Voorstel gespecialiseerde begeleiding slachtoffers mensenhandel Door Goodwillwerk Leger des Heils regio Den Haag

Transcriptie

1 Voorstel gespecialiseerde begeleiding slachtoffers mensenhandel Door Goodwillwerk Leger des Heils regio Den Haag Juli

2 Inhoudsopgave 1. Inleiding 3 2. Doel 3 3. Doelgroep 3 4. Gespecialiseerde begeleiding aan slachtoffers mensenhandel door het GLD Specialisme 1: trauma, afhankelijkheidsproblematiek en onveiligheid Specialisme 2: spanningen rondom verblijfs- en strafrechtelijke procedures Specialisme 3: culturele en religieuze achtergronden van slachtoffers Basis: Begeleiding vanuit de herstelmethodiek Basis: Begeleiding op diverse leefgebieden Locatie, uitvoering, frequentie en duur van de hulpverlening 7 5. Samenwerking 8 6. Voorwaarden voor gespecialiseerde begeleiding 8 7. Financiën Groeimodel Financiën 9 2

3 1. Inleiding De gemeente Leiden en het Veiligheidshuis hebben het GLD gevraagd inzichtelijk te maken hoe onze begeleiding eruit zal zien. Gezien de mensenhandel-problematiek betreft dit gespecialiseerde begeleiding. In de volgende hoofdstukken wordt dit toegelicht. 2. Doel Het doel van dit voorstel is inzicht te geven in: 1. Hoe het GLD gespecialiseerde begeleiding aan (vermoedelijke) slachtoffers mensenhandel. 2. Hoe het GLD de gespecialiseerde begeleiding praktisch opbouwt in het komende half jaar. 3. Welke voorwaarden gelden voor de gespecialiseerde begeleiding van slachtoffers mensenhandel door de persoonlijk begeleider (hierna: pb er). 3. Doelgroep De pb er (gespecialiseerd in begeleiding van slachtoffers mensenhandel) zal begeleiding bieden aan alle (vermoedelijke) slachtoffers van mensenhandel in de Veiligheidsregio Hollands Midden: mannen, vrouwen, transgenders, minderjarigen, van Nederlandse en van niet Nederlandse nationaliteit, verblijvend binnen de regio. Waarbij sprake kan zijn van alle vormen van mensenhandel: seksuele uitbuiting, waaronder loverboy problematiek, economische uitbuiting, gedwongen criminaliteit en bedelarij 1. We hanteren geen contra-indicaties. 4. Gespecialiseerde begeleiding aan slachtoffers mensenhandel door het GLD De doelgroep van slachtoffers mensenhandel heeft qua problematiek een redelijke overlap met de doelgroep van het Leger des Heils. Slachtoffers van mensenhandel hebben - voordat zij slachtoffer worden echter niet altijd problemen op meerdere leefgebieden. De mensenhandel-situatie is echter vaak traumatisch en kan ontwrichtend werken op allerlei leefgebieden. De begeleiding van onze pb er richt zich op alle leefgebieden waar het slachtoffer hulp bij wenst, maar steeds vanuit drie uitgangspunten, namelijk: 1. Met aandacht voor de invloed van trauma, afhankelijkheidsproblematiek en feitelijke en beleefde onveiligheid op meerdere leefgebieden (paragraaf 4.1). 2. Met oog voor spanningen omtrent de verblijfs- en strafrechtelijke procedures op meerdere leefgebieden (paragraaf 4.2). 3. Met kennis van cultuur en religie (paragraaf 4.3). Focus op deze drie factoren maakt de begeleiding van onze pb er gespecialiseerd en toegespitst op mensenhandel-problematiek. Het creëren van grond onder de voeten en hoop is bij alle drie de specialismen het uitgangspunt van onze begeleiding. Begeleiding is altijd op basis van de herstelmethodiek en het formuleren van doelen op meerdere leefgebieden (paragraaf 4.4 en 4.5). 1 In het kader van taakafbakening en goede samenwerking met het zorgnetwerk mensenhandel en de zorgcoördinator, wordt uitgegaan van het profiel van de zorgcoördinator zoals deze in het rapport van de commissie Lenferink is beschreven. 3

4 4.1 Specialisme 1: trauma, afhankelijkheidsproblematiek en onveiligheid Het GLD neemt de aanbevelingen van de commissies Lenferink en Azough als uitgangspunt: daar waar het kan generalistische voorzieningen, daar waar nodig specialistisch. Gezien de impact van mensenhandel-problematiek op een individu en de complexiteit van het probleem, is gespecialiseerde begeleiding volgens het GLD vooral in de eerste fase noodzakelijk. Zolang trauma, feitelijke en ervaren onveiligheid en spanningen rondom de verblijfs- en strafrechtprocedure op de voorgrond staan, zal de pb er zich met name richten op: 1. Het zoveel mogelijk indammen van feitelijke onveiligheid (van de mensenhandelaar). De pb er maakt altijd met het slachtoffer bij de start een veiligheidsplan om risico s in te schatten. 2. Het creëren van veiligheid. Slachtoffers van mensenhandel zijn in hun integriteit aangetast. Het gevolg is trauma, ervaren onveiligheid, en spanning. Dat kan verlammend werken. Een juiste begeleiding van het trauma, bijvoorbeeld door het slachtoffer van het trauma af te leiden, is noodzakelijk. Focussen op de krachten kan veiligheid bewerkstelligen. Afhankelijk van de aard en het ontwrichtende effect van de mensenhandel-situatie, kan de behandeling door een gespecialiseerde behandelinstelling gewenst zijn. 3. De pb er heeft de mogelijkheid vanuit ons gezinsaanbod begeleiding te bieden. Zowel aan kinderen van een slachtoffer en op het gebied van opvoeding aan de ouder, met specifiek aandacht voor het effect van de mensenhandel-situatie op het gezin. 4.2 Specialisme 2: spanningen rondom verblijfs- en strafrechtelijke procedures De onzekere verblijfsstatus van het buitenlandse slachtoffer en het strafrechtproces rondom de verdachte mensenhandelaar roept logischerwijs spanningen op. De pb er heeft met name oog voor deze spanningen door een vertrouwensband op te bouwen en een luisterend oor te bieden. Om als pb er niet bedreigend te zijn, is het noodzakelijk dat de feitelijke uitvoering van de procedures wordt losgekoppeld van de persoonlijke begeleiding van het slachtoffer. De zorgcoördinator voert de feitelijke procedures uit en begeleidt het slachtoffer hierin, door dit proces bij de intake op te starten en te blijven monitoren. De zorgcoördinator bespreekt met het slachtoffer welke rechten en plichten hij/zij heeft. De zorgcoördinator begeleidt o.a. de aangifte met het slachtoffer voor en voert de gesprekken met het slachtoffer en de politie. De pb er is degene die het slachtoffer ondersteunt bij de beleving en gebeurtenissen van deze procedures. Tevens is de pb er alert op het welzijn van het slachtoffer en registreert de signalen. Die informatie kan van meerwaarde zijn voor de zorgcoördinator. Dat de relatie tussen politie en burgers in Afrika en Oost-Europa niet op veel vertrouwen berust, maakt dat het voorbereiden van contact met de Nederlandse politie aandacht nodig kan hebben in de begeleiding van het slachtoffer. Naast de aandacht voor deze spanning, focust de pb er op ontspanning om afleiding van het trauma en de situatie te creëren. Hiervoor zal actief samenwerking dienen te worden gezocht met welzijnsinstellingen en kerken om activiteiten te organiseren. Van belang is dat hiervoor een financiële vergoeding beschikbaar is. 4.3 Specialisme 3: culturele en religieuze achtergronden van slachtoffers De pb er heeft kennis van de religie en cultuur en de familieachtergronden van slachtoffers. Het blijkt dat dit nogal eens invloed heeft op de afhankelijkheidssituatie van het slachtoffer. Voodoo is een voorbeeld van een geloof waar sommige Afrikanen vol overtuiging achter staan, maar wat vaak als dwangmiddel is ingezet tegen slachtoffers. Het komt veelvuldig voor dat priesters (onderdeel van het mensenhandel-netwerk), in het land een vloek uitspreken over het slachtoffer. Het slachtoffer wordt ervan overtuigd dat onheil over het slachtoffer komt, als hij/zij niet aan de afspraken blijft voldoen. Samenwerking met Afrikaanse zelfhulporganisaties door de pb er kan hierbij helpend zijn. Een andere grote groep buitenlandse slachtoffers betreffen vrouwen uit Oost-Europa die altijd nog meer verdienen in de prostitutie in Nederland, dan in het land van herkomst. En mannelijke slachtoffers uit Oost-Europa zijn vaak bewust naar Nederland vertrokken om geld te verdienen in de 4

5 landbouw en komen bedrogen uit. Schaamte en schuldgevoelens richting de familie in het thuisland, weerhouden hen er vaak van terug te keren. Erkenning van slachtofferschap mensenhandel is om deze redenen vaak moeilijk voor slachtoffers zelf. Terugkeer naar het land van herkomst is vanwege de onzekere verblijfsstatus een belangrijk onderwerp. Buitenlandse slachtoffers in Nederland zijn na sepot verplicht terug te keren omdat ze geen legale verblijfsstatus krijgen. Een deel van hen verdwijnt na sepot in de illegaliteit. Het gesprek aangaan over terugkeer is om voornoemde redenen moeilijk, maar zal de pb er vanaf de start aangaan. 4.4 Basis: Begeleiding vanuit de herstelmethodiek Naast deze specialisaties zal de pb er begeleiding bieden vanuit de herstelmethodiek. We geloven dat ieder persoon eigen kracht en talenten heeft en een verlangen naar een zinvol bestaan. De identiteit van de pb er is zichtbaar binnen de volgende aspecten: Zingeving: perspectief bieden in de zin van het bestaan, of bestaansrecht. Door de mensenhandel-situatie kan de zelfwaarde van het individu, maar ook die van het kind van het slachtoffer worden beschadigd. De zin van het bestaan staat ter discussie. Oog hebben voor cultuur, religie en gezinswaarden van een slachtoffer, is van belang om zingeving weer ten positieve te ontwikkelen. Laagdrempeligheid: een ontvankelijke houding hebben: trauma werkt verlammend, dan is er zijn en veiligheid bieden op sommige momenten het maximale dat haalbaar is. Vasthoudendheid: nieuwe kansen en mogelijkheden zien en bieden door er te zijn en er zo lang te zijn als nodig is om iemand zich weer veilig te laten voelen. Samenhang: om de ontwrichtende gevolgen van trauma op psychosociale, socio-economische en psychosomatische gebieden te begeleiden, werkt de pb er samen met diverse partijen (zie hoofdstuk 6). Methodiek We werken met de herstelmethodiek Systematisch Rehabilitatiegericht Handelen (hierna: SRH). De SRH werkt vanuit drie inspiratiebronnen: presentie, herstel en kracht. Iedere slachtoffer werkt met de pb er aan het Persoonlijk Profiel, om de wensen en krachten inzichtelijk te maken. De drie subdoelen van de methodiek zijn: Het realiseren van wensen en doelen met betrekking tot kwaliteit van leven. Het omgaan met kwetsbaarheid en het versterken van krachten. Het verkrijgen van toegang tot gewenste omgevingen en herstellen van relaties. 4.5 Basis: Begeleiding op diverse leefgebieden De aspecten die in voorgaande paragrafen zijn beschreven vormen de focus in de specialistische begeleiding. De pb er biedt daarbij begeleiding op meerdere leefgebieden voor het slachtoffer. Omdat een wezenlijk deel van de vrouwelijke slachtoffers zwanger zijn of een kind hebben zal de pb er op het gebied van opvoeding en het effect van de mensenhandel-situatie op het welzijn van het kind als leefgebied opnemen. Op alle leefgebieden van een gezin of individu kan intensieve en langdurige hulp worden geboden. De begeleiding voor het gezin is in zowel vrijwillige als gedwongen kader mogelijk. De pb er gebruikt een integrale benadering doordat zij te maken hebben met ingewikkelde problematiek op meerdere leefgebieden. Met het begeleiden op leefgebieden waar de cliënt aan wenst te werken, tracht de pb er zodanig voortgang te boeken, dat er steeds minder begeleiding nodig zal zijn en dat de cliënt binnen afzienbare tijd weer zelfstandig en zonder hulp kan wonen en leven. Er wordt eclectisch gebruik gemaakt van aspecten uit de methodieken van taakgericht werken, oplossingsgericht werken en het competentiemodel. 5

6 Toelichting: Gespecialiseerde begeleiding per leefgebied voor slachtoffers mensenhandel Uitgangspunt is dat de zorgcoördinator verantwoordelijk is voor de coördinatie van de feitelijke procedure rondom de strafzaak en het verblijfsrecht. Dit gebeur t door tussentijdse afstemming met de pb er. De leefgebieden waar de pb er verantwoordelijk voor is worden hieronder toegelicht. De volgorde van de leefgebieden geeft de prioritering aan die de pb er - afhankelijk van de behoeften van het slachtoffer uitwerkt met het slachtoffer en eventueel het gezin: 1. Aandacht voor psychische en/of verslavingsproblematiek Het signaleren van deze problemen (zoals trauma) in het gezin of individu en indien nodig verwijzen behandelinstellingen gericht op veiligheidsproblematiek zoals huiselijk geweld, mensenhandel en eercultuur wordt altijd afgewogen. 2. Ontwikkeling van het kind (Indien kind aanwezig of zwanger) De ontwikkeling van het kind wordt in kaart gebracht en er wordt gekeken in hoeverre deze leeftijdsadequaat is. Samen met de ouder wordt onderzocht op welke wijze de ontwikkeling van het kind gestimuleerd kan worden. Het risico bestaat dat de ervaringen van de ouder effect hebben op het kind. Daarom wordt middels het Vlaggensysteem (sgog), de RIS en de RIS-L (signalen slachtofferschap en daderschap loverboyproblematiek) ingezet indien signalen daarom vragen. De pb er gebruikt ter weging en duiding van signalen mensenhandel, huiselijk geweld, kindermishandeling en ook eergerelateerd geweld het stappenplan van de meldcode. Wanneer opvoedingsondersteuning onvoldoende blijkt te zijn en er sprake is van ernstige vormen van gedragsproblemen of ontwikkelingsstoornissen, wordt specialistische hulp ingeroepen van de gedragswetenschapper of consultatie van buitenaf aangevraagd. 3. Opvoedingsondersteuning (indien kind aanwezig of zwanger) De kinderen stimuleren te groeien naar de volwassenheid, waarbij op een leeftijdsadequate wijze omgegaan wordt met het kind. Ouders worden geleerd aan te sluiten bij de behoeften van het kind. Belangrijke zaken zijn de basisveiligheid van het kind, liefde en aandacht, een goede communicatie, discipline, duidelijke huisregels, gezamenlijk oplossen van conflicten, herstellen van de hiërarchie in het gezin, etc. Hierbij wordt met name ook aandacht gegeven aan het effect op de kinderen van de mensenhandel-situatie. De pb er leert de moeder te werken aan zelfvertrouwen en zelfwaarde. 4. Ondersteuning in de kind- en zelfzorg (indien kind aanwezig of zwanger) Alert zijn op de vaardigheden van lichamelijke (en medische) verzorging van ouders en kinderen. De pb er biedt ondersteuning in een leeftijdsadequate verzorging van een kind met betrekking tot veiligheid, voeding, hygiëne en kleding en de pb er overweegt altijd een medische controle bij de GGD. De pb er helpt de opvoeder bij het vinden van een balans tussen zorg voor zichzelf en zorg voor de kinderen. 5. Educatie Begeleiding gericht op de eigen algemene ontwikkeling door al aanwezige kennis te mobiliseren, Nederlandse taalles voor slachtoffers direct aan te bieden, voorlichting en voorbeeldgedrag. Onderwerpen die hierbij ter sprake kunnen komen zijn het leren omgaan met eigen volwassen relaties en het doorbreken van afhankelijkheidspatronen, de eigen geschiedenis en gezondheid. Er kan gedacht worden aan deelname aan cursussen zoals sociale vaardigheidstraining, een 6

7 beroepskeuzeprogramma en psycho-educatie. 6. Zingeving Zingeving is een motivatie hoe een individu zijn leven inricht. Zingeving krijgt extra aandacht van de pb er, omdat een zinvol bestaan voor een groot deel is ontnomen in de mensenhandel-situatie. Het uitwerken van een doel is afhankelijk van wat iemand wil realiseren en komt binnen alle leefgebieden terug. De culturele en religieuze achtergrond krijgen hier ook aandacht bij. 7. Terugkeer naar land van herkomst In geval van buitenlandse slachtoffers wordt middels de Safe Return methodiek (of een andere methode, zoals Home) vanaf de start aandacht besteed aan terugkeer naar het land van herkomst. Daarbij wordt aandacht besteed aan motivatie, maar ook de mogelijkheden in het land van herkomst om opvang, begeleiding en werk te inventariseren. Hierdoor wordt de kans op terugval verminderd. 8. Netwerkversterking Ondersteunen in het opbouwen, onderhouden en de normalisatie van onder andere contacten met familie, kennissen, school, consultatiebureau, sociaal cultureel werk en gemeente. De pb er brengt specifiek familieachtergronden in kaart middels cultureel interviewen (methode Fier). 9. Hulp bij het vinden van een goede dag invulling en ontspanning Zorgen voor een goede verhouding tussen inspanning en ontspanning. Hulp bij het vinden van een goede dag invulling en activiteiten voor ontspanning, door het maken van afspraken voor bezoekjes, het zoeken van (vrijwilligers)werk, taalles, buitenschoolse opvang of kerkbezoek. 10. Huishoudelijke ondersteuning Begeleiding gericht op het draaiende houden van de huishouding met als gevolg een beter dagritme met duidelijke huisregels, een betere hygiëne en een regelmatige, bereiding van de maaltijden. 4.6 Locatie, uitvoering, frequentie en duur van de hulpverlening Afhankelijk van de problematiek en de vraag van het slachtoffer en/of het gezin vinden huisbezoeken plaats. De pb er kan meerdere keren per week bij het slachtoffer aanwezig zijn. De duur van een huisbezoek kan variëren van één uur tot een deel van de dag. Trajectduur hangt sterk af van de procedure. Als een verdachte wordt vrijgesproken, wordt het recht op voorzieningen voor buitenlandse slachtoffer in feite opgeheven. Maar procedures kunnen soms 1 tot 2 of zelfs tot 3 jaar duren. Begeleiding is vooral in jaar 1 van belang. Geschatte trajectduur, intensiteit en inhoud traject De duur van een traject is in ieder geval veelal intensief aan de start en neemt af zodra de procedures ingezet zijn. Maar bij een sepot of andere tegenslag in de procedure kan de onzekere verblijfsstatus of (ervaren) dreiging van verdachte door toename van spanning en associaties met het trauma weer veel begeleiding vragen. Het geschatte traject ziet er als volgt uit: 1. Eerste drie maanden na de mensenhandel-situatie: 6 tot 10 uur per week. Aanmelding en intake gebeurt door de zorgcoördinator. De pb er biedt daarna 6 tot 10 uur per week gespecialiseerde begeleiding. Omdat het slachtoffer net uit de mensenhandel-situatie komt staat het trauma of verwaarlozing nog op de voorgrond. Na intake maken het slachtoffer en de pb er kennis met elkaar. De eerste interventies richten zich op een veiligheidsplan, het inventariseren van traumatische gevolgen, het opbouwen van een vertrouwensrelatie en 7

8 het mogelijk maken van ontspanningsactiviteiten. Uitzetten en coördinatie van de feitelijke procedures gebeuren door de zorgcoördinator. Gedurende het traject verzamelt de pb er signalen over het welzijn van het slachtoffer en het kind en koppelt deze aan de zorgcoördinator terug. 2. Drie tot twaalf maanden: 2 tot 5 uur per week gespecialiseerde begeleiding van de pb er. Het slachtoffer is gestabiliseerd, de crisissituatie is verminderd en de crisiszorg is ingezet, procedures gaan lopen, de pb er heeft zorg ingezet op werk, wonen en opvoeding. Bij een terugval kan opschaling naar 10 uur per week nodig zijn. 3. Het tweede jaar: 1 tot 2 uur per week gespecialiseerde begeleiding van de pb er. Slachtoffers kunnen veelal weer (begeleid) zelfstandig wonen. Vragen liggen met name op de procedures en eventueel opvoeding. Het traject is ten einde als de verblijfs - of strafrechtprocedure is afgerond. 5. Samenwerking Aanvullend aanbod wordt middels het zorgnetwerk mensenhandel gerealiseerd. De pb er realiseert via die weg en eventueel eigen weg een aanbod voor het slachtoffer op maat, door samenwerking met bijvoorbeeld: - Gespecialiseerde behandelinstellingen specifiek gericht op geweld in afhankelijkheidsrelaties (zoals mensenhandel, kindermishandeling en huiselijk geweld) en/of traumabehandeling en Veilig Thuis. Zoals Fier!, Kompaan en de Bocht en Horizon. - Maatjesprojecten voor slachtoffers mensenhandel (zoals Stek Den Haag). - Zelfhulporganisaties zoals Barka (Den Haag) voor mensen die willen terugkeren. - Educatie, werk en ontspanning, zoals samenwerking met een talenschool en buurtactiviteiten. - Fairwork, voor advies over economische uitbuiting (arbeidsuitbuiting). - Juridische begeleiding, zoals door Defence for children) en IOM. 6. Voorwaarden voor gespecialiseerde begeleiding 1. De taken van de zorgcoördinator worden uitgevoerd door SHOP. Deze hebben als doel ondersteunend te zijn aan de pb er van het GLD. 2. Het opstellen van samenwerkingsafspraken tussen SHOP en het GLD is van belang om verwachtingen en samenwerking tussen pb er en zorgcoördinator te stroomlijnen. 3. Er dient een zorgnetwerk mensenhandel te worden gerealiseerd, zodat de pb er samenwerking kan aangaan op genoemde leefgebieden. Dit garandeert kwaliteit van ons integrale aanbod. 4. Gezien de problematiek is nogal eens gespecialiseerde behandeling gewenst. Vanuit het zorgnetwerk mensenhandel dient hierin samenwerking te worden gerealiseerd met bijvoorbeeld Kompaan en de Bocht, Fier! en Horizon. 5. Gespecialiseerde begeleiding door de pb er van het GLD is gezien de problematiek van belang, ook als een slachtoffer opvang krijgt van een andere zorginstelling in de regio. 6. Er dient geïnvesteerd te worden in de gespecialiseerde begeleiding door het beschikbaar stellen van middelen voor deskundigheidsbevordering. 7. Het GLD kan jeugdhulp bieden zodra in 2017 een jeugdcontract is getekend met het samenwerkingsverband jeugd van de regiogemeenten Holland Rijnland. 8. Facturering kan plaatsvinden vanuit zowel volwassen- als jeugdindicaties. 9. Het GLD werkt samen met de werkeenheid Rotterdam van het Leger des Heils om in een aantal regiogemeenten van Hollands Midden begeleiding te kunnen bieden. Dit is nodig omdat de regio s van het Leger des Heils Den Haag/Leiden en Rotterdam deels Hollands Midden overlappen. 8

9 7. Plan van aanpak: hoe bieden we gespecialiseerde begeleiding? 7.1 Groeimodel Het GLD zal afhankelijk van de start de zorgcoördinator een pb er beschikbaar stellen. Middels een groeimodel zal een integraal gespecialiseerd pb ers team van het GLD worden ingezet. Uitgangspunten 1. Integraal betekent hier dat zowel pb'ers met Jeugdzorgervaring (bijv. gezinscoaches) als pb ers vanuit de WMO-begeleiding (maatschappelijk werk) casuïstiek op pakken. 2. Bij meer dan drie casussen = 1 pb'er erbij: een pb'er heeft maximaal drie casussen in zijn/haar caseload. Bij meer dan drie casussen zal een tweede pb'er worden aangesteld. Met dit groeimodel wordt steeds aangepast aan de vraag van SHOP als zorgcoördinator voor begeleiding. Tijdlijn groeimodel gespecialiseerd pb'ers team slachtoffers mensenhandel: * September: start deskundigheidsbevordering 3 pb'ers. * Oktober: start 2 pb ers. * Naar verwachting begin 2017, als niet al eind 2016: + 1 pb'er bij meer dan 3 casussen. * November: evaluatie (SHOP/GLD/gemeente). * Naar verwachting begin 2017 of Q2 in 2017: + 1 pb er bij meer dan 3 casussen. In Q gerealiseerd: integraal gespecialiseerd pb'ers team slachtoffers mensenhandel. Consultatie van de gedragswetenschapper van het GLD is mogelijk, bijv. in het kader van de Meldcode en een Risico-inventarisatie zoals de RIS-L. 7.2 Financiën De pb er van het GLD heeft al expertise op het gebied van complexe en meervoudige problematiek. De specialistische factoren die in hoofdstuk 4 staan beschreven, vragen om extra deskundigheidsbevordering. Namelijk op het gebied van bijvoorbeeld strafrecht- en verblijfsrechtprocedures, vormen van mensenhandel, trauma, afhankelijkheidsproblematiek, culturele en religieuze achtergronden, terugkeer naar het land van herkomst. De investering op deskundigheidsbevordering ziet er als volgt uit: 1. Eenmalig: Driedaagse training door expert-trainer van 3 pb ers. Kosten: 5000 euro. 2. Jaarlijks: Gezien het specialisme, is het door ontwikkelen van kennis en het op de hoogte blijven van ontwikkelingen van groot belang. Kosten: 2500 euro. Kosten gespecialiseerde begeleiding (uitgaande van het gemiddelde): WMO ter vergelijking fase 1: 1 e drie maanden (8 uur/week): 2400 euro/4 weken (2220 euro) fase 2: maand 4 tot en met 12 (3,5 uur/week): 1050 euro/4 weken (805 euro) fase 3: tweede jaar (1,5 uur/week): 450 euro/4 weken (305 euro) 9