Tekening lezen, materiaalstaat maken en schetsen voor vmbo - Fijnhout

Transcriptie

1 Tekening lezen, materiaalstaat maken en schetsen voor vmbo - Fijnhout

2 Colofon ISBN: Ontwikkeld in samenwerking met: Aantal Stichting Hout & Meubel Internet: Dit product draagt het SH&M Keurmerk. SH&M verleent haar keurmerk aan onderwijskundige producten die voldoen aan haar kwaliteitseisen en onderwijskundige visie en waar tevens een duidelijke relatie bestaat tussen content, kwalificatiestructuur en examens. Voor meer informatie, actualiteiten, errata, nieuwe ontwikkelingen surf naar: Copyright 2007 Uitgeverij Edu Actief b.v. Postbus KB Meppel Tel: Fax: Internet: info@edu-actief.nl Eerste druk/eerste oplage Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, microfilm, fotokopie of op welke andere wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. No part of this book may be reproduced in any form, by print, photoprint, microfilm or any other means, without written permission from the publisher. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikelen 16h t/m 16m Auteurswet 1912 jo. Besluit van 27 november 2002, Stb. 575, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoeding te voldoen aan de Stichting Reprorecht te Hoofddorp (Postbus 3060, 2130 KB) of contact op te nemen met de uitgever voor het treffen van een rechtstreekse regeling in de zin van art. 16l, vijfde lid, Auteurswet De uitgever heeft ernaar gestreefd de auteursrechten te regelen volgens de wettelijke bepalingen. Degenen die desondanks menen zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich alsnog tot de uitgever wenden.

3 INHOUD Inleiding 5 Hoofdstuk 1 Tekening lezen en het productieproces Inleiding Overleg binnen het productieproces Wat is een werktekening? Samenvatting 8 Vragen en opdrachten 9 Hoofdstuk 2 De vorm van de tekening Inleiding Schaal Projectietekenen De scheve projectiemethode De Europese projectiemethode A-formaten Samenvatting 19 Vragen en opdrachten 20 Hoofdstuk 3 Soorten tekeningen Inleiding Werktekening Overzichtstekening Doorsneden Aantal doorsneden in een tekening Wat is er op een doorsnede te zien? Welk hout of ander materiaal wordt gebruikt? Aanzichtdetails Lijnsoorten Samenvatting 38 Vragen en opdrachten 39 Hoofdstuk 4 Monotekeningen Monotekeningen 45 Vragen en opdrachten 48 Hoofdstuk 5 De onderhoek De onderhoek 49 Vragen en opdrachten 50 Hoofdstuk 6 De materiaalstaat Inleiding Opstellen van een materiaalstaat Samenvatting 56 Vragen en opdrachten 57 3

4 Hoofdstuk 7 Schetsen Inleiding Het tekenen van rechte lijnen zonder hulpmiddelen Het tekenen van rechte lijnen met gebruikmaking van het tafelblad Het schrijven van letters Het schetsen van een kubus Schetsen van andere vormen Afwerken van schetsen Samenvatting 69 Opdrachten 70 Vragen en opdrachten bij werktekeningen 76 4

5 Inleiding De volgende hoofdstukken hebben als doel jou te leren een werktekening te lezen. Maar eerst wordt uitgelegd waarom het belangrijk is dat je een werktekening kunt lezen. Een werktekening kan opgebouwd zijn uit onderdelen die op verschillende manieren getekend worden. De manieren van tekenen die behandeld worden, zijn: overzichtstekening aanzichten doorsneden details monotekeningen. Op een werktekening worden verschillende soorten lijnen gebruikt. Het is belangrijk te weten wat deze verschillende soorten lijnen voorstellen. De materialen die gebruikt worden om het werkstuk te maken, staan ook op de tekening. Het is daarom belangrijk dat je leert hoe je verschillende materialen moet tekenen. Voordat je een werkstuk gaat maken, moet je eerst een materiaal- of houtstaat schrijven. Daar gaan we ook aandacht besteden. En ten slotte ga je leren een duidelijke schets te maken. Aan het eind van elk hoofdstuk worden vragen gesteld die je moet beantwoorden en er worden opdrachten gegeven die je moet uitvoeren. Hierdoor kun je controleren of je de lesstof hebt begrepen en je kunt oefenen met het tekening lezen, het materiaalstaat maken en het schetsen. Bij dit leermiddel hoort ook een map. In deze map zitten de werktekeningen op A3- formaat. Ook de tekenopdrachten die je moet gaan maken, zitten hierin. Het is belangrijk voor een vakman dat hij goed kan tekening lezen, goed materiaalstaten kan maken en goed leert een duidelijke schets te maken. Een fout bij het lezen van een werktekening kan doorwerken in het gehele werkproces en kan grote verliezen veroorzaken. Heel veel succes met het aanleren van deze belangrijke onderdelen van het vak. 5

6 6

7 Hoofdstuk 1 Tekening lezen en het productieproces 1.1 Inleiding Als je de opdracht krijgt om een meubel te gaan maken, dan kun je dit proces in vier fasen verdelen: fase 1 ontwerpfase fase 2 werkvoorbereiding fase 3 uitvoerende fase fase 4 eindcontrole/keuring. Ontwerpfase In de ontwerpfase wordt het werkstuk ontworpen. Er wordt een werktekening van het ontworpen werkstuk gemaakt. Op deze werktekening staan alle gegevens die nodig zijn om het werkstuk te kunnen maken. Denk hierbij aan: van welk materiaal het werkstuk gemaakt moet worden welke constructies er gebruikt moeten worden uit welke onderdelen het werkstuk bestaat de vorm van de onderdelen alle maten die nodig zijn om het werkstuk te kunnen maken. De werktekening is de basis voor het maken van het werkstuk. Werkvoorbereiding Bij de werkvoorbereiding wordt de werktekening gecontroleerd en er wordt gekeken of het werkstuk te maken is zoals het op de tekening staat. Ook wordt beoordeeld welke machines en gereedschappen er nodig zijn. Er wordt een materiaalstaat gemaakt en er worden materialen ingekocht als die niet op voorraad liggen. Bij de werkvoorbereiding hoort ook het maken van een planning en een werkvolgorde. Als al deze zaken geregeld zijn, kan het werk uitgevoerd worden. Tekening lezen en het productieproces Uitvoerende fase In de uitvoerende fase worden de onderdelen van het werkstuk gemaakt zoals ze op de werktekening getekend staan. Hiervoor gebruik je de materiaalstaat waarop alle maten van de onderdelen geschreven staan. Als de onderdelen klaar zijn, worden ze gemonteerd en het werkstuk wordt verder afgewerkt. Eindcontrole Als laatste wordt het werkstuk gecontroleerd. Gekeken wordt of het werkstuk precies gemaakt is zoals het op de werktekening getekend staat. Ook wordt gekeken of het werkstuk er netjes uitziet Behalve bij de eindcontrole wordt bij elke fase gecontroleerd of alles goed gaat. Dit is belangrijk omdat een fout in de ene fase doorwerkt in de volgende fase. Als op de materiaallijst een verkeerde maat geschreven wordt, zal het onderdeel verkeerd gemaakt worden. 7

8 1.2 Overleg binnen het productieproces Het maken van fouten in een productieproces kan ernstige vertragingen opleveren. Dit geldt ook voor het verkeerd lezen van een werktekening. Je kunt hierbij denken aan het verkeerd lezen van de afmetingen of het niet goed kijken welke constructies gebruikt moeten worden. Het is dus belangrijk regelmatig te controleren op maat en kwaliteit. Je kunt dit soort fouten voorkomen door regelmatig met collega s te overleggen. De werktekening vormt de basis voor al het overleg binnen dit productieproces. Tekening lezen en het productieproces 1.3 Wat is een werktekening? Uit het voorgaande begrijp je dat de werktekening een centrale rol speelt binnen het productieproces. Een werktekening is een afbeelding van een werkstuk met lijnen in een plat vlak (een vel papier). Hieronder zie je een voorbeeld van een werktekening. 1.4 Samenvatting Het productieproces kent vier fasen: ontwerpfase werkvoorbereiding uitvoerende fase eindcontrole/keuring. Het voeren van overleg is erg belangrijk binnen het productieproces. In het werkproces speelt de werktekening een centrale rol. Een fout bij het lezen van de werktekening kan doorwerken in het gehele werkproces en kan grote verliezen veroorzaken. 8

9 Vragen en opdrachten 1. Schrijf op uit welke vier fasen een productieproces bestaat. Antwoord: Fase 1 Fase 2 Fase 3 Fase 4 2. Beschrijf waarom het belangrijk is overleg te voeren binnen het productieproces. Tekening lezen en het productieproces 3. Waarom is de werktekening zo belangrijk binnen het productieproces? 9

10 10

11 Hoofdstuk 2 De vorm van een tekening 2.1 Inleiding In hoofdstuk 1 heb je een voorbeeld gezien van een werktekening. Als je naar deze tekening kijkt, weet je waarschijnlijk niet wat de tekening precies voorstelt. Om de tekening te kunnen begrijpen, moet je weten hoe het werkstuk op de tekening is gezet. Met andere woorden: Je moet weten wat de tekenaar bedoelt. Normalisatie Voor het maken van werktekeningen zijn door het Nederlands Normalisatie Instituut richtlijnen opgesteld. Het normaliseren zorgt ervoor dat een tekening een goed overlegmiddel is. Normaliseren van tekeningen wil zeggen het maken van afspraken over de betekenis van bepaalde tekens, lijnen en vlakken. In een productieproces werken meerdere personen samen om tot een eindproduct te komen. Het is daarom belangrijk dat iedereen de werktekening op dezelfde manier kan lezen en begrijpen. De normalisatierichtlijnen zijn vastgelegd in de NEderlandse Norm 916 (NEN 916). Deze norm bevat verschillende richtlijnen voor het tekenen van meubels en betimmeringen. De normalisatie geeft richtlijnen voor het maken van werktekeningen, maar geeft geen regels. Tekenaars zijn namelijk niet verplicht zich aan deze regels te houden. In de praktijk worden werktekeningen meestal niet zo netjes en volledig uitgewerkt als de richtlijnen van de normalisatie aangeven. De vorm van een tekening In dit hoofdstuk zullen de volgende normalisatievoorschriften behandeld worden: de schaal de Europese projectiemethode de afmeting van de tekening. De overige normalisatievoorschriften zullen in het volgende hoofdstuk behandeld worden. 2.2 Schaal Alle werktekeningen zijn op schaal getekend. Als je iets op schaal tekent, dan doe je dat op ware grootte of met een bepaalde verkleining. Je zorgt er altijd voor dat de verhoudingen kloppen. De schaal geeft dus de verhouding aan tussen de afmetingen op de tekening en de afmetingen in werkelijkheid. De ware grootte van het werkstuk past niet altijd op de tekening. De tekening zou dan veel te groot worden. De maten worden daarom verkleind. Dit wordt op schaal tekenen genoemd. Zo betekent schaal 1 : 100 dat 10 millimeter op de tekening in werkelijkheid 1000 millimeter is. 11

12 Hieronder zie je aan de linkerkant een vierkant dat op ware grootte is getekend. In het midden is hetzelfde vierkant getekend op schaal 1 : 2 en aan de rechterkant op schaal 1 : 5. De vorm van een tekening Schaal 1 : 1 Schaal 1 : 2 Schaal 1 : 5 Op werktekeningen kunnen de volgende schalen gebruikt worden: Schaal 1 : 1 Schaal 1 : 2 Schaal 1 : 5 Schaal 1 : 10 Schaal 1 : 20 Schaal 1 : 50 Schaal 1 : 100. We nemen het volgende voorbeeld. Stel, je hebt in werkelijkheid een onderdeel met een lengte van 100 millimeter. Dit wordt op een tekening op een bepaalde schaal als volgt getekend. Schaal 1 : 1 Op de tekening wordt 100 millimeter getekend (ware grootte). Schaal 1 : 2 Op de tekening wordt 50 millimeter getekend. Schaal 1 : 5 Op de tekening wordt 20 millimeter getekend. Schaal 1 : 10 Op de tekening wordt 10 millimeter getekend. Schaal 1 : 20 Op de tekening wordt 5 millimeter getekend. Schaal 1 : 50 Op de tekening wordt 2 millimeter getekend. Schaal 1 : 100 Op de tekening wordt 1 millimeter getekend. Voorbeeld Je moet een kast op schaal 1 : 10 tekenen. De werkelijke afmeting van een kast zijn 1500 x 900 x 400 millimeter (hoogte x breedte x diepte). De maten op de tekening worden dan: 1500 : 10 = 150 millimeter 900 : 10 = 90 millimeter 400 : 10 = 40 millimeter. Werkelijke maten Op een tekening worden altijd de werkelijke maten bijgeschreven. Als een voorwerp in werkelijkheid 600 millimeter lang is en het wordt op schaal 1 : 10 getekend, dan is 12

13 het voorwerp op de tekening 60 millimeter lang. Op de tekening staat wel 600 millimeter bij het betreffende onderdeel. Je hoeft dus nooit de maten te berekenen als de tekening op schaal is getekend. De werkelijke maat staat op de tekening. Volgens de normalisatie worden de maten altijd in millimeters op de tekeningen vermeld. Er staan dus nooit maten in centimeters of meters, behalve als uitdrukkelijk staat aangegeven dat een andere maatvoering dan millimeters is gebruikt. 2.3 Projectietekenen Meubels en betimmeringen zijn voorwerpen met een lengte, een breedte en een hoogte. Deze voorwerpen worden op een werktekening op een vlak stuk papier afgebeeld. Om dit nauwkeurig te doen, worden de voorwerpen geprojecteerd. Voor het weergeven van voorwerpen is een aantal projectiemethoden ontwikkeld. In dit hoofdstuk wordt de Europese projectiemethode behandeld. Het Nederlands Normalisatie Instituut (NNI) heeft namelijk besloten om aan te sluiten bij internationale normen waarin de Europese projectiemethode wordt gevolgd. Er bestaat ook een Amerikaanse projectiemethode. Maar deze wordt hier verder niet behandeld. 2.4 De scheve projectiemethode De vorm van een tekening Op onderstaande tekening staat een voorbeeld van een kast getekend in scheve projectie (in dit geval de isometrische projectie) De voorwerpen worden daarbij, zowel links als rechts, onder een hoek van 30 getekend. Er zijn ook andere projectiemethoden mogelijk. 13

14 Met behulp van de tekening in scheve projectie kun je je een goed beeld vormen van hoe het product er ruimtelijk uitziet. In het productieproces zijn dit soort tekeningen niet bruikbaar. Niet alle onderdelen staan erop en ook de maatvoering van alle onderdelen is niet aan te geven. Wel zijn ze goed bruikbaar om iemand zonder ruimtelijk inzicht een goed beeld te geven van hoe het product er uiteindelijk uit gaat zien. Veel mensen hebben er moeite mee zich een voorstelling van het product te maken naar aanleiding van alleen een platte tekening. 2.5 De Europese projectiemethode De vorm van een tekening Tijdens het productieproces wordt gebruikgemaakt van de rechte projectiemethode. Hierbij staan bijna alle lijnen in de juiste verhouding. In het productieproces voldoet deze methode goed omdat je alle maten van bijna alle onderdelen kunt aflezen. Hierboven is gezegd dat de maten van bijna alle lijnen en onderdelen van de rechte projectiemethode zijn af te lezen. Soms moet je een uitslag maken om de ware lengte van een lijn te bepalen. In dit leermiddel gaan we daar niet verder op in. Hoe werkt de Europese projectiemethode? De Europese projectiemethode werkt als volgt. Stel je een ruimtehoek voor. Vergelijk het maar met een hoek van het lokaal of van je kamer. In deze hoek wordt een ruimtelijk figuur geplaatst, dat wil zeggen met een lengte, breedte en hoogte. De vlakken van dit figuur worden op de wanden en de vloer geprojecteerd. De wanden en de vloer worden de projectievlakken genoemd. Het voorwerp wordt altijd loodrecht op het projectievlak geprojecteerd. Dit wordt in het figuur op de volgende bladzijde aangegeven met de streepjeslijn. Je projecteert dus: het bovenaanzicht op de vloer het vooraanzicht op de linkerwand het linkerzijaanzicht op de rechterwand. Je zegt dan: Het bovenaanzicht wordt in het eerste projectievlak geprojecteerd (de vloer). Het vooraanzicht wordt in het tweede projectievlak geprojecteerd. Het linkerzijaanzicht wordt in het derde projectievlak geprojecteerd. 14

15 2 3 vooraanzicht 1 linkerzijaanzicht bovenaanzicht In bovenstaand figuur hebben de verschillende vlakken een patroon gekregen (stippeltjes, kruisjes of lijnen) om duidelijk aan te geven hoe deze vlakken worden geprojecteerd. De vlakken van het ruimtelijke figuur zijn gemakkelijk op de wanden terug te vinden. De vorm van een tekening Nu is de kamerhoek natuurlijk geen vlak stuk papier. Stel je voor dat deze kamerhoek wel van papier was. Als je deze dan volgens de lijn A B zou losknippen en in het platte vlak zou uitvouwen, krijg je de situatie zoals die in onderstaande figuur is aangegeven. vooraanzicht A linker zijaanzicht bovenaanzicht B A kniplijn vooraanzicht linkerzijaanzicht bovenaanzicht B 15