Handels- en investeringscijfers Verenigde Arabische Emiraten- Nederland 1

Transcriptie

1 Handels- en investeringscijfers Verenigde Arabische Emiraten- Nederland 1 1. Samenvatting De VAE behoort tot de 25 belangrijkste exportmarkten van Nederland. De bilaterale goederenhandel met de VAE had in 2015 een omvang van 3,8 miljard euro. Daarbij beliep de Nederlandse goederenexport 3,0 miljard euro. Tevens exporteerde Nederland in 2015 voor 1,3 miljard euro aan diensten naar de VAE. Uit DNB-cijfers blijkt dat Nederlandse ondernemingen (FDI, directe buitenlandse investeringen) voor ruim 1,6 miljard euro in de VAE hebben geïnvesteerd. Dit lijkt echter een onderschatting van de Nederlandse belangen; Shells belangen lijken hierin niet te zijn meegenomen. 2. Economie en buitenlandse handel De VAE zijn vanuit macroperspectief een welvarend land - bestaand uit zeven emiraten met een gemiddeld inkomen in 2015 volgens EIU van USD (gecorrigeerd voor koopkrachtpariteiten (PPP)) 2 per inwoner (9,5 miljoen inwoners). Ter vergelijking: het Nederlandse gemiddelde bbp bedroeg in US dollar (EIU, 2016). De hoge welvaart is voor een belangrijk deel gebaseerd op zijn natuurlijke hulpbronnen (olie, gas). Op Dubai na zijn de andere emiraten sterk afhankelijk van olie- en gasinkomsten (Abu Dhabi is de belangrijkste producent van fossiele brandstoffen). Zeker Dubai lijkt zijn economie succesvol te diversifiëren. Zo heeft dit emiraat zich ontwikkeld tot een belangrijke toeristische bestemming. In het verlengde hiervan is Dubai de thuisbasis van Emirates; een van de grootste luchtvaartmaatschappijen ter wereld. De inkomensongelijkheid - zowel tussen de inwoners als tussen de afzonderlijke emiraten is in de VAE groot, aldus analisten. Een fors deel van het inkomen is geconcentreerd bij een kleine groep inwoners. En dan vooral in de emiraten Abu Dhabi en Dubai. Precieze en betrouwbare cijfers hierover ontbreken echter. Volgens schattingen leeft circa 20% van de bevolking onder de armoedegrens. Dit zijn vooral buitenlandse arbeidskrachten. Zij kunnen ook geen beroep doen op sociale zekerheidsprogramma s; die zijn enkel voor autochtone inwoners van de VAE. Op de Human Development Index van de VN deze index kijkt breder dan het bbp per hoofd (PPP), namelijk ook naar levensverwachting/gezondheidszorg en analfabetisme/opleidingsniveau staan de VAE 41 e. Nederland staat 5 e, Griekenland 29 e, Qatar 32 e, Saoedi-Arabië 39 e, Bahrein 45 e, Koeweit 48 e en Oman 52 e. Het bbp van de VAE beliep in 2015 volgens EIU 370 miljard US dollar. Daarmee is het na Saoedi-Arabië de tweede economie in de regio. Het bbp was circa 49% van het Nederlandse bbp (755 miljard US dollar (680 1 Dit overzicht is in opdracht van het Ministerie van Buitenlandse Zaken gemaakt. 2 Dit wil zeggen dat gecorrigeerd is voor de feitelijke koopkracht van een US dollar in het betreffende land. In het ene land kun je voor een US dollar (of euro) meer goederen of diensten kopen dan in een ander land. Ergo, in het ene land kun je van een inkomen van US dollar prima rondkomen, terwijl in het andere land dit bedrag amper voldoende is om fatsoenlijke huisvesting voor een half jaar te financieren. 1 van 13

2 miljard euro)). Volgens EIU groeit de economie van de VAE dit en volgend jaar met respectievelijk 1,2% en 1,6% (volumegroei t.o.v. voorgaand jaar, zie fig. 1). Figuur 1 Economische ontwikkeling de VAE De VAE hebben een in mondiaal perspectief goed ondernemingsklimaat; in de Golfregio staan ze bovenaan. Het World Economic Forum (WEF) plaatst de VAE op een 17 e positie qua meest aantrekkelijk vestigings- en investeringsklimaat (GCI , in totaal kent deze ranglijst 140 landen, zie fig. 2). IMD plaatst de VAE op plek 15 van zijn ranglijst, de 2016 IMD World Competitiveness Scoreboard (Nederland staat hierop 8 e ). 2 van 13

3 Figuur 2 Score van de VAE op WEF-ranglijst Nederland VAE Qatar Israël Saoedi-Arabië Koeweit Bahrein Oman Iran Libanon Egypte Yemen WEF, Op Doing Business 3 deze ranglijst van de Wereldbank kijkt naar een geringer aantal indicatoren dan die van het WEF scoren de VAE een 31 e plaats (van in totaal 189 landen, zie figuur 3). Daarmee hebben de VAE in mondiaal en zeker regionaal perspectief een goede notering. Volgens EIU (2016) werken de VAE aan verdere verbetering van hun vestigings- en investeringsklimaat, onder meer door forse investeringen in de infrastructuur (ook ter voorbereiding op het hosten van de Expo 2020) en verbetering van het financieel toezicht. Ook verwacht EIU dat the restrictions on foreign ownership of companies outside the free zones (a maximum of 49%) may gradually be eased [ ]. 3 Deze ranglijst meet het gemak waarmee in een land zaken kan worden gedaan. Daarbij wordt onder meer gekeken naar het starten van een bedrijf, het verkrijgen van een bouwvergunning, een elektriciteitsaansluiting en krediet, het registeren van eigendom, de mate van bescherming van investeerders, grensoverschrijdend kunnen handelen en de kosten daarvan en de mogelijkheid om contracten nageleefd te krijgen (functioneren van rechtbank (proceslengte, objectiviteit) e.d.). 3 van 13

4 Figuur 3 Score van de VAE op de Doing Business-ranglijst Op de Corruption Perception Index van Transparency International deze organisatie wordt vaak de internationale "corruptiewaakhond" genoemd staan de VAE op de 23 e positie (van in totaal 167 landen, zie figuur 4). Daarmee scoren de VAE duidelijk beter dan diverse landen in de regio. 4 van 13

5 Figuur 4 Score van de VAE op Corruption Perception Index Groeiende buitenlandse handel De buitenlandse handel van de VAE laat over een langere periode in US dollars een krachtige opgaande lijn zien (zie tabel 1). Zowel de exportwaarde als importwaarde was vorig jaar volgens EIU ruwweg verdubbeld t.o.v Een groot deel betreft wederuitvoer en doorvoer de VAE zijn net als Nederland een belangrijke draaischijf voor internationale handel. Voor dit en de komende jaren verwacht EIU een daling van de uitvoer (gemeten in US dollars en t.o.v. 2015), terwijl de import een voortgaande stijging laat zien (gemeten in US dollars). Tabel 1: Buitenlandse goederen- en dienstenhandel in US dollars (miljarden) Uitvoer Invoer Bron: Economist Intelligence Unit, van 13

6 Belangrijkste handelspartners en positie van Nederland Taiwan, China en India zijn de belangrijkste handelspartners van de VAE (zie tabel 2A en 2B, ITC/UNCTAD/Trademap heeft voor de VAE nog geen cijfers over 2015 beschikbaar). Nederland staat daarbij in de top-25 van exportmarkten; we staan op de 23 e positie als belangrijkste exportmarkt van de VAE (zie tabel 2A). In 2014 ging 0,5% van de goederenexport naar Nederland. Tabel 2A: Voornaamste VAE exportpartners (bedragen x euro) Importers Exported value in 2012 Exported value in 2013 Exported value in 2014 Totale waarde VAE goederenexport Taiwan Iran Saudi Arabia Iraq India Bij opsteller ITC/UNCTAD onbekende vrije handelszone(s) Oman Switzerland Kuwait Hong Kong, China Belgium Qatar Egypt United Kingdom Turkey United States of America China Afghanistan Europees land/landen zonder dat opsteller ITC/UNCTAD nadere info heeft Bahrain Pakistan van 13

7 22 Singapore Netherlands Bron: ITC, Als goederenleverancier behoort Nederland voor de VAE tot de top-30. In 2014 had ons land een 29 e ; 0,7% van de import kwam uit Nederland. Tabel 2B: Voornaamste VAE importpartners (bedragen x euro) Exporters Imported value in 2012 Imported value in 2013 Imported value in 2014 Totale waarde VAE goederenimport China United States of America India Germany Japan South Korea United Kingdom Viet Nam Switzerland Italy France Belgium Saudi Arabia Malaysia Turkey Thailand Bij opsteller ITC/UNCTAD onbekende vrije handelszone(s) Brazil Hong Kong, China Russian Federation Australia van 13

8 22 Taiwan Indonesia Singapore Mali Spain South Africa Canada Netherlands Bron: ITC, Kader - Toelichting bij cijferverschillen totale in- en uitvoerwaarden De diverse tabellen in dit document bevatten (o.a.) de totale uit- en invoerwaarde van Nederlandse goederenhandel met de VAE. De cijfers in tabel 2 en 3 stammen van het CBS. In de tabellen 1A en 1B staan de cijfers met de belangrijkste handelspartners van de VAE. Deze handelscijfers stammen van het ITC (onderdeel van UNCTAD). Helaas blijken deze cijfers af te wijken van de CBS-cijfers. Dit komt vaak voor. De oorzaak is in belangrijke mate terug te voeren op verschillen in meten/betrouwbaarheid van meetmethode. De CBS-cijfers geven o.i. een (veel) getrouwer beeld van de Nederlandse totale handel met de VAE dan die van ITC. Wel geven de ITC-cijfers een goede indicatie van de omvang/importantie van de verschillende VAE handelspartners. Handel vanuit Nederlands perspectief De VAE zijn net als Nederland een belangrijke draaischijf voor internationale handel. Een substantieel deel van de goederenhandel van de VAE betreft wederuitvoer en doorvoer. De handelsstroom loopt dan via de VAE naar de uiteindelijke eindgebruikers die in andere land zijn gevestigd. Dit blijkt bijvoorbeeld, zoals hierboven ook is vermeld, uit EIU-cijfers: in 2012 was krap 40% van de export vanuit de VAE, wederuitvoer of doorvoer. Hetzelfde beeld komt uit de WTO/ITC-cijfers in tabel 2A en 2B naar voren. Een groot deel van zowel de import als de export van de VAE gaat naar niet nader gespecificeerde landen. Dit betreft vooral wederuitvoer en doorvoerhandel. Een deel hiervan betreft volgens analisten officieuze of illegale handel om boycots te omzeilen. Een bekend voorbeeld dat deskundigen hierbij voor de VAE vaak aanhalen (aanhaalden) is (was) Iran 4. De VAE behoren tot de dertig belangrijkste Nederlandse exportmarkten. Onze goederenexport naar de VAE bedroeg in 2015 volgens het CBS bijna 3 miljard euro (zie tabel 3, ook voor de samenstelling), tegenover krap 2,3 miljard euro in De export was in ,7% van onze totale goederenexport ter hoogte van 426 miljard euro. De VAE waren was in 2015 de 25 e exportmarkt voor goederen van Nederland (zie tabel A 4 Volgens EIU (2016) profiteren de VAE van een afbouw van sancties: The UAE will also profit from the recent lifting of sanctions on Iran. Dubai has a significant Iranian population and will benefit from increased trade and investment, including in capital and property markets, as well as from acting as a commercial hub for doing business in Iran. Lower oil prices will weigh on the volume of bilateral trade and investment, however. Ook volgens BMI (2014) biedt de sanctie-afbouw tegelijkertijd groeikansen voor de VAE: Possible Western rapprochement with Iran would herald significant growth opportunities for the UAE's re-export sector. 8 van 13

9 in de bijlage). Daarnaast exporteerde Nederland in 2015 voor 1,3 miljard euro aan diensten naar de VAE. Dit was een stijging met 15,1% t.o.v Tabel 3: Nederlandse goederenuitvoer naar de VAE, bedragen x euro (volgens SITC-indeling) Totale Nederlandse goederenuitvoer Voeding en levende dieren Dranken en tabak Grondstoffen Minerale brandstoffen Dierlijke en plantaardige oliën Chemische producten Fabricaten Machines en vervoermaterieel Diverse gefabriceerde goederen Niet afzonderlijk genoemde goederen Bron: CBS, De exportwaarde over de periode januari-april 2016 bedroeg 913 miljoen euro. Als de export over de rest van 2016 zich in hetzelfde tempo ontwikkelt, komt de uitvoerwaarde over geheel 2016 op ruim 2,7 miljard euro uit. De Nederlandse goederenimport uit de VAE had in 2015 volgens het CBS een waarde van 867 miljoen euro (zie tabel 4, ook voor de samenstelling), tegenover 741 miljoen euro in De uitvoerwaarde bedroeg in 2015 was 0,2% van de totale Nederlandse goederenimport (ter hoogte van 378 miljard euro). De VAE waren voor Nederland in 2015 het 51 e invoerland van goederen. Tabel 4: Nederlandse goedereninvoer uit de VAE, bedragen x euro (volgens SITC-indeling) Totaal Nederlandse goedereninvoer Voeding en levende dieren Dranken en tabak Grondstoffen Minerale brandstoffen Dierlijke en plantaardige oliën Chemische producten Fabricaten Machines en vervoermaterieel Diverse gefabriceerde goederen Niet afzonderlijk genoemde goederen Bron: CBS, van 13

10 3. Directe buitenlandse investeringen De gecumuleerde Nederlandse directe buitenlandse investeringen (FDI) 5 (standencijfers en FDI-cijfers exclusief BFI s (Bijzondere Financiële Instellingen 6 )) in de VAE hadden volgens de Nederlandsche Bank (DNB) eind 2015 een omvang van miljoen euro (zie tabel 5). Voorgaande bedrag lijkt de belangen van het Nederlandse bedrijfsleven te onderschatten: Shell is al zeven decennia zeer actief in de VAE. Het is daarbij mogelijk dat deze belangen ook in het Londense hoofdkantoor van geregistreerd, zoals vaker het geval is (zoals bij Nigeria). Hierdoor vallen ze onder de Britse in plaats van Nederlandse FDI-cijfers. T.i: de totale waarde van Nederlandse FDI in de wereld bedroeg eind miljard euro (DNB, 2016). Het VK was in 2015 de grootste Nederlandse bestemming van FDI (met 135 miljard euro, stand ultimo 2015), gevolgd door Zwitserland (109 miljard), de VS (107 miljard euro), Luxemburg (91 miljard), België (66 miljard) en Duitsland (55 miljard). De gecumuleerde waarde van alle FDI in de VAE bedroegen eind miljard US dollar (World Investment Report 2016, standen), tegenover 1 miljard US dollar in De FDI/bbp-verhouding voor de VAE was in 2015 circa 30%. Het land scoort hiermee in internationaal perspectief redelijk goed. Ter vergelijking: voor Koeweit bedroeg de FDI/bbp-verhouding in ,7%, voor Griekenland 15,2%, voor Duitsland 20,9%, voor Canada 35,0%, Tsjechië 69,4% en voor Nederland 84,6% 7. In Zwitserland ligt het cijfer boven de 100%. Door het ontbreken van cijfers is het onduidelijk welk aandeel Nederland had in de totale inkomende FDI in de VAE 8. In ieder geval lijkt Shell een belangrijke buitenlandse speler in de VAE. 5 Directe buitenlandse investeringen (FDI) zijn investeringen door buitenlandse ondernemingen, waarbij de buitenlandse onderneming (mede)zeggenschap verkrijgt over het bedrijf waarin wordt geïnvesteerd. Het kan de vorm hebben van onder meer een participatie (als een joint venture), een totale overname of een geheel van de grond af op te bouwen dochteronderneming. Voor de volledigheid: FDI omvatten geen aankopen van aandelen door beleggers of speculanten. De "stock"- of standencijfers vertegenwoordigen de gecumuleerde waarde van alle in het verleden tot heden gedane FDI. (Deze omvatten de totale waarde van de vorderingen en verplichtingen van ondernemingen ten opzichte van het buitenland op een bepaald moment. De standen omvatten de gecumuleerde transacties, aangepast voor prijs-, wisselkoers- en overige mutaties (waaronder goodwill) en betreffen zowel kapitaaldeelnemingen als alle overige financiële transacties tussen gelieerde ondernemingen (leningen, ingehouden winsten, mutaties in rekeningen-courant, storting van werkkapitaal), evenals de aan- en verkoop van onroerend goed). 6 BFI's worden in de volksmond brievenbusfirma's genoemd. Ondernemingen (dus) die veelal om fiscale redenen formeel/juridisch in een land zijn gevestigd zonder dat sprake is van wezenlijke feitelijke economische activiteiten in dat land zelf. DNB omschrijft BFI's (Bijzondere Financiële Instellingen) als "ondernemingen of instellingen, ongeacht de rechtsvorm, welke ingezetenen zijn en waarin niet-ingezetenen, direct of indirect, via aandelenkapitaal of anderszins deelnemen en die tot doel hebben, of zich in belangrijke mate bezighouden met, het ontvangen van middelen van nietingezetenen en het doorbetalen daarvan aan niet-ingezetenen" (DNB, 2011). De economische bijdrage van de brievenbusfirma s aan de Nederlandse economie is 3 tot 3,4 miljard euro inclusief alle belastinginkomsten (SEO, 2013). Volgens de Volkskrant (13 oktober 2015) kent Nederland van deze firma s. 7 Overigens is naast het percentage ook de aard van de FDI van belang om meer te kunnen zeggen over de totale impact (qua banen, toegevoegde waarde, innovatie en kennisoverdracht) op een economie. Gaat het bijvoorbeeld om FDI in kapitaalintensieve sectoren (zoals bij de winning van olie en gas) of juist om FDI in dienstverlenende ondernemingen? Bij de eerste vorm is per arbeidsplaats gemiddeld genomen een hoger FDI-bedrag gemoeid dan bij FDI in de dienstensector. Ook is de aard van economische activiteit van belang: is het een fabriek waar laagopgeleide werknemers onderdelen in elkaar zetten, of juist een high-tech-productielocatie met bijbehorende en zelfstandige R&Dfaciliteiten. De laatste FDI-vorm heeft, begrijpelijk, een hogere positieve impact dan de eerste. 8 Hierbij zijn FDI-investeringen exclusief de BFI s genomen (zie verder in dit document de toelichting/uitleg op BFI s). Nederland heeft een bijzonder grote in- en uitgaande FDI-belangen (standen), zeker inclusief BFI s. Eind 2011 bedroeg de uitgaande de totale FDI-omvang krap miljard euro (standen) (CPB, 2013). Dit maakt dat de positie van Nederland als buitenlandse investeerder sterk kan verschillen al naar gelang wordt gekeken naar de FDI inclusief of exclusief BFI s. Sowieso kunnen de cijfers van DNB verschillen van de cijfers in het betreffende land. Internationaal komen verschillen in statistisch cijfermateriaal helaas vaak voor (zie ook het kader over handelscijfers). 1 van 13 0

11 De FDI van de VAE in Nederland beliepen eind miljoen euro. Ze waren daarmee een bescheiden deel van de totale inkomende FDI; de totale waarde van alle FDI in Nederland bedroeg eind miljard euro (DNB, 2016). De VAE-FDI in Nederland waren eind 2015 een bescheiden deel van de totale VAE-FDI in de wereld; deze bedroegen eind miljard US dollar (UNCTAD, 2016), tegenover 1 miljard US dollar in Tabel 5: Investeringsrelatie VAE-Nederland directe buitenlandse investeringen (FDI) 9 (standencijfers en FDI-cijfers exclusief BFI s (Bijzondere Financiële Instellingen 10 )) Investeringen van de VAE in Nederland, excl. BFI's (x miljoen euro) Standen Nederlandse investeringen in de VAE, excl. BFI's (x miljoen euro) Standen Bron: DNB, Directe buitenlandse investeringen (FDI) zijn investeringen door buitenlandse ondernemingen, waarbij de buitenlandse onderneming (mede)zeggenschap verkrijgt over het bedrijf waarin wordt geïnvesteerd. Het kan de vorm hebben van onder meer een participatie (als een joint venture), een totale overname of een geheel van de grond af op te bouwen dochteronderneming. Voor de volledigheid: FDI omvatten geen aankopen van aandelen door beleggers of speculanten. De "stock"- of standencijfers vertegenwoordigen de gecumuleerde waarde van alle in het verleden tot heden gedane FDI. (Deze omvatten de totale waarde van de vorderingen en verplichtingen van ondernemingen ten opzichte van het buitenland op een bepaald moment. De standen omvatten de gecumuleerde transacties, aangepast voor prijs-, wisselkoers- en overige mutaties (waaronder goodwill) en betreffen zowel kapitaaldeelnemingen als alle overige financiële transacties tussen gelieerde ondernemingen (leningen, ingehouden winsten, mutaties in rekeningen-courant, storting van werkkapitaal), evenals de aan- en verkoop van onroerend goed). 10 BFI's worden in de volksmond brievenbusfirma's genoemd. Ondernemingen (dus) die veelal om fiscale redenen formeel/juridisch in een land zijn gevestigd zonder dat sprake is van wezenlijke feitelijke economische activiteiten in dat land zelf. DNB omschrijft BFI's (Bijzondere Financiële Instellingen) als "ondernemingen of instellingen, ongeacht de rechtsvorm, welke ingezetenen zijn en waarin niet-ingezetenen, direct of indirect, via aandelenkapitaal of anderszins deelnemen en die tot doel hebben, of zich in belangrijke mate bezighouden met, het ontvangen van middelen van nietingezetenen en het doorbetalen daarvan aan niet-ingezetenen" (DNB, 2011). De economische bijdrage van de brievenbusfirma s aan de Nederlandse economie is 3 tot 3,4 miljard euro inclusief alle belastinginkomsten (SEO, 2013). Volgens de Volkskrant (13 oktober 2015) kent Nederland van deze firma s. 1 van 13 1

12 Kader - Impact directe buitenlandse investeringen Volgens onderzoek leveren directe buitenlandse investeringen (FDI) vaak een belangrijke bijdrage aan het versterken van de economie en de groei van de welvaart van een land. Cijfers voor Nederland kunnen dit illustreren, te meer omdat Nederland zowel absoluut als relatief veel directe buitenlandse investeringen heeft aangetrokken. Zo zorgen buitenlandse bedrijven voor circa 15% van alle banen in de private sector in Nederland. Het gaat dan om ruim arbeidsplaatsen. Ook zijn buitenlandse ondernemingen goed voor ongeveer 26% van de totale toegevoegde waarde van het bedrijfsleven (dit is de bijdrage aan het BBP). Verder zijn buitenlandse bedrijven goed voor 34% van de totale omzet in Nederland en voor 24% van de investeringen in vaste activa. Daarnaast zijn ze verantwoordelijk voor 30% van de R&D-uitgaven. Buitenlandse bedrijven zijn innovatiever dan het gemiddelde Nederlandse bedrijf en de arbeidsproductiviteit van hun werknemers ligt op een hoger niveau. Zij betalen hun werknemers doorgaans 10% meer en spenderen meer geld en tijd aan training van hun werknemers dan nationale bedrijven. Bron: CBS, Den Haag, november 2016 drs. R.J. (Ron) Hogenboom (ron.hogenboom@rvo.nl) Rijksdienst voor Ondernemend Nederland/Concernstaf/Unit Omgevingskennis 1 van 13 2

13 Bijlage Tabel A Ontwikkeling Nederlandse goederenuitvoer naar belangrijkste exportmarkt (bedragen x euro, tenzij anders aangegeven) e helft e helft 2016 %- mutatie 1 e helft 2016 tov 1 e helft Duitsland ,9 2 België ,3 3 Verenigd Koninkrijk ,6 4 Frankrijk ,3 5 Italië ,9 6 Verenigde Staten ,0 7 Spanje ,3 8 Polen ,9 9 China ,2 10 Zweden ,2 11 Tsjechië ,6 12 Zwitserland ,7 13 Denemarken ,7 14 Turkije ,7 15 Oostenrijk ,2 16 Singapore ,6 17 Zuid-Korea ,1 18 Russische Federatie ,3 19 Finland ,5 20 Noorwegen ,1 21 Ierland ,9 22 Hongarije ,8 23 Brazilië ,5 24 Taiwan ,0 25 Japan ,0 26 Verenigde Arabische Emiraten ,3 Bron: CBS, 2016 en Rijksdienst voor Ondernemend Nederland, van 13 3