Arbeidsmarktpositie van zzp'ers

Transcriptie

1 Arbeidsmarktpositie van zzp'ers Zzp-panel: resultaten eerste meting 2014

2 ISBN : Rapportnummer : A Dit onderzoek is gefinancierd door het programmaonderzoek MKB en Ondernemerschap ( Panteia BV Panteia BV Bredewater 26 P.o. box CA Zoetermeer 2701 AA Zoetermeer The Netherlands Ruud Hoevenagel, Nardo de Vries en Paul Vroonhof Zoetermeer, januari 2015 De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van cijfers en/of teksten als toelichting of ondersteuning in artikelen, scripties en boeken is toegestaan mits de bron duidelijk wordt vermeld. Vermenigvuldigen en/of openbaarmaking in welke vorm ook, alsmede opslag in een retrieval system, is uitsluitend toegestaan na schrifteli j- ke toestemming van Panteia. Panteia aanvaardt geen aansprakelijkheid voor drukfouten en/of andere onvolkomenheden. The responsibility for the contents of this report lies with Panteia. Quoting numbers or text in papers, essays and books is permitted only when the source is clearly mentioned. No part of this publication may be copied and/or published in any form or by any means, or stored in a retrieval system, without the prior written permission of Panteia. Panteia does not accept responsibility for printing errors and/or other imperfections.

3 Inhoudsopgave Samenvatting 5 1 Inleiding 7 2 Kenmerken van ondernemers en hun ondernemingen Kenmerken van de ondernemers Kenmerken van de ondernemingen 11 3 Bedrijfsvoering Inzet in het bedrijf Prijs en tarief Omzet en aantal opdrachtgevers en klanten 19 4 Inkomen Huidig inkomen Inkomensrisico Oudedagsvoorziening 24 5 Arbeidsmarktpositie Uitgangssituatie Teruggaan naar loondienst Groeiambities en -belemmeringen Redenen om na het pensioen zzp er te blijven Bekendheid met fiscale aftrekposten Risicoperceptie 33 Bijlagen 35 Bijlage 1 Veldwerkverantwoording 35 Bijlage 2 Beschrijving van het panel 37 Bijlage 3 Technische toelichting 39 Bijlage 4 Vragenlijst 45 3

4

5 Samenvatting Het zzp-panel van Panteia Het zzp-panel van Panteia brengt sinds 2009 deze belangrijke groep van zelfstandigen zonder personeel in kaart. Jaarlijks worden twee metingen gehouden. Dit rapport beschrijft de uitkomsten van de eerste meting van Deze meting is via een telefonische enquête onder zzp ers uitgevoerd in de periode juliseptember Sinds de eerste meting maakt het zzp-panel een onderscheid tussen zzp ers - die voornamelijk arbeid of diensten aanbieden - en ozp ers (overige ondernemers zonder personeel), die voornamelijk goederen verkopen. Eenpersoonsbedrijven maken lange werkweken 64% van de eenpersoonsbedrijven besteedt 40 uur of meer aan het bedrijf. In de sectoren bouw en landbouw gaat het om meer dan 75% van de ondernemers. Bij zzp ers - die alleen uren die men voor opdrachtgevers werkt in rekening kunnen brengen - is gemiddeld 65% van de bestede uren declarabel. Inzet van anderen De overgrote meerderheid van de eenpersoonsbedrijven voert de onderneming alleen uit. Bij de zzp ers zijn het meewerkende gezinsleden met wie ondernemers de onderneming samen voeren. Bij ozp ers zijn het vooral medeondernemers met wie ze de onderneming samen voeren. Bij 11% van de eenpersoonsbedrijven die het bedrijf samen met een meewerkend gezinslid voeren, doet het gezinslid ook inhoudelijk vakmatig activiteiten. Tariefstelling Het gemiddelde uurtarief bedroeg in euro (exclusief BTW). De hoogste tarieven komt men tegen in de zakelijke dienstverlening en ICT, de laagste in de landbouw, bouw en industrie. De prijzen en tarieven die in 2014 bij de klanten in rekening zijn gebracht, zijn bij de meeste ondernemers vergelijkbaar met 2013: 9% hanteert een lager tarief en 12% een hoger tarief. Omzet en netto maandinkomen De helft van de eenpersoonsbedrijven realiseerde in 2013 een omzet tot euro, en één op de drie ondernemers realiseerde met het bedrijf een netto maandinkomen van minder dan euro. Aan de andere kant van het spectrum verdiende één op de vijf eenpersoonsbedrijven met het bedrijf meer dan euro netto per maand. Ondernemers in de ICT verdienen gemiddeld het meest. Meeste ondernemers moeten leven van het bedrijf 72% van de eenpersoonsbedrijven hebben alleen de onderneming als inkomstenbron. Als het inkomen uit de onderneming geheel zou wegvallen, heeft 48% van de ondernemers niet voldoende inkomsten over om in het levensonderhoud te voorzien, omdat eventuele andere inkomsten daarvoor ontoereikend zijn. Verzekeren tegen risico s Driekwart van de eenpersoonsbedrijven heeft zich verzekerd voor aansprakelijkheid in het bedrijf, 18% van de bedrijven heeft zich verzekerd tegen het risico van inkomstenderving door ziekte en 31% van de ondernemers heeft zich verzekerd tegen het risico op inkomstenderving als gevolg van langdurige arbeidsongeschiktheid. Er is een duidelijk verband tussen het netto maandinkomen van de ondernemer en het hebben van een inkomensverzekering. Naarmate eenpersoonsbedrijven 5

6 meer maandinkomen hebben, zijn zij vaker verzekerd tegen de risico s op inkomstenderving. Pensioenopbouw Iets minder dan de helft van de ondernemers zet een deel van het inkomen uit het bedrijf opzij voor de oude dag. Gemiddeld wordt door alle ondernemers bij elkaar 5% van het inkomen opzij gezet. Dat is hetzelfde percentage als vorig jaar. Het gemiddelde aandeel van het inkomen dat de ondernemers opzij zetten, neemt toe naarmate de oude dag dichterbij komt. De meest voorkomende vorm waarin de ondernemers een deel van het inkomen voor de oude dag opzij zetten, is een eigen spaar- of beleggingsrekening. Eerdere arbeidsmarktpositie en werkzaamheden Meer dan driekwart van de ondernemers was werknemer voordat ze als zelfstandige zijn gestart. 58% was ooit actief in de branche waarin men nu als zelfstandige werkt, Ruim een kwart van de ondernemers geeft aan dat het werk dat ze nu doen qua inhoud en vaardigheden niet verschilt van het werk dat ze in loondienst deden. Teruggaan naar loondienst 12% van de ondernemers is, als men nu vrij mocht kiezen, liever werkzaam in loondienst. Nog eens 19% geeft aan dat ze op termijn in loondienst zou willen werken. Naar sector bekeken, zijn het relatief vaker ondernemers in de sectoren handel, horeca en reparatie en onderwijs en training die liever in loondienst werkzaam zijn. Ambitie om te groeien 18% van de ondernemers wil op termijn een bedrijf met personeel leiden. Ondernemers in de ICT hebben de grootste groeiambitie: 32% ziet het zzp schap als start voor een bedrijf met personeel. Er zijn meerdere factoren die de groei van bedrijven kunnen belemmeren. Door de ondernemers wordt de huidige conjunctuur gezien als belangrijkste groeibelemmering. Een beperkte afzetmarkt is de tweede groeibelemmering. Redenen om na het 65 e jaar zzp er te blijven De belangrijkste reden waarom men na het 65 e jaar nog doorwerkt als zzp er is dat het werk gewoon te leuk is om te stoppen. Een tekort aan opgebouwd pensioen werd door 3% van de oudere ondernemers opgegeven als reden. Bekendheid met fisca le aftrekposten Meer dan 80% van de ondernemers is bekend met de zelfstandigenaftrek en de startersaftrek. De MKB winstvrijstelling is bij 44% van de ondernemers bekend. 6

7 1 Inleiding Het zzp-panel van Panteia geeft inzicht in diverse relevante aspecten van de bedrijfsvoering en de continuïteit van zzp ers. Sinds 2009 wordt deze groeiende groep ondernemers in Nederland door Panteia systematisch via grootschalig kwantitatief surveyonderzoek - onderzocht. Jaarlijks worden twee metingen met het panel gehouden. In dit rapport worden de uitkomsten beschreven van de eerste meting van Net als in voorgaande jaren is de eerste meting in een jaar via een telefonische enquête uitgevoerd 1. Het veldwerk voor deze meting is uitgevoerd tussen juli en september Hoewel de primaire opzet van het panel is gericht op het volgen van de ondernemers in de tijd, wordt sterk rekening gehouden met de representativiteit bij het verversen van het verloop in het panel. Het zzp-panel bestaat momenteel uit ondernemers. Sinds de eerste meting van het zzp-panel zijn de ondernemers onderscheiden in zzp ers die voornamelijk arbeid of diensten aanbieden en ozp ers (overige ondernemers zonder personeel) die voornamelijk goederen verkopen. Daarmee is het mogelijk om zelfstandigen zonder personeel vanuit een ruime (alle eenpersoonsb e- drijven) en een enge definitie (alleen zzp ers) met elkaar te vergelijken. Bij de indeling van de eenpersoonsbedrijven worden de volgende criteria gehanteerd: Ondernemers van eenpersoonsbedrijven: voeren zelfstandig ondernemende activiteiten uit; hebben geen personeel; werken minimaal 15 uur per week in de onderneming. Zzp ers voldoen aan de volgende aanvullende criteria: men heeft geen medeondernemer of meewerkende partner die vergelijkbare activiteiten uitvoert en substantieel bijdraagt; men verkoopt in de eerste plaats eigen arbeid, kennis, vaardigheden en geen goederen, producten of andermans diensten. Ozp ers zijn eenpersoonsbedrijven die geen zzp er zijn. Zij voldoen in elk geval ook aan de criteria van ondernemers van eenpersoonsbedrijven. In bijlage 2 is een beschrijving van het zzp-panel opgenomen en in bijlage 3 een technische toelichting op deze meting. In het verdere verloop van dit rapport worden de resultaten van de drie groepen tegen elkaar afgezet. Waar relevant worden de resultaten van de eenpersoonsbedrijven ook per sector gepresenteerd. 1 Bij elke meting van het panel zijn verdiepingsthema's opgenomen. Tot op heden zijn netwerken, de economische crisis, inkomensondersteuning, innovaties, inkomen op de oude dag, economische zelfstandigheid, ondernemende houding, ambities, vermogensopbouw en opleiding/scholing verdiepingsthema s geweest. In deze meting is extra aandacht gegeven aan de arbeidsmarktpositie van zzp ers. 7

8

9 2 Kenmerken van de ondernemers 2.1 Kenmerken van de ondernemers Onderscheid tussen z zp ers en ozp ers Een belangrijk onderscheid voor de analyse betreft het verschil tussen aanbieders van arbeid of diensten versus verkopers van goederen. Deze indeling maakt het mogelijk om de groep zelfstandigen (zzp ers) te beschrijven die vergelijkbaar werk uitvoeren onder vergelijkbare omstandigheden als mensen in loondienst. Van alle eenpersoonsbedrijven in het panel wordt 76% tot de groep zzp er gerekend en is 24% ozp er. De definitie van zzp er sluit aanbieders van goederen uit. Ozp ers kunnen daarentegen zowel goederen als arbeid of diensten aanbieden. Het grootste deel van de ozp ers wordt gevormd door zelfstandigen die voornamelijk goederen verkopen: de klassieke zelfstandigen (65%). Ongeveer een derde van de ozp ers biedt voornamelijk arbeid of diensten aan. Deze groep ondernemers onderscheidt zich van de zzp ers doordat zij bijvoorbeeld hun bedrijf met een medeondernemer of meewe r- kend gezinslid voeren. Zij dragen dan ook geen individueel ondernemersrisico. Geslacht Bijna twee op de drie ondernemers van eenpersoonsbedrijven (62%) is man. Bij de ozp ers treffen we vaker mannen aan dan bij de zzp ers (66% tegen 61%). Vrouwelijke ondernemers worden vooral aangetroffen in de sector zorg en welzijn (75%). Ook de sectoren onderwijs en training en overige dienstverlening kennen een hoog aandeel vrouwelijke ondernemers. De sectoren bouw, landbouw, ICT en transport, opslag en communicatie hebben daarentegen een laag aandeel vrouwelijke ondernemers. Leeftijd De meerderheid van de ondernemers van eenpersoonsbedrijven is tussen de 35 en 54 jaar oud (zie figuur 2.1). Iets minder dan één op de tien ondernemers van eenpersoonsbedrijven is jonger dan 35 jaar en ongeveer één op de drie ondernemers is 55 jaar of ouder. Er is nauwelijks een verschil in leeftijdsopbouw tussen de zzp ers en ozp ers. In figuur 2.1 springen er enkele sectoren uit waarbij de leeftijdsopbouw afwijkt van het gemiddelde. De sectoren ICT, bouw en overige dienstverlening kennen relatief weinig ondernemers van 55 jaar of ouder. Relatief de meeste ouderen worden aangetroffen in de sectoren onderwijs en training en landbouw. 9

10 figuur 2.1 Leeftijd van de ondernemer * Bron: Panteia, zzp-panel (*) De opsplitsing in de figuur naar sectoren heeft betrekking op de eenpersoonsbedrijven. In figuur 2.2 is de leeftijdsopbouw van zzp ers en ozp ers vergeleken met die van werknemers op basis van recente CBS-gegevens (de vergelijking is alleen mogelijk voor de groep tot 65 jaar). Te zien is dat zowel in de groep zzp ers als ozp ers relatief meer oudere personen voorkomen. figuur 2.2 Leeftijdsopbouw van zzp'ers, ozp'ers en werknemers tot 65 jaar * Bron: Panteia, zzp-panel * CBS Statline, tweede kwartaal 2014 Opleidingsniveau Bijna de helft van de ondernemers van eenpersoonsbedrijven is hoger opgeleid (zie figuur 2.3). Onder ozp ers zijn relatief minder hoger opgeleiden dan onder zzp ers. Ozp ers hebben vaker een middelbare opleiding achter de rug. Er is sprake van grote verschillen in opleidingsniveau tussen de sectoren. In de overige zakelijke dienstverlening is de overgrote meerderheid van de ondernemers hoger opgeleid (83%). In deze sector komen vrijwel geen lager opgeleide ondernemers voor. Ook de sectoren zorg en welzijn, onderwijs en training en ICT kennen veel hoger opgeleiden. In de bouw is het opleidingsniveau van veel ondernemers laag. 10

11 figuur 2.3 Opleidingsniveau van de ondernemer * Bron: Panteia, zzp-panel (*) De opsplitsing in de figuur naar sectoren heeft betrekking op de eenpersoonsbedrijven. 2.2 Kenmerken van de ondernemingen Ondernemers van eenpersoonsbedrijven zijn vooral actief in de sectoren overige (zakelijke) dienstverlening, handel, horeca en reparatie en de bouw; samen goed voor 74%(zie tabel 2.1). Zzp ers zijn vooral actief in de sector overige (zakelijke) dienstverlening. Bijna de helft van de ozp ers is actief in de sector handel, horeca en reparatie. tabel 2.1 Sector van de onderneming sector zzp ers ozp ers eenpersoonsbedrijven Landbouw 2% 13% 4% Industrie 3% 5% 3% Bouw 13% 5% 11% Handel, horeca, reparatie 8% 40% 16% Transport, opslag, communicatie 4% 3% 4% ICT 4% 2% 4% Overige zakelijke dienstverlening 19% 12% 17% Zorg en welzijn 10% 5% 8% Onderwijs en training 5% 2% 4% Overige dienstverlening 32% 15% 28% totaal 100% 100% 100% Bron: Panteia, zzp-panel Rechtsvorm De rechtsvorm van 76% van de eenpersoonsbedrijven is de eenmanszaak; 16% is een bv. De rechtsvorm bv treffen we veel aan in de sectoren overige zakelijke dienstverlening en ICT (respectievelijk 37% en 31%). 11

12 figuur 2.4 Rechtsvorm van de onderneming * Bron: Panteia, zzp-panel (*) De opsplitsing in de figuur naar sectoren heeft betrekking op de eenpersoonsbedrijven. De definitie van zzp er brengt mee dat de keuze uit de rechtsvorm voor de ondernemer beperkt is tot een eenmanszaak of bv. De rechtsvorm van 84% van de zzp ers is de eenmanszaak. Ook bij ozp ers is de eenmanszaak met 49% de meest voorkomende rechtsvorm; 16% van de ozp ers heeft een bv. Omdat ozp ers wel een medeondernemer in de onderneming kunnen hebben, treffen we in deze groep als rechtspersoon ook de vennootschap onder firma aan en ook de maatschap. Bestaansduur van de onderneming Iets minder dan de helft van de eenpersoonsbedrijven bestaat 10 jaar of langer (zie figuur 2.5). Bij ozp ers is het aandeel ondernemingen van deze leeftijd groter dan bij zzp ers. Bij zzp ers treffen we relatief meer ondernemingen aan die van 6 tot en met 9 jaar oud zijn. Jonge ondernemingen (jonger dan 6 jaar) zijn er vooral in de sectoren overige zakelijke dienstverlening, zorg en welzijn, ICT en handel, horeca en reparatie. De sector landbouw kent veel oudere ondernemingen. Ook in de sector transport, opslag en communicatie is het aandeel oudere ondernemingen relatief hoog. 12

13 figuur 2.5 Bestaansduur van de onderneming * Bron: Panteia, zzp-panel (*) De opsplitsing in de figuur naar sectoren heeft betrekking op de eenpersoonsbedrijven. 13

14

15 3 Bedrijfsvoering 3.1 Inzet in het bedrijf 64% van de ondernemers van eenpersoonsbedrijven besteedt gemiddeld per week 40 uur of meer aan het bedrijf (zie figuur 3.1). Bij ozp ers is dat vaker het geval dan bij zzp ers. Het betreft alle tijd die de ondernemer aan het bedrijf besteedt, dus inclusief bijvoorbeeld acquisitie, ontwikkeling of productvernieuwing. 2 Ondernemers in de bouw werken zelden minder dan 40 uur per week in het bedrijf. Werkweken van minder dan 25 uur per week maken vooral ondernemers in de sectoren overige dienstverlening, onderwijs en training en zorg en welzijn. figuur 3.1 Aantal uren dat de ondernemer gemiddeld aan het bedrijf besteedt * Bron: Panteia, zzp-panel (*) De opsplitsing in de figuur naar sectoren heeft betrekking op de eenpersoonsbedrijven. De aanbieders van arbeid of diensten kunnen alleen de uren in rekening brengen die zij voor opdrachtgevers en klanten werken. Gemiddeld is 65% van het aantal uren dat men in het bedrijf besteedt declarabel (zie tabel 3.1). Het gemiddelde aandeel declarabele uren is vergeleken met vorig jaar niet gestegen. Voor ondernemers die voornamelijk arbeid of diensten aanbieden, wordt het inkomen in sterke mate bepaald door het gewerkte aantal declarabele uren. 2 Conform de definitie van zzp ers ligt de ondergrens van de bestede uren van de ondernemer op 15 uur per week. 15

16 tabel 3.1 Gemiddeld aantal (declarabele) uren naar inkomensklasse * inkomen (euro per gemiddeld gemiddeld gemiddeld verandering maand) aantal uren aantal decla- aandeel de- aandeel per week rabele uren clarabele uren t.o.v besteed in per week 2013 (%)** (%-punt) het bedrijf (A) (B) minder dan % tot % tot % tot % tot % -1 meer dan % 3 eenpersoonsbedrijven % 0 Bron: Panteia, zzp-panel 2014 en zzp-panel (*) Voor eenpersoonsbedrijven die arbeid of diensten aanbieden (hoofdzakelijk zzp ers, maar ook een deel van de ozp ers). (**) Het gaat hier om het gemiddeld aandeel declarabele uren (casewise), en niet om een deling van kolom A en B. Inzet van anderen in het bedrijf De overgrote meerderheid van de eenpersoonsbedrijven (78%) voert de onderneming alleen uit. Bij zzp ers ligt dit percentage een stuk hoger (88%) dan bij ozp ers (45%). Bij zzp ers zijn het meewerkende gezinsleden met wie ondernemers de onderneming samen voeren. Bij ozp ers zijn het vooral medeondernemers met wie ze de onderneming samen voeren (41%). Bij 11% van de eenpersoonsbedrijven die het bedrijf samen met een meewerkend gezinslid voeren, doet het gezinslid ook inhoudelijk vakmatig activiteiten. Dat is vaker het geval in ondernemingen van ozp ers dan in ondernemingen van zzp ers (respectievelijk 20% en7%). Hierbij zij opgemerkt dat, zodra de activiteiten van een meewerkend gezinslid ook substantieel (meer dan 15%) aan de omzet hebben bijgedragen, een ondernemer niet als zzp er wordt aangemerkt. Personeel De definitie van een eenpersoonsbedrijf brengt mee dat deze ondernemers geen personeel in dienst hebben. Het kan echter voorkomen dat de ondernemer na verloop van tijd wel personeel in dienst neemt. 2% van de ondernemers die aan de meting van het zzp-panel in 2013 hebben deelgenomen, heeft bij de meting van 2014 personeel in dienst. Dat is iets meer dan vorig jaar het geval was (1%). 60% hiervan heeft uitzicht op een vast dienstverband. 16

17 figuur 3.2 Personeel in dienst * Bron: Panteia, zzp-panel (*) Ongewogen percentages bij deelnemers van de vorige meting. 3.2 Prijs en tarief In tabel 3.2 staat het gemiddelde uurtarief vermeld dat de ondernemers van eenpersoonsbedrijven voor hun diensten en arbeid rekenen. Ozp ers rekenen per uur gemiddeld 10 euro meer dan zzp ers. Ondernemers in de sectoren overige zakelijke dienstverlening en ICT hebben de hoogste uurtarieven. tabel 3.2 Gemiddeld uurtarief * sectoren Gemiddeld uurtarief 95%-interval landbouw 36 ± 9 industrie 39 ± 4 bouw 36 ± 1 handel, horeca, reparatie 46 ± 4 transport, opslag, communicatie 47 ± 5 ICT 73 ± 6 overige zakelijke dienstverlening 86 ± 4 zorg en welzijn 55 ± 5 onderwijs en training 62 ± 9 overige dienstverlening 47 ± 2 zzp 55 ± 2 ozp 65 ± 6 eenpersoonsbedrijven 56 ± 2 Bron: Panteia, zzp-panel (*) De opsplitsing in de figuur naar sectoren heeft betrekking op de eenpersoonsbedrijven. In de laatste kolom van tabel 3.2 staat het 95% betrouwbaarheidsinterval aangegeven. Deze varieert per sector omdat (a) de aantallen waarnemingen per sector verschillen, en (b) de spreiding van de uurtarieven. 17

18 Tariefvergelijking Volgens meer dan de helft van de eenpersoonsbedrijven (58%) zijn de prijzen en tarieven die men de klanten in rekening brengt, vergelijkbaar met het marktgemiddelde (zie figuur 3.3). Er is weinig verschil tussen zzp ers en ozp ers. Ondernemers die een van het marktgemiddelde afwijkende tariefstelling hanteren, brengen vaker een prijs of tarief in rekening, dat lager is dan het marktgemiddelde. Wanneer men een hogere prijs of een hoger tarief in rekening brengt, is dat meestal iets boven het marktgemiddelde. figuur 3.3 Tariefstelling * Bron: Panteia, zzp-panel (*) Exclusief degenen die aangaven dat de prijzen en tarieven vergelijkbaar zijn aan het marktgemiddelde. De prijzen en tarieven die in 2014 bij de klanten in rekening zijn gebracht, zijn bij de meeste ondernemers vergelijkbaar aan die van (zie figuur 3.4). Als de prijs of het tarief in 2013 anders is, dan is dat iets vaker (veel) hoger dan in 2013, dan (veel) lager. figuur 3.4 Tariefontwikkeling 2014 t.o.v * Bron: Panteia, zzp-panel (*) Exclusief degenen die aangaven dat de prijzen en tarieven vergelijkbaar zijn aan De vraag naar de vergelijking van het niveau van de prijs of het tarief is uitsluitend gesteld aan ondernemers van wie de onderneming in 2013 al bestond. 18

19 3.3 Omzet en aantal opdrachtgevers en klanten Ongeveer de helft van de ondernemers van eenpersoonsbedrijven realiseerde in 2013 een omzet van minder dan euro 4 (zie figuur 3.5). Eén op de drie ondernemers realiseerde een omzet tot euro. Over het algemeen realiseerden ozp ers in 2013 vaker een hogere omzet dan zzp ers (zie figuur 3.5). Vooral de verschillen in de twee hoogste segmenten zijn opmerkelijk. figuur 3.5 Hoogte van de omzet in 2013 Bron: Panteia, zzp-panel Aantal opdrachtgevers en klanten Een meerderheid van de eenpersoonsbedrijven heeft meer dan 10 opdrachtgevers of klanten (zie figuur 3.6). Dat is bij ozp ers vaker het geval dan bij zzp ers. Oorzaak hiervan is dat veel ozp ers actief zijn in de sector handel, horeca en reparatie. Ook zzp ers die in deze sector actief zijn, hebben heel vaak meer dan 10 opdrachtgevers of klanten. Slechts weinig ondernemers hebben 1 of 2 opdrachtgevers. Ondernemers in de sectoren landbouw, ICT en overige zakelijke dienstverlening hebben relatief vaak 1 of 2 opdrachtgever(s) of klant(en). In deze sectoren komt het ook minder vaak voor dat ondernemers meer dan 10 opdrachtgevers en klanten hebben. 4 De vraag naar de hoogte van de omzet in 2013 is uitsluitend gesteld aan ondernemers die het bedrijf voor 2013 hebben opgericht. 19

20 figuur 3.6 Aantal opdrachtgevers en klanten * Bron: Panteia, zzp-panel (*) De opsplitsing in de figuur naar sectoren heeft betrekking op de eenpersoonsbedrijven. Drie op de tien eenpersoonsbedrijven realiseert de helft of meer van de omzet bij de belangrijkste opdrachtgever of klant. Dat komt bij zzp ers vaker voor dan bij ozp ers (respectievelijk 33% en 21%). 20

21 4 Inkomen 4.1 Huidig inkomen Het netto maandinkomen van eenpersoonsbedrijven loopt zeer uiteen. Terwijl 29% van de ondernemers gemiddeld minder dan euro als netto maandinkomen verdient, verdient één op de vijf ondernemers meer dan euro per maand (zie figuur 4.1). Ozp ers verdienen vaker dan zzp ers een inkomen van minder dan euro en minder vaak een inkomen van meer dan euro. figuur 4.1 Netto maandinkomen uit het bedrijf * Bron: Panteia, zzp-panel (*) De opsplitsing in de figuur naar sectoren heeft betrekking op de eenpersoonsbedrijven. Ondernemers in de sectoren ICT en de overige zakelijke dienstverlening hebben vaker dan gemiddeld een hoog inkomen (respectievelijk 46% en 36% verdienen meer dan euro per maand). Het zijn vooral de ondernemers in de sectoren handel, horeca en reparatie en overige dienstverlening die een laag inkomen hebben. Aandeel gezinsinkomen De meeste eenpersoonsbedrijven hebben naast het inkomen uit de onderneming geen andere inkomstenbron (72%). De belangrijkste andere inkomstenbronnen van eenpersoonsbedrijven zijn een baan (12%) of aanvullende uitkering (10%). Ozp ers hebben vaker een andere inkomstenbron dan zzp ers. Van de eenpersoonsbedrijven vormt het inkomen uit de onderneming gemiddeld 87% van het persoonlijk inkomen en 59% van het gezinsinkomen (zie figuur 4.2). Voor de ozp ers is het aandeel van het inkomen uit de onderneming in het persoonlijk inkomen wat lager. Wat betreft het aandeel in het gezinsinkomen is er geen verschil. 21

22 figuur 4.2 Aandeel inkomen uit onderneming van het persoonlijk en het gezinsinkomen * Bron: Panteia, zzp-panel (*) De opsplitsing in de figuur naar sectoren heeft betrekking op de eenpersoonsbedrijven. Bij ondernemers in de bouw maakt het inkomen uit de onderneming vrijwel 100 procent uit van het persoonlijk inkomen. In de andere sectoren ligt het aandeel rond het gemiddelde voor alle eenpersoonsbedrijven. Het aandeel dat het inkomen uit de onderneming uitmaakt van het gezinsinkomen varieert tussen de sectoren. Met een aandeel van 50% is dit het laagst in de overige dienstverlening. Het aandeel is het hoogst in de bouw en de landbouw, waar het aandeel rond driekwart ligt. 4.2 Inkomensrisico Als het inkomen uit de onderneming geheel zou wegvallen, heeft bijna één op de twee huishoudens van eenpersoonsbedrijven niet voldoende inkomsten over om in het levensonderhoud te voorzien (zie figuur 4.3). Voor de eenpersoonsbedrijven die wel een terugvaloptie hebben, bestaat deze veelal uit het inkomen van de levenspartner, dat voldoende hoog is. De zzp ers zijn in dit opzicht beter voorzien dan de ozp ers. Ozp ers kunnen wat vaker dan zzp ers terugvallen op het inkomen van een baan. 22

23 figuur 4.3 Terugvalopties als het inkomen uit de onderneming geheel zou wegvallen Bron: Panteia, zzp-panel Wanneer het inkomen uit de onderneming geheel zou wegvallen, zou 51% van de eenpersoonsbedrijven die één of meer terugvalopties heeft langer dan 12 maanden in het levensonderhoud van het huishouden kunnen voorzien (zie figuur 4.4). Ozp ers zouden vaker dan zzp ers langer dan 12 maanden in het levensonderhoud kunnen voorzien. Minder dan één op de tien ondernemers zou minder dan een maand in het levensonderhoud van het huishouden kunnen voorzien. figuur 4.4 Aantal maanden dat de ondernemer nog in het levensonderhoud zou kunnen voorzien als het inkomen uit de onderneming zou wegvallen * Bron: Panteia, zzp-panel * Voor ondernemers met terugvalopties. Verzekering tegen risico s Ondernemers lopen risico op inkomstenderving als gevolg van ziekte of als gevolg van arbeidsongeschiktheid. Daarnaast kan aansprakelijkheid voor ondernemers een risico zijn. Het blijkt dat 80% van de eenpersoonsbedrijven zich tegen deze risico s heeft verzekerd. De meeste eenpersoonsbedrijven (76%) hebben zich verzekerd voor aansprakelijkheid in het bedrijf. Zzp ers hebben dit risico vaker verzekerd dan ozp ers. 18% van de eenpersoonsbedrijven heeft zich verzekerd tegen het risico van inkomstenderving door ziekte (17% zzp ers en 20% ozp ers). Vergeleken met vorig jaar is het aandeel ondernemers dat zich heeft verzekerd tegen het risico op inkomstenderving als gevolg van (kortstondige) ziekte iets gestegen. 23

24 31% van de ondernemers heeft zich verzekerd tegen het risico op inkomstenderving als gevolg van langdurige arbeidsongeschiktheid (32% zzp ers en 29% ozp ers). Vergeleken met vorig jaar is het aandeel ondernemers dat zich heeft verzekerd tegen het risico op inkomstenderving als gevolg van langdurige arbeidsongeschiktheid iets gedaald (toen 33%). Er is een duidelijk verband tussen het netto maandinkomen van de ondernemer en het hebben van een inkomensverzekering (zie figuur 4.5). Naarmate eenpersoonsbedrijven meer maandinkomen hebben, zijn zij vaker verzekerd tegen de risico s op inkomstenderving. Het sterkste effect is te zien bij de arbeidsongeschiktheidsverzekering. figuur 4.5 Mate waarin de ondernemers zich hebben verzekerd tegen risico's, naar inkomenscategorie Bron: Panteia, zzp-panel Oudedagsvoorziening Iets minder dan de helft van de eenpersoonsbedrijven (47%) zet een deel van het inkomen uit het bedrijf opzij voor de oude dag. Zzp ers doen dat vaker dan ozp ers (respectievelijk 50% en 38%). Vergeleken met vorig jaar liggen deze percentages iets hoger. Gemiddeld zetten alle eenpersoonsbedrijven (inclusief niet-spaarders) 5% van het verdiende inkomen uit de onderneming per jaar opzij voor de oude dag. Vergeleken met vorig jaar wordt een vergelijkbaar deel van het inkomen uit het bedrijf opzij gezet. Het gemiddelde aandeel van het inkomen dat de ondernemers opzij zetten, neemt toe naarmate de oude dag dichterbij komt: ondernemers tot en met 34 jaar zetten gemiddeld 4,5% per jaar opzij en ondernemers van 55 jaar en ouder 6,2% per jaar. 24

25 tabel 4.1 Gemiddeld aandeel van het inkomen uit het bedrijf dat de ondernemers per jaar opzij zetten voor de oude dag, naar leeftijdscategorie Leeftijdscategorie % voor de oude dag tot 34 jaar 4,5% jaar 4,6% 55 jaar of ouder 6,2% eenpersoonsbedrijven 5,1% Bron: Panteia, zzp-panel De meest voorkomende vorm waarin eenpersoonsbedrijven een deel van het inkomen uit het bedrijf voor de oude dag opzij zetten, is via een eigen spaar- of beleggingsrekening (zie figuur 4.6). Op de tweede plaats komt een lijfrentepolis, die iets vaker door ozp ers dan door zzp ers is afgesloten. Geld opzij zetten voor de oude dag via een pensioenfonds, de fiscale oudedagsreserve (FOR) of banksparen wordt minder vaak gedaan. figuur 4.6 Vorm waarin een deel van het inkomen uit het bedrijf voor de oude dag opzij wordt gezet Bron: Panteia, zzp-panel

26

27 5 Arbeidsmarktpositie Hoe zag de arbeidsmarktpositie eruit voordat men besloot om zzp er te worden? En in hoeverre verschillen de huidige werkzaamheden van de werkzaamheden die men eerst uitvoerde? Hoe vastberaden is men om zzp er te blijven? Een antwoord op deze vragen treft men in deze paragraaf aan. 5.1 Uitgangssituatie Meer dan driekwart van de ondernemers van eenpersoonsbedrijven was werknemer voordat zij als zelfstandige zijn gestart (zie figuur 5.1). Bij zzp ers is dat vaker het geval dan bij ozp ers. Het aantal ondernemers dat voor de start gepensioneerd was, is zo gering dat het in figuur 5.1 niet is opgenomen. De verschillen tussen zzp ers en ozp ers, wat betreft het aandeel dat voor de start werkgever, werkloos dan wel scholier of student was, zijn gering. figuur 5.1 Arbeidsmarktsituatie van de ondernemer voor de start als zelfstandige Bron: Panteia, zzp-panel Startersregeling Aan degenen die zijn gestart vanuit het werkloos zijn, is gevraagd of ze ooit gebruik hebben gemaakt van de startersregeling van het UWV of de gemeente. Drie van de tien ondernemers van deze eenpersoonsbedrijven heeft dit inderdaad gedaan. En 40% van de ondernemers, die gebruik heeft gemaakt van deze startersregeling, geeft aan dat het initiatief tot het gebruik afkomstig was van het UWV of de gemeente. Eerdere werkzaamheden Op de vraag of men ooit als werknemer actief is geweest in de branche waarin men nu als zelfstandige werkt, geeft een meerderheid van de ondernemers een bevestigend antwoord (58%). Bij zzp ers is dit percentage 62% en bij ozp ers 44%. Ruim een derde van de ondernemers die ooit gestart zijn als werknemer, geeft aan dat het werk dat ze nu doen qua inhoud en vaardigheden niet verschilt van het werk dat ze in loondienst deden. 27

28 figuur 5.2 Het werk dat men nu doet verschilt niet van het werk dat men deed * Bron: Panteia, zzp-panel (*) De opsplitsing in de figuur naar sectoren heeft betrekking op de eenpersoonsbedrijven. In de bouw doet zelfs de helft van de ondernemers hetzelfde werk als ze deden als werknemer. Nadere analyse laat zien: hoe hoger de opleiding of het maandinkomen, hoe vaker het huidige werk verschilt van het werk dat men deed. Invloed van het niet verzekerd zijn Als zelfstandige is men niet verzekerd voor werknemersverzekeringen en betaalt men daarvoor ook geen premies. Dit feit is voor 6% van de ondernemers van invloed geweest op de beslissing om te starten als zelfstandige. Voor 94% was dit geen belangrijke zaak. Voor een meerderheid van de ondernemers die zich hebben laten beïnvloeden (69%), heeft dit gegeven het niet verzekerd zijn voor werknemersverzekeringen en het niet hoeven te betalen voor werknemerspremies - een positieve invloed gehad om te starten. 5.2 Teruggaan naar loondienst 12% van de ondernemers is, als men nu vrij mocht kiezen, liever werkzaam in loondienst (zie figuur 5.3). Naar sector bekeken, zijn het relatief vaak ondernemers in de sectoren bouw, handel, horeca en reparatie en zorg en welzijn die liever in loondienst werkzaam zijn. Een kleine minderheid van de ondernemers in de ICT zou bij een vrije keuze terug gaan naar loondienst. Aan degenen die ontkennend antwoordden op deze vraag (en jonger zijn dan 55 jaar) is vervolgens gevraagd of men op termijn in loondienst zou willen werken. Te zien is dat een additionele 19% hierop bevestigend antwoord. Al met al blijft 69% van de ondernemers van eenpersoonsbedrijven ook op de lange termijn liever werkzaam als zzp er. Vooral in de landbouw en de ICT is een grote meerderheid van de ondernemers deze mening toegedaan. In de handel, horeca en reparatie en onderwijs en training is echter ruim een derde van de ondernemers bereid om op enig moment te switchen naar loondienst. 28

29 figuur 5.3 Liever werkzaam in loondienst * Bron: Panteia, zzp-panel (*) De opsplitsing in de figuur naar sectoren heeft betrekking op de eenpersoonsbedrijven. Vinden van een passende baan Bijna twee derde van de ondernemers acht de kans dat ze op korte termijn een passende baan in loondienst zouden vinden (heel) klein. Ondernemers in de ICTsector zijn hierover het meest optimistisch gestemd. Nadere analyses laten een significant verband zien tussen de ingeschatte kans op het vinden van een passende baan, het opleidingsniveau van de ondernemer en het feit of men nu liever werkzaam is in loondienst. Het blijkt: hoe hoger de opleiding en hoe liever men zelfstandig blijft, hoe groter men de kans inschat dat men snel een passende baan in loondienst zou kunnen vinden. 5.3 Groeiambities en -belemmeringen Ambitie om te groeien Uit figuur 5.4 komt naar voren dat driekwart van de zzp ers altijd als zzp er wilt blijven werken, dat 8% tijdelijk als zzp er wil werken en dat 18% op termijn een bedrijf met personeel wil leiden. 5 Ondernemers in de ICT en overige zakelijke dienstverlening hebben de grootste groeiambitie: respectievelijk 32% en 25% ziet hun zzp schap als start voor een bedrijf met personeel. 5 Dit laatste percentage is beduidend hoger dan het percentage dat uit de internetmeting van 2012 naar voren kwam. Opgemerkt dient te worden dat de vraagstelling toen wel anders was. 29

30 figuur 5.4 Groeiambities van zzp ers * Bron: Panteia, zzp-panel (*) De opsplitsing in de figuur naar sectoren heeft betrekking op de eenpersoonsbedrijven. Omgang met een (te) grote opdracht Hoe gaat men om met een (te) grote opdracht? Met ander woorden, een opdracht die men niet alleen aankan. Figuur 5.5 laat zien dat bijna de helft van de ondernemers aangeeft dat ze dan andere bedrijven of zzp ers inhuren, 26% verwijst de opdrachtgever door naar andere bedrijven of zzp ers en 10% verkoopt een nee. Een kleine minderheid van de ondernemers huurt (tijdelijk) personeel in. figuur 5.5 Wat doet men bij een (te) grote opdracht? Bron: Panteia, zzp-panel Belemmeringen om te groeien Er zijn meerdere factoren die de groei van bedrijven kunnen belemmeren. 10 verschillende factoren zijn de ondernemers voorgelegd, te weten: Een beperkte afzetmarkt Risico s op loondoorbetaling bij ziekte Tekort aan gekwalificeerd personeel Ontslagbescherming van werknemers Het ontbreken van een (sociaal) netwerk 30

31 Beperkte toegang tot kapitaal De conjunctuur Administratieve lasten Overige wet- en regelgeving Nog andere factoren Gevraagd werd om aan te geven wat voor het bedrijf van de ondernemer de meest belemmerende factor was. Figuur 5.6 heeft betrekking op de vijf meest genoemde factoren. figuur 5.6 Belangrijkste groeibelemmeringen * Bron: Panteia, zzp-panel (*) De opsplitsing in de figuur naar sectoren heeft betrekking op de eenpersoonsbedrijven. De conjunctuur wordt gezien als belangrijkste belemmering om te groeien (16%). In de overige zakelijke dienstverlening is zelfs 26% deze mening toegedaan en in onderwijs en training 24%. Een beperkte afzetmarkt is de tweede algemene groeibelemmering (12%). De wet- en regelgeving wordt vooral als belemmerend ervaren in de landbouw (31%) en zorg en welzijn (30%). Nadere analyse laat zien dat de groep ondernemers die aangeven een bedrijf met personeel te willen leiden, significant andere belemmeringen zien dan de ondernemers die zzp er willen blijven. De belangrijkste drie belemmeringen van de eerste groep zijn: Beperkte toegang tot kapitaal Risico s op loondoorbetaling bij ziekte Tekort aan gekwalificeerd personeel 5.4 Redenen om na het pensioen zzp er te blijven Op de vraag waarom men na het 65 e jaar nog doorwerkt als zzp er werd als belangrijkste reden genoemd dat het werk gewoon te leuk is om te stoppen (64%). Ozp ers noemen deze reden vaker dan zzp ers (respectievelijk 78% en 58%). Een tekort aan opgebouwd pensioen werd door 3% van de oudere eenpersoonsbedrijven als reden opgegeven. 31

32 figuur 5.7 Redenen om na het 65 e jaar zzp er te blijven * Bron: Panteia, zzp-panel 2014.(*) Het gaat om 172 van de panelleden. 5.5 Bekendheid met fiscale aftrekposten In hoeverre waren ondernemers van eenpersoonsbedrijven bij de start van hun bedrijf bekend met de belangrijke fiscale aftrekposten die er zijn voor zzp ers? Uit figuur 5.8 blijkt dat een grote meerderheid van de ondernemers bekend is met de zelfstandigenaftrek en de startersaftrek. De MKB winstvrijstelling is bij 44% van de ondernemers bekend. figuur 5.8 Bekend met de zelfstandigenaftrek, MKB winstvrijstelling en startersaftrek Bron: Panteia, zzp-panel Invloed zelfstandigenaftrek Aan degenen die bekend zijn met de zelfstandigenaftrek is gevraagd of het gebruik van deze aftrek invloed heeft gehad op de beslissing om te starten als zelfstandige: 16% geeft hierop een bevestigend antwoord. Nadere analyses laten een significant verband zien tussen de invloed van de zelfstandigenaftrek en het inkomensniveau van de ondernemers. Het blijkt: hoe lager het netto maandinkomen, hoe groter de invloed van de zelfstandigenaftrek is geweest. 32

33 5.6 Risicoperceptie Ondernemers zijn optimistisch gestemd wanneer men zich vergelijkt met soortg e- noten in de branche: 40% is van mening dat wanneer men zich vergelijkt met andere zelfstandigen in de branche ze minder risico lopen om binnen vijf jaar te moeten stoppen met het bedrijf, 13% denkt dat ze meer risico lopen. figuur 5.9 Risicoperceptie * Bron: Panteia, zzp-panel (*) De opsplitsing in de figuur naar sectoren heeft betrekking op de eenpersoonsbedrijven. Ondernemers in de ICT en in de overige zakelijke dienstverlening zijn het meest optimistisch gestemd. 33

34

35 Bijlagen Bijlage 1 Veldwerkverantwoording tabel 1 Veldwerkverantwoording zzp-panel, meting I van 2014 panel nieuw totaal aantal % aantal % Aantal % Aantal adressen CATI Aantal benaderde adressen Niet bruikbaar totaal % % % - Fax/infotoon 41 41% % % - Niet bereikbaar 33 33% % % - Fout adres 7 7% % % - Bedrijf opgeheven 18 18% % % Bruikbaar totaal % % % - Complete interviews % % % - Voldoet niet aan criteria 194 8% % % - Weigering 177 7% % % - Antwoordapparaat 43 2% 321 7% 364 5% - Geen gehoor 48 2% 377 8% 425 6% - In gesprek 14 1% 62 1% 76 1% - Openstaande afspraken 16 1% % % - Meer dan 5 belpogingen % % % - Taalproblemen 4 0% 80 2% 84 1% % participatie (=gesprek/gesprek+weigering) 72% Bron: Panteia/Marktonderzoek,

36

37 Bijlage 2 Beschrijving van het panel Thematische opbouw van het panel en definities Het zzp-panel geeft inzicht in relevante aspecten rond de bedrijfsvoering en de continuïteit van zzp-ondernemingen. Het panel geeft thematisch inzicht in o.a. persoonskenmerken, bedrijfskenmerken, bedrijfsvoering en inkomen, verzekeringen, zelfstandigheid, marktomstandigheden, innovatie en investeringen (zie figuur). Aanvankelijk maakte ook het onderwerp arbeidsomstandigheden (bijv. tevredenheid en autonomie) deel uit van de thematische opbouw van het panel. Met de komst van de Zelfstandigen Enquête Arbeid (de ZEA) van TNO in samenwerking met het CBS wordt dit thema niet meer via het panel gemeten. figuur 1 Denkkader en opzet van het panel Bedrijfsvoering Structurele eigenschappen Inkomenspositie Bedrijfskenmerken Inkomensverzekeringen Economische zelfstandigheid Marktomstandigheden Zzponderneming Objectief succes Subjectief succes Innovatie Persoonskenmerken ondernemer Investeringen Bij elke meting van het panel zijn een of enkele verdiepingsthema's opgenomen. Tot op heden zijn netwerken, de economische crisis, inkomensondersteuning, innovaties, inkomen op de oude dag, economische zelfstandigheid, ondernemende houding, ambities, vermogensopbouw en opleiding/scholing verdiepingsthema s geweest. In de eerste meting van 2014 is extra aandacht gegeven aan de arbeidsmarktpositie van zzp ers. Definities Het panel omvat alle ondernemers van eenpersoonsbedrijven. Het huidige panel omvat nu alle eenpersoonsbedrijven, te onderscheiden in zelfstandigen zonder personeel (zzp ers) en overige ondernemers zonder personeel (ozp ers). De zzpdefinitie zoals gehanteerd in vorige edities blijft relevant en die uitsplitsing is dan ook gemaakt in de analyse van het huidige rapport. Hiermee is het mogelijk om zelfstandigen zonder personeel vanuit een ruime (alle eenpersoonsbedrijven) en een enge definitie (zzp ers) met elkaar te vergelijken. 37

38 Gehanteerde criteria Ondernemers van eenpersoonsbedrijven voldoen aan de volgende criteria: 1. de ondernemer voert zelfstandig ondernemende activiteiten uit; 2. heeft geen personeel; 3. werkt minimaal 15 uur per week in de onderneming. Zzp ers voldoen aan de volgende aanvullende criteria: heeft geen compagnon (medeondernemer of meewerkende partner die vergelijkbare activiteiten uitvoert en substantieel bijdraagt); verkoopt in de eerste plaats eigen arbeid, kennis, vaardigheden en geen goederen, producten of andermans diensten. Ozp ers zijn alle ondernemers van eenpersoonsbedrijven die geen zzp er zijn. Zij voldoen in elk geval ook aan de criteria van ondernemers van eenpersoonsbedrijven 38

39 Bijlage 3 Technische toelichting Inleiding Het zzp-panel voldoet in 2014 aan dezelfde hoge kwaliteitseisen als in de voorgaande metingen. Dit houdt concreet in dat: 1 een combinatie gebruikt wordt van een telefonische en een internetenquête; 2 gestratificeerd wordt naar 10 sectoren; 3 de resultaten herwogen worden op basis van sectorverdeling; 4 we voldoende waarnemingen hebben om ook betrouwbare uitspraken te kunnen doen voor subgroepen; 5 zoveel mogelijk de uitval beperkt wordt met respons verhogende methoden; 6 mogelijk toekomstig onderzoek kan plaatsvinden op de groep uitvallers; 7 actief gewerkt wordt aan hernieuwde deelname. Telefonische enquête in combinatie met een internetmeting Deze meting van het panel is in de vorm van een telefonische enquête uitgevoerd. In vergelijking met papieren enquêtes en internetenquêtes levert een telefonische enquête doorgaans een hoog responspercentage op (zie Bijlage 1). De betrouwbaarheid van de uitkomst is daardoor hoger en de representativiteit is beter te bewaken. De actieve benadering zorgt verder voor het voorkomen van respondentb i- as: deelname van een niet-aselecte groep zzp'ers. Telefonische enquête is ook praktisch gezien zeer relevant. Op voorhand beschikken wij niet over e- mailadressen van zzp ers. De tweede meting zal als internetmeting worden uitgevoerd. De respons zal daa r- door lager uitvallen dan bij een telefonische meting, maar is door de panelopzet vaak hoger dan bij een standaard internetmeting. Responspercentages van 30 a 40% zijn haalbaar. Met de achtergrondinformatie uit de eerdere (telefonische) metingen is een gedegen non-respons analyse mogelijk en zijn ook eventuele correcties in te bouwen. De keuze voor een tweede meting via internet maakt het mogelijk om te variëren in het type vraagstelling en biedt voordelen voor diepgaander onderzoek. Samenstelling steekproef Er zijn diverse kaders van waaruit de steekproef kan worden getrokken. Hier is gekozen voor de DM-CD, het adressenbestand van Graydon, wat een directe afgeleide is van het Basisregister Bedrijven van de Kamers van Koophandel (KvK). Het bestand van Graydon is nog verrijkt met gegevens uit andere registers en verder opgeschoond. De belangrijkste argumenten voor dit bestand zijn dat het zeer upto-date is en dat het een aantal kenmerken/gegevens bevat die niet in de andere (van de KvK afgeleide) bestanden aanwezig zijn. Door de DM-CD te gebruiken, sluiten we impliciet grotendeels aan bij de definities van het Basisregister Bedrijven. Resultaatgenieters 6 die niet staan ingeschreven, blijven daardoor buiten beschouwing. In het adressenbestand van Graydon komen in eerste instantie alleen bedrijven voor die ingeschreven staan met een vast telefoonnummer. Een deel van de zzp ers staat bij de KvK slechts ingeschreven met een mobiel telefoonnummer. Het gaat in 6 Personen die resultaat uit overige werkzaamheden op hun IB-formulier van de Belastingdienst opvoeren. 39

40 totaal om ongeveer 30%. Vooral in de bouw, handel en ICT komt dit voor. Deze groep is meegenomen in de samenstelling van de steekproef. Uit het adressenbestand van DM-CD zijn ondernemers geselecteerd die, gelet op de registratie-informatie, voldoen aan de criteria 1, 2 en 3 van de eerdergenoemde zzp-definitie. Aan de hand van controlevragen zijn deze criteria nog eens gecontr o- leerd op vervuiling in het Basisregister Bedrijven. Voor de criteria 4 en 5 is op voorhand niet duidelijk of de respondenten hieraan voldoen. In de enquête is hiervoor door middel van vragen op gecontroleerd. Respondenten die niet aan deze laatste twee criteria voldoen, blijven in het panel. Tijdens de analysefase worden hier selecties op gemaakt. Samenstelling panel In principe bestaat het panel uit circa ondernemers van eenpersoonsbedri j- ven, verdeeld over 10 sectoren/branches. Per sector zijn dat minimaal 239 en maximaal 450 waarnemingen waarover dus betrouwbare uitspraken gedaan kunnen worden (zie tabel 1) Verder zijn er circa panelleden die voldoen aan de bekende zzp-definitie (circa 225 per sector). De groep ozp ers omvat in totaal 750 panelleden, maar die zijn conform de populatieverdeling niet evenredig verdeeld over de sectoren. Uitspraken over ozp ers zullen daarom betrekking hebben op enkele sectoren waarin zij overwegend actief zijn. tabel 1 Overzicht betrouwbaarheid uitspraken Betrouwbaarheidsinterval (Stel dat 30% eigen- Betrouwbare Steekproef- schap Y bezit en 70% Niveau uitspraken omvang niet) Eenpersoonsbedrijven Ja > 28-32% Zzp ers Ja > 28-32% Ozp ers Ja % Zzp ers versus eenpersoonsbedrijven Ja > 28-32% Eenpersoonsbedrijven naar sector Ja Ca % Zzp ers naar sector Ja Ca % Ozp ers naar sector 7 enkele sectoren Ca % Onderhoud panel Het panel wordt jaarlijks tijdens de eerste meting aangevuld. Bij de aanvulling is rekening gehouden met de verdeling over de sectoren. Ook is weer gebeld onder een groep zzp'ers die alleen met een mobiel nummer geregistreerd staan in het Basisregister bedrijven. Normaal gesproken blijft deze groep buiten het steekproefkader, omdat er voor direct marketing doeleinden slecht onderscheid kan worden gemaakt tussen echte zelfstandigen en particulieren (de zogenaamde 'Makropasjeshouders ). Als gevolg van het meten via het internet zal de najaarsmeting hoogstwaarschijnlijk een lagere respons opleveren. Alle panelleden die aan hebben geg e- ven in de toekomst benaderd te mogen worden zullen behouden worden voor het panel. Zij worden in de eerste meting van 2015 weer gebeld. 7 De vraag is of dit überhaupt wenselijk is om te presenteren (zie verder). 40

41 Responsverantwoording meting I van 2014 Uit de eerste meting van 2013 konden respondenten benaderd worden (zie Bijlage 1) waarvan adressen bruikbaar bleken. Van het bestaande panel is met een compleet interview afgerond. 8 Een responspercentage van 70%. Dit is zo hoog omdat het een meting onder bestaande panelleden betreft. Er zijn nieuwe panelleden geworven (responspercentage 26%) om het panel weer aan te vullen tot Voor het totale panel is de totale respons uitgekomen op 41%. Bijlage 1 geeft een uitgebreid overzicht van de respons in De participatiegraad is het aantal complete gesprekken binnen de doelgroep en vormt een graadmeter voor de kwaliteit van een panel. Met 72% is deze lager uitgevallen dan het voorgaande jaar. Dit jaar was het lastiger om respondenten aan de lijn te krijgen, vooral in de vakantieperiode. Ook de langere duur van de vragenlijst is mogelijk van invloed. De participatiegraad is echter voldoende hoog om te concluderen dat respondenten bereidwillig zijn om mee te werken. Van de huidige panelleden geeft 91% aan dat men binnen nu en een half jaar weer mag worden benaderd. Het aandeel panelleden met een bekend adres is 86% (2.594). Zij kunnen in de najaarsmeting via internet benaderd worden. Ten behoeve van de representativiteit zijn de resultaten herwogen naar sector. Hiervoor zijn randtotalen uit de DM- CD van Graydon gebruikt. Weging (naar randtotalen Graydon DM-CD) In afwijking van 2012 en 2013 is de weging van het panel dit jaar gebaseerd op de randtotalen zoals opgegeven door Graydon en niet meer op grond van CBSaantallen. Het samenstellen van de cijfers in het Algemeen Bedrijvenregister (ABR) van het CBS is in 2014 in vergelijking met voorgaande jaren namelijk op een belangrijk onderdeel gewijzigd. Met ingang van 2013 wordt een additionele bron g e- bruikt bij het vaststellen van bedrijfsactiviteiten van eenmanszaken als criterium voor het opnemen in de bedrijvenpopulatie. Het komt er in feite op neer dat alle ingeschreven bedrijven worden opgenomen, ook als de activiteiten in het bedrijf minder dan 12 uur gemiddeld per week omvat. Door het loslaten van dit criterium is het aantal eenmanszaken toegenomen met circa en is het panel niet meer representatief voor de CBS-populatie. Vandaar dat gekozen is om naar de randtotalen van de DM-CD van Graydon te wegen. De volgende weegfactor is berekend voor het totale panel: W i = (Sample i/ i Sample i)/(dmcd_pop i / i DMCD_Pop i) Waarbij: W i = Weegfactor in sector i Sample i = aantal respondenten in de netto steekproef in sector i DMCD_Pop i = sectortotalen DM-CD in sector i In deze meting van het zzp-panel is de uitval beperkt gebleven tot de panelleden die niet meer telefonisch bereikbaar waren, de weigeraars en de groep die geen ondernemende activiteiten meer uitvoert (screen-outs). De verdeling van respondenten over de onderscheiden sectoren en branches, zowel ongewogen (aantal g e- sprekken) als gewogen (aandeel populatie), is uiteengezet in tabel 2. Bij de interpretatie van de onderzoeksresultaten is het van belang om het volgende in acht te nemen. Voor de presentatie is zoals gebruikelijk gekozen voor de duiding in (vooral) percentages. Daarbij moet men zich realiseren dat bijvoorbeeld een 8 Door een fout in de routing van de initiële vragenlijst heeft een deel van de bestaande panelleden in eerste instantie niet alle vragen gekregen. Via een mailing en nabelactie is ruim 90% van de antwoorden alsnog verkregen. Dit betreft de vragen: RB01, RB11A, RB13, RC17, RC17A, IBO08, IBO07A_01 en FLEX08. 41