Uiterwaarden bij de stad Rhenen, locaties 7 en 8 rapport 3858

Transcriptie

1 Uiterwaarden bij de stad Rhenen, locaties 7 en 8 rapport 3858

2

3 Uiterwaarden bij de stad Rhenen, locaties 7 en 8 Een Inventariserend Veldonderzoek in de vorm van een verkennend booronderzoek J.A.G. van Rooij

4 2 Colofon ADC Rapport 3858 Uiterwaarden bij de stad Rhenen, locaties 7 en 8 Een Inventariserend Veldonderzoek in de vorm van een verkennend booronderzoek Auteur: J.A.G. van Rooij In opdracht van: T&A Survey ADC ArcheoProjecten, Amersfoort, 8 juli 2015 Foto s en tekeningen: ADC ArcheoProjecten, tenzij anders vermeld Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt worden door middel van druk, fotokopie of op welke wijze dan ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgevers. ADC ArcheoProjecten aanvaardt geen aansprakelijkheid voor eventuele schade voortvloeiend uit de toepassing van de adviezen of het gebruik van de resultaten van dit onderzoek. Autorisatie: A. Muller ISSN ADC ArcheoProjecten Postbus BM Amersfoort Tel Fax info@archeologie.nl

5 3 Inhoudsopgave 1 Inleiding en administratieve gegevens 7 2 Landschappelijke situatie en bewoningsgeschiedenis 8 3 Verwachtingsmodel 10 4 Inventariserend Veldonderzoek (IVO-O) Plan van Aanpak Resultaten Inventariserend Veldonderzoek (IVO-O) Conclusies 12 5 Aanbeveling 13 Literatuur 14 Geraadpleegde websites 14 Lijst van afbeeldingen en tabellen 14 Bijlage 1 Boorgegevens 19

6 4

7 5 Samenvatting In opdracht van T&A Survey heeft ADC ArcheoProjecten in maart 2015 een Inventariserend Veldonderzoek uitgevoerd op de locatie Uiterwaarden bij de stad Rhenen, deellocaties 7 en 8 (afb. 1 en 2). Aanleiding is de voorgenomen herontwikkeling van het gebied. Op basis van het bureauonderzoek bleek dat in de Palmerswaard eind 20 e eeuw grootschalige kleiwinning had plaatsgevonden, waardoor een groot aantal diepe putten en plassen in dit gebied zijn ontstaan. Als gevolg hiervan is in een groot deel van het deelgebied de natuurlijke bodemopbouw verstoord geraakt. Toch moest binnen deellocaties 7 en 8 nog rekening worden gehouden met archeologische vondsten en sporen in nog niet recent verstoorde lagen. Het gaat daarbij dan met name om archeologische resten uit de periode Late Middeleeuwen Nieuwe tijd. Teneinde deze verwachting te toetsen en aan te vullen werd in het plangebied een verkennend booronderzoek uitgevoerd. Hieruit bleek dat in deellocatie 7 de diepst aangeboorde laag bestond uit beddingafzettingen van de Nederrijn (Formatie van Echteld). Deze gingen in het gebied geleidelijk over naar zandige oever- en vervolgens siltige oeverafzettingen van hetzelfde systeem. Tevens leek, gezien de geringe dikte van de bouwvoor en het grillige verloop van de maaiveldhoogte, de top van de oeverafzettingen te zijn afgegraven. Eventueel aanwezige archeologische resten, die zich vanaf het oorspronkelijke maaiveld zouden bevinden, zijn door deze werkzaamheden aangetast. Tijdens het booronderzoek zijn in de intacte oeverafzettingen geen aanwijzingen aangetroffen, zoals ontkalkte en/of humeus gevormde niveaus, die duiden op een potentieel bewoonbaar oppervlak. De ondergrond in deellocatie 8 werd vanaf 35 tot 70 cm -mv gevormd door de intacte beddingafzettingen van de Nederrijn. Deze gaan met een scherpe grens over naar een omgewerkte laag beddingafzettingen. De bovenste 10 cm betreft een recentelijk gevormde bouwvoor. Op locatie 8 heeft afgraving van de oever- en deels de beddingafzettingen plaatsgevonden. Eventueel aanwezige archeologische resten zijn hierdoor verdwenen. In de beddingafzettingen zelf worden geen archeologische resten verwacht. Gezien de afgravingen in de deellocaties en het gebrek aan aanwijzingen voor mogelijke bewoning, worden in de gebieden geen archeologische resten meer verwacht. ADC ArcheoProjecten adviseert derhalve om het terrein vrij te geven voor de voorgenomen ontwikkeling. Het is echter niet volledig uit te sluiten dat binnen het onderzochte gebied toch nog archeologische resten voorkomen. Het verdient daarom aanbeveling om de uitvoerder van het grondwerk te wijzen op de plicht archeologische vondsten te melden bij de bevoegde overheid, zoals aangegeven in artikel 53 van de Monumentenwet.

8 6 Tabel 1. Overzicht van de verschillende (pre)historische perioden. Periode Afkorting Tijd in jaren Nieuwe tijd NT heden Middeleeuwen: XME na Chr. Late Middeleeuwen LME na Chr. Vroege Middeleeuwen VME na Chr. Romeinse tijd: ROM 12 voor Chr. 450 na Chr. Laat-Romeinse tijd ROML na Chr. Midden-Romeinse tijd ROMM na Chr. Vroeg-Romeinse tijd ROMV 12 voor Chr na Chr. IJzertijd: IJZ voor Chr. Late IJzertijd IJZL voor Chr. Midden-IJzertijd IJZM voor Chr. Vroege IJzertijd IJZV voor Chr. Bronstijd: BRONS voor Chr. Late Bronstijd BRONSL voor Chr. Midden-Bronstijd BRONSM voor Chr. Vroege Bronstijd BRONSV voor Chr. Neolithicum (Jonge Steentijd): NEO voor Chr. Laat-Neolithicum NEOL voor Chr. Midden-Neolithicum NEOM voor Chr. Vroeg-Neolithicum NEOV voor Chr. Mesolithicum (Midden-Steentijd): MESO voor Chr. Laat-Mesolithicum MESOL voor Chr. Midden-Mesolithicum MESOM voor Chr. Vroeg-Mesolithicum MESOV voor Chr. Paleolithicum (Oude Steentijd): PALEO tot 8800 voor Chr. Laat-Paleolithicum PALEOL voor Chr. Midden-Paleolithicum PALEOM voor Chr. Vroeg-Paleolithicum PALEOV tot voor Chr. Bron: Archeologisch Basis Register 1992

9 7 1 Inleiding en administratieve gegevens In opdracht van T&A Survey heeft ADC ArcheoProjecten in maart 2015 een Inventariserend Veldonderzoek uitgevoerd op de locatie Uiterwaarden bij de stad Rhenen, deellocaties 7 en 8 (afb. 1 en 2). Aanleiding is de voorgenomen herontwikkeling van het gebied. Deellocatie 7 betreft een groot stuk open grasland midden in het putten- en plassengebied. Het heeft een oppervlakte van circa 4000 m 2 en het terrein heeft een grillig verloop en wordt naar het noorden toe smaller. Het terrein wordt aan vrijwel alle zijden begrensd door water. Aan de oostzijde wordt de grens gevormd door een pad van noord naar zuid. Aan de hand van de luchtfoto s lijkt dit gebied niet te zijn afgegraven tijdens de kleiwinningsperiode, maar dit is niet met zekerheid te zeggen. De archeologische verwachting voor Late Middeleeuwen en Nieuwe tijd blijft op deze zone daardoor vooralsnog hoog. Deellocatie 8 betreft een zone op het oostelijk deel van deelgebied Palmerswaard, waar ter plekke enkele meters verdiept gaat worden. Dit betreft een af te graven zone van circa 2000 m2. Het terrein is enigszins ovaal van vorm, circa 66 meter lang en 40 meter breed. De zone ligt aan de grens van het terrein met de archeologisch monumenten Koningshuis en Oude Veerhuis. Op een luchtfoto uit 1981 is te zien dat op een groot deel van deze af te graven zone destijds water stond. Er lijkt sprake te zijn van een grillig patroon van aaneengesloten kuilen. De locatie of tenminste een groot daarvan zal gezien dit gegeven vermoedelijk in zekere mate verstoord zijn, maar tot op welke diepte is niet duidelijk. Op grond van de Wet op de archeologische monumentenzorg, die onderdeel uitmaakt van de Monumentenwet, moeten archeologische (verwachtings)waarden gewaarborgd zijn in het bestemmingsplan. In het vigerende bestemmingsplan d.d met projectnummer en referentienummer 500/PN327263/TvdV-LV wordt gesteld dat binnen de graslanden van het gebied in principe geen bodemingrepen mogen plaatsvinden die groter zijn dan 100m 2 of dieper gaan dan de huidige bouwvoor (dubbelbestemming 'Waarde-Archeologie 2'). Ten behoeve van het verkrijgen van een omgevingsvergunning dient de initiatiefnemer een rapport te overleggen waarin naar oordeel van de bevoegde overheid de archeologische waarde van het plangebied voldoende is vastgesteld. In het kader van dit proces heeft het in dit rapport beschreven onderzoek plaatsgevonden. In Nederland dient het vaststellen van de archeologische waarde van een plangebied te gebeuren op grond van de Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie (KNA versie 3.3). 1 Gemeenten kunnen hierop aanvullende uitvoeringskaders vaststellen. De gemeente Rhenen heeft geen aanvullende uitvoeringskaders vastgesteld voor het uitvoeren van archeologisch vooronderzoek, noch zijn deze voor dit project afzonderlijk opgesteld. Dit onderzoek is dus gebaseerd op de algemene criteria die in de KNA staan geformuleerd. De volgende administratieve gegevens zijn van toepassing: Opdrachtgever: T&A Survey Fase AMZ-cyclus: Inventariserend Veldonderzoek in de vorm van een verkennend booronderzoek Aanleiding: herontwikkeling Locatie: Ten zuidenwesten van de Utrechtsestraatweg Plaats: Rhenen Gemeente: Rhenen Provincie: Utrecht Kadastrale gegevens: onbekend Kaartblad: 39E Oppervlakte plangebied Deellocatie 7: 4000 m 2 Deellocatie 8 : 2370 m 2 1 SIKB 2013.

10 8 Coördinaten: Centrumcoördinaat locatie 7: / ; Centrumcoördinaat locatie 8: / ; Bevoegde overheid met contactgegevens: Gemeente Rhenen Nieuwe Veenendaalseweg MG Rhenen Deskundige namens de bevoegde overheid: Omgevingsdienst regio Utrecht Dhr. P.C. de Boer Postbus LC Utrecht p.deboer@odru.nl ARCHIS-onderzoeksmeldingsnummer Deellocatie 7: (CIS-code): Deellocatie 8: ADC-projectcode: Auteur: J.A.G. van Rooij Autorisatie: A. Muller Periode van uitvoering: Maart 2015 Beheer en plaats documentatie: ADC ArcheoProjecten bv, Amersfoort Beheer en plaats digitale documentatie (e-depot): 2 Landschappelijke situatie en bewoningsgeschiedenis 2 Het plangebied is gelegen op de overgang van het Utrechts-Gelderse zandgebied naar het Utrechts-Gelders rivierengebied, waartoe de uiterwaarden van Rhenen behoren. Een groot deel van de gemeente Rhenen is gelegen op een stuwwal die circa jaar geleden werd gevormd tijdens de voorlaatste ijstijd. Langs de zuidzijde van de stuwwal stroomt sinds het begin van het Holoceen een rivier, nu de Nederrijn. Deze rivier heeft zich steeds verplaatst en heeft ook het plangebied doorsneden. Prehistorie In de stuwwalafzettingen van Rhenen zijn in het verleden zeer oude vuurstenen artefacten aangetroffen. Deze vuurstenen uit het Pleistoceen getuigen van menselijke aanwezigheid in deze contreien in de Oude Steentijd. Een deel van deze vuurstenen voorwerpen worden zelfs gedateerd vóór het Saalien (voorlaatste IJstijd) en zijn dan afkomstig uit de voormalige rivierafzettingen die door het landijs zijn opgestuwd tot stuwwallen. Vermoedelijk zal het onderzoeksgebied gedurende het grootste deel van het Holoceen menselijke activiteiten hebben gekend. Dit gebied met de hoge droge zandgronden en de nabijgelegen natte riviervlakte, zal ook toen al een zekere aantrekkingskracht hebben gehad op de mens. Binnen het plangebied is een redelijk aantal vondstmeldingen of waarnemingen gemeld in Archis. De vroegste datering daarvan is echter pas in de IJzertijd. De waarnemingen bestaan uit crematieresten of (fragmenten) aardewerk en worden geassocieerd met een ter plaatse gelegen grafveld uit de IJzertijd. Die vondsten zijn overigens langs de voet van de stuwwal (langs de Utrechtsestraatweg) aangetroffen en komen dus wat betreft bodem of ondergrond niet direct overeen met de rivierafzettingen die binnen het grootste deel van het plangebied voorkomen. De aanwezigheid van een grafveld duidt natuurlijk wel op menselijke bewoning in die periode. Binnen de kleigronden van de Uiterwaarden wordt de kans op het aantreffen van intacte sporen uit de prehistorie laag geacht. Vermoedelijk heeft de ter plaatse actieve stroom van de Nederrijn de ondergrond verstoord en de eventueel aanwezige prehistorische sporen al vernietigd of wellicht afgedekt. Eventueel nog aanwezige sporen uit deze periode in de Uiterwaarden kunnen zich op de zandgronden van de uitlopers van de stuwwal of eventueel aanwezige zandige oeverwallen op enige diepte onder het maaiveld bevinden. 2 Ontleend aan: Bex 2013.

11 9 Romeinse tijd en Vroege Middeleeuwen In de Romeinse tijd lag het huidige Rhenen net buiten de noordelijke grens van het Romeinse Rijk, die gevormd werd door de Oude Rijn. Het plangebied lag dus toen der tijd buiten het Rijk, maar de vroege Romeinse aanwezigheid zal naar aller waarschijnlijkheid direct merkbaar zijn geweest in het gebied. Op basis van archeologische waarnemingen (in Archis) is er sprake van bewoning binnen het plangebied vanaf de Midden Romeinse tijd (vanaf 70 na Chr.) en continueert de bewoning zich in de Vroege Middeleeuwen. Langs de Utrechtsestraatweg (stuwwalafzettingen) werd in het midden van de 20e eeuw een omvangrijk vroegmiddeleeuws grafveld opgegraven (De Donderberg, archismelding 26853). Ter plaatse werden rond de 1280 graven (zowel inhumatie als crematie) aangetroffen. Tevens zijn ook enkele paardengraven aangetroffen. De bijgiften bestonden onder meer uit aardewerk, munten, wapenuitrusting, gereedschappen, glaswerk en mantelspelden. Dit rijengrafveld op de Donderberg is de grootste, langst gebruikte en mogelijk rijkste vroegmiddeleeuwse begraafplaats van Nederland. Binnen de jonge gronden van de uiterwaarden wordt de kans op het aantreffen van intacte sporen uit de Romeinse tijd en Vroege Middeleeuwen laag geacht. Vermoedelijk heeft de rivier deze gronden nadien verstoord. Ter hoogte van de kleiputten in het westelijk deel van het plangebied heeft de kleiwinning de eventueel nog aanwezige Romeinse of vroegmiddeleeuwse sporen vermoedelijk eveneens grotendeels verstoord of vernietigd. Ook voor deze periode geldt dat de eventueel nog aanwezige sporen binnen de uiterwaarden zich op de zandgronden van de uitlopers van de stuwwal, eventuele oude oeverwallen op enige diepte onder maaiveld of direct onder de geroerde toplaag kunnen bevinden. Late Middeleeuwen en Nieuwe tijd De oudst bewaard gebleven historische vermelding van Rhenen dateert uit 855. Omstreeks 1240 kreeg Rhenen stadsrechten uit handen van de Bisschop van Utrecht. Een eeuw later (1346) kreeg deze Utrechtse stad op de grens met de Gelderse gebieden, een stenen ommuring om beter verdedigbaar te kunnen zijn. Rhenen heeft door zijn strategische ligging in de loop der eeuwen veel oorlogsgeweld en schermutselingen gekend. De stenen ommuring had drie hoofdpoorten; de Utrechtse- of Westpoort, de zuidelijk gelegen Rijnpoort en de Bergpoort in het oosten. Rondom de ommuurde stad lag een omgrachting, maar vanwege het hoogteverschil op de flank van de stuwwal bevatte enkel de zuidelijke helft water. Het plangebied ligt net buiten de voormalige omwalling of grachtzone. De conservering van deze resten lijkt hoog te zijn, getuige het in 2011 uitgevoerde archeologisch onderzoek in de binnenstad. 3 Hier zijn de resten van de stadsverdediging gevonden en bewoningssporen uit de Vroege Middeleeuwen. De resten van de stadsverdediging bestonden uit delen van de keermuur, natuurlijk talud tussen de keermuur en de stadsmuur, steunberen en een droge stadsgracht. Ten oosten van deelgebied Palmerswaard, direct aangrenzend, liggen twee vindplaatsen van monumentale waarde; het Oude Veerhuis (AMK-nr 7181) en het Koningshuis (AMKnr 11885) In de Palmerswaard is eind jaren 80 van de vorige eeuw op één locatie begonnen met het ontkleien of aftichelen van de bovengrond. In de periode is meer klei gewonnen waardoor een aanzienlijk aantal putten en plassen in dit gebied zijn ontstaan. De oude dijken en weggetjes liggen echter nog goeddeels in dit huidige natuurgebied. In dit gebied is een melding bekend (archis wnr 43605) van onder meer een houten staander die aan een molen zou hebben toebehoord. Mogelijk betreft het een restant van de molen zoals Jan de Beyer die heeft afgebeeld op zijn ets uit Van overig daar aangetroffen materiaal (bouwmateriaal en aardewerk) wordt opgemerkt dat het mogelijk van elders afkomstig zou kunnen zijn en ter plaatse is gestort. Tot slot hebben in of nabij het plangebied verschillende oorlogshandelingen plaatsgevonden die in meer of mindere mate sporen kunnen hebben achtergelaten. Binnen het plangebied zijn tijdens het bureauonderzoek vele inslagkraters en andere verdachte zones waargenomen. Op luchtopnamen uit de periode 19 november 1944 tot en met 25 april 1945 zijn verschillende geschutsopstellingen, schuttersputten, bunkers en loopgraven waar te nemen binnen het onderzoeksgebied. Het gebied is daarmee kansrijk of waardevol te noemen vanuit het oogpunt van conflict-archeologie. 3 Halverstad 2011.

12 10 3 Verwachtingsmodel 4 In de Palmerswaard heeft eind 20e eeuw grootschalige kleiwinning plaatsgevonden, waardoor een groot aantal diepe putten en plassen in dit gebied zijn ontstaan. Als gevolg hiervan is vermoedelijk in een groot deel van het deelgebied de natuurlijke bodemopbouw verstoord geraakt. Een in 2013 uitgevoerd booronderzoek heeft ook voor twee locaties binnen deelgebied West aangetoond dat de bodem daar verstoord is tot een diepte van minstens 1,4-1,9 meter onder maaiveld (circa 5,4-4,9 m+nap). Het is aannemelijk dat een dergelijke verstoorde bodemopbouw ook voor andere delen van het putten- en plassengebied geldt en dat potentiële vindplaatsen hier reeds zijn verstoord. Een en ander kan ook worden opgemaakt uit een aantal luchtfoto s uit de periode Hierop is te zien dat op een aantal plekken waar tegenwoordig weer begroeiing staat, destijds water was en dus onderdeel uitmaakte van de kleiwinningsputten. Op foto s uit 1992, 1994 en 1998 is dit duidelijk te zien wanneer deze worden vergeleken met de huidige staat van de Palmerswaard. Toch moet binnen deelgebied West nog rekening worden gehouden met archeologische vondsten en sporen in nog niet recent verstoorde lagen. Het gaat daarbij dan met name om waarden uit de periode Late Middeleeuwen Nieuwe tijd. 4 Inventariserend Veldonderzoek (IVO-O) 4.1 Plan van Aanpak Inleiding Het doel van het inventariserende veldonderzoek is het aanvullen en toetsen van de op basis van het bureauonderzoek opgestelde gespecificeerde verwachting. Op 27 februari 2015 werd een Plan van Aanpak opgesteld, waarin de werkwijze van het onderzoek werd vastgelegd. Dit document is vervolgens getoetst en akkoord bevonden door de deskundige namens de gemeente Rhenen. 5 In lijn met de conclusie naar aanleiding van de gespecificeerde verwachting en het Plan van Aanpak, is gekozen voor een verkennend booronderzoek. Met het verkennende booronderzoek zal de bodemopbouw en de mate van intactheid daarvan bepaald worden. Het leidt tot beantwoording van de volgende onderzoeksvragen: Wat is de geo(morfo)logische en bodemkundige opbouw van de ondergrond in het plangebied? In hoeverre is deze opbouw nog intact? Bevinden zich archeologisch relevante afzettingen in het plangebied? Zo ja, op welke diepte ten opzichte van het maaiveld en het NAP? Alhoewel niet het doel van een verkennend booronderzoek, zijn er desondanks toch archeologische indicatoren aangetroffen? Zo ja: - Op welke diepte ten opzichte van het maaiveld en het NAP zijn deze archeologische indicatoren aangetroffen? - Wat is de horizontaal ruimtelijke spreiding van deze archeologische indicatoren? - Wat is de aard en ouderdom van deze indicatoren? In welk opzicht kan op basis van het veldonderzoek de archeologische verwachting worden bijgesteld? In hoeverre worden de (mogelijk aanwezige) archeologische waarden bedreigd door toekomstige planontwikkeling? Is het plangebied voldoende onderzocht en zo nee, welke vorm van nader archeologisch onderzoek kan worden geadviseerd? 4 Bex Dhr. P.C. de Boer dd 5 maart 2015

13 Uitvoeringsplan veldwerkzaamheden Voor het beantwoorden van de in par genoemde onderzoeksvragen is de volgende onderzoeksmethode toegepast: Aantal boringen: Deellocatie 7: vijf (boringen 1 t/m 5) Deellocatie 8: vier (boringen 6 t/m 9) Boorgrid: Verspreid over het plangebeid Diepte boringen: 250 cm cm -mv Boormethode: Edelman met diameter 7cm / guts met diameter 3cm / (handmatig) Bemonstering: Versnijden en verbrokkelen De bodemtextuur en archeologische indicatoren worden beschreven volgens SBB 5.1 van het NITG-TNO waarin ondermeer de standaard classificatie van bodemmonsters volgens NEN5104 wordt gehanteerd. 6 De X- en Y-coördinaten worden ingemeten met een GPS met een nauwkeurigheid van 2 m. De hoogte van het maaiveld ter plaatse van de boringen is bepaald aan de hand van AHN-beelden Monsternameplan Hoewel een verkennend booronderzoek niet als primair doel het opsporen van archeologische vindplaatsen en indicatoren heeft, zullen eventuele relevante archeologische vondsten wel worden verzameld en indien mogelijk globaal worden gedetermineerd. Ook voor het onderzoek relevante bodemlagen zullen worden bemonsterd. 4.2 Resultaten Inventariserend Veldonderzoek (IVO-O) Veldinspectie Deellocatie 7 heeft een grillig verloop en wordt geheel omsloten door water. Tevens ontbreekt enige vorm van vegetatie en is met name het centrale deel tot minimaal 100 cm mv ontgraven. Deellocatie 8 wordt gevormd door een put die grotendeels met met water gevuld is. Ook hier lijkt een groot deel van het oorspronkelijke maaiveld te zijn ontgraven Lithologische beschrijving De locatie van de boringen is weergeven in afb. 3 en 4. De boorgegevens worden gepresenteerd in Bijlage 1. In deellocatie 7 wordt de onderste aangeboorde laag, op basis van boring 4, gevormd door zwak siltig, matig grof, kalkrijk en lichtbruingrijs zand. Het zand gaat geleidelijk naar boven toe over naar een matig zandige, lichtbruine en kalkrijke klei, die plaatselijk zandlagen bevat. In de boringen 1 t/m 3 is deze laag tot de geboorde diepte van 250 cm mv aanwezig. De klei gaat vervolgens over naar een sterk siltige, kalkrijke en zeer stevige klei, die lichtbruin van kleur is. In boring 3 heeft deze laag vanaf 75 cm mv en naar boven toe een gevlekt karakter. De bovenste 10 tot 55 cm wordt gevormd door een bouwvoor. Boring 5 heeft een afwijkende lithologie. Hier bestaat de diepste aangeboorde laag uit matig siltige, grijze en vervolgens lichtbruine en kalkrijke klei. In de klei zijn plantenresten aanwezig. Deze laag wordt tot 10 cm mv aangetroffen; hierboven is een bouwvoor aanwezig. De onderste aangeboorde laag in deellocatie 8 wordt gevormd door zwak siltig, overwegend grindig, zeer grof en (licht)bruingrijs zand. De top van dit pakket bevindt zich tussen 35 en 70 cm mv. Hierop is een scherpe grens zichtbaar naar 20 tot 60 cm dikke laag zwak siltig, zeer grof, bruingrijs en kalkrijk zand, waarin zich bruine en grijze vlekken bevinden. De bovenste 5 tot 20 cm wordt gevormd door een humeuze bouwvoor Interpretatie Op basis van het reeds uitgevoerde onderzoek werden archeologische resten verwacht uit de Late Middeleeuwen tot en met de Nieuwe tijd. Deze zullen zich naar verwachting vanaf het maaiveld bevinden. 6 Bosch 2005; Normalisatie-Instituut 1989.

14 12 In deellocatie 7 bestaat de diepst aangeboorde laag uit beddingafzettingen van de Nederrijn (Formatie van Echteld). Ze gaan in het gebied geleidelijk over naar zandige en vervolgens siltige oeverafzettingen van hetzelfde systeem. Tevens lijkt, gezien de geringe dikte van de bouwvoor en het grillige verloop van de maaiveldhoogte, de top van de oeverafzettingen te zijn afgegraven. Eventueel aanwezige archeologische resten, die zich vanaf het oorspronkelijke maaiveld zouden bevinden, zijn door deze werkzaamheden vernietigd. Tijdens het booronderzoek zijn in de intacte oeverafzettingen geen aanwijzingen aangetroffen, zoals ontkalkte en/of humeus gevormde niveaus, die duiden op een potentieel bewoonbaar oppervlak. De ondergrond in deellocatie 8 wordt vanaf 35 tot 70 cm -mv gevormd door de intacte beddingafzettingen van de Nederrijn. Deze gaan met een scherpe grens over naar een omgewerkte laag beddingafzettingen. De bovenste 10 cm betreft een recentelijk gevormde bouwvoor. Op locatie 8 heeft afgraving van de oever- en deels de beddingafzettingen. Eventueel aanwezige archeologische resten zijn hierdoor geheel verdwenen. In de beddingafzettingen zelf worden geen archeologische resten verwacht. 4.3 Conclusies De in paragraaf gestelde onderzoeksvragen kunnen op basis van de bereikte resultaten als volgt worden beantwoord: Wat is de geo(morfo)logische en bodemkundige opbouw van de ondergrond in het plangebied? Deellocatie 7 bestaat uit oever- op beddingafzettingen van de Nederrijn. Deze afzettingen worden gerekend tot de Formatie van Echteld. In het gebied hebben afgravingen plaatsgevonden, waardoor het niet mogelijk is gebleken om de bodemkundige opbouw in het gebied te kunnen bepalen. Naar verwachting zullen dit van origine echter waarschijnlijk vaaggronden zijn geweest. Deellocatie 8 bestaat uit enkel beddingafzettingen van de Nederrijn. Ook hier zullen naar verwachting vaaggronden hebben gelegen In hoeverre is deze opbouw nog intact? In locatie 7 heeft naar verwachting afgraving plaatsgevonden. Lokaal wordt deze geschat op circa 100 cm. In het gebied worden vanaf circa 15 tot 75 cm mv intacte oeverafzettingen aangetroffen. In deellocatie 8 zijn de oeverafzettingen geheel afgegraven en worden intacte afzettingen vanaf 35 tot 70 cm -mv aangetroffen in de vorm van beddingafzettingen. Bevinden zich archeologisch relevante afzettingen in het plangebied? De intacte oeverafzettingen in deellocatie worden als potentieel archeologisch relevant beschouwd. In deze afzettingen zijn echter geen aanwijzingen aangetroffen, zoals ontkalkte en/of humeus gevormde niveaus, die duiden op een bewoonbaar oppervlak. In deellocatie 8 zijn, vanwege afgravingen, geen archeologisch relevante afzettingen meer aanwezig. Zo ja, op welke diepte ten opzichte van het maaiveld en het NAP? Niet van toepassing Alhoewel niet het doel van een verkennend booronderzoek, zijn er desondanks toch archeologische indicatoren aangetroffen? Nee, tijdens het onderzoek zijn geen archeologische indicatoren aangetroffen. Zo ja: - Op welke diepte ten opzichte van het maaiveld en het NAP zijn deze archeologische indicatoren aangetroffen? Niet van toepassing - Wat is de horizontaal ruimtelijke spreiding van deze archeologische indicatoren? Niet van toepassing - Wat is de aard en ouderdom van deze indicatoren? Niet van toepassing

15 13 In welk opzicht kan op basis van het veldonderzoek de archeologische verwachting worden bijgesteld? Gezien de afgravingen in de deellocaties en het gebrek aan aanwijzingen voor mogelijke bewoning, worden in de gebieden op basis van het veldonderzoek geen archeologische resten meer verwacht. In hoeverre worden de (mogelijk aanwezige) archeologische waarden bedreigd door toekomstige planontwikkeling? In deellocaties 7 en 8 worden op basis van het veldonderzoek geen archeologische resten meer verwacht. De kans dat de toekomstige planontwikkeling zal resulteren in aantasting van archeologische resten, is zeer klein. Is het plangebied voldoende onderzocht en zo nee, welke vorm van nader archeologisch onderzoek kan worden geadviseerd? De locaties worden als voldoende onderzocht beschouwd. 5 Aanbeveling Gezien de afgravingen in de deellocaties en het gebrek aan aanwijzingen voor mogelijke bewoning, worden in de gebieden op basis van het veldonderzoek geen archeologische resten meer verwacht. ADC ArcheoProjecten adviseert derhalve om het terrein vrij te geven voor de voorgenomen ontwikkeling. Het is echter niet volledig uit te sluiten dat binnen het onderzochte gebied toch nog archeologische resten voorkomen. Het verdient daarom aanbeveling om de uitvoerder van het grondwerk te wijzen op de plicht archeologische vondsten te melden bij de bevoegde overheid, zoals aangegeven in artikel 53 van de Monumentenwet.

16 14 Literatuur Bex, J., 2013: Archeologich onderzoek Uiterwaarden bij de stad Rhenen. Bureauonderzoek. Houten (Grontmij Archeologiche Rapporten 1325). Bosch, J.H.A., 2005: Archeologische Standaard Boorbeschrijvingsmethode, Versie 5.2. Utrecht (TNO-rapport NITG A). Halverstad, R.N., 2011: Overblijfselen van de stadsverdediging en vroegmiddeleeuwse bewoning te Rhenen, Binnenstad-Oost / De Rhenense Hog; Een inventariserend Veldonderzoek in de vorm van proefsleuven en een Archeologische Begeleiding (protocol opgraven). Amersfoort (ADC Rapport 3680). Normalisatie-Instituut, Nederlands, 1989: Geotechniek, classificatie van onverharde grondmonsters NEN Delft. SIKB, 2013: Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie (KNA) Landbodems, versie 3.3. Gouda). Geraadpleegde websites Lijst van afbeeldingen en tabellen Afb. 1 Locatie van het plangebied Afb. 2 Detailkaart van het plangebied Afb. 3 Boorpuntenkaart deellocatie 7 Afb. 4 Boorpuntenkaart deellocatie 8 Tabel 1. Overzicht van de verschillende (pre)historische perioden.

17 15 Afb. 1 Locatie van het plangebied.

18 16 Afb. 2 Detailkaart van het plangebied

19 17 Afb. 3 Boorpuntenkaart deellocatie 7

20 18 Afb. 4 Boorpuntenkaart deellocatie 8

21 19 Bijlage 1 Boorgegevens nummer x coördinaat (m) y coördinaat (m) maaiveldhoogte (cm) NAP bovengrens (cm onder mv) ondergrens (cm onder mv) grondsoort bijmenging zandmediaan kleur kalkgehalte nieuwvormingen Bodemhorizonteninterpretatie overig klei sterk siltig bruin-grijs kalkrijk Bouwvoor weinig grijze vlekken klei sterk siltig licht-bruin kalkrijk spoor roestvlekken Oeverafzetting klei zwak zandig licht-bruin kalkrijk spoor roestvlekken Oever- /beddingafzetting klei sterk zandig licht-grijs-bruin kalkrijk spoor roestvlekken Oever- /beddingafzetting 0 15 klei sterk siltig;matig humeus weinig zandlagen weinig zandlagen; zand in zandlagen hebben verschillende korrelgroottes donker-grijs kalkrijk Bouwvoor weinig grijze vlekken klei sterk siltig licht-bruin kalkrijk spoor roestvlekken Oeverafzetting zeer stevig klei matig zandig licht-bruin-grijs kalkrijk Oever- /beddingafzetting 0 10 klei sterk siltig;zwak humeus klei sterk siltig;zwak humeus donker-bruin-grijs kalkrijk Bouwvoor bruin-grijs kalkrijk Omgewerkte grond weinig grijze vlekken;weinig bruine vlekken;omgewerkte grond klei sterk siltig licht-bruin kalkrijk spoor roestvlekken Oeverafzetting zeer stevig klei matig zandig licht-bruin kalkrijk Oever- /beddingafzetting 0 55 klei sterk siltig;matig humeus na 250 geen m donker-bruin-grijs kalkrijk Bouwvoor spoor grijze vlekken;spoor bruine vlekken;omgewerkte grond klei sterk siltig licht-bruin kalkrijk Oeverafzetting klei matig zandig licht-bruin-grijs kalkrijk Oever-/ beddingafzetting

22 20 nummer x coördinaat (m) y coördinaat (m) maaiveldhoogte (cm) NAP bovengrens (cm onder mv) ondergrens (cm onder mv) grondsoort bijmenging zandmediaan kleur kalkgehalte nieuwvormingen Bodemhorizonteninterpretatie overig zand matig siltig matig grof licht-bruin-grijs kalkrijk Beddingafzetting 0 10 klei matig zandig;matig humeus klei matig siltig grijs kalkrijk restgeulafzetting weinig plantenresten 0 20 klei sterk zandig;matig humeus zand zwak siltig;matig grindig 0 15 klei sterk zandig;zwak humeus zand zwak siltig zeer grof licht-grijs kalkrijk beddingafzetting matig grote spreiding;hieronder geen m 0 10 klei sterk zandig;zwak humeus donker-bruin-grijs kalkloos Opgebrachte grond zand matig siltig matig grof licht-bruin-grijs kalkloos Opgebrachte grond opgebrachte grond klei matig siltig licht-bruin kalkrijk restgeulafzetting spoor plantenresten donker-grijs kalkrijk Bouwvoor veel plantenresten zand zwak siltig matig grof bruin kalkrijk Omgewerkte beddingafzetting weinig bruine vlekken zeer grof licht-bruin kalkrijk Beddingafzetting matig grote spreiding donker-grijs-bruin kalkrijk bouwvoor weinig grijze vlekken;basis scherp zand zwak siltig zeer grof licht-grijs kalkrijk spoor roestvlekken Omgewerkte beddingafzetting weinig grijze vlekken;omgewerkte grond donker-grijs kalkrijk Bouwvoor zand matig siltig matig grof bruin-grijs kalkrijk Omgewerkte beddingafzetting zand zwak siltig zeer grof licht-bruin kalkrijk beddingafzetting weinig bruine vlekken

23 21 nummer x coördinaat (m) y coördinaat (m) maaiveldhoogte (cm) NAP bovengrens (cm onder mv) ondergrens (cm onder mv) grondsoort bijmenging zandmediaan kleur kalkgehalte nieuwvormingen Bodemhorizonteninterpretatie overig zand matig siltig;zwak humeus matig grof bruin-grijs kalkrijk bouwvoor matig grote spreiding 5 65 zand zwak siltig matig grof grijs-bruin kalkrijk Omgewerkte beddingafzetting zand zwak siltig zeer grof licht-bruin-grijs kalkrijk beddingafzetting matig grote spreiding;weinig grijze vlekken