken over een meer leefvormneutrale inkomstenbelasting. Vooralsnog lijkt het er niet op dat het rapport van deze belastingcommissie op een gretige ontvangst mag rekenen bij de fiscale beleidsmakers in politiek Den Haag. Achtergronden De afgelopen decennia hebben de hypotheekfinanciering en de pensioenvorming als communicerende vaten gewerkt. De gemiddelde Nederlander stelde veel inkomen uit naar de toekomst via pensioenvorming, en leende dat geld grotendeels weer terug voor de financiering van de eigen woning. De fiscaliteit heeft voor zowel de hypotheekfinanciering als voor de pensioenopbouw bijgedragen aan luchtbelvorming, wat van overheidswege lange tijd werd gestimuleerd. Het resultaat is dat Nederland een land geworden is dat met hoge inkomstenbelastingtarieven verhoudingsgewijs weinig belastingopbrengsten heeft gerealiseerd. Het Nederlandse belastingstelsel kent een schijvenstelsel van belastingtarieven. Bij verschillende inkomens zijn verschillende progressieve tarieven van toepassing. Het is echter een illusie te denken dat Nederland nog een belasting naar draagkracht kent. De netto belastingdruk in Nederland is sterk afhankelijk van factoren als de leefvorm, de woonsituatie en het vermogen om een bepaald inkomen te verdienen. De inkomstenbelasting is in combinatie met de diverse sociale regelingen complex en zit vol met prikkels die leiden tot tenminste calculerend gedrag. Belastingplannen kabinet-rutte II Het kabinet geeft in het belastingpakket 2014 voor het eerst uitvoering aan het uitgangspunt dat werken moet lonen, door de maxima van de algemene heffingskorting en de arbeidskorting te verhogen, onder meer op grond van de in het regeerakkoord voorziene stapsgewijze verhoging van de arbeidskorting, oplopend tot 500 euro in De heffingskorting kwam bij de belastingherziening in 2001 in de plaats van de belastingvrije som. De gedachte hierachter was dat een belastingvrije som hogere inkomens de inkomens die vallen in een hoger belastingtarief zou bevoordelen. Waar de belastingvrije som werd afgetrokken van het belastbare inkomen, is de heffingskorting een voor iedereen gelijk bedrag dat in mindering komt op het te betalen belastingbedrag. Een verhoging van zowel de arbeidskorting als de algemene heffingskorting, komt daardoor relatief het meest ten gunste van lagere inkomens. Aan de in het Belastingplan 2014 aangegeven verhoging van de arbeidskorting wordt in het Belastingplan 2015 verder uitvoering gegeven. Bovendien is nog een 500 miljoen euro budget gecreëerd voor een verdere verhoging van de arbeidskorting. Verder is het Belastingplan 2015 bescheiden als het gaat om concrete maatregelen en wordt het vooral overschaduwd door de brief Keuzes voor een beter belastingstelsel. Uit deze brief volgt dat vermindering van de complexiteit van de fiscale wet- en regelgeving, en een beter werkende arbeidsmarkt via lastenverlichting op arbeid, de doelen van het kabinet zijn, welke doelen op haar beurt het resultaat zouden moeten zijn van een belastinghervorming. Met een herschikking van fiscale lasten kan een maatschappelijke winst worden behaald ter omvang van zo n banen, zo stelt het kabinet, in navolging van de commissie Van Dijkhuizen, vast. Hoewel voor de kabinetsbrief hoogstwaarschijnlijk geen doorrekening zal zijn gemaakt om de omvang van de verwachte maatschappelijke winst vast te stellen, blijkt uit CPB-modellen dat het aantal banen toeneemt naarmate het verschil tussen netto loon en een netto uitkeringsalternatief groter wordt. Om de voornoemde maatschappelijke winst te realiseren, is daarom een omvangrijke lastenverschuiving vereist. De voornaamste mogelijkheid die hiervoor in aanmerking lijkt te komen is een verhoging van belastingen op consumptie, zoals de omzetbelasting. Het CPB heeft vastgesteld dat een uniformering van de omzetbelasting tot aanzienlijke welvaartswinst kan leiden, met name voor Nota Arbeidsvoorwaardenbeleid

3 het midden- en kleinbedrijf. Politiek ligt een stelsel waarbij het lage btw-tarief flink omhoog zal gaan gevoelig. Tijdens de Algemene Financiële Beschouwingen in het najaar van 2014 is door de staatssecretaris van Financiën echter duidelijk gemaakt dat er geen taboes zijn als het gaat over de herziening van het belastingstelsel. Een vlaktaks, waarbij vrijwel alle inkomens hetzelfde worden belast, zou daarom een optie kunnen zijn voor het herzien van het belastingstelsel. Verschil belastingdruk tussen kostwinners en tweeverdieners De fiscale wetgeving is zodanig ingeregeld, dat het arbeidsinkomen belast wordt bij de belastingplichtige die het inkomen heeft genoten (op individueel niveau) en het vermogensinkomen vrij toerekenbaar is tussen de partners (gezinsbenadering). Omdat het inkomen uit arbeid de grootste inkomenscomponent is, betalen kostwinners vanuit de gezinsbenadering beoordeeld - onder de huidige systematiek van belastingheffing meer belasting dan tweeverdieners met gelijke inkomens. In de begrotingsafspraken in het herfstakkoord van 2013 is overeengekomen dat de volledige afbouw van de algemene heffingskorting teruggedraaid wordt. Het terugdraaien van deze maatregel in de vierde belastingschijf zorgde voor een lastenverlichting van 480 miljoen euro en een daling van de marginale belastingdruk, weliswaar uitgaande van de situatie zoals deze eerder was voorzien in het Belastingplan Voorts werd om op korte termijn de bestedingen verder te stimuleren, het tarief in de eerste schijf in 2014 verlaagd. De maatregelen uit het herfstakkoord resulteerden in de toezegging van het kabinet dat kostwinners met een modaal inkomen er bijna 3 procent in inkomen op vooruit zouden gaan, mede doordat in de nieuwe huishoudentoeslag het kindgebonden budget gecombineerd zou worden. Inmiddels is duidelijk geworden dat de invoering van een nieuwe huishoudentoeslag, vanwege de complexiteit ervan, onhaalbaar is gebleken. De conclusie lijkt te zijn gerechtvaardigd dat het huidige belastingstelsel, dat sterk gericht is op arbeidsparticipatie, niet fundamenteel gewijzigd wordt. Telkens blijkt dat het ondoenlijk is hierin een trendbreuk te bereiken. Transparantie in het belastingstelsel Politiek opportunisme heeft ertoe geleid dat het Nederlandse belastingstelsel de afgelopen jaren, als gevolg van vele beleidsmatige ingrepen, verworden is tot een nauwelijks te doorgronden stelsel. De vele aanpassingen en toevoegingen doen afbreuk aan de effectiviteit van het belastingstelsel en zijn strijdig met de telkens weer voorgenomen wens tot vereenvoudiging. Voor de gewone Nederlandse burger is het Nederlandse belastingstelsel met verschillende belastingtarieven en heffingskortingen - nauwelijks meer te bevatten. Als voorbeeld van een inconsistentie in het huidige belasting- en toeslagenstelsel kan gelden het feit dat inkomensondersteuning vormgegeven wordt door uit te gaan van draagkracht op huishoudniveau, terwijl de inkomstenbelastingheffing, die een belastingheffing naar draagkracht beoogt te zijn, op individuele basis plaatsvindt. Een ander voorbeeld waarbij vraagtekens geplaatst kunnen worden is de stapsgewijze vermindering van de overdraagbare algemene heffingskorting voor partners die geen betaalde arbeid verrichten. Hierdoor zal het verschil in belastingdruk tussen kostwinners en tweeverdieners in de toekomst opnieuw toenemen. Transparantie over de doelen in het belastingstelsel zal het draagvlak voor belastingheffing kunnen vergroten. Hoewel het kabinet op andere terreinen regelingen zegt aan te pakken, bijvoorbeeld bij de integratie van de toeslagen, lijkt het kabinet wat minder slagvaardig als het gaat om het creëren van toegankelijkheid en openheid van het belastingstelsel. Het invoeren van een vlaktaks zou hiervoor welkom zijn. Vlaktaks Uit diverse studies is gebleken dat de verbetering van de overheidsfinanciën bij voorkeur behaald wordt door beperking van de overheidsuitgaven, en niet door belastingverhoging. Belastingverhoging remt de groei. Daarom moet de belasting worden geheven over een zo breed mogelijke grondslag en met een zo uniform mogelijk tarief, zodat tarieven laag kunnen blijven en markten zo min mogelijk worden verstoord. Hiervan uitgaande zou het wenselijk zijn om het huidige belastingsysteem, met de reeds bestaande vlaktaksen in box 2 en box 3, uit te breiden met een vlaktaks op inkomen uit arbeid (box 1). Een fundamentele vereenvoudiging van het belastingstelsel op deze punten is noodzakelijk om het hierboven weergegeven probleem van verschillen in belastingdruk tussen eenverdieners en tweeverdieners aan te pakken. Het invoeren van een vlaktaks op inkomen uit arbeid heeft verschillende voordelen. Voor iedereen geldt hetzelfde belastingtarief, ook ten aanzien van de aftrekposten. De overheid beïnvloedt niet langer de keuzes in een gezin via de belastingtarieven, bijvoorbeeld als het gaat om de vraag wie in een gezin hoeveel uren werkt. De vlaktaks maakt een einde aan de tegenstelling tussen gezinsdraagkracht en de individuele draagkracht. In de politiek wordt gesproken over een leefvormneutrale belasting- 30 Nota Arbeidsvoorwaardenbeleid 2015

4 heffing. Bovendien wordt als gevolg van het invoeren van een vlaktaks het belastingsysteem veel eenvoudiger. Voor werkgevers wordt het eenvoudig om aan werknemers aan te geven hoeveel netto besteedbaar blijft van een uur extra werken. Door een vlaktaks dragen werkgevers voortaan de loonheffingen, die dienen als voorheffing van de inkomstenbelasting, af als vast percentage van de totale loonsom van alle werknemers. Dat betekent een administratieve lastenverlichting en besparing in de uitvoeringskosten. In de aangifte inkomstenbelasting wordt door de werknemer het gebruteerde loon aangegeven en kan de loonsomheffing als voorheffing verrekend worden. Heffingskortingen en toeslagen worden, zonder tussenkomst van de werkgever, rechtstreeks met de fiscus verrekend. Voorts heeft een vlaktaks op looninkomen als voordeel dat het belastingtarief op inkomen uit arbeid dichter bij het tarief op inkomen uit vermogen komt te liggen, zodat de kunstmatige fiscale prikkel om het eigen huis en eigen onderneming met vreemd vermogen in plaats van eigen vermogen te financieren minder wordt. Het wegnemen van deze kunstmatige fiscale prikkel zal ertoe leiden dat er een gezondere financieringsstructuur van hypotheken tot stand wordt gebracht, omdat meer lenen dan nodig, fiscaal niets méér oplevert. Voor het eigen huis hangt dit vooral samen met het hogere marginale tarief van maximaal 51,5 procent waartegen de hypotheekrente mag worden afgetrokken in box 1 ten opzichte van het tarief van 30 procent op het forfaitaire rendement van het vermogen in box 3. Als nadeel van de vlaktaks wordt door menigeen het denivellerende effect ervan genoemd. Doordat een vlaktaks een lager marginaal tarief kent dan het huidige toptarief in de loon- en inkomstenbelasting zullen vooral topverdieners een voordeel van de vlaktaks genieten. Dit houdt in dat de vlaktaks de inkomensverschillen tussen rijk en arm groter maakt, doordat het maximum tarief in de inkomstenbelasting verlaagd wordt van 52 procent tot circa 38 procent. Dit denivellerende effect kan worden opgeheven door het hanteren van een topinkomenheffing, ook wel een solidariteitsheffing genoemd. Dit is een extra heffing op het totale inkomen uit en in verband met arbeid, die vanaf een zeker topinkomen toepassing vindt. Hierdoor worden de inkomensvoordelen aan de bovenkant van het inkomensgebouw afgeroomd. De aftrekposten in box 1 dienen vervolgens alleen verrekend te worden tegen het lagere algemene vlaktakstarief. Een soortgelijke maatregel kan gevonden worden in de aftrekbaarheid van hypotheekrente. Met ingang van 2014 is de hypotheekrente voor mensen in de hoogste inkomstenbelastingschijf niet meer aftrekbaar tegen 52 procent, maar wordt dit in 28 jaar met 0,5 procent per jaar stapsgewijs teruggebracht naar 38 procent. Een andere eenvoudige, doch belangrijke, voorgestelde aanpassing betreft de omzetting van de huidige afnemende werkgeversbijdrage in de Zorgverzekeringswet (Zvw) in een proportionele Zvw-loonsomheffing. In 2014 droeg iedere werkgever tot een inkomen van ruim vijftigduizend euro 7,5 procent van het inkomen af. Door diverse beleidseconomen wordt voorgesteld dat, na invoering van de vlaktaks, van ieder inkomen 4 tot 5 procent afgedragen wordt voor de zorg. Hierdoor wordt het denivellerende effect van de vlaktaks aan de onderkant beperkt. Bovendien wordt huidige ingewikkelde financiering overboord gezet en wordt gekozen voor een meer houdbare financiering van de zorg. Aanbevelingen in het rapport van de commissie Van Dijkhuizen Begin 2012 heeft de toenmalige staatssecretaris Weekers van Financiën de Commissie inkomstenbelasting en toeslagen geïnstalleerd. Op 17 juni 2013 heeft de commissie het eindrapport uitgebracht. De commissie is van oordeel dat, gelet op de financiële en economische crisis, het in de eerste plaats belangrijk is dat de arbeidsparticipatie wordt gestimuleerd door het meer lonend maken van werk. De Franse econoom Piketty toonde in zijn spraakmakende studie over ongelijkheid aan dat arbeid onvoldoende loont. Een tweede reden om de arbeidsparticipatie te bevorderen hangt samen met de vergrijzing, die hoge kosten met zich brengt die gedragen moeten worden door de werkzame bevolking. In dit kader stelt de commissie hiertoe voor om de tarieven van de loon- en inkomstenbelasting te verlagen. De eerste tot en met de derde belastingschijf vervangt de commissie door één schijf van 37 procent. Het tarief van de tweede schijf wordt 49 procent. De eerste schijf loopt door tot het niveau van de huidige derde schijf verhoogd met circa euro en komt daarmee op circa euro maar loopt volgens de voorstellen op tot circa euro in miljoen van de 13 miljoen belastingplichtigen, ofwel 93 procent van de belastingplichtigen, valt dan in de lange eerste schijf. Het aantal belastingplichtigen dat momenteel in de vierde tariefschijf van 52 procent valt, valt onder het voorstel in de tweede (en hoogste) schijf en blijft wat betreft omvang ongeveer gelijk. De voorstellen van de commissie Van Dijkhuizen kunnen als een sociale vlaktaks beschouwd worden. Met het overnemen van deze adviezen wordt het mogelijk Nota Arbeidsvoorwaardenbeleid

5 om te komen tot een eenvoudiger, transparanter en verbeterd belastingstelsel. Een stelsel dat er ook voor zal zorgen dat de goede belastingmoraal in Nederland behouden blijft en mogelijk nog beter maakt. In navolging van de commissie Van Dijkhuizen, stelt het kabinet dat met een herschikking van fiscale lasten een maatschappelijke winst kan worden behaald ter omvang van zo n banen. Om deze maatschappelijke winst te realiseren, is een omvangrijke lastenverschuiving nodig. Eén van de mogelijkheden om dit te bereiken is een uniformering van het tarief van de belastingen op consumptie, zoals de BTW, ten gunste van een vermindering van de loon- en inkomstenbelasting. Dit houdt in dat er nog maar één Btw-tarief zal zijn in plaats van twee Btwtarieven. Dit blijkt eveneens uit de kabinetsbrief. Ook de OESO meent dat overheden er verstandig aan zouden doen om de loon- en inkomstenbelasting te verminderen en deze te vervangen door minder schadelijke consumptiebelastingen. Visie RMU Het kabinet Rutte II ziet een participatiesamenleving als ideaal. Een samenleving waarbij zorg voor elkaar, via vrijwilligerswerk en mantelzorg, maar ook zorg van ouders voor hun kinderen (weer) tot norm wordt verheven. Het huidige belastingstelsel gaat uit van een concept van de nutsmaximaliserende homo economicus. Ofwel, ieder voor zich. De RMU meent dat het huidige belastingstelsel daarom fundamenteel herzien moet worden. De RMU wil naar een belastingstelsel toe waar de eigen verantwoordelijkheid van de burger voorop staat. Het fiscale systeem moet voldoende prikkels bevatten om een eigen inkomen te verwerven. De staat blijft echter wel een schild voor de zwakken, met dien verstande dat voorzieningen moeten werken als een vangnet. Met aandacht voor de zelfredzaamheid van de burger. De RMU ziet voordelen in de invoering van de vlaktaks. Natuurlijk moet bij invoering het principe van gelijke kansen voor iedereen gelden. Denk bij gelijke kansen aan werk, scholing en zorg, maar zonder een gedetailleerde invulling op het gebied van wonen, inkomen, kinderen, enz. Er zijn ook nadelen aan de vlaktaks, bijvoorbeeld de positie van ouderen. Zij gaan fors meer betalen dan in het huidige systeem door de fiscalisering van de AOW. Hier moet aandacht voor zijn, bijvoorbeeld door de AOW-ers zonder een substantieel aanvullend pensioen te compenseren in de vorm van een in de tijd aflopend vrijstellingsbedrag voor niet- AOW-inkomen. De RMU is van mening dat een vlaktaks een elegante uitweg is om de premieheffing volksverzekeringen te fiscaliseren en de AOW-vrijstelling voor AOW ers langs de weg van de geleidelijkheid (in een periode van 18 jaar per jaar 1 procent om te zetten in belasting) weg te werken. Een ander nadeel is de maatschappelijke weerstand tegen het vergroten van inkomensverschillen, hoewel dit kan worden opgelost door het invoeren van een topinkomenheffing. Daar tegenover staat het uitgaan van afhankelijkheid van eigen inzet en de prikkel tot vlijt en zelfredzaamheid. Het loont bij een vlaktaks meer om zich actief op te stellen. Het is sterk afhankelijk van iemands visie op de arbeidsmarkt en de economie hoe de vlaktaks wordt geduid. Dit brengt tegelijkertijd met zich mee dat als nadeel van de invoering van een vlaktaks kan worden aangevoerd dat het niet ondenkbaar is dat een vlaktaks mensen meer op zichzelf terugwerpt en als gevolg hiervan de zelforiëntatie 32 Nota Arbeidsvoorwaardenbeleid 2015

6 toeneemt. Uitgaan van afhankelijkheid van eigen inzet kan ertoe leiden dat een meer hardvochtige houding wordt aangenomen door individuen of een gebrek aan begrip voor het ongeluk van anderen. Tegenover nadelen staan echter ook voordelen: Het biedt helderheid, men weet waar men aan toe is. Het is helder wat een extra uur werken oplevert. Verlaging van de uitvoeringskosten voor overheid en bedrijfsleven. Sociale herverdeling van inkomen met een beperkt aantal heffingskortingen. De vlaktaks zorgt voor een fundamentele aanpak in de nu bestaande ongelijkheid in het netto besteedbaar inkomen tussen eenverdieners en tweeverdieners, doordat het de inkomstenbelasting leefvormneutraal maakt. Hoewel een uniformering van het BTW-tarief weliswaar maatschappelijke welvaartswinst zal opleveren, moet niet uit het oog worden verloren dat de BTW op primaire levensbehoeften hierdoor ook hoger zal zijn. Indien daarnaast een tarief op arbeidsinkomen ingevoerd zou worden dat hoger is dan het belastingtarief dat in huidige vorm geldt voor mensen aan de onderkant van het loongebouw, zal dit tot ongewenste inkomenseffecten leiden voor deze inkomensgroep. Om die reden is de RMU van mening dat een uniformering van het btw-tarief alleen in een alomvattend pakket aan belastinghervormingen mogelijk gemaakt kan worden, in samenhang met een vermindering van de loon- en inkomstenbelasting, waarbij vooral de laagste inkomensgroepen niet geconfronteerd mogen worden met negatieve inkomenseffecten. Alles afwegende is de RMU voor een vlaktaks. Daarbij moeten grote inkomenseffecten, zowel in negatieve als positieve zin worden vermeden of in ieder geval met behulp van een overgangsregeling worden gedempt. De RMU staat positief tegenover de voorstellen van de commissie Van Dijkhuizen in het eindrapport Inkomstenbelasting en toeslagen. De plannen voorzien erin het belastingstelsel te vereenvoudigingen, arbeid lonender te maken als gevolg van de lagere inkomstenbelasting en heeft bovendien een sociale vlaktaks in zich, waardoor de inkomensvoordelen aan de bovenkant van het loongebouw afgeroomd worden. Een uniformering van het Btw-tarief heeft voordelen. Een verschuiving van de directe belastingen naar de indirecte belastingen draagt bij aan een meer stabiele belastingopbrengst. Indirecte belastingen kunnen minder gemakkelijk worden ontweken dan directe belastingen en de opbrengst van deze belastingen vertoont kleinere conjuncturele schommelingen. Ook past een uniformering in een internationale trend van uniformering van de Btw-tarieven. Nota Arbeidsvoorwaardenbeleid