Continuïteit forensische zorg

Transcriptie

1 Continuïteit forensische zorg Zorg voor cliënten met een (licht) verstandelijke beperking in en na detentie Bevindingen fase 1 (verkenning) en voorstel voor fase 2 (proeftuinen) Rebel: Hans Broere & Maud Helder HHM: Patrick Jansen & Nienke van Vliet 1

2 Samenvatting Veel mensen in detentie kampen met een licht verstandelijke beperking. Dat beeld blijkt uit de literatuur en onderzoeken over dit onderwerp, en uit gesprekken die wij voerden met diverse partijen. Schattingen van 15-25% van de gevangenispopulatie worden daarbij bevestigd en door een aantal gesprekspartners zelfs als een lage schatting gezien. Een eenduidige, precieze schatting van de omvang van deze groep ontbreekt. Ook is er betrekkelijk weinig informatie over de samenstelling en het profiel van deze groep mensen. Vermoeden is dat detentie voor mensen met een (licht) verstandelijke beperking (LVB), zonder adequate begeleiding en (na)zorg, detentieschade kan veroorzaken en een negatief effect kan hebben op de recidivekans. Deze verkenning heeft niet geleid tot een inschatting van de maatschappelijke of individuele schade die daaruit voortvloeit. De termen detentieschade en recidive hebben wij beschreven, maar de omvang hiervan hebben wij niet vastgesteld. Wij hebben geconstateerd dat de gehandicaptenzorg momenteel slechts op kleine schaal te maken heeft met LVB-cliënten die in detentie verblijven. Onze (voorzichtige) schatting is dat het merendeel (80%) van de gedetineerden met een licht verstandelijke beperking, geen vaste, structurele relatie heeft (of heeft gehad) met een instelling gespecialiseerd in gehandicaptenzorg. Wij hebben deze groep aangeduid als zorgmijders ; daarmee doelen wij op de groep mensen waarvan detentie incidenteel onderdeel is van het leven, die zich veelal slecht laat benaderen door de reguliere zorgverlening, die kampen met meerdere problemen op diverse levensgebieden en die vaak sterk afwijkend gedrag vertonen. Uitzondering is de groep cliënten die niet zelfstandig kan functioneren in de samenleving en kampt met forse gedragsproblematiek. De gehandicaptenzorg lijkt zich vooral op deze groep mensen te richten daar waar het gaat om forensische zorg voor mensen met een LVB en de samenwerking met de PI s/justitie. 2

3 Samenvatting Als instellingen in de gehandicaptenzorg zich meer gaan richten naar deze groep zorgmijders, dan zullen zij aanvullende/nieuwe handelwijzen of zorgarrangementen moeten ontwikkelen gericht op de begeleiding van een groep mensen die voorheen niet in het gezichtsveld van de gehandicaptenzorg was. Op basis van ons literatuuronderzoek concluderen wij dat het forensisch zorgstelsel sluitend is en in beginsel tot continuïteit van zorg moet leiden. De praktijk blijkt echter anders. Wij hebben de volgende (potentiële) knelpunten voor wat betreft de begeleiding of zorg voor gedetineerden met een verstandelijke beperking in kaart gebracht: Rondom indicatiestelling&intake: het ontbreekt aan een gedeeld, geaccepteerd instrument voor de herkenning van een verstandelijke beperking, er is beperkt tijd voor herkenning gedurende de intake binnen de PI en het PMO (psycho medisch overleg) functioneert niet in alle PI s adequaat. In de bekostiging van forensische zorg en van reguliere zorg en ondersteuning. Hier speelt vooral het knelpunt dat gehandicaptenzorginstellingen alleen zorg en ondersteuning kunnen bieden aan cliënten in detentie indien zij gecontracteerd zijn door het Ministerie van Veiligheid en Justitie (VenJ) voor forensische zorg. In de samenwerking tussen partijen binnen de keten van forensische zorg. Wij hebben gezien dat er sprake is van een voorzichtige onderlinge kennismaking tussen de zorg en justitie/pi s maar dat verbreding van de samenwerking noodzakelijk is. Ons vertrekpunt voor de verkenning was dat continuïteit in begeleiding en zorg tijdens en na detentie een positieve bijdrage kan hebben op het vermijden van detentieschade en het verkleinen van de kans op recidive. Om die continuïteit tijdens en na detentie te waarborgen is samenwerking in de keten tussen justitie, gemeenten /veiligheidshuizen en de (gehandicapten)zorg van belang. 3

4 Samenvatting Deze verkenning heeft geleid tot de volgende actieknoppen c.q. aanbevelingen voor de uitvoering van fase 2 van dit traject: 1. Kijk niet alleen naar LVB ers in zorg maar naar de brede doelgroep LVB ers; kijk vooral naar de groep LVB ers in detentie zonder zorg, omdat het beeld bestaat dat de kern van de problematiek in deze groep zit. 2. Om deze groep mensen goed te leren kennen, te herkennen en daarop afgestemde zorgarrangementen te ontwikkelen is niet onderzoek in het vast stellen van de omvang of prevalentie noodzakelijk, maar een kwalitatieve omschrijving van groepen cliënten in de vorm van profielen. 3. Daaraan vooraf gaat het toepassen van het screeningsinstrument, waarmee het mogelijk wordt om mensen met een LVB vroegtijdig te herkennen. Samen met de UvA gaan wij de genoemde profielen ontwikkelen met behulp van het UvA-screeningsinstrument, en deze profielen toe passen en toetsen in de proeftuinen. 4. Vooral concentreren op de nazorg en de start daarvan binnen de PI. Samenwerking tussen justitie en de (gehandicapten)zorg kan alleen tot stand komen en effecten sorteren als op drie lagen actie wordt ondernomen: Bestuurlijke afspraken Operationele afspraken Werkprocessen binnen organisaties in de keten 5. Breid de samenwerking in de keten uit met de veiligheidshuizen en op die manier -DJI/PI s- vginstellingen. Mooi voorbeeld is het zorg- en veiligheidshuis Tilburg. 4

5 Samenvatting In deze verkenning zijn twee gebieden (Limburg en Haarlem/Noord Holland) in kaart gebracht en de knoppen benoemd waaraan wij willen draaien om de samenwerking tussen zorg en justitie op te zetten. Deze twee gebieden achten wij geschikt om te fungeren als proeftuin voor dit traject; ook partijen in deze regio s voelen de meerwaarde van een proeftuin. Daartoe hebben wij een eerste plan van aanpak geformuleerd voor fase 2. Een proeftuin in deze twee regio s heeft de volgende meerwaarde: Geeft inzicht in de kenmerken van de LVB-groep, waardoor adequate vormen van zorg (bejegening, begeleiding en behandeling) kan worden ontwikkeld en geleverd. Versnellen van het tot stand komen van de samenwerking tussen zorg en justitie en de introductie van werkwijzen bij de deelnemers. Bovenstaande punten worden op lokaal niveau in proeftuinen uitgevoerd, hierbij zal de landelijke context een belangrijke rol spelen zodat de lessons learned uit deze proeftuinen op landelijk niveau kunnen worden toegepast. Uitvoeren van deze proeftuinen is alleen wenselijk en haalbaar indien: Er draagvlak is bij de betrokken partijen in de genoemde twee regio s voor een dergelijke aanpak. Aansluiting wordt gezocht bij lopende initiatieven en/of bestaande structuren in de betreffende gebieden en. De stuurgroep zich ondersteunend aan deze regio s opstelt. 5

6 Inhoudsopgave 1. Opdracht, aanpak en verantwoording 2. Beschrijving van de cliëntgroepen Detentie in Nederland, LVB ers in detente Recidive en detentieschade Herkenning en cliëntprofielen 3. De werking van het stelsel en potentiële knelpunten Indicatiestelling&intake Bekostiging Samenwerking 4. Voorbereiding fase 2, proeftuinen 5. Bijlagen 6

7 1. Opdracht, aanpak en verantwoording 7

8 Opdracht De Vereniging Gehandicaptenzorg Nederland (VGN) en het ministerie van Veiligheid en Justitie (V&J) hebben gezamenlijk vastgesteld dat bij een omvangrijk deel van gedetineerden sprake is van een Licht Verstandelijke Beperking (LVB). Schattingen lopen uiteen dat 15% tot 30% van de gedetineerden kampt met een licht verstandelijke beperking. Het vermoeden bestaat dat door het ontbreken van goede, tijdige begeleiding en zorg, detentieschade ontstaat en de kans op recidive stijgt. De veronderstelling is dat kennis over de omgang met mensen met een LVB voorwaarde is om detentieschade te voorkomen en de kans op recidive te verkleinen. Voorts wordt verondersteld dat intensieve samenwerking tussen de penitentiaire inrichting (PI) en de zorginstelling waar LVB-ers in zorg zijn hieraan kan bijdragen. In deze verkenning hebben wij ons in eerste instantie gericht op gedetineerden met een LVB die in zorg zijn of zijn geweest bij een instelling voor verstandelijk gehandicaptenzorg (VG-instelling). Om die reden wordt gesproken over de continuïteit van zorg. Een warme overdracht van zorginstelling naar detentie-instelling en weer terug vergroot de kans op reductie detentieschade en recidive De stuurgroep continuïteit forensische zorg (samenstelling zie bijlage 1) heeft de opdracht gegeven tot het uitvoeren van een project dat zich richt zich op het organiseren van samenwerking tussen de zorginstelling van herkomst en de PI van verblijf. Het project is in drie fasen opgeknipt (zie pagina 9). De stuurgroep heeft Rebelgroup opdracht verleend om dit project uit te voeren. Als eerste stap is opdracht gegeven tot uitvoering van stap 1 Verkenning. Rebelgroup heeft de werkzaamheden uitgevoerd in samenwerking met bureau HHM. 8

9 Doelgerichte aanpak op het organiseren van samenwerking Fasen Doelstelling Producten I - Verkenning Literatuuronderzoek en casuïstiek Cliëntbeschrijvingen op basis van literatuurstudie Veldbeschrijving in de vorm van drie netwerkkaarten Procesbeschrijvingen op basis van casuïstiek II - Ontwikkeling samenwerking in twee proeftuinregio s Intake/scan per proeftuinregio (ZO-Nl en Haarlem) Regio Haarlem opstarten samenwerkingsverband Per regio opstellen plan van aanpak O.b.v. plan van aanpak uitvoering en monitoren III -Implementatie Uitrol gebruik instrumenten in overige regio s Rapportage met bevindingen Organisatie regionale bijeenkomsten Opstellen stappenplan of toolkit 9

10 Opdracht (2) Door de stuurgroep zijn in het kader van de eerste fase verkenning diverse vragen geformuleerd. Deze vragen zijn door Rebel in de uitvoering van deze fase betrokken en (deels) beantwoord: Hoe ziet het proces eruit dat LVB-ers doorlopen wanneer zij in detentie komen? Om hoeveel mensen gaat het? Wat is de omvang van deze groep? Hoe krijg je deze (groepen) mensen goed in beeld? Welke specifieke kenmerken (van belang voor de zorgverlening) gelden voor deze groep(en)? Hoe beoordeelt Justitie dat er sprake is van een verstandelijke beperking? Hoe wordt de zorgaanbieder geïnformeerd over het feit dat een cliënt in detentie zit? Hoe kun je deze overgangen optimaal organiseren en faciliteren? Qua proces en inhoud. Welke deskundigheid is nodig binnen de PI? Wat kunnen zorgaanbieder en PI bieden tijden en na detentie zodat detentieschade en het risico op recidive wordt beperkt? Waar zitten de knelpunten in het proces? Hoe kunnen die worden opgelost? Naast de beantwoording van bovenstaande vragen zijn we vooral op zoek gegaan naar het benoemen van de kritische succes- en faalfactoren voor samenwerking in de netwerken en de wijze waarop de proeftuinen kunnen worden aangepakt voor een optimaal effect. 10

11 Verantwoording In deze verkenning hebben wij gedurende de periode september-november 2012 de volgende activiteiten uitgevoerd: Literatuuronderzoek (zie bijlage 5) In de literatuurstudie hebben we ons vooral gericht op het in kaart brengen van de forensische zorg (stelsel, bekostiging, verdeling taken en verantwoordelijkheden etc) en het beschrijven van de mogelijke omvang en kenmerken van de doelgroep (mensen met een LVB in detentie) Dat heeft ons een eerste beeld gegeven van de forensische zorg en de cliëntgroepen, maar dat was onvoldoende om echt grip en inzicht te krijgen in de problematiek, gedragingen van actoren en kritische succes en faalfactoren voor samenwerking in de keten. Gesprekken (zie bijlage 6) Ter verdieping zijn gesprekken gevoerd met vertegenwoordigers van diverse partijen in de keten. Daarbij hebben wij vooral veel aandacht besteed aan de kenmerken van de te onderscheiden cliëntgroepen en de mate waarin samenwerking in de ketens tot stand komt. Twee bijeenkomsten met de stuurgroep Proeftuin gebieden ter verdieping Wij hebben gesproken met diverse partijen die actief in de twee regio s. In de regio Limburg met medewerkers van de PI de Geerhorst en van zorginstelling Dichterbij; in de regio Haarlem/Noord Holland met twee zorginstellingen, vertegenwoordigers van twee veiligheidshuizen, reclassering en het Openbaar Ministerie. 11

12 2. Beschrijving van de cliëntgroepen 12

13 Steeds minder gedetineerden In Nederland verblijven op enig moment bijna mensen (2011) in detentie. Op jaarbasis gaat het om circa mensen die in detentie geraken. Betekent dat op enig moment 0.08% van de Nederlandse bevolking in detentie verblijft. Aantal gedetineerden is in de laatste 10 jaar nog nooit zo laag geweest en gedetineerden worden steeds vaker in overige inrichtingstypen en extramuraal geplaatst (zie tabel 2). 49% van de gedetineerden verblijft kort in detentie (< 4 weken) en daardoor is er weinig/geen tijd voor begeleiding tijdens detentie en begeleiding bij nazorg, deze informatie blijkt uit de gevoerde gesprekken. In de periode daalt het aantal strafzaken met 9% en zal de capaciteitsbehoefte van het GW met 9% dalen (WODC, 2012). Tabel 2: Verloop aantal gedetineerden (CBS, 2012) Tabel 1: Aantal gedetineerden met korte detentieduur (<1 maand) Huizen van bewaring Gevangenissen Totaal aantal gedetineerden (in %) <2 weken (27%) 2 wkn - <1 mnd (22%). Extramuraal* Overige inrichtingstypen* Totaal aantal gedetineerden *Extramuraal: Vorm van vrijheidsbeperking waarbij gevangenen buiten de muren van een penitentiaire inrichting verblijven *Overige inrichtingsypen: de bestemmingen waarvoor het onderscheid tussen huis van bewaring of gevangenis niet te maken is, bijvoorbeeld PPC of EZV. 13

14 Aantal gedetineerden met een LVB Uit de door ons bestudeerde literatuur, diverse onderzoeken en gesprekken blijkt dat een hoog percentage gedetineerden kampt met een LVB. Onduidelijk is de precieze omvang van deze groep gedetineerden, de schade die voortkomt uit detentie, de kenmerken van de gedetineerden met een LVB en de kenmerken van het verblijf en de zorg en begeleiding die zij ontvangen. Er wordt op dit moment niet op gestructureerde wijze onderzoek gedaan naar de kenmerken van LVB in het gehele proces van detentie en nazorg De schatting is dat tussen de 15 en 25% van de justitiabelen in detentie of klinische zorg een licht verstandelijke beperking heeft. Deze schatting werd tijdens de gevoerde gesprekken bevestigd en door een aantal van onze gesprekspartners gekwalificeerd als een lage schatting Op basis van de diverse studies komen wij tot de volgende data: Aantal gedetineerden in 2011: (CBS, 2011) Aantal LVB ers: (Ras et al., 2010). 20% van gedetineerden heeft LVB: (20% van ) Dat zou betekenen dat circa 5% van de licht verstandelijk beperkten in Nederland in detentie verblijft (2.547/55.000). Het is onduidelijk hoeveel mensen daarvan in zorg zijn (geweest) bij een VG-instelling. Uit de verkenning is gebleken dat een klein deel van mensen met een licht verstandelijke beperking in detentie in zorg zijn (geweest) bij een vg-instelling. Harde, cijfermatige onderbouwing van dit beeld bestaat n iet, maar tijdens de gesprekken met een aantal zorginstellingen bleek dat slechts een zeer beperkt aantal van hun cliënten te maken heeft of heeft gehad met detentie. Dat verklaart ook het spiegelbeeld. Het feit dat van het totaal aantal gedetineerden er maar weinig cliënten bekend zijn bij instellingen in de verstandelijke gehandicaptenzorg. Over het algemeen zijn de cliënten met een LVB niet bekend in de zorg of maken wisselend gebruik van zorg of begeleiding. 14

15 Diagnostiek en indicatiestellingen Tabel 3 Indicatiestellingen NIFP naar DBBC-hoofdgroep, Bron: NIFP/IFZ (bewerking RSJ) Indicatiestellingen 2010 In % 2011 In % Stoornissen vastgesteld in de kindertijd (zoals verstandelijke beperking, autisme en ADHD) Middelengebonden stoornissen Schizofrenie en andere psychotische stoornissen Problemen in verband met misbruik of verwaarlozing Seksuele stoornissen en geslachtsidentiteitsstoornissen Stoornissen in de impulscontrole Restgroepdiagnoses Diagnostiek 34 2 Geen behandeling naast verblijf 1 0 Begeleiding 11 1 Onbekend Totaal Andere bron voor de schatting van het aantal gedetineerden met een LVB is de indicatiestelling voor forensische zorg. Bovenstaand is informatie weergegeven over de indicatiestelling door het NIFP (een van de drie indicatiestellende organen in de forensische zorg). Uit dit overzicht blijkt dat bij 9% van de indicaties de indicatie LVB wordt afgegeven. Uit dit overzicht wordt ook duidelijk dat het beeld van de indicatiestelling over de beschouwde tweejaarsperiode niet stabiel is, gezien de grote verschuivingen in het aantal indicaties en de procentuele verdeling over de onderscheiden diagnose categorieën. *De rubricering is gebaseerd op de DSM-IV-classificatie, maar bevat een aantal extra categorieën voor gevallen waarin de diagnose nog niet gesteld is dan wel geen behandeling is vereist. 15

16 Definities recidive en detentieschade Bij de bestudering van de relevante literatuur en onderzoeken hebben wij geen in formatie gevonden over de omvang van de maatschappelijke of individuele schade die samenhangt met dit vraagstuk. Te weten de effecten van detentie op mensen met een licht verstandelijke beperking. Wel is het mogelijk om op basis van die informatie te komen tot een omschrijving van de begrippen recidive en detentieschade. Definiëring van deze begrippen kan in een later stadium van dit traject helpen bij het meten van mogelijke effecten van maatregelen die worden getroffen. Recidive is een herhaling van strafbaar gedrag binnen x jaar/maand en opnieuw in aanraking komt met de strafrechter of opnieuw in detentie raakt. Dit is onafhankelijk van de aard van het delict, de ernst van het delict en plaats. Detentieschade: de situatie van de gedetineerde is slechter bij het verlaten van de PI, dan bij het binnenkomen. 16

17 Herkenning van een LVB in detentie is lastig In deze verkenning is de volgende definitie/omschrijving van de aanduiding Licht Verstandelijk Beperkt (LVB) gehanteerd: IQ of IQ en beperkingen in het sociaal aanpassingsvermogen: zwakbegaafd met bijkomende problematiek (ernstige en chronische beperkingen in de sociale redzaamheid, leer- en gedragsproblemen). Herkenning of signalering van een licht verstandelijke beperking bij gedetineerden blijkt in de praktijk niet eenvoudig en leidt er waarschijnlijk toe dat een beperkt aantal gedetineerden met een LVB worden geïndiceerd voor begeleiding of andere zorg in het kader van de forensische zorg binnen een penitentiaire inrichting of elders. De oorzaken voor deze beperkte herkenning of signalering is op hoofdlijnen terug te brengen tot de volgende drie zaken: 1. Diversiteit: de verscheidenheid in de doelgroep is groot. Jonge mannen die zeer street wise zijn, en door hun assertiviteit en taalgebruik niet kwetsbaar overkomen. De gedetineerde met zichtbare gedragsproblemen ( schreeuwers ) of de gedetineerde die zich terugtrekt en afwezig is ( zwijgers ). Voor mensen met een IQ is het lastig om hen onder te brengen bij een passende zorginstelling, vaak te hoog iq voor VG, te laag voor GGZ. 2. Zichtbaarheid van de beperking. Risico voor herkenning in detentie is dat gedetineerden met een LVB gedrag van andere gedetineerden imiteren en daarmee in de massa opgaan. Uit de gesprekken bleek ook dat velen van hen gedijen bij het vaste ritme binnen de PI en daardoor structuur ondervinden en daarom goed meekomen en minder opvallen. 3. Kennis, expertise en capaciteit binnen de PI. Voor het personeel binnen de PI vergt herkenning van een LVB ook specifieke expertise en ervaring. Vergt vaak enig doorvragen en alert zijn op bepaald gedrag. Gedurende de intake van gedetineerden ontbreekt vaak ook de tijd om dit op een goede wijze te doen. Omdat tijdens de intake in de PI relatief weinig tijd voor herkenning van een LVB loopt afgestemde begeleiding en nazorg gevaar. 4. Instrumentarium. Een passend instrument voor herkenning van een LVB is momenteel niet standaard in gebruik in de keten van forensische zorg. De indicatiestelling gedaan door het NIFP herkent niet altijd een LVB, ongeveer 9% van de indicaties verwijst naar een LVB. Op papier klopt de toeleiding naar forensische zorg maar in praktijk wordt LVB niet altijd herkent, dit komt met name door het feit dat men onvoldoende is toegerust op herkenning. Hierbij moet de kanttekening worden gemaakt dat voor sommige gedetineerden met een LVB detentie niet schadelijk is omdat detentie vaak een vorm van rust en regelmaat biedt.

18 Cliëntprofielen als basis voor (na)zorg (1) In de verkenning zijn wij ook op zoek gegaan naar instrumenten die herkenning en signalering van een verstandelijke beperking bij gedetineerden mogelijk maakt. Er bestaan meerder instrumenten hiervoor, om tot het juiste instrument te komen hebben wij ons zelf de vraag gesteld op welke wijze een dergelijk instrument kan worden ingezet om zo doelmatig mensen met een LVB te signaleren. Daartoe zijn wij in gesprek gegaan met de Universiteit van Amsterdam (H.L. Kaal) over het LVB screeningsinstrument ( van basisvragenlijst LVB naar LVB screeningsinstrument). Dat heeft geleid tot de constatering dat een screener LVB beschikbaar is en die voldoende betrouwbaar en valide is om op een relatief eenvoudige maar voldoende accurate manier vast te stellen of bij een justitiabele sprake is van een vermoeden van een LVB. In het najaar van 2012 wordt dit instrument getest. Tegelijk leidde dat tot het inzicht dat het bestuderen van de aard van de problemen van mensen met een lichte verstandelijke beperking in detentie en het ontwikkelen van een screenings instrument voor het opsporen van gedetineerden met een vermoedelijke LVB-problematiek meer lijkt op te leveren dan het riskante traject van een prevalentie studie. Dit gezien de grote diversiteit in de doelgroep. Profielen zijn noodzakelijk om een juiste benadering van de groep te bewerkstelligen. Vooruitlopend op de proeftuinen zijn door ons groepen onderscheiden. Vanuit de veronderstelling dat deze profielen behulpzaam zijn bij het (h)erkennen van de doelgroep en het daaraan koppelen van de bejegening, behandeling en beveiliging van de cliënt. Evenals voor het inzichtelijk maken van de mogelijkheden van de cliënten en het nazorgtraject dat na detentie voor hen moet worden ingezet. De voorbereidingen op het nazorgtraject in de vorm van profielen zijn van belang omdat ongeveer de helft van het aantal gedetineerden binnen een maand detentie verlaat en er een goede voorbereiding moet liggen voor de nazorg. 18

19 Cliëntprofielen als basis voor (na)zorg (2) Daartoe is een indeling gemaakt van cliëntgroepen gebaseerd op twee criteria: 1. Aard van de problematiek: Cliënten met een beperkt vermogen om kritisch te denken (LVG zonder bijkomende problematiek). Combinatie van VG en GGZ-problematiek: beschadigde persoonlijkheden, (seksueel) misbruikt, ze hebben behoefte aan behandeling (medicatie of gedragstherapie). Zware problematiek: geen gewetensontwikkeling, psychopathisch, asociale persoonlijkheid, extreme gedragsstoornissen (SGLVG). 2. Ontvangen zorg voor detentie: geen zorg tot veel zorg. Dat heeft geleid tot de indeling naar vijf cliëntgroepen die op volgende pagina zijn opgesomd. 19

20 Indeling cliënten: 5 typen Toename bijkomende problematiek: LVG LVG met bijkomende problematiek SGLVG Toename geleverde zorg voor detentie: Geen zorg Veel zorg LVB, LVB, redt redt zich zich prima in in de samenleving zonder zonder zorg zorg LVB, redt zich prima in de samenleving, ontvangt zorg LVB met bijkomende problematiek, redt zich niet in de samenleving, ontvangt geen zorg LVB met bijkomende problematiek, redt zich niet in de samenleving, ontvangt zorg NVT SGLVG, redt zich niet in de samenleving, ontvangt zorg 20

21 Relevante cliënten voor de proeftuinen Mede aan hand van deze indeling hebben wij drie cliëntgroepen aangewezen die in het kader van dit traject aandacht vragen. Dat zijn de cliënten die zich niet redden in de samenleving en diegene daarvan die daardoor in detentie geraken (blauwe en groene groepen in volgende sheet): 1. LVB met bijkomende problematiek, niet in zorg: groot % LVB-gedetineerden 2. LVB met bijkomende problematiek, wel in zorg: klein % LVB-gedetineerden 3. SGLVG, wel in zorg: klein % LVB-gedetineerden Juist groep 1, naar verwachting de grootste groep van de LVB-gedetineerden is nog niet in beeld. Op basis van de gesprekken zien we een aantal kenmerken van deze groep LVB-ers in detentie: Geshopt bij verschillende zorgaanbieders maar hebben geen vaste zorgaanbieder (meestal bekend bij Leger des Heils of stichting MEE), Een groep LVB-ers met een criminele achtergrond hebben geen zorgachtergrond. Doelgroep is zorgmijdend, individueel ingesteld en streetwise. Aan de hand van een instrument voor detectie kunnen de kenmerken van deze groep in beeld worden gebracht, zoals: IQ, psychiatrische problematiek, DSM-score, verslaving/ middelenafhankelijkheid, gedragsstoornis, soort gezin, sociaal netwerk, huisvesting, werk, schulden, opleiding, lichamelijke gezondheid, leeftijd, crimineel verleden, aard delict, detentieduur, gevaar, motivatie, zorgcontact Wanneer kenmerken en cliëntgroepen bekend zijn, kunnen per cliëntgroep zorgarrangementen worden ontwikkeld, gericht op de bejegening, behandeling, beveiliging en met name nazorg. Bij de zorgarrangementen is het van belang om rekening te houden met de leeftijd van de cliënt, zodat binnen de behandeling/begeleiding maatregelen worden getroffen die passen bij de opvoedkundige context van de cliënt. 21

22 Indeling cliënten Toename bijkomende problematiek: LVG LVG met bijkomende problematiek SGLVG Toename geleverde zorg voor detentie: Geen zorg Veel zorg Redt zich prima in de samenleving zonder zorg 0% LVBgedetineerden Redt zich prima in de samenleving, ontvangt zorg 0% LVBgedetineerden Redt zich niet in de samenleving, ontvangt geen zorg Groot % LVB-gedetineerden Uren: 10,3 Dagd: 4,1 MSVT: 0,6 Redt zich niet in de samenleving, ontvangt zorg Klein % LVB-gedetineerden 1. NVT Redt zich niet in de samenleving, ontvangt zorg Klein % LVBgedetineerden

23 Verschil tussen groepen Wel en geen justitiële contacten Bij beide groepen (wel en geen justitiële contacten) gaat het over jongeren die in feite voor het merendeel lief, aardig en goedhartig zijn maar die bij overvragen en negatieve interacties met de omgeving problematisch gedrag laten zien. Het grote verschil tussen beide zit echter in de gedane investeringen door de ouders en de tijdig verkregen hulpverlening voor de jongeren zonder justitiële contacten. Wel of geen zorg De hulpverlening is in ons land aanbodgestuurd, dit betekent dat ouders, die primair verantwoordelijk zijn voor de opvoeding van hun kinderen zelf al dan niet een keuze maken om vrijwillig hulp te vragen. Als zij geen probleem zien, eventuele problemen bagatelliseren of de oorzaak van de problemen elders leggen, is er geen mogelijkheid om de jonger in begeleiding te nemen. Alles bij elkaar genomen is het een verontrustend grote groep die geen hulp heeft gehad. Conclusie: een grote verantwoordelijkheid ligt bij het steunsysteem/omgeving van de persoon met een LVB. Helpt de omgeving bij het zoeken naar de juiste zorg, dan is de kans kleiner dat deze persoon in aanraking komt met justitie. Bron: Verraderlijk gewoon, licht verstandelijk gehandicapte jongeren, hun wereld en hun plaats in het strafrecht, Marigo Teeuwen,

24 Casusvoorbeelden Redt zich niet in de samenleving, ontvangt zorg Man, 45 jaar, oorspronkelijk uit Den Haag verblijft in de koepel in Haarlem. Binnen de PI moeite om met hem te communiceren. De man is ongerust en zorgelijk over zijn leven. Hij staat op het punt om detentie te verlaten en heeft geen inkomen en geen woning. In een stad die hij niet kent. De man is verward en in paniek over zijn toekomst. Hij heeft gedreigd een moord te plegen op het moment dat hij uit detentie is. SIG is betrokken door de Koepel van Haarlem om begeleiding te bieden. De persoonlijke geschiedenis van de man is in kaart gebracht, onder meer via MEE Den Haag en het Leger des Heils. Daarna is een zoektocht begonnen naar een geschikte plek voor deze man om te wonen en voor begeleiding. Een crisisplek is georganiseerd zodat de man direct na het verlaten van detentie een plek had. Uiteindelijk heeft de begeleiding van SIG geleid tot plaatsing bij JP van den Bent (vooral actief in oost en noord Nederland). LVB, zonder justitiële contacten Bij deze mensen zijn beduidend meer protectieve factoren aanwezig dan bij de groep met justitiële contacten. De meest opvallende beschermende factor zijn de ouders die over het algemeen beter anticiperen op de signalen van hun kind. Warme en betrokken ouders die veel structuur geven. Zij schakelen bovendien op jongere leeftijd van hun kind hulp in. De betrokkenheid betreft ook het functioneren op school en de vrijetijdsbesteding hetgeen zich onder ander uit in minder spijbelen en schooluitval maar ook in een positievere invulling en ondersteuning van de vrije tijd zodat deze jongeren nauwelijks op straat hangen noch drugs gebruiken. Minder contacten met deviante leeftijdsgenoten zijn de resultante van dit alles. Bron: Verraderlijk gewoon, licht verstandelijk gehandicapte jongeren, hun wereld en hun plaats in het strafrecht, Marigo Teeuwen,

25 Casusvoorbeelden LVB met bijkomende problematiek met justitiële contacten 1. Het is een LVB-familie die van generatie op generatie een uitkering heeft en thuis zit. Beide ouders komen uit grote LVB-gezinnen die het allemaal wel redden met een uitkering en op de bank te zitten. De vader is de ster van de familie want die werkt bij een sociale werkplaats hetgeen uitzonderlijk is in deze familie die allemaal in dezelfde wijk woont. Een buurt waar men in de marge rommelt, op de stoep klust aan brommers en wat illegaal scharrelt. De jonge vrouw wil al van jongs af aan op de bank zitten met een uitkering en een kindje. 2. De jongen maakt weinig contact met groepsgenoten. Als hij iets niet snapt, stelt hij vragen noch toont hij initiatief. Hij is volgzaam, stil en afwachtend en kan zich niet in anderen verplaatsen. Hij geeft niet aan wat hij zelf wil of vindt, is erg gesloten en onzeker. De jongen heeft grote angst voor onbekende leeftijdsgenoten omdat hij bang is om vernederd te worden. Wel kan hij in bepaalde sociale situaties functioneren als er sprake is van een vaste vertrouwenspersoon (oudere) in zijn buurt of omgeving. 3.Gezin met veel financiële problemen die resulteren in heftige ruzies tussen vader en moeder maar ook tussen de jongen en zijn ouders. Gas en licht zijn enige tijd afgesloten waardoor de thuissituatie zeer gespannen was. Na een heftige ruzie waarbij de jongen en vader gevochten hebben is hij een tijdje uit huis gegaan. Hij wilde zelf niet meer thuis wonen. Ouders wilden dat hun zoon weer thuis kwam wonen. Bij afsluiting van de begeleiding woonde hij weer thuis. Bron: Verraderlijk gewoon, licht verstandelijk gehandicapte jongeren, hun wereld en hun plaats in het strafrecht, Marigo Teeuwen,

26 Casusvoorbeelden SGLVG, met justitiële contacten 1. Jongen die zeer gevoelig is voor spanningen en bedreigingen van buitenaf en die als hij zich bedreigd of in zijn ik geraakt voelt, zijn angst als het ware overschreeuwt en agressief naar buiten toe kan ageren. Het ontbreekt hem aan sociaal contactuele vaardigheden om in een bedreigende situatie zich op een andere manier te uiten en de zaken op een sociaal meer aangepaste manier aan te pakken. Onvoorspelbaar agressief gedrag blijft dan als enige reactie over. 2. Jongen met ernstige gedragsproblematiek, veroorzaakt door een lichte verstandelijke beperking en ADHD-problematiek. Functioneert niet naar kalenderleeftijd. Vanuit angst en onzekerheid sterk afhankelijk van familie, die hem niet de ondersteuning kan bieden die hij nodig heeft. Op verbaal en sociaal gebied is de jonge sterk beperkt. Hij lijkt zich in een negatieve spiraal te bevinden: hij wordt continu geconfronteerd met zijn tekortkomingen, wat spanningen bij hem geeft die hij afreageert met recalcitrant gedrag. Niet de capaciteiten noch het inzicht om gedrag te verbeteren en wordt hierin ook niet gestimuleerd door familie. Jongen valt steeds terug op inadequate copingstrategieën, met agressieve escalaties tot gevolg. Jongen vertoont gedraag waarmee hij herhalend en aanhoudend sociale normen en regels overschrijdt, en antisociale trekken (cognities externaliseren en bagatelliseren) lijken dan ook in ontwikkeling. Bron: Verraderlijk gewoon, licht verstandelijk gehandicapte jongeren, hun wereld en hun plaats in het strafrecht, Marigo Teeuwen,

27 3. Werking van het stelsel 27

28 Forensische zorg In deze verkenning spreken we over forensische zorg. Forensische zorg (FZ) is geestelijke gezondheidszorg, verslavingszorg en verstandelijk gehandicaptenzorg die onderdeel is van een (voorwaardelijke) straf of maatregel of de tenuitvoerlegging daarvan, dan wel een andere strafrechtelijke titel. Het strafrechtelijke kader is het startpunt van de zorg. FZ eindigt als de strafrechtelijke titel eindigt. Voortzetting van zorg is mogelijk mits tijdig een indicatie wordt aangevraagd door de zorginstelling. FZ kan uitsluitend worden verleend als de verdachte door de rechter veroordeeld wordt tot een van de 22 (forensische) strafrechtelijke titels. Om voor forensische zorg in aanmerking te komen moet eerst een indicatiestelling plaatsvinden. Indicatiestelling is nodig om vast te stellen of en zo ja welke zorg een gedetineerde nodig heeft in combinatie met het beveiligingsniveau. Indicatiestelling kan op twee momenten plaatsvinden: 1. Tijdens het onderzoek dat door het OM naar de verdachte wordt ingesteld kan naar voren komen dat de justitiabele zorg nodig heeft. In dat geval volgt indicatiestelling. 2. Als de justitiabele een van de 22 FZ titels krijgt, volgt opnieuw een indicatiestelling om te bepalen welke instelling de justitiabele het in beste geplaatst kan worden. Er dient geplaatst te worden in lijn met de voorwaarden uit de beslissing. Als de indicatie niet aansluit bij de beslissing, dan is de beslissing leidend. Op de volgende pagina is de keten van de forensische zorg geschetst, inclusief de diverse partijen die daarin een rol en taak hebben. Gedetineerden met een LVB die geen indicatie hebben voor forensische zorg krijgen dus niet te maken met alle genoemde partijen in dit schema. 28

29 Keten van forensische zorg 29

30 Forensische zorg procedure Zorg behoefte justitiabele Zorg behoefte justitiabele Voorwaardelijke straf/schorsing of sepot onder voorwaarden Indicatiestelling 3RO/NIFP/PMO 1. Onderzoek 2. Indicatiestelling 3. Beslissing OM of Rechtspraak 4. Plaatsing 5. Zorgverlener Aansluiting reguliere zorg OM 3RO/NIFP/OM FZ kan uitsluitend worden verleend als de verdachte door de rechter veroordeeld wordt tot een van de 22 (forensische) strafrechtelijke titels. Binnen deze strafrechtelijke titels is er geen specifieke aandacht voor LVB. Cruciale momenten in de procedure zijn de momenten van indicatiestelling. Om als gedetineerde zorg te krijgen moet er een indicatie zijn. Dit gebeurd op twee momenten: tijdens het onderzoek door 3RO/NIFP/OM en nadat een FZ titel is opgelegd om de plaatsing te indiceren (PI, zorginstelling, etc.). 30

31 Sluitend stelsel, echter. Op basis van ons literatuuronderzoek concluderen wij dat het forensisch zorgstelsel sluitend is en in beginsel tot continuïteit van zorg moet leiden. De praktijk blijkt echter anders. Wij hebben de volgende (potentiële) knelpunten voor wat betreft de begeleiding of zorg voor gedetineerden met een verstandelijke beperking in kaart gebracht: 1. Rondom intake in de PI: ontbreken van een instrumentarium voor de herkenning van een verstandelijke beperking, beperkte tijd voor herkenning gedurende de intake binnen de PI en het functioneren van het PMO (zie pagina 32 en 33). 2. In de bekostiging van forensische zorg en reguliere zorg en ondersteuning. Hier speelt vooral het knelpunt dat gehandicaptenzorginstelling alleen zorg en ondersteuning kunnen bieden aan cliënten in detentie indien zij gecontracteerd zijn door het Ministerie van VenJ voor forensische zorg (zie pagina 34). 3. In de samenwerking tussen partijen binnen de keten van forensische zorg (zie pagina 35). Het is van belang onderscheid te maken naar cliënten die eerder in zorg zijn geweest bij een zorginstelling en de cliëntgroep die wij eerder hebben aangeduid als zorgmijders aangezien de laatste doelgroep niet in het vizier is van een zorginstelling. Met name bij deze doelgroep is herkenning en signalering van belang om te waarborgen dat deze zorgmijders in de nazorg de juiste zorg krijgen. 31

32 Intake en screening gedetineerden in de PI (1) 1.Ontvangst & inschrijving 2.Med. Intake screening registratie 3.Intake & observatie 4.Screenen gedetineerde Totaal proces: min. 14 dagen Binnen 1 dag Binnen 1 werkdag Binnen 8 werkdagen Binnen 10 werkdagen 1. Ontvangst & inschrijvingsprocedure: gedetineerde wordt ontvangen en bevolkingsadministratie schrijft de gedetineerde in en houdt een intake. 2. Medische intake, screening en registreren gegevens: verpleegkundige screenen middels medische intake binnen 24 uur of 1 werkdag (evt. extra screening PMO binnen 10 werkdagen. 3. Intake en observatie gedetineerde: PIWer (mentor) rapporteert over de gedetineerde middels observatie- en bevindingenlijst binnen 8 werkdagen. 4. Screenen gedetineerde (ID, inkomen, huisvesting, zorgbehoefte, schulden): MMDer (maatschappelijk werker) screent gedetineerde binnen 10 werkdagen. Het totale proces van intake en screening duur om en nabij 2 weken/14 werkdagen. Zoals eerder gezien in deze presentatie zit ongeveer 50% van de gedetineerden korter dan 1 maand in detentie (aanname: LVB onze doelgroep). In veel gevallen wordt het totale proces van intake en screening niet bij deze doelgroep (<1 maand) gestart. Goede nazorg is daarom niet gewaarborgd*. De aanpak in de PI bij gedetineerde met een korte detentieduur is niet anders dan bij een langere detentieduur alleen zorgt de korte detentieduur er voor dat er weinig tijd is om het gehele (na)zorg traject op te zetten en uit te voeren. Om deze reden wordt dit nazorgtraject vaak niet ingezet bij korte detentieduur. 32

33 Intake binnen de PI (1) De weg naar zorg begint met het onderkennen van de zorgbehoefte. In de penitentiaire inrichting gebeurt dit door middel van indicatiestelling door het psychomedisch overleg (PMO: bestaat uit psycholoog, psychiater,arts en verpleegkundige). Deze zorgbehoefte kan uiteenlopen van ambulante geestelijke gezondheidszorg die binnen een gevangenis wordt verleend tot klinische zorg, waarvoor overplaatsing naar een PPC (penitentiaire psychiatrische centra:de zorgplaatsen zijn nu geconcentreerd in vijf ppc s) of GGZ nodig is. Belangrijk orgaan bij indicatiestelling en (na)zorg in de PI is het PMO. Het PMO is verantwoordelijk voor: zorgcontinuïteit, zorgcoördinatie en zorgadvisering Psycholoog ondervindt problemen met de randgroep met een iq tussen 70-85, VGZ instellingen vinden dit een te hoog iq GGZ vinden dit een te laag iq. Resultaat is dat deze randgroep tussen wal en schip vallen. Personeel vindt het zelf signaleren op LVB lastig gedetineerden zijn OF streetwise (schreeuwers) OF teruggetrokken hierbij wordt de LVB problematiek niet gesignaleerd. Binnen de PI is het PMO een belangrijke tafel en aangrijpingspunt voor samenwerking VG-PI. Zowel in de literatuur als uit gesprekken komt naar voren dat de functie van het PMO (nog) niet naar behoren werkt: Er is sprake van onderbezetting, door een tekort aan psychologen in de inrichtingen. Het PMO is moeilijk benaderbaar voor zowel het veiligheidshuis als zorgaanbieders er kunnen geen casussen worden ingediend of worden deelgenomen aan het PMO. Het PMO bespreekt casussen het is moeilijk te zeggen of er dan sprake is van behandeling. Daarnaast is in het PMO vooral GGZ-kennis vertegenwoordigd, in tegenstelling tot VG-kennis in het kader van LVB. De werkdruk is erg hoog gemiddeld 1 psycholoog op 180 gedetineerden invloed op kwaliteit. Het PMO screent voor vervolgzorg. Het tekort aan psychologen en de te hoge werklast vormt op het punt van vervolgzorg een belemmering men komt nauwelijks toe aan indiceren voor vervolgzorg. Waar geen lijn is van het PMO naar de huisarts, is de informatieoverdracht afhankelijk van de exgedetineerde zelf. 33

34 Bekostiging (2) De zorg in de samenleving wordt bekostigd via de Zvw, AWBZ en/ of Wmo. De zorg in detentie wordt met name bekostigd via FZ en V&J waarbij de forensische zorgtitel grondslag vormt. Zonder indicatie voor FZ maakt een justitiabele dus geen aanspraak meer op een andere vorm van zorg en wordt de zorg verbroken. Verder eindigt FZ als de strafrechtelijke titel is beëindigd. Zonder verzoek tot vervolg indicatie houdt de zorg op en wordt verbroken; Ook indien de zorgaanbieder en/of justitiabele na afloop van het strafrechtelijk kader wel verzoekt tot een vervolgindicatie kan de continuïteit van zorg worden verbroken wanneer dit niet tijdig gebeurt. Voor cliënten die eerder in zorg waren bij een zorginstelling en daar zorg en ondersteuning kregen bekostigd via de AWBZ ; continuïteit van die zorg en ondersteuning in detentie hangt sterk af of de betrokken zorginstelling beschikt over een contract met het Ministerie van V en J voor het bieden forensische zorg. Binnen de AWBZ is er geen aanspraak of grondslag om deze zorg binnen de PI te bieden. Dat betekent dat in een situatie dat een zorginstelling niet is gecontracteerd voor het leveren van forensische zorg er geen betaaltitel is voor de mogelijke zorg en ondersteuning aan de cliënt, dan wel advisering aan de PI over de cliënt. Landelijk zijn er momenteel 130 forensische zorgaanbieders, hiervan zijn er 24 gehandicaptenzorg aanbieders. Er heerst bij gehandicaptenzorg aanbieders wel een toenemende interesse in forensische zorg. Inzet gericht op maken van inkoopafspraken ( contract ). De zorg en ondersteuning die eventueel noodzakelijk is na detentie ( nazorg ) maakt onderdeel uit van de reguliere gehandicaptenzorg die momenteel nog wordt bekostigd op basis van de AWBZ. Echter, de komende jaren verandert dat en krijgen gemeenten een grotere verantwoordelijkheid voor de extramurale zorg voor mensen met een verstandelijke beperking. Vooral de individuele en groepsgebonden begeleiding. 34

35 Samenwerking in de keten (3) Wij hebben geconstateerd dat er in de gehandicaptenzorg een verschuiving plaatsvindt, er is steeds meer sprake van marktwerking op het gebied van de forensische zorg. De reden hiervoor zijn de onzekerheden die in deze sector spelen met betrekking tot de overheveling van een gedeelte van de zorg naar de Wmo en de toekomstige afschaffing van de lagere ZZP s. Ook de gehandicaptenzorg probeert een nieuwe markt te veroveren, namelijk de forensische zorgmarkt. Daarnaast hebben wij geconstateerd dat de bereidheid tot samenwerken tussen justitie en de gehandicaptenzorg er is, maar dat de kennismakingsfase tussen justitie en de gehandicaptenzorg nog niet is afgerond. De wederzijdse beelden en belangen lopen niet altijd synchroon. Beelden over elkaar belemmeren toenadering en samenwerking Justitie: VG instellingen zijn afwachtend, niet de juiste houding voor deze doelgroep. Deze doelgroep vraagt namelijk om andere zorg dan reguliere LVB-ers, gedetineerden met een LVB zijn vaak zorgmijdend. VG: VG instellingen hebben het gevoel lastig aan tafel te komen, niet tijdig op de hoogte gebracht te worden wanneer er een gedetineerde met een LVB is, dat er te weinig inhoudsdeskundigen omtrent LVB-ers in de PI actief zijn. Daarnaast geven de VG instellingen aan dat een heel aantal VB-gedetineerden (nog) niet in zorg zijn bij een VGinstelling. 35

36 Samenwerking in de keten (3) Overdracht van justitie naar lokale overheden, informatie-overdracht. Na afloop van detentie wordt de verantwoordelijkheid over de LVB-er overgedragen aan de gemeente. De overdracht gaat met behulp van twee formulieren. Bij aanvang van detentie wordt een screeningsformulier ingevuld met behulp van de gedetineerde en verstuurd naar de lokale overheid. Het kan echter zijn dat deze informatie niet wordt nagetrokken bij de zorginstelling waar de LVB-er verbleef. 8 weken voor het einde van detentie moet een tweede formulier worden gestuurd betreft de nodige nazorg. Het tweede formulier kan achterwege worden gelaten of zich beperken tot het reeds toegestuurde 1 e formulier aangevuld met slechts de datum van ontslag; Veiligheidshuizen belangrijke rol als regisseur in de keten Voor het traject gericht op nazorg of continuïteit begeleiding speelt het regionale Veiligheidshuis potentieel een grote rol. Dit zien we terug in de twee proeftuingebieden, met actieve ketenregie door veiligheidshuizen. In de 45 veiligheidshuizen wordt samengewerkt door een samenwerkingsverband tussen gemeenten, OM, politie, reclassering en bijvoorbeeld de kinderbescherming. 36

37 Het zorg- en veiligheidshuis Midden- Brabant is een interessant voorbeeld hoe de werelden van zorg en justitie onder een dak werken. Deze regio is geen proeftuingebied in het kader van dit traject, maar achten wij wel voldoende interessant om de uitkomsten en ervaringen te betrekken bij de tweede fase van dit traject. 37

38 Voorbereiding fase 2: proeftuinen 38

39 Ketenzorg als uitgangspunt voor de proeftuinen Om de zorg voor mensen met (licht) verstandelijke beperking tijdens en na detentie zo optimaal morgelijk te organiseren is samenwerking tussen diverse partijen in de keten of in het netwerk noodzakelijk. Wij hanteren daartoe de term ketenzorg. Ketenzorg is samen werken in netwerken tussen zelfstandige partijen. Die samenwerking komt tot stand als partijen meerwaarde ondervinden en daardoor geprikkeld worden een bijdrage te leveren aan het gemeenschappelijke. Een samenwerkingsverband is dan eigendom van alle betrokkenen. Partijen hebben een gedeelde ambitie, en duidelijke doelen voor de samenwerking. Wat moet het samenwerken opleveren en voor wie? Afspraken zijn niet genoeg. Samenwerken in ketens moet ook worden geprikkeld door de bekostiging en door een organisatie die partijen bindt en prikkelt. Een keten of netwerkorganisatie is ordentelijk (helder, doelmatig, herkenbaar) georganiseerd en afspraken over samenwerking worden doorgevoerd in de werkprocessen van elke deelnemende organisatie. Deze samenwerking moet op regionaal niveau gestalte krijgen, en uit deze verkenning blijkt dat niet alleen actie moet worden ondernomen binnen de PI, maar vooral ook tussen de PI en de reguliere zorginstellingen en in het bijzonder alle organisaties die verantwoordelijk zijn voor goede nazorg aan gedetineerden met een (licht) verstandelijke beperking. Hierbij dient rekening te worden gehouden met de regionale verschillen ofwel couleur locale. Voornemen is om in de tweede fase van dit traject proeftuinen uit te voeren in twee gebieden: Haarlem/Noord-Holland (excl. Amsterdam) en Limburg. In deze verkenning hebben wij gesprekken gevoerd met vertegenwoordigers uit deze regio s en vooral onderzocht op welke wijze de proeftuinen meerwaarde kunnen bieden en welke activiteiten moeten worden ondernomen in de proeftuinen. In dit deel van de rapportage geven wij een beeld van de huidige situatie van de samenwerking in de ketens in de betreffende regio s. Daartoe hebben wij een ordeningskader gehanteerd dat bestaat uit drie lagen. 39

40 Samenwerking in de keten: drie actielagen 1 Bestuurlijke afspraken Tussen partijen in het netwerk gericht op binding. Binding, meerjarig, bekostiging, besluitvorming, intenties en borging. 2 Operationele afspraken in de keten Verbindingen tussen partijen in het netwerk (informatie-uitwisseling, concretiseren, toepassen in de praktijk). 3 Werkprocessen binnen organisaties in de keten Inzetten van instrumenten binnen organisaties (screening, informatiesystemen, inzet PMO etc) Deze driedeling is behulpzaam bij het identificeren van benodigde acties in een regio om te komen tot samenwerking in de keten. Indien deze drie actielagen zijn ingevuld neemt de kans op goede samenwerking in de keten toe en weten partijen elkaar beter te vinden. 40

41 Samenvattend beeld en aanpak proeftuingebieden De gehandicaptenzorg en justitie beginnen elkaar in de twee gebieden meer en meer te vinden, men ziet het nut en de noodzaak van de samenwerking. Operationele samenwerking bevindt zich in een pril stadium. Opvallend hierbij is dat de werelden, van zowel justitie als de gehandicaptenzorg, nog erg gescheiden zijn. De samenwerking op de specifieke doelgroep SGLVG loopt, maar de verbinding tussen justitie/pi s en de reguliere VG instellingen is minder. De situatie in de regio s Limburg en Noord-Holland/Haarlem is verschillend wat betreft de wijze waarop en de mate waarin samenwerking in de keten gebeurt. Opvallend is dat in beide regio s partijen bewust zijn van de problematiek en de nut & noodzaak voelen voor verdere verdieping van de samenwerking Kansrijk is de positie en de rol van de regionale Veiligheidshuizen. Het Veiligheidshuis biedt potentieel de ontmoetingsplek op bestuurlijk en operationeel niveau voor de samenwerking tussen zorg en justitie daar waar het gaat om cliënten met een LVB, en vooral die groepen die wij hebben aangeduid als zorgmijders. In samenspraak met beide regio s definitief besluiten dat zij de proeftuin regio s worden. Interventies spelen dan in op: Regio Limburg: Proeftuin uitvoeren op drie voorgestelde niveaus met accent op betrekken meer dan 1 GHZ aanbieder zodat ook de lichtere LVB-ers worden betrokken. Hierbij gebruikmakend van signaleringsinstrument UvA. Regio Noord Holland en Haarlem: Proeftuin uitvoeren op drie voorgestelde niveaus met accent op bestuurlijke verbinding en betrekken van GHZ aanbieders. Hierbij gebruikmakend van signaleringsinstrument UvA. Tevens de bestaande proeftuin Noord Holland ondersteunen & verbinden met andere initiatieven, zoals veiligheidshuis Haarlem. 41