Bijlage 2 Opdrachtomschrijving OBN HE Uitbreiding en herstel kwaliteit van Veldbies-Beukenbossen (H9110)

Transcriptie

1 Bijlage 2 Opdrachtomschrijving OBN HE Uitbreiding en herstel kwaliteit van Veldbies-Beukenbossen (H9110) 1. Algemeen 1.1. Opdrachtgever: VBNE De VBNE is een samenwerkingsverband van bos- en natuurterreineigenaren. De samenwerking binnen de VBNE is gericht op het gebied van de professionele bedrijfsvoering van het bos- en natuurbeheer. Alle activiteiten die binnen, door, via en met de vereniging worden aangegaan zijn hier op gericht. De vereniging is daarmee een vorm van structurele samenwerking tussen partijen die betrokken zijn bij de professionele bedrijfsvoering en vormt daarmee een breed gedragen basis voor verdere samenwerking. Bij een professionele bedrijfsvoering van het bos- en natuurbeheer hoort kennisontwikkeling. Dit is een belangrijke randvoorwaarde. Deze randvoorwaarde wordt onder andere ingevuld door het coördineren en uitvoeren van het OBNkennisprogramma. De VBNE heeft als doelstelling de onderzoeksprojecten van het OBN kennisnetwerk rechtmatig en doelmatig aan te besteden conform de daarvoor geldende regelgeving. Daarnaast heeft de VBNE als nevendoel de kwaliteit van het aanbestedingsproces en de daarvoor benodigde standaard stukken te verbeteren. 1.2 Algemene projectbeschrijving Deze onderzoeksopdracht vindt plaats in het kader van het Programma Ontwikkeling en Beheer Natuurkwaliteit (OBN). De aandachtspunten vanuit BIJ12 en Ministerie van Economische Zaken 2014: Het Kennisnetwerk Ontwikkeling en Beheer Natuurkwaliteit (OBN): heeft als doel de ontsluiting, ontwikkeling, uitwisseling, verspreiding en benutting van kennis omtrent beheer, behoud en herstel van bos en natuur te bevorderen. Het Kennisnetwerk OBN bestaat uit op niveau van landschapstype georganiseerde deskundigenteams, elk bestaande uit circa 15 leden waarin terreinbeheerders, eigenaren, beleidsmedewerkers en onderzoekers zitting hebben op basis van hun expertise. 1.3 (Intellectueel) eigendom Het intellectueel eigendom van door de aanbestedende dienst verstrekte informatie berust bij de aanbestedende dienst. Behoudens uitzonderingen door de Auteurswet gesteld, mag zonder schriftelijke toestemming van de aanbestedende dienst niets uit deze vraagspecificatie worden verveelvoudigd (anders dan voor het doel van deze vraagspecificatie) door middel van druk, fotokopie, microfilm of anderszins. 1

2 De VBNE staat er te allen tijde voor in dat informatie afkomstig van de inschrijver, waarvan hij de vertrouwelijkheid kent, dan wel behoort te kennen, vertrouwelijk zal worden behandeld en in ieder geval rekening zal worden gehouden met de gerechtvaardigde (zakelijke) belangen van de inschrijver. 2. Probleemstelling Het habitattype Veldbies-Beukenbos heeft volgens de Nederlandse definitie van dit type een hoog opschietende boomlaag en een weinig ontwikkelde struik- en kruidlaag. Volgens het profielendocument is het habitattype optimaal ontwikkeld als Beuk domineert en tussen het dichte bladstrooisel Witte veldbies en Kussentjesmos groeien. De mosflora is rijk ontwikkeld, vooral op dood hout en wortelkluiten groeiende soorten. Op plekken met een relatief dik lössdek, op hellingen en daar waar water kan stagneren, is de ondergroei soortenrijker. De bossen zijn sterk afwijkend van andere Nederlandse bossen getuige bijv. ook het regelmatig voorkomen van mispel. Het Veldbies- Beukenbos komt in grote delen van Midden-Europa voor op zure lemige bodems in heuvelland of laaggebergte, in gebieden met een relatief hoge neerslag, hoge luchtvochtigheid en gemiddeld lage temperaturen. In het Heuvelland en direct aangrenzend buitenland komt dit type voor op het zogenoemde vuursteeneluvium. Deze groeiplaatsen zijn vanuit Europees perspectief gezien atypisch door de zure bodem en de ligging aan de rand van het areaal. Het is niet geheel helder wat de beste standplaatscondities zijn in Zuid-Limburg en hoe dat zich verhoudt tot goede standplaatsen in het buitenland. Veel groeiplaatsen zijn eeuwenlang als een relatief open middenbos beheerd, met Zomer- en Wintereik als belangrijkste boomsoorten. Het is onduidelijk hoe dat beheer de bosontwikkeling ter plekke heeft beïnvloed. Goede referenties elders (nabije buitenland) en in het verleden ontbreken. Ook worden de bossen in ons land gekenmerkt door een geheel eigen vervangingsreeks van qua soortensamenstelling slecht bekende levensgemeenschappen. In het profielendocument wordt expliciet verwezen naar het belang van zomen en braamstruwelen. De hier voorkomende braamstruwelen lijken een optimaal milieu te bieden voor bijvoorbeeld een soort als de Hazelmuis. De lemige bosbodems bieden op kapvlakten en in karrensporen tijdelijk een geschikt milieu voor de Geelbuikvuurpad. Er is weinig bekend hoe deze gemeenschappen zijn opgebouwd, hoe ze het best beheerd en hersteld kunnen worden, en hoe dit zich verhoudt tot een bostype waarin Beuk domineert. Al met al behoort het Veldbies-Beukenbos waarschijnlijk tot de meest onbekende beheertypen van ons land. 3. Beleidscontext Voor het habitattype Veldbies-Beukenbos geldt als doelstelling uitbreiding oppervlakte en verbetering kwaliteit. Het onderzoeksvoorstel sluit aan bij zowel kennisthema I (Herstel en beheer van natuurgebieden) als kennisthema II (Ontwikkelen van PAS herstelstrategieën) uit de Kennisagenda van het 2

3 Kennisnetwerk OBN en wordt genoemd als programmatisch speerpunt onder het eerste thema. Het richt zich daarbij op het achterhalen van effectieve herstelstrategieën en beheermaatregelen voor dit habitattype en het oplossen van specifieke kennislacunes uit de PAS. Een belangrijke onderzoeksvraag in de PAS-analyse herstelstrategieën voor het Natura 2000-gebied Geuldal is hoe een optimaal ontwikkeld Veldbies-Beukenbos er voor Nederlandse begrippen uitziet, en wat daarbij de kwaliteitskenmerken zijn. Daarnaast zullen de mogelijkheden voor herstel dienen te worden onderzocht, incl. herstel van in Nederland beschermde soorten. In deze PASgebiedsanalyse wordt o.a. de vraag gesteld naar herstelmogelijkheden met behulp van lichte dunning. Gezien de binding aan in Nederland weinig voorkomende standplaatsen is uitbreiding slechts mogelijk door omvorming van een beperkt areaal percelen met Fijnspar. Onduidelijk is wat hierbij de kansen op herstel zijn. Als herstelstrategie wordt voorgesteld om bij omvorming te streven naar een hoog aandeel (Winter)eik, en in lage dichtheden Winterlinde en Haagbeuk. Verwacht wordt dat Beuk in de Nederlandse situatie slecht zal groeien. Het is onduidelijk hoe dit zich verhoudt tot een habitattype waarin de Beuk als climaxsoort aanwezig is. Daarnaast zijn er verschillende kennisvragen hoe deze omvorming zou moeten plaatsvinden. 4. Doel van het onderzoek Het onderzoek zal worden benut ten behoeve van het praktisch beheer van dit habitattype en het behalen van een meerwaarde in de kwaliteit ervan. Vragen ten behoeve van de uitbreiding van het habitattype zijn zeer actueel omdat door omstandigheden (letterzetter) in voormalige fijnsparbeplantingen kapvlakten zijn ontstaan die dringende vragen oproepen voor een adequaat scenario gericht op herstel van dit bijzondere habitattype. De diversiteit van deze bossen hangt vooral samen met de verscheidenheid aan ontwikkelingsstadia (open plekken en plekjes, bosranden, wortelkluiten, oude stabiele delen etc.) en beïnvloeding van de dynamiek in deze bossen is dan ook een belangrijk aandachtspunt. De bossen zijn voor grote delen in het beheer van vooral Staatsbosbeheer en (beperkt) Natuurmonumenten. Beide organisaties hebben zitting in het OBN-Heuvelland en zijn betrokken geweest bij het opstellen van de herstelmaatregelen in het kader van de PAS. Het onderzoek kan in die gebieden worden uitgevoerd. 5. Welke kennis is al voorhanden? De kennis die voorhanden is, is voornamelijk te vinden in de richtlijnen die bekend zijn over de interpretatie van het habitattype. Achtergrondinformatie voor de Nederlandse situatie is samengevat in Van der Werf (1991) en de Vegetatie van Nederland (2008). Informatie over het voorkomen van Veldbies-Beukenbos elders in Europa op vergelijkbare bodemtype (vuursteeneluvium) is niet 3

4 gevonden. Recent onderzoek aan de Limburgse hellingbossen biedt mogelijk ook aanknopingspunten voor dit onderzoek. 6. Kennisvragen 6.1 Hoofdvraag Hoe is een Veldbies-Beukenbos aan de rand van het verspreidingsgebied precies te duiden, wat zijn de daarbij horende bodemcondities en hoe kan met het beheer gestuurd worden op kwaliteitsontwikkeling en uitbreiding van dit habitattype, inclusief de daartoe behorende randen (zomen, braamstruwelen en mantels) en kapvlakten (windworpgaten)? 6.2 Deelvragen 1. Wat zijn de (optimale) biotische en abiotische standplaatsfactoren van het Veldbies-Beukenbos in Nederland en aangrenzend buitenland? 2. Welke vervangingsgemeenschappen (incl. hun waarde, structuur en soortensamenstelling, hun herstel) maken deel uit van dit bostype? 3. Welke standplaatscondities zijn bepalend voor het voorkomen en de ontwikkeling van dit habitattype (incl. vervangingsgemeenschappen) en is indien nodig herstel van standplaatscondities mogelijk? 4. In hoeverre speelt/speelde het bosbeheer daarbij een rol? 5. Welke rol speelt dynamiek in het bos bij het realiseren van een grote variatie aan niches? 6. Wat is het optimale (herstel)beheer van dit bostype en welke herstelmaatregelen zijn mogelijk? 7. In hoeverre is ontwikkeling vanuit percelen met gecultiveerde bossen kansrijk voor de uitbreiding van het Veldbies-Beukenbos? 7. Aard van het onderzoek 1. Literatuurstudie, raadplegen deskundigen, analyse van o.a. vegetatie- en bodemkaarten, historisch onderzoek/interviews naar het vroegere beheer, terreinbezoek. 2. In kaart brengen goed ontwikkelde referenties door bestudering vegetatiekarteringen en veldbezoek. Literatuuronderzoek/interviews naar ervaringen in het beheer in binnenland en referentiegebieden. 3. Een gedegen veldstudie naar vervangingsgemeenschappen van het Veldbies-Beukenbossen, met bijzondere aandacht voor bramen, havikskruiden en andere kenmerkende (fauna)soorten van dit habitattype. Inclusief bezoek aan enkele goed ontwikkelde referentiegebieden. 8. Gewenste producten 4

5 De eindproducten bestaan uit: Een eindrapport conform het aangeleverde format met concrete aanbevelingen voor locatie, omvang, het beheer en inrichting; Een separate samenvatting van het rapport als aanvulling op de Herstelstrategie H9110 uit Een artikel voor een Nederlandstalig vaktijdschrift zoals De Levende Natuur, Vakblad, H 2 O, Landschap; Publicatie/foto s ten bate van de OBN-website Het leveren van expertise om een veldwerkplaats voor terreinbeheerders te organiseren. 9. Indicatie planning en oplevering (tussen)producten en eindrapportage De planning is als volgt: Het onderzoeksproject heeft een doorlooptijd van één jaar na aanvang, zodat de kennis uit het onderzoek op korte als herstelmaatregel kan worden toegepast. De vraag is nu zeer actueel vanwege de recente kapvlakten. Er zijn twee tussenrapportages voorzien, te presenteren en te besproken in het OBN DT- Heuvelland. 10. Kostenraming De totale kosten worden ingeschat op (incl. BTW). Van dit bedrag wordt door de Provincie Limburg (incl. BTW) cofinanciering ingebracht. Een nadere duiding van dit habitattype als kennislacune is geformuleerd in de PAS-gebiedsanalyse voor het Natura 2000-gebied Geuldal. 11. Benodigde kennis/ervaring voor het goed kunnen uitvoeren van het onderzoek De benodigde kennis bestaat uit: Kennis van de Europese boshabitattypen en de interpretatie daarvan; Ecologische kennis van boslevensgemeenschappen (inclusief de vervangingsgemeenschap en de daarin voorkomende flora en fauna); Kennis van bosbeheer en omvormingsbeheer; Ervaring met het leiden van ecologische onderzoeksprojecten. 5

6 12. Literatuur European Commission, Interpretation Manual of European Union Habitats. EUR 28. European Commission DG Environment, Brussel. Hommel, P.W.F.M., H.P.J. Huiskes, W.A. Ozinga & N.A.C. Smits, Herstelstrategie H9110: Veldbiesbeukenbossen. In: N.A.C. Smits, A.S. Adams, D. Bal & H.M. Beije (red.), Herstelstrategieën stikstofgevoelige habitats. Versie november Ecologische onderbouwing van de Programmatische Aanpak Stikstof (PAS). Deel II. Alterra Wageningen UR, Wageningen & Programmadirectie Natura 2000, Ministerie van Economische zaken, Landbouw en Innovatie, Den Haag: Ministerie LNV, 2008a. Profielendocument. Beukenbossen van het type Luzulo-Fagetum (H9110). Versie 1 sept Ministerie LNV, directie Kennis, Ede Ministerie LNV, 2008b. Preadvies hellingbossen in Zuid-Limburg. Rapport DK nr. 2008/094-O. Ministerie LNV, directie Kennis, Ede. Noordwijk, C.G.E. van, N.A.C. Smits, J.A. Weinreich, B. van Tooren, M. Nijssen & R. Bobbink, Heuvelland. Herstelstrategie H9110: Veldbies-beukenbossen. In: A.J.M. Jansen, H.F. van Dobben, D. Bal & N.A.C. Smits (red.), Herstelstrategieën stikstofgevoelige habitats. Versie november Ecologische onderbouwing van de Programmatische Aanpak Stikstof (PAS). Deel III. Alterra Wageningen UR, Wageningen & Programmadirectie Natura 2000, Ministerie van Economische zaken, Landbouw en Innovatie, Den Haag: Provincie Limburg, Document PAS-analyse. Herstelstrategieën voor Geuldal. Conceptversie, januari Provincie Limburg, Maastricht. Stortelder, A.H.F, J.H.J. Schaminee De Vegetatie Van Nederland 5. Plantengemeenschappen van ruigten, struwelen en bossen. Uitgeverij K.N.N.V., Utrecht. Thauront, M. & M. Stallegger, Management of Natura 2000 habitats Luzulo-Fagetum Beech forests. European Commission, Brussel. Werf van der, S., Bosgemeenschappen, Bos- en Natuurontwikkeling, deel 5. Backhuys Publishers, Wageningen. 6