Syllabus houtbranche. niveau 3

Transcriptie

1 Syllabus houtbranche niveau 3

2 Colofon Syllabus houtbranche niveau 3 ISBN: NUR: 174 Trefwoord: Syllabus houtbranche Ontwikkeld in samenwerking met: Stichting Hout & Meubel Internet: Dit product draagt het SH&M-keurmerk. SH&M verleent haar keurmerk aan onderwijskundige producten die voldoen aan haar kwaliteitseisen, onderwijskundige visie en waar tevens een duidelijke relatie bestaat tussen content, kwalificatiestructuur en examens. Voor meer informatie, actualiteiten, errata, nieuwe ontwikkelingen surf naar: Copyright 2011 Uitgeverij Edu'Actief b.v. Meppel Postbus KB Meppel Tel.: Fax: info@edu-actief.nl Internet: Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, microfilm, fotokopie of op welke andere wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. No part of this book may be reproduced in any form, by print, photoprint, microfilm or any other means, without written permission from the publisher. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikelen 16h t/m 16m Auteurswet 1912 jo. Besluit van 27 november 2002, Stb. 575, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoeding te voldoen aan de Stichting Reprorecht te Hoofddorp (Postbus 3060, 2130 KB) of contact op te nemen met de uitgever voor het treffen van een rechtstreekse regeling in de zin van art. 16l, vijfde lid, Auteurswet De uitgever heeft ernaar gestreefd de auteursrechten te regelen volgens de wettelijke bepalingen. Degenen die desondanks menen zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich alsnog tot de uitgever wenden.

3 Inhoud Inhoud 1 Inleiding 5 2 collega Inleiding Instructie geven Voorbereiden van de instructie Wat houdt de instructie in? Voor wie is de instructie bedoeld? Hoe ga ik de instructie uitvoeren? Het geven van de instructie Uitleggen Voordoen Oefenen/nadoen Bijsturen/corrigeren Nabespreken van de taak/opdracht Samenvatting instructie geven 17 3 Coachen Wat is coachen? Vragen stellen, actief luisteren en samenvatten Vragen stellen Actief luisteren Samenvatten Feedback geven Positieve en negatieve feedback Stappen bij het geven van feedback Motiveren Samenvatting coachen 34 3

4 Inhoud 4 Voortgang en kwaliteit bewaken Een planning maken en bewaken Kwaliteit bewaken Informeren van de leidinggevende Samenvatting voortgang en kwaliteit bewaken 37 5 Werken in een bedrijf Inleiding De bedrijfskolom Van boom tot kast: de bedrijfskolom Bewegingen in de bedrijfskolom Samenvatting van de bedrijfskolom 42 6 De hout- en meubelbranche Inleiding Hout- en meubelbranche Samenvatting van de hout- en meubelbranche 45 7 De organisatie van een bedrijf Inleiding Taakverdeling Organisatiestructuren Samenvatting van de organisatie van een bedrijf 52 8 Personele organisatie Arbeidsinhoud Arbeidsvoorwaarden Arbeidsverhoudingen Samenvatting personele organisatie 55 9 Kostprijsberekening Wat zijn kosten? Kostensoorten Kostprijs en verkoopprijs Samenvatting kostprijsberekening 62 Register 63 4

5 1 Inleiding Voor je ligt de syllabus die je nodig hebt tijdens je opleiding op niveau 3 tot allround vakman in de meubel- of timmerindustrie. Inleiding 1 In deze syllabus vind je twee hoofdonderwerpen die niet in de naslagwerken staan. In de werkboeken die bij je opleiding horen, staat bij de leervragen waar je het antwoord kunt terugvinden. Er kan dan ook verwezen worden naar deze syllabus. Ook bij de vragen uit je Algemeen werkboek wordt verwezen naar deze syllabus. De twee onderwerpen die in deze syllabus worden behandeld, zijn het begeleiden van een collega en werken in een bedrijf. Veel succes bij het bestuderen van deze syllabus. Stichting Hout & Meubel 5

6 1 Inleiding 6

7 2 collega 2.1 Inleiding Als allround vakman werk je vaak samen met een collega. Dat kan een minder ervaren vakman zijn of een deelnemer uit het mbo-onderwijs, of misschien iemand die jullie zelf binnen het bedrijf willen opleiden. Als je op deze manier samenwerkt, is de begeleiding van die collega in jouw handen. Om een collega goed te kunnen begeleiden, moet je iets weten van de volgende onderwerpen: Instructie van concrete werkzaamheden Mensen kunnen alleen goed functioneren als ze weten hoe ze hun werk moeten doen. Het is jouw taak om hen daarbij te helpen en hen te instrueren. Je legt uit welke taak je collega moet doen en geeft instructies hoe hij dat werk moet uitvoeren. Je geeft aanwijzingen over de te gebruiken materialen, machines en gereedschappen. In hoofdstuk 2 lees je hoe je instructies voorbereidt, geeft en nabespreekt. Coaching van vakmanschap Goede begeleiding is meer dan instructie geven. Het uiteindelijke doel van je begeleiding is immers een zelfstandig werkende collega. Dat betekent dat je niet alleen instrueert, maar ook coacht: je helpt je collega zichzelf te ontwikkelen tot vakman. Je wijst collega s op onveilig gedrag en handelen. En als het werk niet naar wens verloopt, spreek je de collega daarop aan. Je zoekt bij problemen met het werk samen naar de oorzaken en doet suggesties voor oplossingen. Coachen is niet altijd makkelijk: naast begeleider ben je immers ook collega. Jullie werken samen aan een taak en je wilt dit natuurlijk doen in een prettige onderlinge sfeer. In hoofdstuk 3 lees je meer over hoe je iemand op een goede manier coacht. Bewaking van voortgang en kwaliteit In hoofdstuk 4 lees je meer over het bewaken van de voortgang en de kwaliteit van het werk. Als allround vakman is het jouw verantwoordelijkheid dat het werk volgens planning en met de juiste kwaliteit wordt afgeleverd. Daarom moet je de voortgang van de werkzaamheden van de collega s die je begeleidt, controleren. Je gaat na of alles volgens planning verloopt en met de juiste kwaliteit wordt opgeleverd. Als het nodig is, moet je bijsturen en bijspringen. Eventuele grote afwijkingen bespreek je met je leidinggevende. 7

8 In de praktijk zul je merken dat instructie geven en coachen geen gescheiden activiteiten zijn: ze lopen door elkaar heen. Om de theorie zo begrijpelijk mogelijk te houden, hebben we er in dit naslagwerk voor gekozen om instructie en coachen wel duidelijk te scheiden: bij instructie geven leg je aan een collega duidelijk uit welke werkzaamheden hij moet doen en hoe. Coachen betekent dat je een collega stuurt in de vaardigheden die hij nodig heeft in zijn werk. Coachen is bedoeld om het beste uit een medewerker te halen. De combinatie van instructie geven, coachen en het bewaken van de voortgang en kwaliteit, maakt dat je iemand begeleidt. Hoe de begeleiding er precies uitziet, hangt af van de kennis, ervaring en werkhouding van de collega die je begeleidt. Als je een deelnemer moet begeleiden die het vak nog helemaal moet leren, pak je dat anders aan dan wanneer je een collega begeleidt die na een aantal jaren weer in het vak stapt. 2.2 Instructie geven Mensen kunnen alleen goed functioneren als ze weten hoe ze hun werk moeten doen. Het is jouw taak om hen daarbij te helpen en hen te instrueren voor de taken die ze moeten uitvoeren. Het geven van instructie kun je onderverdelen in drie hoofdstappen: 1. voorbereiden van de instructie 2. geven van de instructie 3. nabespreken van de taak/opdracht Voorbereiden van de instructie Het geven van een goede instructie vereist een goede voorbereiding. Voor jou als allround vakman zijn veel van de handelingen die je uitvoert zo vanzelfsprekend dat je er niet meer over nadenkt. Je doet ze automatisch. Daardoor kan het gebeuren dat je bij het geven van instructies makkelijk zaken vergeet. Een voorbeeld uit de sportwereld: een goede voetballer zal zonder nadenken een schijnbeweging zoals een dubbele schaar kunnen maken. Maar vraag hem eens met woorden te beschrijven hoe hij dat doet! Daar zal hij zeker over moeten nadenken. Misschien doet hij in zijn hoofd de beweging na of pakt hij een bal om de beweging nog eens te analyseren. Bij een vakman werkt dat net zo, die hoeft niet meer na te denken over alle handelingen die hij moet doen om een deurtje in te hangen, een lambrisering te maken, een getoogde bovendorpel te frezen of een gecapitonneerde rug te stofferen. Het is dus goed om, voordat je instructies geeft, een taak nauwkeurig te bekijken. Je bent je dan meer bewust van wat een deelnemer of collega nog moet leren. 8

9 In de voorbereiding van de instructie beantwoord je drie vragen: A. Wat houdt de instructie in? B. Voor wie is de instructie bedoeld? C. Hoe ga ik de instructie geven? Wat houdt de instructie in? Eerst bepaal je voor welke taak je instructie gaat geven. Geef het antwoord op de vraag: wat moet de collega precies kunnen of weten na afloop van de instructie? Dit is het doel van de instructie. Voorbeelden van doelen zijn: de collega kan een proefbewerking maken de collega kan een eindproduct veilig en zonder beschadigingen intern transporteren. Als je het doel van de instructie kent, bepaal je uit welke opeenvolgende stappen de taak bestaat. Om een proefbewerking op de tafelfreesmachine te maken, moet de collega de volgende stappen uitvoeren: 1. snijgereedschappen kiezen 2. snijgereedschappen monteren 3. de tafelfreesmachine afstellen 4. het proefstuk maken 5. het proefstuk controleren. Vervolgens breng je in kaart welke kennis en vaardigheden iemand nodig heeft om deze stappen uit te kunnen voeren. Voor het maken van een proefstuk op de tafelfreesmachine is (onder andere) kennis nodig van: soorten snijgereedschap gereedschappen voor het aanbrengen van snijgereedschappen de wijze van instellen van de tafelfreesmachine de wijze van werken met de tafelfreesmachine kwaliteitseisen. Benodigde vaardigheden zijn (onder andere): snijgereedschappen kunnen gebruiken de tafelfreesmachine in kunnen stellen met de tafelfreesmachine kunnen werken 9

10 het proefstuk kunnen beoordelen. Ook is het goed om erbij stil te staan of er bepaalde (technische) moeilijkheden zijn te verwachten bij het uitvoeren van de taak: de kritieke punten. Je kunt hier dan rekening mee houden in je instructie. Een kritisch punt bij stap 3, de machine afstellen, is bijvoorbeeld: de juiste draairichting moet worden ingesteld. Als de draairichting niet goed staat ingesteld, zal het snijgereedschap niet verspanen. Dan ontstaat er een gevaarlijke situatie. Het kan helpen om een schema of stappenplan te maken van een bepaalde taak. Op de volgende pagina vind je een voorbeeld van zo n schema. Het schema bestaat uit vier kolommen: de deelstappen waaruit de taak bestaat kritieke punten kennis en vaardigheden toelichting. In de laatste kolom kun je aantekeningen maken, bijvoorbeeld over de uitleg die je gaat geven of de materialen en middelen die je nodig hebt In de dagelijkse praktijk zul je niet altijd de tijd hebben om zo n uitgebreid schema te maken. Toch is het belangrijk om in ieder geval het doel en de belangrijkste stappen in kaart te brengen, vooral als het gaat om complexe of gevaarlijke taken. Als je eenmaal een schema hebt gemaakt, kun je dat natuurlijk ook vaker gebruiken. Uit het schema blijkt ook dat sommige stappen weer leerdoelen op zich kunnen zijn. Je kunt bijvoorbeeld stap 3: de machine afstellen weer onderverdelen in deelstappen. Het hangt van de kennis en ervaring van de ontvanger van de instructie af in hoeverre het nodig is dit te doen. Als je de taak op deze wijze in kaart hebt gebracht, beantwoord je de tweede vraag.. 10

11 Taak/doel: proefstuk op de tafelfreesmachine maken Stappen Kritieke punten Kennis/vaardigheden Toelichting 1. Snijgereedschappen kiezen Het juiste gereedschap moet worden geselecteerd Het gereedschap mag niet beschadigd zijn Het gereedschap moet scherp zijn Soorten snijgereedschappen kennen Door kennis ondersteund kun je op verantwoorde wijze snijgereedschappen kiezen 2. Snijgereedschappe n monteren Het juiste gereedschap moet gebruikt worden Bij verwisselbare snijkanten moet het snijgereedschap op de juiste manier gemonteerd worden De snijgereedschappen moeten zo laag mogelijk op de freesas geplaatst worden Gereedschappen voor het aanbrengen van de snijgereedschappen kennen Snijgereedschappen kunnen gebruiken Voorkomen dat bouten en moeren beschadigen Zo laag mogelijk monteren om trillingen te voorkomen 3. De machine afstellen De juiste draairichting moet worden ingesteld De tafelfreesmachine in kunnen stellen Bij een verkeerde draairichting zal snijgereedschap niet verspanen waardoor een gevaarlijke situatie ontstaat 4. Proefstuk maken Extra voorzichtig werken, omdat je wilt controleren dat de machine doet waarop hij is ingesteld Met de tafelfreesmachine kunnen werken Goed kijken en beoordelen of het materiaal en de machine werken zoals je dat wilt 5. Proefstuk beoordelen Het proefstuk moet voldoen aan maatvoering en kwaliteit Kennis van kwaliteitseisen Het proefstuk kunnen beoordelen Alle producten die gefreesd zijn en niet voldoen, kosten geld. Ze moeten aangepast of opnieuw worden gemaakt 11

12 2.2.3 Voor wie is de instructie bedoeld? Besteed aandacht aan degene voor wie de instructie is bedoeld. Wat weet hij al? Wat kan hij al? Het maakt verschil of je een beginnende deelnemer iets uitlegt of een nieuwe collega met al enige ervaring. Naarmate je je collega beter kent, kun je de instructie makkelijker op die persoon afstemmen. Bijvoorbeeld De collega is een mbo-deelnemer die voor het eerst met het maken van een proefstuk op de tafelfreesmachine in aanraking komt. De deelnemer heeft theoretische kennis vanuit zijn lesmateriaal over werkwijze, machine, materialen en gereedschappen. De collega heeft al vaker zelfstandig een proefbewerking op de tafelfreesmachine gemaakt, maar werkt nogal slordig en stelt daardoor vaak machines verkeerd in. Deze collega heeft alle benodigde kennis en vaardigheden. De taak waarop je instructie geeft is dezelfde, maar jouw instructies zullen bij de mbo-deelnemer anders zijn dan bij de collega die nogal slordig werkt Hoe ga ik de instructie uitvoeren? Tijdens deze stap bepaal je hoe je de instructie in praktijk gaat uitvoeren. Opbouw van de instructie Wat vertel je eerst? Wat vertel je wel, wat laat je (nog) weg? Hoe bouw je de instructie op? Geef je eerst uitleg, doe je het eerst voor, begin je met het stellen van vragen, laat je de collega na een korte uitleg gewoon aan het werk gaan? Hulpmiddelen Welke hulpmiddelen heb je ter beschikking? Denk aan materialen, gereedschappen, machines, maar in geval van een deelnemer ook aan lesmaterialen enzovoort. Plaats/ruimte Waar ga je de instructie geven? Geef je eerst een algemene uitleg op een rustige plek of start je in de (lawaaiige) machinewerkplaats? 12

13 Hoe je de instructie gaat uitvoeren, heeft veel te maken met voor wie de instructie bedoeld is. In de volgende twee voorbeelden wordt dit uitgelegd. Voorbeeld 1: De mbo-deelnemer die voor het eerst met het maken van een proefstuk op de tafelfreesmachine in aanraking komt. De deelnemer heeft theoretische kennis vanuit zijn lesmateriaal over werkwijze, machine, materialen en gereedschappen. Hoe: Stap 1, 2 en 3 (de snijgereedschappen kiezen en monteren en de machine instellen). Je laat de deelnemer stap 1, 2 en 3 zelfstandig uitvoeren op basis van zijn kennis. Jouw begeleiding bestaat uit: controleren of hij de juiste snijgereedschappen kiest. Vervolgens observeren, bijsturen en corrigeren terwijl de deelnemer de snijgereedschappen op de machine monteert en de machine instelt. Stap 4 en 5 (proefstuk maken en het proefstuk beoordelen). Voordat jullie de proefbewerking gaan uitvoeren en beoordelen, leg je de werkwijze stap voor stap uit en doe je het werk voor. Vervolgens laat je de deelnemer zelf de taak uitvoeren. Je controleert zijn werk direct en stuurt bij als dat nodig is. Voorbeeld 2: De collega die al vaker zelfstandig een proefstuk op de tafelfreesmachine heeft gemaakt, maar nogal slordig werkt en daardoor vaak machines verkeerd instelt. De collega heeft alle benodigde kennis en vaardigheden. Hoe: Op locatie leg je voorafgaand aan de taak de kwaliteitseisen uit, die aan het maken van het proefstuk op de tafelfreesmachine worden gesteld. Je stelt vragen om na te gaan of je collega jouw uitleg heeft begrepen. Tijdens het werk controleer je regelmatig of hij zich aan jouw instructies houdt. 13