Achter de voordeur met ex-politieman Barend Rombout

Transcriptie

1 Mensen moeten af van de Achter de voordeur met ex-politieman Barend Rombout Jelle van der Meer Barend Rombout maakte furore met de Rotterdamse interventieteams. Die waren breed omstreden van de Rotterdamse Ombudsman tot verschillende auteurs in dit blad. Inmiddels heeft de ex-agent deze variant op het achter de voordeur - beleid enigszins aangepast, maar offensief blijft het. En zorg en repressie gaan nog steeds hand in hand. Als we een illegale situatie aantreffen, gaan we daar als eerste een eind aan maken. Op pad met Barend Rombout en Bureau Frontlijn. De drie dames zitten naast elkaar op de bank. Zana* heeft zich vanwege het mannelijke bezoek geheel bedekt met een zwart gewaad, maar haar gezicht is zichtbaar. Ze geeft me geen hand, we knikken en glimlachen verlegen. Naast haar zitten Loubna en Arzu, de medewerkers van Bureau Frontlijn. Ze zijn druk aan het telefoneren met instanties om dingen te regelen voor Zana. De kleine woonkamer is sober ingericht met twee banken, een vitrinekast en een grenenhouten dressoir met een tv. Verder is het leeg, ook niets aan de muur. Op de vloer wat speelgoed. Zana s zoontje van 2,5 jaar fietst vrolijk rond op zijn driewieler. De dochter van 6 maanden slaapt. Zana is 22 jaar, afkomstig uit Jemen en verblijft illegaal in Nederland. Veertien maanden geleden heeft haar man, ook Jemeniet, haar meegenomen. Hij woont al vijftien jaar in Nederland en werkt bij een stomerij. Zana spreekt alleen Arabisch en kent niemand in Nederland. Alleen voor boodschappen komt ze af en toe buiten. Een paar weken geleden belde het Rotterdamse Frontlijnteam bij haar aan. Dat was heel emotioneel, vertelt Loubna, die Arabisch spreekt. Zana vloog ons bijna om de hals, ze ging ons nog net niet zoenen. Hier heb ik zo op gehoopt, iemand die me komt helpen, zei ze. Wij zijn generalisten, vergelijk onze manier van werken met de wijkagent of de huisarts Repeterende ellende De achter de voordeur -hulp maakt sinds een aantal jaren furore. Waar de klassieke hulp afwacht tot de hulpbehoevenden langskomen, trekt de bemoeizorg eropuit, belt aan, neemt een kijkje achter de voordeur en biedt hulp aan. De aanpak wordt toegejuicht vanwege de doortastende benadering en bekritiseerd om dezelfde redenen: het is opdringerig, tast de privacy aan en mondt uit in controle. De Rotterdamse Ombudsman schreef vorig jaar op basis van incidenten een genadeloze kritiek. Ook in TSS kwamen vorig jaar voor- en tegenstanders aan het woord. Hoogste tijd voor een blik op de werkvloer. Rotterdam is de bakermat van de achter de voordeur -aanpak. Bureau Frontlijn, onder leiding van ex-politieman Barend Rombout, ging acht jaar geleden voor het eerst met zijn interventieteams de straat op. Inmiddels heeft Rombout de aanpak enigszins bijgesteld, maar daarbij niets afgedaan aan het offensieve karakter. Over de gangbare hulpverlening neemt hij geen blad voor de mond. Rombout ontvangt me op het hoofdkantoor van Bureau Frontlijn in het centrum van Rotterdam. Hij heeft het postuur van een worstelaar en een daarbij passende handdruk. Nog voor ik de kans krijg een vraag te stellen, steekt hij al van wal. Hij heeft het verhaal al vele malen verteld, maar is onverminderd enthousiast. De frontlijn is de plek waar burger en overheid elkaar ontmoeten. Dat kan het loket zijn, of de straat of de website. Daar is nu het huisbezoek bij gekomen. De kenmerken van onze aanpak zijn: eropaf, gericht op oplossingen en gericht op het geheel. Het hele gezin en alle problemen. Als je een moeder helpt bij opvoedingsproblemen en ze heeft schulden, dan moet je daar ook wat aan doen. Schulden zorgen voor onrust. Alles hangt samen. Dit is contra de gebruikelijke categorale aanpak. Rombout snijdt onmiddellijk een heikel thema aan. Een ander verschil is de combinatie van zorg met handhaving. Als we een illegale situatie aantreffen, gaan we daar als eerste een eind aan maken. Als je die situatie negeert, dreigt het gevaar van corrumperen van de hulpverlener. Hij of zij wordt medeplichtig en daarmee medeverantwoordelijk. Als 4 Tijdschrift voor sociale vraagstukken No. 4 / april 2009

2 repeterende ellende KLOP KLOP overheid moet je duidelijk zijn: wat illegaal is, kan niet blijven bestaan. Het gaat me niet om streng straffen, maar Helpen doe je door eerst een bodem te om schoon schip te maken. Mensen investeren in jonge kinderen. Rombout: leggen, de eerste levensvoorwaarden Hoe taaleisen mensen uitsluiten moeten af van de repeterende ellende. Wij bieden een totaalaanpak. Aan de ene moeten op orde zijn: het huis aan kant, lijnteams bellen aan bij moeders met kinderen tussen 0 en 4 jaar en vragen of er problemen zijn en of er hulp nodig is. Het project valt onder de noemer armoedebestrijding. Het doel is het ontwikkelen van capaciteiten en de insteek is het Het gaat me niet om streng straffen, maar om schoon schip te maken kant geven we praktijkbegeleiding om eten, een bed, gezondheid. Het is de pira- Ander kunstje het huishouden op orde te krijgen. Twee mide van Maslov. Zonder die basis zullen Bureau Frontlijn Welzijnsambtenaren: heeft meerdere programma s lopen, waarvan het Moeder & moeder het huis schoon te houden, een chaos is, lukt werken ook niet. medewerkers komen Die aan huis en verschrikkelijke leren de mensen steeds terugvallen. Als het thuis Kind-project het opvallendste is. monitorbehoefte Front- gezond te leven, schulden weg van te werken, het rijk Frontlijn zit met zijn programma s in de administratie op orde te krijgen; wat maar nodig is. Dat is training in de praktijk, leren het zelf te doen. Daarnaast is er, waar nodig, moeder-en-kindbegeleiding. De moeders komen met hun kind twee ochtenden in de week naar een centrum waar ze opvoedingsvaardigheden aangereikt krijgen. Kralingen-Crooswijk, Schiemond, Pendrecht, Oud-Charlois, Tarwewijk en IJsselmonde. We richten ons op zwakke wijken, hoewel het woord zwak verkeerde associaties oproept. De mensen die daar wonen zijn niet zwak No. 4 / april 2009 Tijdschrift voor sociale vraagstukken

3 of dom, ze hebben vaak minder bureaucratische vaardigheden. Ze hebben weinig scholing, weinig contacten, weinig sociaal-cultureel kapitaal. Schulden zijn een van de grootste problemen, maar daarachter schuilt het probleem van de beperkte vaardigheden. Jij en ik zouden ons wel redden in de bijstand. Maar als je bepaalde capaciteiten niet hebt en de juiste wegen niet kent, dan is het te weinig. Ik pleit niet voor meer bijstand, ik pleit ervoor dat mensen geleerd wordt om met weinig om te gaan. Omdat we achter voordeuren komen, kunnen we goed zien welk beleid werkt en wat niet. Rombout komt met een voorbeeld dat hem hoog zit: de schuldhulpverlening. Die werkt van geen kanten. Slechts een klein deel van de deelnemers wordt met succes van schulden af geholpen. En dan moet je bedenken dat de meeste mensen met schulden niet eens worden bereikt. De Gemeentelijke Kredietbank doet haar best, maar ik denk dat er een ander kunstje nodig is. Wij hebben wat ideeën, maar die ga ik niet verklappen. Eerst gaan we ze voorleggen aan de betrokkenen. Laboratorium Bureau Frontlijn is een soort laboratorium voor hulpverlening. Er is geld, menskracht en beleidsruimte om dingen uit te proberen. Onze projecten zijn allemaal experimenten, we hebben een idee, halen er zo nodig wetenschappers bij en proberen het uit. Als het werkt dan kan het elders ook worden toegepast en gaan wij weer iets anders proberen. Frontlijn heeft in totaal ongeveer dertien (assistent-)projectleiders en zo n honderd parttime krachten, waarvan ongeveer zestig studenten die de begeleiding als bijbaan of als stage doen. Voor het Moeder & Kind-programma, dat alleen in Pendrecht/IJsselmonde loopt, zijn zes professionals en ruim twintig studenten beschikbaar. Deze laatsten doen het praktische werk met de moeders. Rombout: Dat gaat prima, met een gekwalificeerde hulpverlener erbovenop. Met studenten heb je veel meer massa. Er zitten zestig gezinnen in het programma. Onze aanpak kost tijd en geld. We helpen mensen hun leven in eigen hand te nemen. We laten zien dat rust en regelmaat werkt. Reduceert u structurele problemen als armoede, opleiding en werkloosheid niet tot persoonlijk falen van ouders? Barend Rombout Als wij inschatten dat hulp toch nodig is, kunnen we ze meestal wel overtuigen Rombout: Er is een wederzijds versterkend effect van gedrag en omstandigheden. Wij zeggen: Ga terug naar het begin. Breng je leven op orde en dan kan je de rest verbeteren: werk, inkomen. Overigens hoeven we dat niet bij iedereen te doen. Soms zeggen mensen bij wie we aanbellen: Waar bemoei je je mee, dat doen we zelf wel. Prima, gegroet. Als wij inschatten dat hulp toch nodig is, kunnen we ze meestal wel overtuigen. In het geval ouders toch afhoudend zijn en wij de situatie voor de kinderen gevaarlijk achten, doen we een melding bij de aangewezen instanties. Rombout kan alleen maar een ruwe schatting doen van het aantal gezinnen in Rotterdam dat hulp nodig heeft. De gewenste hulp varieert natuurlijk, van een beetje op weg helpen tot stevig ingrijpen, maar alles bij elkaar in Rotterdam denk ik zo n 10 procent van de huishoudens, dat zijn gezinnen. Een recente evaluatie van een achter de voordeur -project van de Rotterdamse woningbouwvereniging Woonstad, toevallig ook in Pendrecht, wees uit dat er veel minder verborgen problematiek is dan vooraf gedacht. Rombouts kent het onderzoek, maar het doet hem zijn hoge inschatting van de hulpvraag niet bijstellen. Het betrof een herhuisvestingsproject. Het ging om praktische hulp. Misschien is er minder diep gekeken naar sociale problemen. Rombout geeft onmiddellijk toe dat er al veel hulpinstellingen actief zijn in de frontlijn, en er ook veel hulpverleners bij de mensen thuis komen. Alleen hebben die geen Frontlijnaanpak. Als een gezinsvoogd van Jeugdzorg langskomt voor een kind, zal hij andere problemen die hij ziet schulden, troep etc. negeren. En waarom? Omdat de geldstromen categoraal en sectoraal lopen en dus heeft de gezinsvoogd een beperkte opdracht. Je hebt vakspecialisten en professionals. Die laatste kunnen over de schutting van hun vak heen kijken. Vaak is het niet genoeg om alleen naar het kind te kijken: logopedie geven en andere problemen Tijdschrift voor sociale vraagstukken No. 4 / april 2009

4 thuis negeren. Dat werkt niet. Ik begrijp dat de specialist de logopedie doet, maar dat die specialist verder niets signaleert, begrijp ik niet. Wij doen ook niet alles. Voor specialistische hulp verwijzen we door. Wij leren mensen hoe ze hulp kunnen vinden. Het generalisme wordt onderschat; iedereen wil zijn eigen ding doen, daar goed in zijn en dat afperken: afblijven, mijn gebied. Wij brengen het generalisme naar een hoger niveau. Vergelijk onze manier van werken met de wijkagent of de huisarts. Zo n functie zou er in de zorg moeten komen. Zo iemand moet veel weten, op veel terreinen thuis zijn. Daar is een opleiding voor nodig. Een specialist in het generalisme. In Pendrecht We gaan op pad, naar Pendrecht. Daar zit een van de voorposten van Bureau Frontlijn en met hen gaan we mee op huisbezoek. Ondertussen praat Rombout door. Hij komt terug op het privacydilemma dat binnensluipt met de combinatie van zorg en handhaving. Mensen lopen toch eens tegen de lamp en dan is al je hulp voor niets geweest. Dat je als hulpverlener het vertrouwen kan verliezen door de politiepet op te zetten, ontkent hij. Mits je daar vanaf het begin duidelijk over bent. In de begeleidingsovereenkomst die bij de start wordt ondertekend, staat dat Bureau Frontlijn aan illegale zaken een einde zal maken. Er is een groot verschil tussen het Moeder & Kind-project en de interventieteams van het allereerste begin. Is dat een gevolg van voortschrijdend inzicht? Ja. We zijn in 2001 begonnen op de Strevelsweg. Daar waren heel grote problemen en daar paste onorthodox ingrijpen bij. Er waren veel instanties bij betrokken. Dan stonden we met twintig man voor team, dat tot voor kort onder Bureau de deur als iedereen erbij was. Dat het Frontlijn viel, heeft vorig jaar op was een belasting voor de bewoners en bezoeken vijf klachten gekregen. Over was niet efficiënt voor de diensten. Sinds onze huisbezoeken zijn nul klachten. Het 2003 bestaan onze integrale interventieteams uit twee mensen, die daarvoor een voornamelijk klachten over SoZaWe en beroemde Ombudsmanrapport betrof opleiding hebben gehad van de politie. de deelgemeentelijke interventieteams. Belangrijk is respectvolle bejegening, niet Die werken inmiddels ook volgens ons imponeren. protocol. Een huisbezoek gaat ook wel eens mis, zo geeft hij toe. Niet iedere veldwerker Pendrecht is de op een na slechtste is even goed. Daarom moet hun gedrag buurt op de lijst van Vogelaarwijken. Op controleerbaar zijn. Ze handelen niet deze zonnige woensdag ziet de buurt er geheel naar eigen bevinden maar echter uit als een keurige jarenvijftigwijk. volgens een protocol. Trots voegt hij Vanuit het kantoortje van Bureau Frontlijn eraan toe: Het Stedelijke Handhavings- bestrijken de medewerkers Pendrecht Op huisbezoek bij We zoeken de grenzen op van wat kan Het gezin van moeder, vader en zes kinderen woont in een vierkamerappartement. Het huis is slecht geventileerd, het is erg heet binnen. Het is er niet schoon, maar wel opgeruimd. Het gezin heeft last van muizen. Er zijn diverse mankementen in het huis, zoals open stopcontacten en een niet-weggewerkte gasslang. Moeder werkt als verzorgende in een verpleegtehuis, vader is overdag alleen thuis met de twee kleinste kinderen van 2 en 4 jaar. Vader wil het graag allemaal goed doen, maar kampt naar eigen zeggen met opvoedingsproblemen. Moeder zit met haar handen in het haar en heeft slapeloze nachten: de oudste jongens (17, 19, 21) zwerven op straat en veroorzaken overlast in de buurt. De jongens zijn frequent in aanraking geweest met Justitie. Met de zoon van 11 jaar is niets aan de hand. De invloed van zijn oudere broers is alleen niet goed. De jongste zoon (4) heeft flinke astma, hij is vorig jaar opgenomen geweest op de intensive care omdat vader niet met de medicatie kon omgaan. De behandelend arts heeft toen Jeugdzorg/Raad ingeschakeld. De dochter (2) heeft geen geconstateerde problemen en gaat vier dagen in de week naar de peuterspeelzaal. Het gezin heeft een schuldsanering via de Kredietbank Rotterdam, er blijft 100 euro per week over om van te leven. Conclusie: De opvoedingssituatie binnen het gezin is problematisch. Met de oudste drie zoons gaat het niet goed. Met de jongste drie zijn vooralsnog geen problemen. De administratie van het gezin is niet in orde. Het gezin maakt geen gebruik van voorzieningen. De ouders lijken in de opvoeding niet daadkrachtig genoeg te zijn. Uit Meegroeien van achterstandsgroepen. Methodiek Bureau Frontlijn, 2008 No. 4 / april 2009 Tijdschrift voor sociale vraagstukken

5 en het aanliggende IJsselmonde, ook een Vogelaarwijk. De moeders bij wie ze aanbellen, halen ze uit het bevolkingsregister of worden aangereikt door derden, zoals scholen. Sinds een tijdje melden moeders zich ook uit zichzelf aan, vertelt projectleider Bart Schrijver. Dat gaat via mond-tot-mondreclame: Je hebt die en die geholpen, kunnen jullie mij ook helpen? Schrijver, een joviale vijftiger en ook oudpolitieman, neemt me mee naar een flat een paar blokken verder op. Op het korte stukje wordt hij tot tweemaal toe enthousiast aangeklampt door jonge vrouwen. Niet vanwege zijn looks, maar omdat ze hem op bezoek hebben gehad en nu in het programma zitten. Even later zitten we in het kleine galerijflatje van Zana, de illegale vrouw uit Kritiek Jemen. Loubna en Arzu zijn voor haar in de weer. Ze telefoneren met SoZaWe over een aanvullende bijstand, waar het gezin recht op zou kunnen hebben. De man verdient minder dan het minimum. Kent Zana na veertien maanden in Nederland de buurt een beetje? Loubna vertaalt. Nee, schudt Zana, ze vindt het eng buiten omdat ze de taal niet spreekt. Is ze niet bang dat ze door dit huisbezoek het land uit zal worden gezet? Ze is blij dat ze wordt geholpen, zegt Zana. Loubna: Wij gaan uitzoeken of ze legaal gemaakt kan worden. Normaal gesproken moet ze terug naar Jemen en Barend Rombout wil graag in debat met de klassieke hulpverlening. Daartoe schreef hij de notitie Meegroeien van achterstandsgroepen, waarin hij gedetailleerd de methodiek achter het Moeder & Kind-project uiteenzet en en passant in stevige bewoordingen de gangbare zorg op de korrel neemt. Kern van die kritiek is de verkokerde aanpak en de smalle taakopvatting. Door de ervaringen van de vele afgelegde huisbezoeken kan wat ons betreft de teleurstellende conclusie worden getrokken dat de hulpverlening in Rotterdam er niet in slaagt pragmatische hulp te bieden en mensen in achterstandswijken verder te helpen. Ter onderbouwing heeft Bureau Frontlijn een register van ellende met instanties aangelegd. De notitie verwerpt de kritiek op de eigen aanpak. Bureau Frontlijn laat zich niet leiden door angst voor bemoeizucht en het schenden van privacy. In de optiek van Bureau Frontlijn leidt dat vaak tot voorzichtigheid, besluiteloosheid en verwaarlozing. Vooruitlopend op evaluaties stelt de notitie dat het Moeder & Kind-project werkt: Vrijwel alle begeleide gezinnen zijn tevreden over de interventie van Bureau Frontlijn en voelen zich gesteund door de totaalaanpak van het programma. Daar staat tegenover dat de klassieke hulpverlening in veel gevallen weinig effectief is. In het voorwoord schrijft Rombout dat de notitie niet is bedoeld als aanklacht, maar als aanzet tot debat. In het epiloog voegt hij eraan toe: Wanneer je een totaal andere weg wilt inslaan, is weerstand onvermijdbaar. Maar laat de discussie constructief zijn. Kom als organisatie of dienst niet alleen met kritiek, maar denk ook mee. Meegroeien van achterstandsgroepen. Methodiek Bureau Frontlijn, 2008 Hier heb ik zo op gehoopt, iemand die me komt helpen daar de aanvraag doen en een inburgeringscursus volgen. Wij zoeken uit of het nu niet anders kan via gezinshereniging. De baby is hier geboren, dus die is legaal. Het jongetje niet. Haar man heeft wel geprobeerd iets te ondernemen, maar liep tegen muren op. Ze zagen geen oplossing dan de uitzichtloze situatie te laten voortbestaan. Loubna en Arzu doen dit werk als stage voor hun studie, respectievelijk hbo-mdw en mbo-spw. De studenten staan naast de moeder, zegt Bart Schrijver. De verhouding is niet gelijkwaardig, maar er is ook niet de professionele hiërarchie van zo moet het. Hun taak is afgebakend, namelijk helpen het huishouden op orde te krijgen. Dat gaat voor een deel over poetsen in dit gezin niet nodig maar ook over financiën en administratie, en in dit geval ook juridisch. Loubna belt nu met het Juridisch Loket (voorheen Bureau Rechtshulp) over de mogelijkheden van legalisering. In eerste instantie is er goed nieuws: in uitzonderlijke gevallen mag je een verblijfsvergunning vanuit Nederland aanvragen. Veel aandacht In het begin komen de begeleiders twee tot drie keer per week langs, later wordt dat eenmaal per week. De moeders krijgen dus veel aandacht; andere hulpverleners zullen jaloers zijn. Schrijver: Wij kunnen veel tijd in mensen steken, in tegenstelling tot anderen. SoZaWe in Rotterdam heet in de volksmond tegenwoordig niet voor niets de a-sociale dienst: de caseload van de klantmanagers daar is gigantisch. Dat geldt ook voor gezinsvoogden. Hun hulp zou veel breder moeten zijn, maar daar krijgen ze geen tijd voor. Dat ligt niet aan hen, maar aan de organisatie. En uiteindelijk aan de Tijdschrift voor sociale vraagstukken No. 4 / april 2009

6 Niet iedere veldwerker is even goed, daarom moet hun gedrag controleerbaar zijn politiek. En dus uiteindelijk ook weer aan onszelf als kiezers. Bart Schrijver werkte dertig jaar bij de politie toen Rombout hem vroeg mee te doen met Frontlijn. Ik heb meteen ja gezegd. Ik wilde weg uit de repressie. De laatste jaren was ik wijkagent en dan is dat wel wat minder, maar ook de wijkagent moet zijn doelstellingen aan bekeuringen halen. Dat hij in dit werk naast hulpverlener ook nog handhaver is, ziet hij niet als probleem. Als je illegale situaties laat voortbestaan, kan je niet helpen. Loubna s gezicht betrekt aan de telefoon. Slecht nieuws van het Juridisch Loket. Een verblijfsvergunning op basis van een huwelijk kan alleen als de partner minimaal 120 procent van het minimumloon verdient. Dat is hier niet het geval. Zana lijkt dus niet in aanmerking te komen voor een verblijfsvergunning. We nemen afscheid en vertrekken. Wat nu? vraag ik aan Schrijver. Handhaving betekent Zana aangeven en dat betekent dat ze het land uit moet. Schrijver heeft de moed nog niet opgegeven. We geven haar nog niet aan, we zijn nog bezig. Zo lang er uitzicht is dat dat lukt, hoeft dat niet. Als we nu aangeven, zou er ook niets gebeuren. Jullie bepalen dus zelf het moment van melding. Als je nog agent was, zou je haar dan wel aangeven? Ha, dat is een lastige vraag. Moet ik een bekentenis doen uit het verleden? Ik weet niet zeker of die al verjaard is. Het is waar: we zoeken de grenzen op van wat kan. Als straks blijkt dat ze niet kan blijven? Als ze geen vergunning kan krijgen, zullen we haar aangeven. Dat is moeilijk, maar het kan niet anders. Als overheid kan je dit niet negeren. Bovendien is het een uitzichtloze situatie. Hoelang kan zij dit volhouden? Jelle van der Meer is freelance journalist. Noot * Zana is niet haar echte naam. No. 4 / april 2009 Tijdschrift voor sociale vraagstukken 9