Bovenlokale samenwerking bij zorg voor de jeugd

Transcriptie

1 Bovenlokale samenwerking bij zorg voor de jeugd Een handreiking voor het maken van keuzes in bovenlokale samenwerking op het terrein van de zorg voor jeugd

2 Inhoudsopgave Inleiding 3 Leeswijzer 4 1. Vertrekpunten decentralisatie jeugdzorg 5 2. Op welke schaal kan ik de jeugdzorgopgaven het beste organiseren? 6 3. Hoe organiseer ik de bovenlokale samenwerking? 15 A Hoe organiseer ik de bovenlokale samenwerking bij zorg voor jeugd tussen gemeenten en (jeugd)zorgaanbieders? 16 B. Hoe organiseer ik de bovenlokale samenwerking voor jeugd tussen gemeenten onderling? 23 Bijlagen 27 A. Relevante rapporten en websites 27 B. Afkortingenlijst 27 C. Respondenten 28 2 Bovenlokale samenwerking bij zorg voor de jeugd

3 Inleiding De decentralisatie van de jeugdzorg staat hoog op de agenda bij gemeenten én bestuurders is het jaar waarin gemeenten concrete afspraken met collega-gemeenten en zorgaanbieders voorbereiden om in 2015 klaar te zijn 1. Vragen die op dit moment bij veel gemeenten spelen zijn: op welke schaal organiseer ik de jeugdopgaven: lokaal, regionaal of bovenregionaal? Hoe organiseer ik de bovenlokale samenwerking, zowel tussen gemeenten onderling als met aanbieders van jeugdzorg? Om een antwoord te geven op deze vragen is in opdracht van het Transitiebureau Jeugd (een samenwerking van de ministeries van VWS, VenJ en de VNG) en in samenwerking met het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties deze handreiking opgesteld. Overzicht en handvatten in veelheid van keuzes Deze handreiking biedt overzicht en helpt bij het maken van inhoudelijke keuzes in de samenwerking op het terrein van jeugdzorg. We brengen beschikbare informatie samen in beknopte overzichten. We bieden een afwegingskader voor gemeenten om keuzes te maken in de wijze waarop zij zorg voor jeugd op een passende manier kunnen uitvoeren en inkopen. We bieden richting, maar schrijven bewust geen ultieme verdeling. De handreiking biedt de bouwstenen die gemeenten kunnen gebruiken bij het maken van keuzes op maat. De handreiking is bedoeld als richtingaanwijzer en checklist voor het aangaan van het gesprek binnen gemeenten, gemeenten met elkaar en met aanbieders. Transitie en transformatie Op het moment van schrijven is de nieuwe Jeugdwet nog in concept. De contouren van de wet zijn wel helder: bestuurlijke en financiële verantwoordelijkheid voor een groot aantal voorzieningen, inclusief de gespecialiseerde zorg, worden bij de gemeente neergelegd. Deze transitie gaat gepaard met inhoudelijke vernieuwing. Gemeenten zetten in op een transformatie, waarbij de nieuwe zorg voor jeugd wordt opgezet volgens andere manieren van denken en handelen. Tegelijkertijd zal in de eerste overgangsjaren ook de continuïteit van zorg gewaarborgd moeten worden. De handreiking is opgesteld in de geest van de concept Jeugdwet en het toekomstperspectief van gemeenten 2. Ondanks de duidelijke raakvlakken die er zijn tussen jeugdzorg en andere leefgebieden (werk, inkomen, schulden of psychische problemen van de ouders) richten we ons in deze handreiking vooral op de jeugdzorg. Selecteer op maat De handreiking is gemaakt voor alle gemeenten. De context is per gemeente echter verschillend. Niet iedere gemeente is even ver in het maken van keuzes en afwegingen. De handreiking is zo opgezet dat het mogelijk is om gericht die onderdelen te selecteren die aansluiten bij de specifieke fase waarin de eigen gemeente zich bevindt. Dynamische handreiking Het veld van de zorg voor jeugd is volop in beweging. Veel gemeenten verkennen nieuwe organisatievormen. Op dit moment vinden ze het echter vaak nog te vroeg om met deze nieuwe vormen al expliciet als voorbeeld te worden opgenomen in deze handreiking. Dit maakt dat het aantal voorbeelden in de handreiking nu nog beperkt is. Op het moment dat deze voorbeelden wel voorhanden zijn, worden deze gepubliceerd voor gemeenten op Deze voorbeelden kunnen ook worden opgenomen in een versie 2.0 van de handreiking in de tweede helft van Daarmee is de handreiking een dynamisch document in een dynamische context. Bij het opstellen van de handreiking is gebruik gemaakt van de inzichten en ervaringen van verschillende gemeenten, provincies, zorgaanbieders en bureaus jeugdzorg. Met veel enthousiasme hebben de vertegenwoordigers van deze organisaties hun kennis ingebracht. Hiervoor willen wij hen hartelijk danken. Ook is gebruikgemaakt van diverse rapporten die gaan over de decentralisatie van de jeugdzorg. In de bijlage is een overzicht van de respondenten en een lijst met relevante rapporten opgenomen. 1 Zie voor meer informatie over het tijdspad op spoorboekje transitie jeugdzorg, dromen zijn doelen met deadlines 2 Zie voor meer informatie, dossier transitie jeugdzorg, aanleiding, website Nederlands Jeugdinstituut Bovenlokale samenwerking bij zorg voor de jeugd 3

4 Leeswijzer Lees hierover: 2. Op welke schaal kan ik de jeugdzorgopgaven het beste organiseren (Lees verder op pag. 7) de centrale opgaven argumenten voor schaalgrootte kenmerken huidige organisatie toekomstperspectief organisatie?! 1. Vertrekpunten decentralisatie jeugdzorg (Lees verder op pag. 6) A. Hoe organiseer ik de bovenlokale samenwerking bij zorg voor jeugd tussen gemeenten en (jeugd)zorgaanbieders? 3. Hoe organiseer ik bovenlokale samenwerking? (Lees verder op pag. 16) B. Hoe organiseer ik de bovenlokale samenwerking bij zorg voor jeugd tussen gemeenten onderling? Figuur 1 Leeswijzer handreiking bovenlokale samenwerking zorg voor jeugd 4 Bovenlokale samenwerking bij zorg voor de jeugd

5 1. Vertrekpunten decentralisatie jeugdzorg Om de zorg voor jeugd anders en beter te organiseren, hebben wij bij het opstellen van deze handreiking de volgende vertrekpunten gehanteerd: Eigen kracht: ouders zijn verantwoordelijk voor de zorg voor hun kind. Bijna alle ouders hebben wel eens vragen over de opvoeding of ervaren opvoedingsonmacht. Dit is normaal. Het sociale netwerk van ouders kan ondersteunen bij het komen tot een oplossing voor deze vragen. Door de sociale netwerken te versterken en ouders te helpen om in gesprek te gaan met mensen uit hun leefomgeving (zoals ouders op schoolplein, de buurvrouw) kunnen vragen en signalen vroeg opgepakt worden. Professionals moeten erop gericht zijn kinderen, ouders en hun sociale netwerk zo toe te rusten dat opgroeien en opvoeden uitdagingen zijn waarmee zij zelfstandig kunnen omgaan. De inrichting van het jeugdstelsel moet zo zijn ingericht dat burgers zelf beter zijn toegerust om goed voor zichzelf te zorgen 3. Dit vraagt een andere inrichting, een transformatie in rollen van overheid, professional en de burger zelf. Opvoeden versterken: bij het versterken van het gewoon opvoeden spelen de professionals in de leefwereld van het gezin (onder andere school, CJG en sportleraar) een cruciale rol 4. Door de handelingsbekwaamheid bij opvoedingsonmacht van deze professionals te versterken, kunnen er in een vroeg stadium signalen en vragen worden opgepakt. Dit vraagt indien nodig snel kunnen op- en afschalen naar de eerste- en tweedelijnszorg. De verwachting is dat door een combinatie van meer preventieve inzet en snelle oplossingen situaties minder escaleren en er minder vaak en minder langdurig tweedelijnszorg ingezet hoeft te worden. Het kind en het gezin staan centraal: om te komen tot een duurzame oplossing voor een zorgvraag over een kind is het belangrijk om niet het kind maar het gezin centraal te stellen. Dit betekent een verschuiving van het individuele kind met problemen naar netwerken van betrokken burgers die zich laten faciliteren door professionals. Concreet wordt niet alleen bij de vraagverheldering het gezinssysteem betrokken, maar ook bij het komen tot oplossingen is de inzet van (alle) gezinsleden gewenst. In plaats van de cliënt (kind/jongere) door de keten te leiden (zoals dat in het oude systeem werkte), organiseer je de hulpverlening om het gezin heen. Eén gezin, één plan, één hulpverlener is hierbij een belangrijk uitgangspunt. Zorg voor jeugd lokaal, tenzij: de zorg voor het kind organiseren we zoveel mogelijk van onderaf en zo dichtbij mogelijk. Om aan te sluiten bij de lokale behoeften en cultuur is het noodzaak dat zorg zoveel mogelijk lokaal wordt uitgevoerd. In de praktijk kan dit betekenen dat de zorg regionaal of bovenregionaal wordt ingekocht, maar wel zo veel mogelijk lokaal wordt uitgevoerd. In de handreiking wordt dit onderscheid tussen uitvoeren en inkopen steeds gemaakt. Innovatie en ontkokering: de organisatie van de jeugdzorg moet effectiever én efficiënter. Alleen de nieuwe verantwoordelijkheden overnemen en vervolgens zo veel mogelijk bij het oude laten, is geen optie voor gemeenten. Er is een verandering nodig om met minder middelen de jeugdzorg effectiever te maken. Daarbij komt dat de decentralisatie van de jeugdzorg niet op zichzelf staat, maar samenhangt met decentralisaties op het terrein van werk en inkomen en de AWBZ (begeleiding en mogelijk ook andere functies). Een probleem van een kind gaat vaak samen met problemen op één of meer andere leefgebieden (waarbij soms het kind niet eens de oorzaak van het probleem is). Het gaat dan niet meteen om multi-probleemgezinnen. In elke gezinssituatie kan een disbalans ontstaan als er op één of meerdere leefgebieden problemen ontstaan. Juist nu is de kans voor gemeente en aanbieders om samen een integrale aanpak te ontwikkelen, waarbij er generalistische/ afgestemde hulp is voor problemen op de verschillende leefgebieden. In deze handreiking zijn ingrediënten voor het toekomstperspectief opgenomen die als basis dienen voor de nodige innovatie en ontkokering. 3 Zie Programmaplan Om het kind!, hervorming zorg voor de jeugd, gemeente Amsterdam, Zie opvoeden versterken, door prof. dr. T.A. van Yperen en drs. P.M. Stam, november 2010, onafhankelijk advies in opdracht van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten Bovenlokale samenwerking bij zorg voor de jeugd 5

6 2. Op welke schaal kan ik de jeugdzorgopgaven het beste organiseren? De gemeente moet ervoor zorgen dat er een fit is tussen de zorgvraag in haar gemeente en het zorgaanbod 5. Om de jeugdzorgopgaven effectief en efficiënt uit te voeren, is gemeentelijke samenwerking en uitvoeringskracht nodig. De belangrijkste redenen hiervoor zijn 6 : het bieden van voldoende expertise in de uitvoering het vergroten van schaalvoordelen in de organisatie, bijvoorbeeld bij inkoop van diensten het kunnen dragen van risico s het zijn van een krachtige partner voor professionele en maatschappelijke partijen De afweging voor de juiste schaalgrootte om de jeugdzorg in de toekomst uit te voeren en in te kopen, roept bij veel gemeenten vragen op: hoe organiseer ik kwalitatief goede zorg voor jeugd dichtbij en zorg ik dat de kosten behapbaar zijn en blijven? Hoe kan ik zorg inkopen in samenwerking met andere gemeenten zonder couleur locale te verliezen? Hoe borg ik dat de huidige zorg voor gezinnen gecontinueerd wordt tijdens en na de transitie? Hoe zorg ik samen met de zorgaanbieders dat de kwaliteit van de specialistische zorg nu en in de toekomst gewaarborgd is? Dit afwegingskader geeft je geen pasklare antwoorden, maar argumenten voor de keuze van schaalgrootte. Wat verstaan wij onder schaal? In de handreiking maken we onderscheid tussen drie schaalniveaus: Lokaal niveau: dit niveau is veelal de eigen gemeente of een combinatie van enkele kleine gemeenten. Bij een grotere gemeente betekent deze schaal een wijk of stadsdeel. Wat ze beiden delen, is dat de schaal klein genoeg moet zijn om de nabijheid van zorg te garanderen. Tegelijkertijd moet de schaal ook groot genoeg zijn, zodat de benodigde kwaliteit van zorg geleverd kan worden en de professionals (generalisten) voldoende werk hebben. Als we afgaan op wat gemeenten nu zelf zien en benoemen als gebied waarbij de combinatie van nabijheid, kwaliteit en optimale inzet van professionals kan worden waargemaakt, komen wij voor het lokale niveau uit op een omvang vanaf ongeveer tot inwoners. Regionaal niveau: dit niveau komt overeen met de regio s die nu al bestaan in het sociaal domein en waarin zorgtaken zijn georganiseerd: denk aan de Wmo-regio s, de jeugdzorgregio s die zich al hebben ontwikkeld, de GGD-regio s en regio s voor maatschappelijke opvang en onderwijs. De precieze omvang van de regio verschilt per regio en domein, maar in de meeste gevallen gaat het om samenwerkingsverbanden van ongeveer 5 tot 20 gemeenten met een gezamenlijk inwoneraantal vanaf ongeveer inwoners 7. Bovenregionaal niveau: dit niveau komt overeen met het niveau waarop nu de zeer specialistische hulp is georganiseerd. Het gaat dan in de praktijk om gebieden die soms nog uitstijgen boven het grootstedelijke en provinciale niveau, vanaf ongeveer inwoners. Het precieze aantal wisselt en hangt samen met de geografische ligging. Bovenregionaal uitvoeren in de Randstad heeft een andere betekenis dan in bijvoorbeeld Noord-Nederland. We maken in de handreiking het onderscheid tussen deze drie schaalniveaus. Er zijn verschillende argumenten die het geschikte schaalniveau bepalen (zie pagina 8). Naast deze drie niveaus is er ook nog sprake van het landelijk niveau. Denk aan landelijke voorzieningen zoals de kennisinstituten, wetenschappelijk onderzoek, inspectie en sommige opleidingen. Ook bij zeer gespecialiseerde zorg bij doelgroepen van kleine omvang kan het voorkomen dat er maar enkele aanbieders over het hele land zijn die deze zorg nu kunnen aanbieden. In 2012 is er een rapport uitgebracht in opdracht van het Transitiebureau WMO 8 bij welke zorgvormen van begeleiding er landelijke afspraken nodig zijn. De criteria die hier worden genoemd, zijn ook relevant voor de organisatie van de jeugdzorg: Het aantal cliënten: het aantal cliënten is zo klein en specifiek dat het moeilijk is om daarvoor een goed aanbod te contracteren waardoor er risico s ontstaan om cliënten goed te bedienen. De ordening van het aanbod: het aanbod is zo geordend en klein dat de decentralisatie ertoe kan leiden dat er extra hoge transactiekosten en/of administratieve lasten ontstaan. De inhoud van het aanbod: de inhoud van het aanbod is zo specialistisch dat de kans op het organiseren van een substituut op lokaal of regionaal niveau moeilijk zal zijn en de drempel voor een aanbieder, om dit als nieuwe dienst aan te gaan bieden, hoog is 9. 5 Tussen institutioneel aanbod en organische vraag: een onderzoek naar de vraag wanneer en hoe gemeenten zouden moeten samenwerken in het organiseren en regisseren van de zorg rondom jeugd en gezin, juni 2011, De Jeugdzaak, pag VNG, Bouwen op de kracht van gemeenten, januari Zie bijvoorbeeld het VNG-rapport Inventarisatie bovenlokale samenwerking transitie jeugdzorg, september 2012, blz.8 8 Zie Overheveling AWBZ WMO, onderzoek naar algemene voorwaarden voor specifieke doelgroepen, Significant mei Zie Overheveling AWBZ WMO, onderzoek naar algemene voorwaarden voor specifieke doelgroepen, Significant mei 2012, pag Bovenlokale samenwerking bij zorg voor de jeugd

7 Wat verstaan we onder uitvoeren en inkopen? In het afwegingskader hanteren wij argumenten die het geschikte schaalniveau bepalen (zie hieronder) voor de wijze van uitvoeren en inkopen. Hieronder leggen wij de begrippen uitvoeren en inkopen uit: Uitvoeren: dit gaat over het daadwerkelijk leveren van de zorg voor jeugd. Inkopen: dit gaat over het contracteren van zorg voor jeugd met de zorgaanbieders. Hoewel strikt genomen het regelen en financieren van de bovenlokale jeugdzorg niet via een inkoopovereenkomst hoeft te worden geregeld (zie varianten in hoofdstuk 3, paragraaf A), vatten wij dit wel samen onder de term inkoop. Welke argumenten bepalen het geschikte schaalniveau? Argumenten die bepalen welk niveau (lokaal, regionaal of bovenregionaal) het meest geschikt is, zijn: Omvang van de doelgroep: komt het vraagstuk veelvuldig voor? Als de doelgroep lokaal erg klein is en de gevraagde zorg daarvan specialistisch (wat vaak het geval is als het om een kleine doelgroep gaat) zijn er schaalvoordelen om de zorg bovenlokaal of bovenregionaal in te kopen. De levering van de zorg kan dan wel lokaal zijn, zo dicht mogelijk bij het kind en zijn of haar eigen leefomgeving. Belang van beschikbaarheid en bereikbaarheid van de zorg: bij die vormen van jeugdzorg waar bijvoorbeeld 24 uurs-bereikbaarheid en het beschikbaar hebben van plekken voor zorg nodig is, is het moeilijker dit op lokaal niveau uit te voeren en in te kopen. Schaal waarop de aanbieders georganiseerd zijn: afhankelijk van het niveau waarop huidige en potentieel nieuwe aanbieders zijn georganiseerd, kan het schaalvoordelen hebben om als gemeente de vraag te formuleren en afspraken te maken op datzelfde niveau. Ook hiervoor geldt dat het uitgangspunt is dat de levering lokaal kan plaatsvinden. Frequentie van de vraag naar zorg: als de zorgvraag onregelmatig is (van jaar tot jaar), maar wel gepaard gaat met hoge kosten kunnen individuele gemeenten veel (financieel) risico lopen. Om dit te beperken, kan het voordelen hebben om regionaal of bovenregionaal afspraken te maken. Benodigde expertise: specialistische expertise vraagt vaak een investering in opleiding en het onderhouden en inzetten daarvan. Door schaal te vergroten, kunnen de kosten per gemeente of regio worden beperkt. Hoe hoger de kostprijs van een zorgproduct is, hoe meer schaalvoordelen het kan opleveren om het zorgproduct bovenlokaal in te kopen. Afwegingskader Op de volgende pagina s presenteren wij een afwegingskader waarin is aangegeven welke schaal zich op inhoudelijke gronden goed leent voor het organiseren van de opgaven in de jeugdzorg. Het afwegingskader is richtinggevend bedoeld, niet dwingend. Het gaat uiteindelijk om het vertalen van de inhoudelijke argumenten naar de eigen gemeente en regio. De opzet van het afwegingskader is als volgt: de opgave staat centraal (1 e kolom) de argumenten voor het niveau / de wijze van uitvoeren en inkopen (2 e kolom) de kenmerken van de huidige organisatie (3 e kolom) het toekomstperspectief van de organisatie ten behoeven van zorgtaken voor jeugd (4 e kolom) Bovenlokale samenwerking bij zorg voor de jeugd 7

8 Opgave Niveau / wijze van uitvoeren en inkopen (schaalgrootte) Kenmerken huidige organisatie Toekomstperspectief organisatie Hoe organiseer ik preventie en signalering? Lokaal uitvoeren en inkopen A Argumenten lokaal uitvoeren en inkopen: het gaat over alle kinderen en gezinnen in de gemeente het preventieve aanbod is algemeen toegankelijk, laagdrempelig en de bereikbaarheid is dicht bij het kind en het gezin. Denk hierbij aan een consultatiebezoek of een opvoedvraag bij het CJG kinderen en gezinnen hebben naast een sociale omgeving van familie, buren en vrienden een omgeving nodig met beroepskrachten (leerkrachten, medewerkers van peuterspeelzalen, kinderopvang, hulpverleners, adviseurs) die zich betrokken voelen bij een gezonde ontwikkeling en die ouders kunnen ondersteunen bij vragen en zorgen en die kunnen signaleren de vindplaatsen (onderwijs, peuterschool, sport, kinderopvang) die samen de pedagogische omgeving van kinderen en jongeren vormen zijn sterk verweven met de lokale infrastructuur lokaal uitvoeren maakt dat professionals goed zijn toegerust met kennis van de omgeving en inwoners. Welzijnswerkers, jongerenwerkers en leraren kennen de risicokinderen, de jongeren en hun ouders door de contacten in de buurt, thuis of op school. Ze hebben algemene kennis en expertise om te kunnen helpen en signaleren signalering en preventie gebeuren vanuit verschillende instanties door breed aanbod signalering: onderwijs, kinderopvang, sport, welzijnswerk, peuterschool, waar de jeugd zich bevindt (nuldelijn) preventief aanbod bestaat uit: niet geïndiceerde ondersteuning/ hulpverlening door gemeenten en onderwijs gefinancierd: (ZAT, VVE, JGZ) CJG: vraagbaak (informatie en advies) voor kinderen, jongeren en ouders voor opvoedingsgerelateerde vragen. signalering: huisarts, GGZ, LVG, et cetera overige activiteiten die het pedagogisch klimaat in de buurt versterken zoals activiteiten georganiseerd door particuliere instellingen, stichtingen of verenigingen om ouders te ondersteunen kijk kritisch naar het huidige aanbod op basis van gewenste maatschappelijke effecten verminder de overlap in aanbod en blijf in gesprek met de aanbieder over wat effectief is vergroot de snelheid tussen signalering en handelen van de personen in de sociale en pedagogische omgeving van het gezin (zoals vrienden, familie en (sport)leraar) door hen handelingsbekwaam te maken voor oppakken van signalen over opvoedingsonmacht/-vragen blijf in gesprek met eerste- en tweedelijnsinstellingen hoe zij handelingsbekwaamheid van de nuldelijn kunnen versterken versterk de relatie tussen preventie en eerstelijnszorg door bijvoorbeeld de inzet van wijkteams B zoek aansluiting bij de ontwikkeling van het passend onderwijs herdefinieer de positie CJG en schoolmaatschappelijk werk in het kader van preventie en de eventueel op te zetten wijkteams A Sommige gemeenten kopen nu ook al activiteiten voor preventie in bij regionale welzijnsinstellingen of GGD-instellingen. Dit doen zij vaak al in samenwerking met andere gemeenten in verband met schaalvoordelen. B Uitleg wijkteam: kijk voor meer informatie voor voorbeelden van een wijkteam op of Achter de voordeur. Voor kleinere gemeenten: lees bij wijkteam, het gemeentelijke kern- of basisteam. Het bereik van het wijkteam kan verschillen: variërend van enkelvoudige problematiek tot meervoudige problematiek. In de kern gaat het wel steeds om laagdrempelige hulp voor jongeren en ouders/verzorgers. 8 Bovenlokale samenwerking bij zorg voor de jeugd

9 Opgave Niveau/wijze van uitvoeren en inkopen (schaalgrootte) Kenmerken huidige organisatie Toekomstperspectief organisatie Hoe organiseer ik (generalistische) gezinsondersteuning via ambulante hulp? Lokaal uitvoeren en regionaal inkopen (dit is geen noodzaak, lokaal inkopen kan ook) Argumenten lokaal uitvoeren: het gaat over een groot deel van de kinderen en gezinnen in de gemeente die kortdurend en eenmalig ambulante hulp nodig hebben. In Nederland heeft ongeveer 85% van de kinderen of ouders geen of eenvoudige vragen/hulp nodig. Denk bijvoorbeeld aan kind maakt geen vriendjes, taalontwikkeling kind (peuter) blijft achter, er is veel ruzie thuis en kind is angstig potentieel van de sociale omgeving en de omgeving van beroepskrachten ook daadwerkelijk benutten (nabijheid) wisselwerking tussen professionals (zowel nulde- als eerstelijn) nodig voor juiste interventies (integraliteit) in het gezin, signalen snel oppakken Argumenten regionaal of lokaal inkopen: aanbieders voor ambulante hulp zijn vaak regionaal georganiseerd financiële voordelen door regionaal in te kopen: versterken van de positie van gemeenten ten opzichte van de aanbieders door gezamenlijk in te kopen meer keuze in aanbieders en daarmee vergroten van concurrentie en lagere prijs keuzevrijheid: houd rekening bij regionale inkoop met keuzevrijheid van burgers (variatie in aanbod versus monopolist) aandachtspunt: hulpverlening wel laten aansluiten bij lokale situatie vier vormen financiering: AWBZ, zorgverzekeringswet, gemeente, provincie vanuit verschillende instellingen onder andere GGZ-instellingen, Jeugdhulp instellingen zelfstandigen zoals psychologen en andere hulpverleners rechtstreekse doorverwijzing vanuit de huisarts naar jeugd-ggz (grote aantallen tegen lage kosten per eenheid) kosten zijn relatief laag dring de specialistische hulp en behandeling terug door nulde- en eerstelijnszorg te versterken zet in op samenhangende en gerichte zorg C aan gezinnen (zowel voor enkelvoudige vragen als voor multi-probleemgezinnen) door introductie van wijkteam werk in het wijkteam vanuit één gezin, één plan,één hulpverlener en versterken eigen kracht stel het wijkteam in staat om snel op en af te schalen naar specialistische hulp stel het wijkteam ook in staat om bij een stabiele gezinssituatie de hulp af te ronden zorg voor een poortwachtersfunctie (verwijsmodel van professional naar professional) maak samenwerkingsafspraken met de huisartsen over inzetten aanvullende hulpverlening en over de rolverdeling ga in gesprek met lokale zelfstandigen/hulpverleners over het aanbod C Zie ook: Bovenlokale samenwerking bij zorg voor de jeugd 9

10 Opgave Niveau/wijze van uitvoeren en inkopen (schaalgrootte) Kenmerken huidige organisatie Toekomstperspectief organisatie Hoe organiseer ik intensieve hulp/behandeling door specialistische aanbieders die ambulant wordt aangeboden? Lokaal uitvoeren in sterke wisselwerking met (boven)regionaal georganiseerde expertise en regionaal inkopen Argumenten lokaal uitvoeren: dit gaat over kinderen en gezinnen die (ernstige) problematiek of multi-problematiek hebben. In Nederland is dit ongeveer 15% van de kinderen D bereikbaarheid van de zorg: belangrijk bij intensieve hulp/behandeling door de specialistische aanbieders is dat hulp zoveel mogelijk in het gezin plaatsvindt. Met mogelijkheid om snel op te schalen naar zwaardere hulpvormen (dagbehandeling/residentieel) en weer af te schalen naar lichtere vormen wanneer dit mogelijk is Argumenten (boven)regionaal inkopen: gespecialiseerde aanbieders zijn vaak regionaal of bovenregionaal georganiseerd financiële voordelen door regionaal in te kopen: versterken van de positie van gemeenten ten opzichte van de aanbieders door gezamenlijk in te kopen regionaal inkopen met als doel professionele contractering, beperken administratieve lasten specialistische hulp kan niet altijd lokaal worden ingekocht: dan is er te weinig keuze en/of slechte prijs/kwaliteit houd bij regionale inkoop rekening met keuzevrijheid van burgers (variatie in aanbod versus monopolist) na besluit (door BJZ en CIZ) doorverwijzen naar specialistische aanbieders onder andere jeugd GGZ, (jeugd)lvb, provinciale instellingen jeugd en opvoedhulp GGZ/LVG en provinciaal gefinancierde jeugdhulp-aanbieders die naast ambulante zorg ook intensieve zorg/ behandeling bieden de duur van de ondersteuning is variabel werk vanuit één gezin, één plan, één hulpverlener. Dit betekent dat dus ook de specialistische aanbieder werkt onder de regie van die ene hulpverlener (of team) en zich richt op de doelen van dat ene (al opgestelde) gezinsplan zet in op hulp rondom gezin door, waar nodig, specialistische hulp gericht erbij te halen durf met elkaar het grensvlak tussen generalistische en specialistische hulpverlening op te zoeken en waar kan op te rekken dring wachtlijsten terug door specialistische zorg in te zetten als het echt nodig is. Zorg voor slim en snel op- en afschalen naar specialistische zorg en houd verbinding met eerstelijnszorg blijf in gesprek met de specialistische aanbieders over de mogelijkheden van het reduceren van zorg verbeter competenties eerstelijnszorg door actievere kennisdeling vanuit specialistische zorgaanbieders maak een keuze wie in de toekomst bepaalt dat specialistische ondersteuning of begeleiding nodig is stuur op effectieve kostenbeheersing (zie hoofdstuk 3) D Zie ook: 10 Bovenlokale samenwerking bij zorg voor de jeugd

11 Opgave Hoe organiseer ik residentiële hulp? Niveau/wijze van uitvoeren en inkopen (schaalgrootte) Regionaal of bovenregionaal uitvoeren en inkopen Argumenten regionaal of bovenregionaal uitvoeren en inkopen: dit gaat over kinderen en gezinnen die (ernstige) problematiek of multi-problematiek hebben en waar het (tijdelijk) nodig is jongeren uit hun thuisomgeving te halen regionaal of bovenregionaal inkopen met koppeling lokaal uitvoeren van preventie en nazorg. Deze koppeling zorgt ervoor dat kans op recidive vermindert (ondersteuning kind en gezin), maar ook dat er snel de juiste interventies worden gepleegd ( kind niet eerst langs zeven instellingen, voordat het opgenomen wordt ) om specialisten en gebouwen goed en efficiënt te benutten en voldoende capaciteit beschikbaar te hebben wanneer deze nodig is, is een groot verzorgingsgebied nodig huidige specialisten en aanbieders voor residentiële jeugd- en opvoedhulp zijn ook regionaal en bovenregionaal georganiseerd. Voor het verminderen van administratieve lasten en versterken van de onderhandelingspositie is het nodig dat gemeenten op hetzelfde niveau hun zorg inkopen Kenmerken huidige organisatie betreft 24-uurs zorg, voltijd behandeling voor zwaar lichamelijk en verstandelijk beperkten en/of zeer moeilijk opvoedbare kinderen, vaak een combinatie van beperkingen en psychiatrische gedragsstoornissen kenmerkend voor residentiële hulp is de aanwezigheid van specifieke deskundigheid, dat de hulp buiten de eigen omgeving van het kind wordt gegeven, hierdoor onder meer hogere kosten (specialisme, gebouwen) huidige functies zijn verblijf, behandeling en begeleiding groot en divers aanbod van instanties met tussen de plekken: 14 gesloten jeugdzorginstellingen op 26 locaties 380 plekken voor jeugd LVB in multifunctionele eenheden, plekken in 20 observatieen behandelcentra (OBC), bedden voor een GGZ-behandeling (residentiële behandeling of dagbehandeling) hoge kosten door langdurige hulp (maanden tot jaren) Toekomstperspectief organisatie stimuleren inzet preventie en ambulante hulp waardoor vernieuwing in het veld tot stand komt en druk op residentiële voorzieningen afneemt aansluiten bij lokale eerste- en waar nodig tweedelijnszorg, zodra kinderen niet meer residentieel worden opgevangen. zorg dat instellingen meer aandacht besteden aan ouders (bijvoorbeeld oudertrainingen) om hen voor te bereiden op de situatie dat het kind weer thuis komt werk uit hoe de poortwachtersfunctie (verwijsmodel van professional naar professional) wordt ingevuld voor deze vorm van zorg: welke professional bepaalt welke vorm van zorg toegankelijk wordt voor dit kind of gezin? Bovenlokale samenwerking bij zorg voor de jeugd 11

12 Opgave Hoe organiseer ik (tijdelijke) gezinsvervanging of een ander thuis? Niveau/wijze van uitvoeren en inkopen (schaalgrootte) Regionaal of bovenregionaal uitvoeren en inkopen Argumenten voor regionaal of bovenregionaal uitvoeren en inkopen: dit gaat over kinderen die vaak veel hebben meegemaakt en veel tekort zijn gekomen. Sommigen hebben een lichamelijke of verstandelijke handicap, een chronische ziekte, leerproblemen of gedragsproblemen rond kinderen hebben korte of langere tijd gebruik gemaakt van pleegzorg (64% is voltijd en 22% daarvan is crisisopvang) Er zijn ongeveer pleeggezinnen voor (tijdelijke) gezinsvervanging of een ander pleeggezin is het noodzakelijk om het regionaal of bovenregionaal in te kopen voor deze zorg buiten de thuissituatie is de matching tussen het kind en de pleegouders belangrijk. Dit vraagt een voldoende breed en diep bestand aan potentiële pleegouders, die nu alleen op regionaal of bovenregionaal niveau beschikbaar zijn het is belangrijk dat matching snel plaats kan vinden, omdat de veiligheid van het kind door de ouders niet te waarborgen is. Dit vraagt een grote pool aan potentiële pleegouders op een regionale of bovenregionale schaal Kenmerken huidige organisatie 28 regionale pleegzorginstellingen. Deze instellingen zijn onderdeel van de brancheorganisatie Pleegzorg Nederland de vorm van de zorg: verblijf/24-uurs zorg. Kinderen worden (tijdelijk) uit huis geplaatst crisisopvang door gespecialiseerde aanbieders gezinshuizen altijd beschikbare capaciteit nodig (op korte termijn) Toekomstperspectief organisatie ook hier geldt: in verbinding blijven met lokale zorgaanbod eerste- en tweedelijnszorg en versterken van de ouders in voorbereiding op terugkeer. Nu worden vaak alle banden met de context van thuis doorgesneden, terwijl dat niet altijd nodig is zorg voor verbinding lokale instellingen waar de ouders wonen en waar kind verblijft. Uitwisseling gegevens belangrijk om aansluiting te blijven houden zet in op eigen kracht: onderzoek of in de omgeving van het kind opvang mogelijk is (onder andere bij familie, buurtnetwerk) 12 Bovenlokale samenwerking bij zorg voor de jeugd

13 Opgave Niveau/wijze van uitvoeren en inkopen (schaalgrootte) Kenmerken huidige organisatie Toekomstperspectief organisatie Op welke schaal organiseer je het Advies- en Meldpunt Kindermishandeling en Steunpunt Huiselijk Geweld, Kindertelefoon? Regionaal of bovenregionaal uitvoeren en inkopen maar aansluiten bij lokale kennis Argumenten AMK/SHG: benutten bekendheid huidige toegang AMK/SHG (algemeen telefoonnummer) voor bereikbaarheid en verwijzing is een grote schaal nodig; meest logisch is om aan te sluiten bij huidige schaal balans zoeken in regionaal of bovenregionaal opzetten van de toegang (telefoon, meldpunt), maar lokaal aan de slag. Lokaal aansluiten betekent in contact staan met wijkagent, maatschappelijk werk, welzijn, CJG, JGZ, verslavingszorg; snel de mensen ter plekke die weten wat er speelt. Zelden is een melding huiselijk geweld of kindermishandeling onverwacht voor de lokale hulpverleners AMK/SHG Steunpunt Huiselijk Geweld is (op dit moment) geregeld via de centrumgemeente de AMK s maken (op dit moment) onderdeel uit van de bureaus jeugdzorg AMK heeft in adviezen uitgebracht en onderzoeken uitgevoerd naar kindermishandeling kosten bij AMK en SHG relatief hoog door specifieke inzet medewerkers en onderzoekskosten hoeft niet fysiek bereikbaar te zijn Kindertelefoon Kindertelefoon is ondergebracht bij BJZ en bestaat uit veel vrijwilligers (daarmee kosten relatief laag) de Kindertelefoon hoeft niet fysiek bereikbaar te zijn AMK/SHG een herkenbaar meldpunt voor kindermishandeling en huiselijk geweld zet in op slim samenspel met het wijkteam (voorkom losstaand onderdeel); ook slim samenspel met (regionale) jeugdpolitie en (lokale) buurtagent als het gaat om huiselijk geweld en/of kindermishandeling (gaat vaak maar niet altijd samen) benut de voordelen om het AMK te laten aansluiten op dezelfde schaal als JB en JR. Hierdoor is er snel toegang RvdK om via jeugdbescherming OTS of UHP te regelen benut eigentijdse kanalen, zoals websites, sociale netwerken, internetfora et cetera Argumenten Kindertelefoon benut bekendheid huidige toegang tot de Kindertelefoon voor bereikbaarheid geldt grote schaal; meest logisch is aan te sluiten bij huidige schaal Opgave Op welke schaal organiseer je crisisdienst? Niveau/wijze van uitvoeren en inkopen (schaalgrootte) Regionaal uitvoeren, maar aansluiten bij lokale kennis Argumenten: regionaal aanbieden van de crisisdienst (24/7 bereikbaar) om beschikbaarheid/bereikbaarheid te garanderen (vergelijk het concept van het huisartsenmodel buiten kantooruren ) de medewerker beoordeelt de situatie face-to-face binnen vier uur, daarmee komt de nadruk meer te liggen op interventie Kenmerken huidige organisatie de crisisdiensten maken nu onderdeel uit van de bureaus jeugdzorg kosten relatief hoog door specifieke inzet medewerkers Toekomstperspectief organisatie zet in op slim samenspel met het wijkteam en met (regionale) politie en (lokale) buurtagent zorg voor een goede verbinding tussen de zorgaanbieders, de RvdK, AMK en zorg voor een goede verbinding met de lokale infrastructuur wanneer er andere mogelijkheden zijn, bijvoorbeeld de inzet van de Eigen Kracht Centrale Bovenlokale samenwerking bij zorg voor de jeugd 13

14 Opgave Niveau/wijze van uitvoeren en inkopen (schaalgrootte) Kenmerken huidige organisatie Toekomstperspectief organisatie Op welke schaal organiseer ik de justitiële maatregelen? Regionaal of bovenregionaal uitvoeren en inkopen Argumenten Jeugdbescherming: het gaat hier om kinderen die ernstig worden bedreigd om zich op een veilige en gezonde manier te ontwikkelen gemiddeld OTS per jaar bereikbaarheid/toegankelijkheid van de zorg: zoveel mogelijk in het gezin het is belangrijk dat de gezinsvoogd een onafhankelijke rol heeft. De gezinsvoogd schakelt hulp in. Een maatregel wordt opgelegd met betrokkenheid van RvdK en ZM die regionaal en bovenregionaal zijn georganiseerd de jeugdbescherming moet plaatsvinden door gecertificeerde instellingen, die op bovenregionaal niveau zijn georganiseerd. Vanuit ketenregie is aansluiting bij veiligheidsregio s of arrondissementen gewenst. Jeugdbescherming gezinsvoogd werkend bij BJZ 15 BJZen 3 landelijk werkende instellingen aansluiting bij partners jeugdbescherming (RvdK, ZM) aanbod is beperkt en regionaal of bovenregionaal georganiseerd Jeugdreclassering jeugdreclasseerder bij BJZ 15 BJZ en 3 landelijk werkende instellingen aansluiting politie, JJI s, OM, ZM, RvdK aanbod is beperkt en regionaal of bovenregionaal georganiseerd uitdaging is om JB en JR regionaal te verankeren en aansluiting met eerstelijnszorg te verbeteren (voorbeeld: taakstraf, begeleiding thuis, voorkomen van recidive) creëer synergie in sociaal domein: combinatie bijstand, leerplicht et cetera voor JB/JR: in de ontwikkeling van de wijkteams vinden op dit moment experimenten plaats in hoeverre de handhaving (OTS) en hulpverlening aan het gezin in één of twee functies moet worden belegd Argumenten Jeugdreclassering: het gaat om (risico) jongeren/ kinderen die verdacht worden of veroordeeld zijn voor een strafbaar feit omvang van de doelgroep is beperkt: trajecten (individuele trajecten) aanbod moet voorhanden zijn (er zijn altijd kinderen die de wet overtreden) maatregel wordt opgelegd met betrokkenheid van politie, OM, ZM en RvdK die bovenregionaal zijn georganiseerd maatregel wordt uitgevoerd door gecertificeerde instellingen. Certificeren vereist specifieke deskundigheid en dus is lokale verzorgingsgebied voor instelling te klein om het kostenefficiënt te kunnen doen aansluiten bij organisatie RvdK en veiligheidsregio s of arrondissementen 14 Bovenlokale samenwerking bij zorg voor de jeugd

15 3. Hoe organiseer ik de bovenlokale samenwerking? Voor die opgaven voor jeugdzorg waar bovenlokale samenwerking met andere gemeenten nodig is, is de vraag hoe deze het beste georganiseerd kunnen worden. Gemeenten zijn op zoek naar een antwoord op vragen zoals: wat wil en moet ik regelen op korte en op lange termijn, wetend dat in ieder geval eind 2014 concrete afspraken met aanbieders moeten zijn gemaakt, waarbij rekening wordt gehouden met overgangsmaatregelen en het waarborgen van de continuïteit van zorg? Het accent op de korte termijn ligt hierbij op het inregelen van de zorg voor jeugd door nieuwe contracten te sluiten. In de daaropvolgende jaren is meer ruimte voor vernieuwing en innovatie. Voor het organiseren van de bovenlokale samenwerking van de jeugdopgaven zijn er afspraken nodig tussen gemeenten en zorgaanbieders, maar ook tussen gemeenten onderling. In dit hoofdstuk geven wij een aantal handvatten voor een projectleider transitie jeugdzorg om de bovenlokale samenwerking voor jeugd in te kopen, te financieren en welke inrichtingsvormen passend zijn. In figuur 2 op pagina 17 geven wij deze handvatten visueel weer. Sturingsinformatie (startfoto) Om afspraken te kunnen maken tussen gemeenten en zorgaanbieders, maar ook gemeenten onderling, heb je een startfoto nodig van de huidige situatie. Deze sturingsinformatie kun je voor een deel ophalen bij de zorgaanbieders en lokale instellingen zelf. Elementen van een uitgebreide startfoto zijn: wat zijn de volumes van je klantenbestand? Wat is de verleende zorg (ambulant, specialistisch, generalistisch)? Hoeveel geld gaat erin om en wat zijn eventueel de verschillen per wijk of gemeente? Deze elementen zeggen alleen iets over historisch en feitelijk gebruik. Een afdeling of medewerker onderzoek en statistiek kan de projectleider jeugd helpen bij het verzamelen van deze gegevens. Naast het feitelijke gebruik is het interessant om een inschatting te maken van het zorggebruik. Op basis van de nieuwe inrichting van het jeugdstelsel, een nieuwe werkwijze door meer aan te sluiten bij het lokale niveau gaat het beroep op de zorg veranderen. Benut eventueel uitkomsten van pilots en proeftuinen 10 in het land en de kennis van de zorgaanbieders om een inschatting te kunnen maken. Sturingsvisie In hoofdstuk 2 is aan bod gekomen dat het voor sommige jeugdopgaven goed is om deze regionaal of bovenregionaal in te kopen. De daadwerkelijke schaalgrootte is afhankelijk van de schaalgrootte van de gemeente en omliggende gemeenten (Lees meer over bestuurlijke samenwerkingsvormen in paragraaf B). Om de zorg voor jeugd in te kopen en later met zorgaanbieders contracten te kunnen afsluiten, moeten gemeenten gemeenschappelijke afspraken maken over onder andere: 10 zie ook voorbeelden van proeftuinen Hoe gaan gemeenten gezamenlijk de zorg voor jeugd bekostigen? Hoe stuur je op kwaliteit en effectiviteit van de zorg? Hoe zorgen gemeenten in samenspraak met de zorgaanbieders dat er maximale sturingsinformatie beschikbaar is en tegelijkertijd de administratieve lasten in het werkveld verminderen zodat tijd en energie uit gaat naar de zorg voor jeugd? Welke afspraken maak ik met de zorgaanbieders en de lokale instellingen? Welke afspraken maak ik met aanbieders over de verbinding met het lokale niveau? Hoeveel handelingsvrijheid kan er worden gegeven? Hoe zorgen gemeenten in samenspel met de aanbieders dat de kosten beheersbaar blijven? Wat spreek je af over de toegang (poortwachtersfunctie) naar zwaardere zorg en ook weer het afschalen daarvan? Als gemeenten de geldstromen bij elkaar brengen, moeten er afspraken worden gemaakt over de inzet van preventie en het snel op- en afschalen van zwaardere zorg. In essentie gaat het bij deze vragen om de manier waarop wordt gecontracteerd met aanbieders van jeugdzorg. In paragraaf A van dit hoofdstuk gaan wij in op zowel de inkoop- als bekostigingsvraag. De varianten die aan bod komen zijn niet exclusief voor bovenlokale samenwerking: ze zijn ook relevant op het individuele gemeentelijke niveau. Wanneer ze op bovenlokaal niveau worden ingevuld, gelden wel specifieke aandachtspunten. Dan is het belangrijk één gezamenlijk vertrekpunt te hebben één lijn in de manier van sturing (bijvoorbeeld niet de één stuurt op uren en de ander stuurt op resultaat) te hanteren één maatstaf in verantwoording te hanteren één opdracht aan de gezamenlijke organisaties en samenwerkingspartners te geven één set aan sturing op regionale uitgangspunten en principes te hebben. Een tendens in de afgelopen jaren is dat veel gemeenten hun inkoop in samenwerking met andere gemeenten hebben georganiseerd. Dit biedt voordelen, zoals het verminderen van kwetsbaarheid en kosten (schaalvoordelen) en het vergroten van kwaliteit en efficiency. In dat geval is het logisch ook bij de inkoop van de nieuwe jeugdzorgtaken dit bovenlokale niveau als uitgangspunt te hanteren. Om te zorgen voor voordelen is het wel van belang dat gemeenten die samen jeugdzorg gaan inkopen het eens zijn over bovenstaande punten. Anders kunnen de voordelen van bundeling maar beperkt of niet worden gerealiseerd. Als je helderheid hebt over je sturingsinformatie en (gemeenschappelijke) sturingsvisie kan de afdeling inkoop gericht keuzes maken uit verschillende varianten van inkoop- en bekostiging. Het vraagt dan ook van de medewerkers jeugd om in een tandem op te trekken met de afdeling inkoop. Het eindresultaat is een contract met jeugdzorgaanbieders op zowel inhoud als op kosten, Bovenlokale samenwerking bij zorg voor de jeugd 15

16 waarbij afspraken over het waarborgen van de continuïteit van zorg en bijvoorbeeld keuzevrijheid van de burgers een plek krijgen 11. Figuur 2 Handvatten voor projectleider transitie jeugd om de bovenlokale samenwerking te organiseren De opbouw van het hoofdstuk In dit deel van de handreiking gaan wij in op twee vragen, waarbij we een onderscheid maken tussen twee hoofdvragen: A Hoe organiseer ik de bovenlokale samenwerking bij zorg voor jeugd tussen gemeenten en (jeugd)zorgaanbieders? (in deze paragraaf bespreken wij de onderwerpen inkoop en bekostiging van de zorg voor jeugd) B Hoe organiseer ik de bovenlokale samenwerking bij zorg voor jeugd tussen gemeenten onderling? (in deze paragraaf bespreken wij de onderwerpen bestuurlijke inrichting, solidariteit en beschikbaarheid) wat moet ik doen om de bovenlokale zorg voor de jeugd te organiseren? Handvatten om bovenlokale zorg voor jeugd te organiseren: Wie betrek ik erbij? Maak een keuze welke jeugdopgaven lokaal of bovenlokaal georganiseerd worden (lees verder in hoofdstuk 2) Stel algemene principes voor een sturingsvisie en daarbij horende sturingsindicatoren op (lees verder in hoofdstuk 3) Maak inzichtelijk hoe de doelgroep eruit ziet, wat het huidige aanbod is en wat de huidige financieringsmogelijkheden zijn (sturingsinformatie) (lees verder in hoofdstuk 3) zoek contact met collega s jeugd/ onderwijs stem met projectleiders jeugd in de regio af ga in gesprek met zorgaanbieders en de lokale infrastructuur zorg voor bestuurlijke besluitvorming betrek tijdig inkoop Maak afspraken met collega-gemeenten over bovenlokale samenwerking (lees verder in hoofdstuk 3, paragraaf B) maak een keuze welke inkoopmodel passend is en hoe je dit wilt bekostigen (lees verder in hoofdstuk 3, paragraaf A) Koop de zorg in door zorgaanbieders en welzijnsinstellingen te contracteren (lees verder in hoofdstuk 2) 11 Eindadvies projectgroep Sturing & Financiering, Stadsregio Rotterdam, contactpersoon Joost Kadijk, Bovenlokale samenwerking bij zorg voor de jeugd

17 A. Hoe organiseer ik de bovenlokale samenwerking bij zorg voor jeugd tussen gemeenten en (jeugd)zorgaanbieders Het uitgangspunt van deze handreiking is dat gemeenten niet zelf de organisaties zijn die de daadwerkelijke jeugdzorg bieden. Gemeenten gaan hiervoor een beroep doen op expertise van buiten, die bij de professionals en instellingen zit van het huidige aanbod. Twee vragen die we hier beantwoorden zijn: 1. Op welke manier wordt deze expertise geregeld en gefinancierd? (inkoop) 2. Op welke manier wordt gestuurd op de financiële middelen? (bekostiging) In deze paragraaf zetten wij verschillende modellen op een rij waarop de zorg kan worden ingekocht en bekostigd. We sluiten daarbij zoveel mogelijk aan bij de indeling en benaming van al eerder uitgebrachte rapporten 12. Varianten voor de (bovenlokale) inkoop van jeugdzorg Hoewel strikt genomen het regelen en financieren van de bovenlokale jeugdzorg niet via een inkoopovereenkomst hoeft te worden geregeld (zie varianten in de tabel hieronder), vatten wij dit wel samen onder de term inkoop. Er zijn in theorie oneindig veel variaties denkbaar voor de wijze waarop gemeenten hun inkoop kunnen organiseren. Wij beschrijven vijf modellen voor de inkoop van (bovenlokale) jeugdzorg, waar gemeenten nu aan denken of een start mee maken in de praktijk als het gaat om de jeugdzorg. Per model geven we een beschrijving van: wat is het model (1 e kolom)? wanneer/waarvoor is het model geschikt (2 e kolom)? wat moet je regelen om het model te laten werken (3 e kolom)? voorbeelden (4 e kolom) De projectleiders of medewerkers transitie jeugd hebben zich (vooralsnog) vooral beziggehouden met de inhoud van de jeugdzorg en denken niet meteen aan organisatorische aspecten op het niveau van inkoop en financiering. Toch hopen wij dat dit deel van de handreiking ook de medewerkers jeugd voldoende basis geeft voor het gesprek met collega s inkoop die meer vertrouwd zijn met deze aspecten. Dit vanuit een besef dat achter de technische aspecten van inkoop en financiering algemene sturingsvragen schuil gaan, die bepalen hoe de toekomstige jeugdzorg in de praktijk gaat werken. Juist het samengaan van beide werelden is belangrijk voor een betere en snellere zorg voor jeugd. 12 Zie bijvoorbeeld het discussiedocument van het Transitiebureau Eerst inventarisatie bekostigingsmodellen dat beschikbaar is via Bovenlokale samenwerking bij zorg voor de jeugd 17

18 Model Wat is het? Wanneer en waarvoor geschikt? Detacheringsmodel Subsidiemodel gemeenten maken afspraken met organisaties waar professionals in dienst zijn over de detachering van deze professionals in hun omgeving gemeenten maken afspraken met deze professionals over hun inzet op lokaal niveau gemeenten verstrekken subsidies aan aanbieders van jeugdzorg gemeenten formuleren de vraag/opgave in algemene termen en in afstemming met de regionale aanbieders de aanbieders zorgen voor een passend aanbod, de gemeente staat op afstand en benut expliciet de expertise van andere partijen gemeenten willen uitvoering dichtbij organiseren, dat wil zeggen in de eigen organisatie of daar dicht tegenaan model leent zich voor ontdekken en toepassen van nieuwe werkwijzen, waarbij producten nog niet gedetailleerd kunnen worden gedefinieerd (voorwaarde voor inkoopcontract) organisaties waar professionals in dienst blijven zijn niet te veel in aantal en verbonden met de regio die dit model wil toepassen (niet geschikt voor bovenregionale schaal) mogelijk voor professionals die ambulante hulp en ondersteuning bieden aan het gezin dit model is met name geschikt als het basisteam met een beperkt aantal gemeenten wordt gerealiseerd in een situatie dat gemeenten het belangrijk vinden langdurige relaties te onderhouden met jeugdzorgaanbieders die de regio goed kennen er relatief weinig jeugdzorgaanbieders zijn gemeenten willen leunen op de expertise van jeugdzorginstellingen en niet eenzijdig de vraag willen formuleren gemeenten op korte termijn vooral bestaande aanbod willen benutten geschikt als bereikbaarheid en beschikbaarheid belangrijk zijn, zoals voor AMK Hoe regel je het? via detacheringsovereenkomsten met organisaties waar professionals in dienst blijven gedetacheerde medewerkers kunnen eventueel in aparte stichting of vereniging worden ondergebracht een detacheringsmodel met meerdere gemeenten vraagt aandacht voor bestuurlijke inrichting (onder andere centrumgemeente constructie zie volgend hoofdstuk) selecteren van subsidiepartners afspraken over te subsidiëren activiteiten aanpassen of opstellen subsidiebeschikking en bestuurlijk vaststellen checks and balances op orde: zorg voor zakelijkheid in subsidieafspraken bestuurlijke inrichting Voorbeelden op het sociale domein wordt in verschillende vormen gewerkt en ervaring opgedaan met het detacheren van medewerkers vanuit of naar een andere gemeente of regionaal samenwerkingsverbanddetacheringsmodel toegepast een aantal gemeenten verkent op dit moment het model voor toepassing op het terrein van de jeugdzorg de relatie tussen gemeenten en welzijnsorganisaties is in de huidige praktijk vaak op dit model gebaseerd de dienstverlening via de CJG s is in de huidige praktijk op dit model gebaseerd 18 Bovenlokale samenwerking bij zorg voor de jeugd