Netwerkondersteuning werkt! Versterking van het netwerk ter vergroting van zelfstandigheid en eigen regie

Transcriptie

1 Netwerkondersteuning werkt! Versterking van het netwerk ter vergroting van zelfstandigheid en eigen regie 1

2 2

3 1. Netwerkondersteuning: het project Zelfstandigheid en eigen regie Wie met ouderen in gesprek gaat en echt doorvraagt, hoort veel leed, klachten en wensen. De behoeften die erin doorklinken gaan naast de verzorging en verpleging die ze nodig hebben vaak over dagelijkse dingen: niet meer zelfstandig kunnen koken, moeite hebben met de stilte in huis en niet meer alleen met de bus op pad kunnen gaan. Welzijn blijkt minstens zo belangrijk als goede zorg. Naast de wens om zelfstandig te blijven wonen, staat contact met andere mensen vaak bovenaan hun verlanglijstje. Maar dan wel in een vorm die bij hen past. De uitdaging voor zorgprofessionals is om ouderen hierbij te ondersteunen en ze tegelijkertijd hun eigen keuzes te laten maken en zelf de regie te laten voeren. Zelfstandig wonen met netwerkondersteuning Zorgbelang Noord-Holland onderzocht in 2012 de bijdrage die de nieuwe methodiek van netwerkondersteuning hieraan kan leveren. Met subsidie van ZonMw en in samenwerking met de zorginstellingen Cordaan in Amsterdam-Noord en Omring in Enkhuizen en Stede Broec voerden wij het project Zelfstandig wonen met netwerkondersteuning uit. Wijkverpleegkundigen en gezinsbegeleiders van beide instellingen introduceerden na scholing en onder begeleiding de netwerkbenadering in het werken met zelfstandig wonende ouderen boven de 80 jaar. Zij brachten samen met de cliënt zijn of haar netwerk in kaart. Vervolgens organiseerden zij een zogeheten huiskamergesprek om de cliënt in staat te stellen zelf te beslissen met hulp van het netwerk. Netwerkondersteuning werkt! De resultaten van het project stemmen zeer positief. Zowel de ouderen, het netwerk, de mantelzorgers als de zorgprofessionals zijn overwegend enthousiast over deze vernieuwende methode. Wat is er zo bijzonder? De wijkverpleegkundige kan zonder indicatie aan de slag en heeft niet de zorg als referentiekader. Het primaat ligt bij de keuze van de cliënt en de professional zit als het ware op zijn handen. Netwerk ondersteuning 3

4 blijkt een zeer effectieve manier om het sociale netwerk te versterken en zo de zelfstandigheid en eigen regie te vergroten. De methode is niet alleen geschikt voor ouderen, maar voor alle groepen voor wie vergroting van het welbevinden met behoud van zelfstandigheid en eigen regie belangrijk is. Dit maakt netwerk ondersteuning een relevante methode voor professionals zoals wijkverpleegkundigen, gezinsbegeleiders, casemanagers, Wmo-consulenten en welzijnswerkers. De volledige rapportage van het project Zelfstandig wonen met netwerk onder steuning kunt u downloaden op Netwerkondersteuning: het behouden van de zelfstandigheid en eigen regie van de cliënt door versterking van zijn of haar formele en informele netwerk. 4

5 2. Netwerkondersteuning: de methode Stap 1. Voorgesprek(ken) In de eerste stap voert de professional voorgesprekken met de cliënt om uit te leggen wat netwerkondersteuning inhoudt en om vertrouwen te winnen. Deze gesprekken hebben ook tot doel om uit te zoeken wat de wensen en behoeften van de cliënt precies zijn. Dit zorgt ervoor dat de belangen van de cliënt in de rest van het proces leidend zijn en niet die van bijvoorbeeld de kinderen of de betrokken hulpverleners. Stap 2. Netwerkinventarisatie De professional en de cliënt brengen samen zijn of haar netwerk in kaart. Zij maken een overzicht van zowel het formele netwerk (wijkverpleegkundige, gezinsbegeleider, casemanager, huishoudelijke hulp, etc.) als het informele netwerk (mantelzorg, kinderen, familie, buren, vrienden, etc.). Stap 3. Organisatie huiskamergesprek De professional zoekt contact met het sociale netwerk en met de betrokken hulpverleners. Hij of zij wint informatie in over de mogelijkheden met betrekking tot de zorg en activiteiten. Vervolgens nodigen de cliënt en de professional samen mensen van het informele en formele netwerk uit voor het huiskamergesprek bij de cliënt thuis. 5

6 Eigen regie betekent dat de cliënt het doel en de koers bepaalt. Stap 4. Huiskamergesprek Tijdens het gesprek inventariseert de cliënt samen met het netwerk zijn of haar welzijns behoeften. Zij stellen vervolgens een plan op met duidelijke afspraken hoe in deze behoeften kan worden voorzien. Deze afspraken worden vastgelegd in een registratieformulier. De professional begeleidt het proces en stelt zich verder onafhankelijk op. De invulling van de huiskamergesprekken kan per cliënt verschillen. Soms is één gesprek met zoveel mogelijk leden uit het netwerk voldoende. Soms zijn er meerdere gesprekken nodig, bijvoorbeeld met steeds een ander lid uit het netwerk. Stap 5. Monitoren De professional houdt een vinger aan de pols en bespreekt regelmatig met de cliënt of de gemaakte afspraken door betrokkenen worden nageleefd. Indien nodig wordt een nieuw huiskamergesprek georganiseerd. 6

7 3. Netwerkondersteuning: de afspraken Afspraken met de cliënt Voorbeelden van afspraken die voor rekening van de cliënt komen: Afspraken rondom dagelijkse dingen: zelf boodschappen doen; eigen medicatie beheren; zichzelf aankleden; de wasserette regelen; de groenteman bellen voor een boodschap; een schriftje met afspraken bijhouden; zelf naar de dagbesteding gaan; weer gaan fietsen; zelf naar de kerkdienst gaan; vaker de deur uit gaan. Afspraken gericht op het sociale netwerk: via de telefoon sociale contacten onderhouden; hulp vragen aan familie en vrienden; nadenken over deelname aan de kaartclub in de buurt; naar de voetbalclub gaan; de kinderen uitnodigen voor het volgende huiskamergesprek. Afspraken gericht op de hulpverlening: professionele hulp inschakelen waar nodig; nadenken over het inschakelen van huishoudelijke hulp; hulpverleners daadwerkelijk binnenlaten; de hulpverlener in contact brengen met familieleden en vrienden; contact zoeken met een psycholoog. Afspraken met het netwerk Voorbeelden van afspraken die voor rekening van het netwerk komen: Praktische afspraken: administratie en geldzaken; klusjes doen; helpen met boodschappen; schema met taakverdeling maken; koken. Afspraken gericht op sociale en emotionele ondersteuning: cliënt stimuleren om activiteiten te ondernemen; cliënt ondersteunen in het nemen van beslissingen; familie/vrienden/vrijwilligers komen (vaker) langs ter ontlasting of voor de gezelligheid; cliënt meenemen naar activiteiten; buren houden een oogje in het zeil; kinderen proberen het onderlinge contact te herstellen en elkaar beter op de hoogte te houden. Afspraken gericht op contact met de hulpverlening: contactpersoon zijn voor hulpverlening; contact opnemen met de GGZ; een stapje terug doen en juist meer overlaten aan de hulpverlening om zelf niet overbelast te raken. 7

8 Afspraken met professionals Voorbeelden van afspraken die voor rekening van de professionals komen: Praktische zaken: verbindingen leggen met andere zorgverleners, bijvoorbeeld huishoudelijke hulp of een zorgboerderij en eventueel een indicatie aanvragen; voorzieningen regelen; buren of vrijwilligers inschakelen; informatie inwinnen; ondersteunen bij het uitzoeken van activiteiten; cliënten begeleiden naar afspraken, zodat ze dit weer zelfstandig kunnen of durven doen. Afspraken gericht op communicatie: sociale netwerk en betrokken professionals op de hoogte houden; het sociale netwerk op één lijn proberen te krijgen; afstemmen met bijvoorbeeld casemanager en wijkverpleging; plannen gesprek met zorgteam; verbeteren samenwerking tussen mantelzorgers en professionals; coördineren zorg die het netwerk levert; familie adviseren over omgang met cliënt. Ondersteunen en motiveren: een voorzetje geven en de cliënt de rest zelf laten doen; vertrouwen winnen; de cliënt motiveren meer zorg toe te laten of meer hulp te vragen; methode bedenken voor de cliënt om uit de negatieve spiraal te komen; netwerk motiveren. De cliënt zit voor op de tandem en de professional achter op; de cliënt bepaalt de koers en de hulpverlener kan bijsturen waar nodig. 8

9 4. Netwerkondersteuning: de opbrengsten 1. Verbreding en versterking van het sociale netwerk Netwerkondersteuning leidt tot uitbreiding van het netwerk. Zowel het formele netwerk als het informele netwerk wordt versterkt en verbreed. Er ontstaat meer tijd voor contact met het netwerk en dit verbetert de relatie. De steun van het netwerk geeft de cliënt een gevoel van veiligheid en het werkt activerend. Dankzij betere samenwerking tussen mantelzorgers en professionals kan de cliënt langer thuis wonen. 2. Vergroting van de eigen regie De cliënt heeft meer controle en het gevoel zelf de regie te hebben. De professional speelt hierin een rol door te benadrukken dat de cliënt de baas is over zijn/haar eigen leven en te benadrukken hoe belangrijk de mantelzorgers zijn, juist als deze een stapje terug moeten doen. Zo kan het netwerk weer de rol van netwerk krijgen in plaats van de rol van zorger. Daarnaast geven de gesprekken de cliënt inzicht in mogelijkheden, waar hij of zij voorheen geen weet van had. De cliënt krijgt meer waardering voor de oplossingen, omdat hiertoe gezamenlijk en in overleg is besloten. 3. Verschuiving van zorgoplossingen naar welzijnsoplossingen Het organiseren van het informele netwerk kost tijd, maar geeft ook de tijd en ruimte om rustig uit te zoeken wat de cliënt wil. Door niet direct zorgoplossingen te verzinnen, maar echt rustig naar de cliënt te luisteren, verschuiven de oplossingen van zorg- naar welzijnsoplossingen. Het is een stuk makkelijker om afspraken te maken als je zo met elkaar om tafel zit. Mantelzorgers krijgen een andere positie en worden ontlast. 9

10 4. Meer accent op de behoeftes van de cliënt: welzijn belangrijk aspect voor kwaliteit van leven Dankzij de gesprekken krijgt de cliënt een luisterend oor. De ervaring leert dat cliënten het fijn vinden om hun verhaal kwijt te kunnen. De cliënt voelt zich minder eenzaam en krijgt meer vertrouwen in de toekomst. Ook draagt een gesprek bij aan de zelf reflectie op de eigen situatie. Door de huiskamergesprekken krijgen mantelzorgers ook meer begrip voor de problematiek. Dat geeft rust in het contact met de cliënt en in het contact met elkaar. Voorbeelden van opbrengsten Mevrouw gaf aan dat zij heel graag een vrijwilliger zou willen om samen piano te spelen. De wijkverpleegkundige koppelde mevrouw aan één van haar andere cliënten die ook piano speelt. Beide cliënten spelen nu elke twee weken samen en hebben leuk contact. Meneer heeft de schildersezel weer midden in de kamer staan. Mevrouw gaat sinds lange tijd weer verder dan het dorp waarin ze woont. Ze geeft aan: Ik ga op vakantie! Mevrouw voelt zich veilig omdat ze terug kan vallen op mantelzorgers. Ze komt op deze manier toch weer buiten. Bekenden van haar helpen ook; dat is belangrijk voor het gevoel van vertrouwdheid en veiligheid. Meneer vindt de aandacht prettig, voelt zich minder eenzaam, is tevreden in zijn huis en ontwikkelt nieuwe vriendschappen op de zorgboerderij. Door de gesprekken is mevrouw zich meer bewust geworden van haar te grote belasting. Zij heeft verschillende taken uit handen gegeven en denkt meer aan zichzelf om te ontspannen. Door goede afspraken kan meneer in zijn woning blijven wonen, wordt de familie ontlast en gaan ze weer met plezier naar hun vader toe. 10

11 5. Netwerkondersteuning: de aanbevelingen Aanbevelingen voor professionals Ga uit van de eigen regie van de cliënt. Daarvoor is tijd en geduld nodig. Het is belangrijk om een band op te bouwen en vertrouwen te winnen. Het netwerkoverzicht is meer dan een lijst van hulpverleners en instellingen. Je moet ook weten welke kruidenier bezorgt en welke kapper aan huis komt, welke vrijwilligers voor welke activiteiten beschikbaar zijn, etc. Leer omgaan met meervoudige partijdigheid. Het is jouw taak om verschillende belangen en insteken bij elkaar te brengen. Je staat zowel naast de cliënt als naast de mantelzorgers en de familie. Help ze begrip te kweken voor elkaars situatie en compromissen te sluiten. Stap in de rol van coach. Je houdt in de gaten hoe het netwerk functioneert en of iedereen zich aan de afspraken houdt. Het is belangrijk om dit na een paar maanden te toetsen en om duidelijk af te spreken wie er aan de bel trekt wanneer er iets mis gaat. Het is belangrijk om de behoeftes van de cliënt in kaart te brengen en te onderkennen dat welzijn een heel belangrijk aspect is voor de kwaliteit van leven. Daarnaast moeten de beperkingen van de cliënt in het oog worden gehouden: je moet goed opletten of iets wel of niet kan. Netwerkondersteuning moet onderdeel worden van je reguliere werkwijze. Het moet als het ware in je genen gaan zitten. 11

12 Aanbevelingen voor instellingen, gemeenten en organisaties Toepassing van de methodiek is mogelijk binnen de reguliere werkwijze van de wijkverpleegkundigen en gezinsbegeleiders. Maar netwerkondersteuning is ook een geschikte methode voor onder andere casemanagers, Wmo-consulenten en welzijnswerkers. De methode is voor veel cliënten geschikt; het is niet nodig om een leeftijdsgrens te hanteren. De toepasbaarheid hangt meer samen met de sociale situatie van een cliënt dan met de leeftijd. Voor brede invoering van de methodiek is een goed implementatietraject nodig. Het is een nieuwe benaderingswijze. Er is extra training en opleiding nodig voor de professionals en structurele intervisie om te zorgen dat de methodiek inslijt in de aanpak van alledag. Om de werkwijze te borgen is het belangrijk dat zorginkopers van zorgkantoren en gemeenten de methodiek expliciet opnemen bij het formuleren van de inkoopcriteria. Op je handen zitten is absoluut geen vanzelfsprekende competentie voor professionals. Training en begeleiding is vereist. 12

13 6. Netwerkondersteuning: de competenties Professionals die gaan werken met netwerkondersteuning dienen te beschikken over onderstaande competenties. 1. Competenties in relatie tot een belevingsgerichte benadering: Zo goed mogelijk aansluiten bij de belevingswereld van de cliënt; Rekening houden met vaste gewoonten; Rustig werken; Rekening houden met gevoelens van de cliënt. 2. Competenties in relatie tot netwerkondersteuning: Geduldig zijn; Stevig in de schoenen staan; Kunnen plannen en organiseren; Communicatief zijn en kunnen luisteren; Ondernemend en creatief zijn; Kunnen reflecteren op het eigen handelen. 3. Competenties in relatie tot het patiëntenperspectief: Onafhankelijke opstelling; Kunnen kijken door de bril van de cliënt; Eigen professionele inzichten opzij kunnen zetten ten behoeve van de keuzes van de cliënt; In staat zijn om de verschillende belangen van cliënt en mantelzorgers te onderscheiden en daar in de huiskamergesprekken goed mee om kunnen gaan. 13

14 7. Netwerkondersteuning: de training Netwerkondersteuning vraagt niet alleen inzet van de betrokken professionals, maar ook de nodige kennis en vaardigheden. Zij moeten leren om op een andere manier te kijken naar hun rol en bijdrage aan de vraag van de cliënt. De professionals die deelnamen aan het project Zelfstandig wonen met netwerkondersteuning volgden een training van drie dagdelen, waarin de volgende zaken aan de orde kwamen: 1. Vergroten van kennis en inzicht: Perspectief van de cliënt en levensdomeinen; Betekenis van het sociale netwerk en de rol van mantelzorgers; Verschillende familieculturen en leefsferen. 2. Versterken van vaardigheden: Luisteren, doorvragen en samenvatten; In kaart brengen en (re)activeren van sociale contacten; Samenspel en dialoog en hoe dit te bevorderen. 3. Bevorderen van een positieve houding: Invoelend vermogen en omgaan met meervoudige partijdigheid; Versterken van eigen regie van cliënten en mantelzorgers; Motiveren, mobiliseren en omgaan met weerstanden. Thema s training 1. De cliënt en de mantelzorger; maak gebruik van de ervaring en sterke kanten van de cliënt en zijn/haar mantelzorger. 2. Familie en vrienden; maak gebruik van de kennis en sterke kanten van het sociale netwerk. 3. De wijk; maak gebruik van mensen en organisaties in de wijk. 14

15 8. Netwerkondersteuning: hoe nu verder? Het is duidelijk: netwerkondersteuning werkt! Deze nieuwe methode leidt tot uitbreiding van zowel het formele als informele netwerk. Cliënten hebben het gevoel meer eigen regie te hebben. Dit leidt in veel gevallen tot een verschuiving van zorgoplossingen naar welzijnsoplossingen en soms zelfs tot uitstel van opname in het verzorgingshuis. Het belang hiervan neemt toe met de vergaande bezuinigingen waar zowel zorginstellingen als gemeenten bij de uitvoering van de Wmo mee geconfronteerd worden. Het management van de deelnemende zorginstellingen heeft bevestigd dat de toepassing van de methodiek mogelijk is binnen het bestaande budget en de reguliere werkwijze van wijkverpleegkundigen en gezinsbegeleiders. Netwerkondersteuning biedt ook veel perspectieven voor andere professionals, zoals casemanagers, welzijnswerkers en Wmo-consulenten. Voor brede invoering van de methode binnen een instelling, organisatie of gemeente is een goed implementatietraject nodig. Het is een nieuwe benaderingswijze die vraagt om extra training en regelmatige intervisie van de betrokken professionals. Om de werkwijze te borgen is het verder van belang dat zorginkopers van zorgkantoren en gemeenten de methodiek expliciet opnemen bij het formuleren van de inkoopcriteria. Ook interesse in netwerkondersteuning? Is uw interesse gewekt en wilt u binnen uw eigen organisatie aan de slag met netwerkondersteuning? Neem dan contact op met Zorgbelang Noord-Holland. Wij adviseren u bij de implementatie van de methode en verzorgen trainingen en intervisie voor uw professionals. Neem voor een vrijblijvende offerte contact op met: Zorgbelang Noord-Holland Jacques Loomans info@zorgbelang-noordholland.nl 15

16 Zorgbelang Noord-Holland: bondgenoot van zorgvragers Zorgbelang Noord-Holland is bondgenoot van iedereen die in onze provincie gebruikmaakt van zorg. Wij maken ons sterk voor een betere kwaliteit van de zorg en zetten ons in voor meer zelfregie en inspraak van patiënten, cliënten en mantelzorgers. Hiervoor gebruiken wij de ervaringen van zorgvragers en werken wij samen met patiëntenvertegenwoordigers. Iedereen met een vraag, klacht of melding over de zorg kan gratis bij ons terecht. Wij zijn onafhankelijk van zorginstellingen en zorgverzekeraars en behartigen uitsluitend de belangen van de zorgvragers. Kijk voor meer informatie op onze website: Zorgbelang Noord-Holland Schipholpoort MB Haarlem Volg ons op Colofon Subsidie: ZonMw Partners: Cordaan (Amsterdam-Noord), Omring (Enkhuizen en Stede Broec) Redactie: Zorgbelang Noord-Holland (Yvonne Steemers) en Rosenmullers Communicatie & Organisatie, Amsterdam Vormgeving: Ipenburg grafisch ontwerp, Utrecht Druk: Drukproef, Krimpen a/d IJssel Datum: April