Acta van de Generale Synode Amersfoort-Centrum 2005 van de Gereformeerde Kerken in Nederland Bijlage II - I Rapport Deputaten Vierde Gebod en Zondag

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Acta van de Generale Synode Amersfoort-Centrum 2005 van de Gereformeerde Kerken in Nederland Bijlage II - I Rapport Deputaten Vierde Gebod en Zondag"

Transcriptie

1 Acta van de Generale Synode Amersfoort-Centrum 2005 van de Gereformeerde Kerken in Nederland Bijlage II - I Rapport Deputaten Vierde Gebod en Zondag

2 Het auteursrecht van deze tekst berust hetzij bij de auteur, hetzij bij de Gereformeerde Kerken in Nederland. Voor alle zaken het auteursrecht betreffend kan contact opgenomen worden met het deputaatschap Generaal-synodale publicaties via: Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in wat voor vorm of op wat voor manier dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de rechthebbende, behoudens de uitzonderingen bij de wet gesteld. 2 ACTA GENERALE SYNODE AMERSFOORT-CENTRUM 2005

3 INHOUDSOPGAVE Inleiding Opdracht 0.2 Deputaten 0.3 Taakopvatting 0.4 Reacties van kerken en kerkleden 0.5 Leeswijzer Hoofdstuk 1 Concepten: onderwijs, handreiking en besluittekst Onderwijs 1.2 Toelichting 1.3 Praktisch-ethische handreiking 1.4 Voorstel tot besluit aan de generale synode te Amersfoort 2005 Deel I: Bijbels-theologisch 16 Hoofdstuk 2 Genesis 1-2: Gods werken en rusten Genesis 2:1-3: Gods voltooide werk 2.2 Is de sabbat een scheppingsinstelling? 2.3 De zevende dag 2.4 Conclusies Hoofdstuk 3 Genesis-Exodus: van schepping naar uittocht Na het paradijs: een rusteloze tijd 3.2 Exodus 16: wennen aan de rustdag 3.3 Exodus 20:8-11: het vierde gebod Hoofdstuk 4 Exodus-Leviticus: rust bij Gods heilig huis Rust rond de bouw van de tabernakel 4.2 Eredienst in de tent der samenkomst 4.3 De feestweken 4.4 De sabbatsjaren Hoofdstuk 5 Deuteronomium: gekomen tot de rust Mijn rustplaats 5.2 Deuteronomium 5:12-15: het motief van de bevrijding 5.3 Rust in het beloofde land Hoofdstuk 6 Profetische kritiek: de rust verspeeld Gods afkeer van lege vormen 6.2 Gods protest tegen actieve ontheiliging 6.3 Gods beloften voor de toekomst 6.4 Perspectief op de eredienst Hoofdstuk 7 Het Oude Testament: hoofdlijnen De schepping en de zevende dag 7.2 De contouren van de zevende dag als sabbat 7.3 Sabbat en eredienst 7.4 Profetie over de sabbat Hoofdstuk 8 Evangeliën: Christus en de sabbat Christus dienst 8.2 Christus woorden 8.3 Christus wonderen 8.4 Christus opstanding 8.5 Samenvatting GEREFORMEERDE KERKEN IN NEDERLAND 3

4 Hoofdstuk 9 Apostelen: samenkomst op de eerste dag van de week Handelingen: de sabbat en de eerste dag van de week 9.2 Apostolische brieven: vrijheid in Christus 9.3 Hebreeën: sabbatsrust voor het volk van God 9.4 Openbaring: de Heer-lijke dag 9.5 Samenvatting Hoofdstuk 10 Hoofdlijnen van het Nieuwe Testament Jezus, de rabbijnen en het vierde gebod 10.2 Paulus, het judaïsme en de sabbat 10.3 Het Nieuwe Testament zonder vierde gebod? 10.4 De morele en ceremoniële wet 10.5 Zondag: opdracht of geloofskeuze? 10.6 De zondag, een heilige dag? Deel II: Ethiek inzake het vierde gebod en de zondag 50 Inleiding: de Schrift en de ethiek Hoofdstuk 11: De geboden en het Nieuwe verbond De Tien geboden als geheel 11.2 De geldigheid van de Tien geboden 11.3 Het eerste, grote gebod van de liefde 11.4 De geboden van Jezus 11.5 Het gebod tot heilig leven 11.6 Het voorlopige, blijvende én nieuwe Hoofdstuk 12: Het koninkrijk, de vrijheid en het beeld van Christus Het koninkrijk en de rust 12.2 De wet en de vrijheid 12.3 Arbeid, rust en vreemdelingschap 12.4 Het beeld van Christus Hoofdstuk 13: De gemeente en de zondag De gemeente kiest de zondag 13.2 Zondag 38 en het gebod 13.3 De gemeente als volk van God 13.4 Is de rustdag ook voor ongelovigen? 13.5 Balans Deel III: Geschiedenis, wetgeving en terugblik 67 Hoofdstuk 14: Houtskoolschets I De geschiedenis van zondagsviering in de Oude kerk De eerste tot en met de derde eeuw 14.2 De vierde eeuw 14.3 De Middeleeuwen 14.4 Conclusie Hoofdstuk 15: Houtskoolschets II De Reformatie van de 16e tot de 17e eeuw Johannes Calvijn 15.2 Heidelbergse Catechismus (1563) 15.3 Heinrich Bullinger en de 2e Helvetische Confessie (1566) 15.4 De nationale synode te Dordrecht De Westminster Confessie (1649) 15.6 Conclusie 4 ACTA GENERALE SYNODE AMERSFOORT-CENTRUM 2005

5 Hoofdstuk 16: Houtskoolschets III Kerkelijke besluiten uit de 19e en 20e eeuw De Afgescheiden kerken 16.2 De synode van De synode te Hoogeveen Balans Hoofdstuk 17: Overzicht van wetgeving in Nederland De Arbeidswet 17.2 Arbeidstijdenwet (ATW) 17.3 Het initiatiefwetje Bussenmakers - Van Dijke 17.4 Europese richtlijn 17.5 Zondagswet 17.6 Winkeltijdenwet 17.7 CAO s en arbeidsvoorwaardenregelingen 17.8 Gewetensbezwaar 17.9 Beoordeling Zondag en gereformeerden Hoofdstuk 18: Van Leusden via Zuidhorn naar Amersfoort Inleiding 18.2 Werkwijze 18.3 Onjuiste beeldvorming 18.4 Leusden De categorie kerkelijke uitspraken 18.6 Zuidhorn De twee meningen 18.8 Conclusie Bijlage 1: Ontvangen brieven van kerken en kerkleden 97 Bijlage 2: Voorlichting in de kerkelijke pers 99 Literatuurlijst 109 GEREFORMEERDE KERKEN IN NEDERLAND 5

6 INLEIDING 0.1 Opdracht De generale synode te Zuidhorn nam de volgende besluiten (Acta, art. 13): Besluit 1: aan de verzoeken (waarvan dat van de Particuliere Synode Holland Zuid in de weg van art. 30 KO is voorbereid) te voldoen door een deputaatschap Vierde gebod en zondag in te stellen en deputaten op te dragen de kerken te dienen met een handreiking waarin een positieve standpuntbepaling geboden wordt inzake het ethisch handelen als gelovigen en kerken in de 21 e eeuw met betrekking tot het vieren van de zondag als dag van de Here in het licht van het vierde gebod. Gronden: 1. terecht wordt erop gewezen dat de uitspraken van de Generale Synode Leusden - die in het kader van een appèlzaak geen zelfstandige leeruitspraken zijn - hebben geleid tot een onjuiste beeldvorming in de kerken als zou de waarde van trouw zijn aan Gods wil in het vierde gebod en het belang van verantwoord invulling geven aan de zondag door de synode gerelativeerd zijn; 2. eeuwen geleden leerde de christelijke kerk onder Gods voorzienigheid de zondag als een volledige rustdag waarderen en vieren. De waarde van dit kostbare geschenk wordt steeds minder onderkend, nu de overheid en de samenleving in Nederland - in tegenstelling tot voorgaande eeuwen - hun christelijk stempel verloren hebben. Daarmee is de vanzelfsprekendheid van de zondag als rustdag onder druk komen te staan. Ook onder christenen is in toenemende mate afkalving van de zondagsrust waarneembaar, waarbij ook de hartelijke motivatie en de royale ruimte voor de kerkdiensten in het gedrang komen. Daarom is het hoog tijd en van groot belang dat de kerken hun overtuiging op dit punt hernieuwen en verder ontwikkelen om bij het licht van Gods Woord en zoekend naar de bedoeling van Gods Geest in te spelen op genoemde en toekomstige ontwikkelingen en daarin de gelovigen bij te staan; 3. enerzijds heeft na de Nationale Synode van Dordrecht geen enkele generale synode meer leerstellige uitspraken gedaan met betrekking de kwestie van sabbat en zondag; anderzijds is de bezinning op dit onderwerp binnen de kerken niet stil blijven staan; het is goed te onderzoeken, of er in de veelheid van materiaal elementen zijn waarover wel kerkelijke overeenstemming te verkrijgen valt; 4. juist nu bepaalde eeuwenoude meningsverschillen over de leer inzake het vierde gebod en de zondag (nog) niet blijken te kunnen worden weggenomen, is het goed dat de kerken niet blijven staan bij deze constatering; het zal de bezinning op en de kracht van het christelijk leven in de kerken ten goede komen, wanneer de kerken niet-opgeloste dilemma s te boven komen en samenwerken bij het ontwikkelen, formuleren en uitdragen van een positieve schriftuurlijke handreiking inzake de zondagsrust in de 21 e eeuw in het licht van het vierde gebod. Besluit 2: aan het deputaatschap de volgende instructie mee te geven: a. onderzoek te doen met het oog op eigentijdse vragen rond de zondag als rustdag in een kerkelijke, politieke en maatschappelijke context; b. een bijbels-theologische bezinning te verrichten op een christelijke levensstijl in verband met vieren en rusten; c. de kerken te dienen bij het onderling gesprek op dit punt; d. rapport uit te brengen van zijn werkzaamheden aan de volgende synode en dit rapport een half jaar van tevoren aan de kerken toe te zenden. 0.2 Deputaten Als primi deputaten werden benoemd: dr. E.A. de Boer, ds. P.L. Voorberg, ds. K. de Vries en br. J. Westert. Als secundi deputaten: ds. A. van Houdt en ds. M. van Veelen. In de eerste vergadering werden De Boer tot voorzitter, De Vries tot secretaris en Westert tot penningmeester gekozen. Er was geen dringende noodzaak de secundi op te roepen. a. Deputaten hebben veel thuis gestudeerd en over het resultaat via gecorrespondeerd. Ook is een tiental keren vergaderd om de tekst van het rapport vast te stellen. b. In De Reformatie zijn een paar artikelen van de hand van J. Westert verschenen, bijv. over een enquête over zondagsbesteding. In de regionale kerkbodes verscheen een serie van de hand van P.L. Voorberg, waarin getracht is uitleg te geven over de besluiten van de synode te Zuidhorn (deze is als bijlage 2 bij het rapport opgenomen). 6 ACTA GENERALE SYNODE AMERSFOORT-CENTRUM 2005

7 c. Op uitnodiging van kerkenraden is door deputaten op een aantal gemeentevergaderingen in het land voorlichting over het thema vierde gebod en zondag en hun werk aan het rapport gegeven. d. Een aantal kerken en kerkleden heeft schriftelijk vragen en/of materiaal aan deputaten voorgelegd, daartoe aangemoedigd door de artikelenserie in de kerkbodes. In 4 van dit inleidend hoofdstuk wordt verslag van de hoofdlijnen uit dit materiaal gedaan (een lijst van afzenders vindt u in bijlage 1). Toch behoorde het niet tot de taak van deputaten om als postbus van materiaal te fungeren of tot schriftelijke beantwoording van vragen over te gaan. In het rapport als zodanig wordt dan ook niet aangegeven op welke wijze zij zulk materiaal verwerkt hebben. Wel hebben deze stukken, samen met de indrukken van de gemeentevergaderingen, wel geholpen de gedachtevorming in de kerken na Zuidhorn te peilen en, naar wij hopen, adequaat te schrijven. Zr. M.J.A. Zwikstra-de Weger te Zwijndrecht was bereid ons op dit punt secretarieel te ondersteunen. Bovendien heeft zij het rapport nog aan een laatste correctie onderworpen. Deputaten zijn haar daarvoor erkentelijk. Wij zijn de Here bijzonder dankbaar dat Hij ons een uitstekende samenwerking gaf en dat we, ondanks verschillen in benadering, tot een volledig eensgezind rapport hebben mogen komen. Wij staan samen voor het rapport dat wij hiermee aan de kerken en de vergadering te Amersfoort 2005 aanbieden. 0.3 Taakopvatting De spits van de opdracht vinden we in het 1 e besluit: een handreiking waarin een positieve standpuntbepaling geboden wordt inzake het ethisch handelen als gelovigen en kerken in de 21 e eeuw met betrekking tot het vieren van de zondag als dag van de Here in het licht van het vierde gebod. Het was de synode dus vooral te doen om een handreiking, gericht op levensstijl. De synode te Leusden 1999 heeft geen zelfstandige leeruitspraak over de zondag in het licht van het vierde gebod kunnen doen, om de eenvoudige reden dat daar vanuit de kerken niet om was gevraagd. Leusden was geroepen een uitspraak te doen in een appèlzaak inzake een preek over Zondag 38 van een predikant (hoewel toen al de behoefte gevoeld werd er een positieve uitspraak over de zondag in het licht van het vierde gebod naast te stellen). De synode te Zuidhorn 2002 bevestigde het oordeel van Leusden tegenover bezwaarschriften en stelde het deputaatschap, dat nu rapporteert, in om - nu een eind aan de weg van revisie van Leusden was gekomen - als kerken een stap vooruit te zetten. In de opdracht aan deputaten staat primair dat zij a. een onderzoek doen naar de eigentijdse vragen en b. een bijbels-theologische bezinning verrichten op een christelijke levensstijl in verband met vieren en rusten (besluit 2). De spits van het eerste besluit, nl. een handreiking waarin een positieve standpuntbepaling geboden wordt inzake het ethisch handelen, doet verwachten dat deputaten vooral een praktisch-ethische handreiking zouden schrijven. Toch hebben we onze taak zo opgevat dat de bijbels-theologische bezinning in onze werkwijze voorrang krijgt. In grond 3 van besluit 1 is immers uitgesproken dat goed is te onderzoeken, of er in de veelheid van materiaal elementen zijn waarover wel kerkelijke overeenstemming te verkrijgen valt. Dit gaf ruimte aan onze opdracht om de geloofsleer op dit punt van de ethiek nader te onderzoeken om zo een fundament voor het praktisch-ethische deel te leggen. Deputaten hebben het als een prachtige kans gezien om - zonder complicaties van kerkrechtelijke procedures van appèl en revisie van besluiten van vorige vergaderingen, en zonder verschil van inzicht in die zaken - puur met de vragen van zondagviering en levensstijl te mogen bezig zijn. 0.4 Reacties van kerken en kerkleden Deputaten hebben in totaal 68 brieven ontvangen van kerken(raden) en van individuele gemeenteleden (zie bijlage 1). Over het algemeen is beantwoord aan en rechtstreeks ingegaan op de oproep om reactie in de artikelenserie die deputaten publiceerden in de (regionale) kerkbladen. Hier volgt een summiere weergave van de belangrijkste opmerkingen die de briefschrijvers maakten. GEREFORMEERDE KERKEN IN NEDERLAND 7

8 Uit de meeste brieven spreekt grote zorg over de ontwikkelingen in onze kerken rondom de zondag en de heiliging van die dag. De synode-uitspraak betreffende de rustdag heeft veel verwarring teweeggebracht en zou op zijn minst voor tweeërlei uitleg vatbaar zijn. Zelfs wordt de synode in haar beleid ten aanzien van de zondag verweten het gereformeerde spoor te hebben verlaten. Dat er altijd twee meningen bestaan hebben, was bij de meesten onbekend en is voor velen ook onbegrijpelijk en onacceptabel. Geconcludeerd wordt dan dat de bijbelse leer op deze manier verwordt tot een menselijke instelling. Deputaten kunnen zich echter niet aan de indruk onttrekken dat de kritiek vaak voortkomt uit een niet - of een niet goed - begrijpen van wat de synode in haar uitspraak heeft willen uitdrukken. Veel briefschrijvers hebben zich ingespannen om - soms uitvoerig en diepgaand - studie te maken van het onderwerp sabbat en zondag, waarbij ze vaak melden dat het op zich al heel verrijkend was hiermee bezig te zijn. Naar voren komt in hun schrijven steeds weer dat de sabbat is ingesteld bij de schepping en als een universele Goddelijke ordinantie gezien dient te worden. Tegelijk wordt de rustdag bezien vanuit de bevrijding en verlossing. Het rustgebod is dus gebaseerd op Gods Woord. Christus is Heer van de sabbat. Hij vervulde de wet, aan het schaduwachtige van de ceremoniën kwam een eind; al wordt dit genoemd, toch is niet altijd duidelijk wat het betekent. Het is een onbetwist gegeven dat sinds de opstanding van Christus de eerste dag van de week rustdag wordt. Geconstateerd wordt dat het onderhouden van de rustdag in het Nieuwe Testament niet expliciet naar voren komt. Dat is ook niet nodig, het gebod om te rusten is immers nergens herroepen. De apostelen baseerden zich op de oudtestamentische gegevens. Het rustgebod houdt volgens sommigen een werkverbod in. Op de rustdag mogen we ons dagelijks werk met alle beslommeringen van dien laten rusten en tegelijk uitzien naar de eeuwige rust. De zondag, de rustdag is een geschenk van de Here aan zijn volk. De mens heeft die dag nodig om zich te kunnen richten op de dienst aan de Here. In een aantal brieven wordt nadrukkelijk verzocht om het deputatenrapport te onderbouwen met goede bijbelse argumenten. Deputaten spreken hierbij hun oprechte dank uit aan allen die de moeite genomen hebben hun mening op papier te zetten en aan hen door te geven. 0.5 Leeswijzer Deel I van ons rapport bevat een bijbels-theologische beschrijving van het vierde gebod, de sabbat en de opkomst van de zondag. We hebben gekozen voor een uitvoerige studie van de Bijbel, omdat we bij het licht van Gods Woord nader inzicht in de fundering van de zondag verwachten. Over de opzet van deel I nog het volgende. We hebben gekozen voor korte hoofdstukken, die ook dienst kunnen doen als bijbelstudies om - persoonlijk of in groepsverband - de Schrift te lezen en zo in stappen het bijbelse materiaal door te nemen. We hebben geprobeerd de bandbreedte van exegese, zoals die voorkomt in zowel de gereformeerde als presbyteriaanse traditie, te laten zien. Daarbij laten we zien wat uit bepaalde teksten minimaal geconcludeerd mag worden en wat sommigen er maximaal in lezen. We hebben steeds ook onze eigen keuze van uitleg genoteerd. In kleine letters is soms verantwoording gedaan van een meer technisch-exegetische of historische kwestie. Daarin wordt bijv. ingegaan op de betekenis van Hebreeuwse of Griekse woorden of worden achtergronden van exegetische discussie verhelderd. Wie dat wil, kan deze passages bij het lezen rustig overslaan zonder iets van de hoofdlijn te missen. In deel II geven deputaten - op grond van het voorafgaande bijbels-theologische gedeelte - een aanzet tot een ethiek van de zondag. Dit tegen de achtergrond van het vierde gebod en in het licht van de opstanding van Christus. In de ethiek van arbeid, rust en zondagsviering was weinig materiaal voorhanden om op terug te vallen en moesten dus nieuwe wegen gezocht worden. De hoofdstukken van dit tweede deel moeten in samenhang met elkaar gelezen worden. Deel III begint bij een houtskoolschets van de kerkgeschiedenis. We zoeken een antwoord op vragen als: hoe is de vroege kerk met de sabbat omgegaan en wanneer is de zondag in de kerk als eerste dag van de week gevierd? Wanneer is de verbinding tussen de zondag van de christelijke kerk en het vierde gebod gelegd? Zijn er verschillen in fundering van de zondag en van de rust te vinden bij de reformatoren? Het was (natuurlijk) ondenkbaar een volledig overzicht van de geschiedenis te schrijven. Daarom, ondanks enige uitvoerigheid, spreken we van een houtskoolschets. We richten ons op de vraag of Leusden 1999 terecht verschil van mening stelde ten aanzien van de zeer 8 ACTA GENERALE SYNODE AMERSFOORT-CENTRUM 2005

9 toegespitste vraag of uit de Schrift dwingend kan worden aangetoond dat er voor de nieuwtestamentische kerk een rechtstreeks gebod van God is de zondag als rustdag te vieren (hoofdstuk 14). Vervolgens biedt dit deel een overzicht van de wetgeving in Nederland in de 20 e en 21 e eeuw op het punt van arbeidsrecht en zondagsrust (hoofdstuk 15). Daarbij viel het ons op dat in de wetsartikelen nog altijd van de zondag als dag van collectieve rust gesproken wordt. Maar de zondag geldt niet meer als dag van de Here. Welke ruimte is er in gesprek met de werkgever om, eventueel met een beroep op de wet, zondagsarbeid te weigeren? Op dit type vragen wordt een antwoord gezocht. Het rapport besluit met een terugblik op besluitvorming tijdens de synoden van Leusden 1999 en Zuidhorn (hoofdstuk 16). Deze synoden moesten uitspraken over appèl en revisie doen. Nu de kerkrechtelijke aspecten beslist zijn, is het misschien mogelijk op die uitspraken terug te zien en te ontdekken hoeveel positief materiaal er ten aanzien van de zondagsheiliging in besloten ligt. GEREFORMEERDE KERKEN IN NEDERLAND 9

10 1 ONDERWIJS, HANDREIKING EN CONCEPT BESLUITTEKST 1.1 Onderwijs Zondag, Heerlijke dag Onderwijs en getuigenis CHRISTUS, HEER OOK OVER DE SABBAT Wij geloven dat Jezus Christus Heer over de sabbat is (Mat. 12:8) en dat in Hem de vervulling van de oudtestamentische rustdag gevonden wordt. Hij nodigt vermoeide en belaste mensen uit tot Hem te komen en rust te vinden voor hun zielen (Mat. 11:28-30). In de persoon van Christus zien we de volle werkelijkheid van het vierde gebod. Hij is onze sabbat. Hij toont zich als Eigenaar van Gods volk en laat in daden van ontferming en genezing Gods wil ten aanzien van de sabbat zien. Christus verwoordt Gods scheppingsbedoeling met de rustdag wanneer Hij zegt: De sabbat is gemaakt om de mens (Mar. 2:27). De rustdag is bedoeld om de mens rust te doen vinden in de Schepper en om de verlossing van zonde en slavernij te vieren (Ex. 20:8-11; Deut. 5:12-15). Jezus ging de weg van Gods volk door op sabbat de samenkomst in de synagoge te bezoeken. Hij is de Heer van zijn kerk, die ons in één lichaam samenbrengt. De liefde tot God, als het hoogste gebod, krijgt gestalte in de samenkomst van Gods volk in zijn aanwezigheid. De liefde tot de naaste komt tot uitdrukking in de wil om als gemeente, die het lichaam van Christus mag heten, samen te komen. ZONDAG, DAG VAN DE KERK Nadat Jezus, de mensenzoon, het offer van zijn leven gebracht had, rustte zijn lichaam op de sabbat in het graf. Op de eerste dag van de week is Jezus Christus uit de dood opgestaan en verschenen aan de vrouwen en de leerlingen (Mat. 28; Mar. 16; Luc. 24; Joh ). Ook op de eerste dag van de week, de Pinksterdag, blies Hij zijn gemeente nieuw leven en geloof in door de uitstorting van zijn Geest. De christelijke kerk is de Paasdag als dag van de Heer (Op. 1:10) gaan vieren door samen te komen om het Woord te horen en het brood te breken (Hand. 20:7v), tot God te bidden en de gemeenschap gestalte te geven (1 Kor. 16:1-2). De eredienst van de gemeente aan God blijft gaande in deze wereld, terwijl zij uitziet naar de dag waarop haar Heer terugkomt. Het gebod van de liefde tot elkaar, gegeven door de Heer, spoort ons aan de samenkomst van de gemeente niet te verzuimen, maar elkaar aan te vuren in het licht van de dag van Christus terugkomst (Hebr. 10:25). Echte sabbatsrust wordt hier al in geloof geproefd, maar pas volkomen in de nieuwe wereld genoten (Heb. 4:9-10; Op. 14:13). RUSTEN EN VIEREN De Gereformeerde Kerken (vrijgemaakt) in Nederland hebben de vrije zondag, zoals die onder Gods voorzienigheid in Europa tot ons is gekomen, steeds met dank aan God aanvaard. Zo is het vierde gebod in de gereformeerde traditie toegepast. Nu op zondag door de wetgever meer ruimte wordt geboden om te werken en die dag daardoor als dag van de Heer minder beschermd wordt, willen wij publiek en eensgezind, met woord en daad, getuigen: - van de Schepper die het ritme van werken en rusten aan de mensen gegeven heeft, en - van de Verlosser die ons vrijkocht uit de macht van de zonde en ons in zijn gemeente tot het heil roept (Zondag 38). We willen de zondag tot eer van de opgestane Heiland en als dag van de christelijke gemeente hooghouden. Wij verlangen ernaar de viering van de zondag zo vorm te geven, dat die een aantrekkelijk beeld vertoont van rust bij God en gemeenschap bij elkaar. Ons gebed is dat dit voorbeeld onze naaste tot Christus nodigt. God wil zijn schepselen tot rust brengen en zijn schepselen op adem laten komen (Ex. 23:12). Hij wil hen bevrijden uit de kramp van het werken onder de vloek. Daartoe geeft Hij zijn volk de rustdag. We weten ons als christelijk kerk geroepen dit geschenk in dank te aanvaarden en optimaal tot Gods eer 10 ACTA GENERALE SYNODE AMERSFOORT-CENTRUM 2005

11 te gebruiken. Daarom sporen we elkaar aan die dag zoveel mogelijk vrij te houden van beroepsarbeid en activiteiten die ons afhouden van de eredienst voor de Here en de ontmoeting als gemeente. De gemeente verplicht zich ertoe zoveel mogelijk rekening te houden met hen die in hun beroep op zondag moeten werken. Het vierde gebod komt tot zijn recht wanneer Gods volk van de dag van de Heer geniet door afstand te nemen van zijn gewone bezigheden (Jes. 58:13). In het dagelijks werk, in onze vrije tijd en op de zondag willen we getuigen van Christus zijn door zelf rust te vinden in Hem. 1.2 Toelichting Tot zover het voorgestelde onderwijs. Daarbij geven we een paar opmerkingen ter toelichting Het doel dat deputaten met bovenstaande tekst hebben, is: het schriftuurlijk onderwijs zoals wij dat op dit moment verstaan, in een korte tekst neerleggen. Hiermee dienen we bijv. het catechetisch onderwijs aan de jeugd, maar ook de bezinning op de zondag als dag van onze God en Heer. De tekst kan echter ook gebruikt worden om onze naaste te laten zien hoe de Gereformeerde Kerken de materie van het vierde gebod en de zondag opvatten en ons op het getuigend gesprek voor te bereiden Welke kerkelijke status heeft zo n getuigenis en onderwijs? Niet die van belijdenistekst, een soort vierde formulier van eenheid. Om tot nieuw belijden op dit punt te komen is een in veel opzichten bredere voorbereiding nodig (a. door de kerken geconstateerde noodzaak, b. de raadpleging van zusterkerken enz.). Wil men onze tekst ergens mee vergelijken, dan denken wij aan de liturgische formulieren. Dat zijn onderwijzende (en liturgische) teksten die onder woorden brengen wat de kerken op een bepaald punt (doop, avondmaal, ambten, huwelijk) uit Gods Woord aflezen. De formulieren zijn schriftelijk vastgelegd onderwijs. De belijdenissen spreken zich op de genoemde punten ook uit. De formulieren geven een uitwerking (behalve in het geval van het huwelijk). Bij vierde gebod en de zondag is van een ethisch thema, in onze tekst is van een onderwijzende uitwerking sprake, en wel van Zondag 38 van de Catechismus. De vergelijking met de formulieren strekt niet verder, want bovenstaande tekst is niet voor de liturgie bedoeld. Ter illustratie wijzen wij erop dat een van de zusterkerken, de Reformed Presbyterian Church of Ireland, een aantal Testimonies (getuigenissen) op leerstellig, ethisch, maatschappelijk en liturgisch vlak heeft (doctrinal en practical). Daarin wordt a. op een concreet moment, b. over één speciaal thema en c. in bijzondere omstandigheden een getuigenis afgelegd op grond van de Schrift. Zo treedt de kerk eenstemmig en onderwijzend naar buiten. In het geval van de RCPI bijv. op het punt van de doodstraf, eredienst, het gezin, oecumene, communisme, zending en evangelisatie. 1 Dit voorbeeld wil slechts een mogelijkheid duidelijk maken hoe het onderwijs in de leer van de Gereformeerde Kerken in Nederland vorm gegeven kan worden Naar onze overtuiging heeft een dergelijk getuigenis een duidelijk nut. Er is sprake van: een concreet moment, nl. de tijd waarin de kerken in de generale synoden te Leusden 1999 en te Zuidhorn 2002 de appèl- en revisiekwestie in dezen afgehandeld hebben en waarin een deputaatschap is ingesteld, omdat de verwarring in de kerken op het punt van vierde gebod en zondag niet was weggenomen. Met de instelling van het deputaatschap was de weg vrij voor een positieve studie, zonder de kerkrechtelijke complicaties van de eerdere behandeling. Nu deputaten hun werk aan de kerken, die in de synode te Amersfoort bijeen zullen komen, presenteren, is er mogelijk een moment om het onderwijs van de Schrift op bovenstaande wijze op een rij te zetten Er is sprake van één speciaal, afgebakend thema, nl. de uitleg van het vierde gebod in het licht van het Nieuwe Testament in Jezus Christus en de viering van de zondag door de kerk van het Nieuwe verbond in de concrete omstandigheden van de 21 e eeuw in Nederland Er is ook sprake van bijzondere omstandigheden, nl. 1. het elimineren van verwijzing naar Gods geboden in de wetgeving, 2. de complicering van de economie en veelheid aan functies en 1 Testimony of the Reformed Presbyterian Church of Ireland. Doctrinal and Practical, ed. Reformed Presbyterian Synod (Belfast: Graham and Heslip, 1966). GEREFORMEERDE KERKEN IN NEDERLAND 11

12 beroepen, 3. de geconstateerde vervlakking van christelijk leven, ook op het punt van zondagviering, en 4. de werkdruk en prestatiedrang waaronder jonge en volwassen mensen gebukt of in meegaan. Daarom is het nodig dat de kerken in volle breedte nadenken over de vragen rond zondagsrust en viering Wat de opzet van bovenstaand onderwijs betreft, is nog op te merken: deputaten hebben gekozen voor een opzet vanuit Christus. Deze christologische concentratie wil niet het vierde gebod verdringen, maar juist in het licht van Gods openbaring in Christus beter doen verstaan. 1.3 Praktische handreiking Bij de instelling van het deputaatschap vierde gebod - zondag omschreef de synode de taak als volgt: de kerken te dienen met een handreiking waarin een positieve standpuntbepaling geboden wordt inzake het ethisch handelen als gelovigen en kerken in de 21 e eeuw met betrekking tot het vieren van de zondag als dag van de Here in het licht van het vierde gebod. Om het rapport concrete handvatten te geven zetten we de praktische handreiking vooraan. We verwoorden die handreiking kort en puntsgewijs. Loesje De zakenman komt terug van vakantie. Nu aan het werk!, zegt hij, haalt zijn laptop uit z n rugzak en stopt die in z n aktetas In een samenleving met mobiele telefoon, laptop, files, tv, internet en worden veel mensen opgejaagd. Werktijd en vrije tijd vervloeien, ondanks de korte arbeidsweek. Hoog tijd om opnieuw in de leer te gaan bij de Schepper die werk- en rusttijd maakte. Christus is Heer van vrijgekochte slaven én van de rustdag Leven en werken zijn nog altijd aan de vloek van de zondeval onderworpen (Gen. 3:15-19). Werken is, ook in een hoogontwikkelde economie en samenleving, voor velen zwoegen (Pr. 1:3). Onderwijs en opleiding leggen een grote druk op jonge en oudere mensen. Daarom is het zo heilzaam dat de Schepper in het ritme van de week een rustdag gegeven heeft (Gen. 2:2-3; Ex. 20:8-11; 23:12). Naar Gods voorbeeld en gebod mogen we tot rust komen, leren genieten en terugkijken op het gedane werk. Zo wordt God geëerd als degene die alle werk volbrengt. Niet aan onze prestatie, maar aan zijn zegen is alles gelegen Eerst komt het rusten (neerleggen van werk), daarna het vieren. God heeft zijn scheppend werk volmaakt en legde zo het fundament onder de sabbat. Jezus Christus heeft het werk van verlossing volbracht en legde zo het fundament onder de zondag. Hij schept tijd om tot rust te komen in zijn nabijheid. Zijn geboden, ook om te rusten, zijn niet zwaar (1 Joh. 5:3; Mat. 11:30). Zo leren we verlangen naar de volkomen rust (Heb. 4) De HERE heeft de rust op zijn dag ook geboden om het personeel, de dieren en het land in de rust te laten delen. Die rust heeft ook betekenis voor het Nederlandse volk, de samenleving en economie. Recreatie dient de herschepping. In woord en daad zal de kerk getuigen van de rust bij de Schepper, Verlosser en Vernieuwer van al wat leeft Door te rusten laten we zien dat we beseffen verlost te zijn van slavernij, ook van de eigen zonden, prestaties en de economische wetten. Door de zondag te vieren geven we uitdrukking aan de erkenning van Christus als Heer, ook over de rustdag (Mar. 2:28). Als Hij zegt Maakt u dan niet bezorgd tegen de dag van morgen, geldt dat des te meer op zondag (Mat. 6:34). Op de rustdag leren we genieten van zijn zorg, zoals Israël in de gave van het manna leerde Ook al kent het Oude Testament weinig directe voorschriften voor de vormgeving van de eredienst op de sabbat, toch krijgt het vieren profiel. Bijvoorbeeld in de aanwezigheid van de tent van de samenkomst en de offers, in de heilige samenkomsten van het volk en later in de synagoge. Jezus ging naar zijn gewoonte op sabbat naar de synagoge (Luc. 4:16). In het Nieuwe Testament 12 ACTA GENERALE SYNODE AMERSFOORT-CENTRUM 2005

13 verschijnt Christus na zijn opstanding aan leerlingen en vrouwen. Zij komen samen op de eerste dag van de week (Joh. 20; Hand. 20), die door de gemeente de dag van de Heer genoemd wordt (Op. 1:10) Christus roept ons tot zijn gemeente, die zijn lichaam is. De gemeente bestaat niet uit individuen, maar is het lichaam van Christus, door de kracht van de Geest samengesteld uit vele leden (lichaamsdelen). Wanneer de Verlosser ons tot zijn gemeente roept, is er geen plaats meer voor individualisme Kerkelijke afspraak naar het voorbeeld van de oudchristelijke kerk is dat de gemeente op zondag twee maal in eredienst samenkomt (Kerkorde, artikel 65). De kerkenraad houdt die afspraak in ere door de gemeente samen te roepen. In de samenkomst presenteert de gemeente zich als het lichaam dat zich in Christus dienst stelt. In de eredienst stelt zij zich als volk voor haar God om er ernst mee te maken tot Gods rust in te gaan (Heb. 4). We hebben ook de tweede kerkdienst nodig om de zondag als een geheel te genieten. Als afwezigheid in de middag- (of avond)dienst toeneemt, moet de gemeente worden onderwezen en gemotiveerd om deel te nemen Het is nodig in het onderwijs aan de jeugd, in huis en catechisatie, de samenhang te leren van: a. Gods gebod en gewillige naleving ervan, b. de gemeente die samenkomt en zelf een levend lid daarvan zijn, c. beroepskeuze en persoonlijke verantwoordelijkheid. We hebben de verkondiging van het Woord en de gemeenschap der heiligen nodig om een christelijke stijl van leven te ontwikkelen Wanneer onder druk van economie en maatschappij zondagsarbeid toeneemt, is het goed dat de gemeente om hen die beroepshalve moeten werken, heen gaat staan. Dit kan door gebed en persoonlijke aandacht voor elkaar. In het tijdstip van eredienst wordt zoveel mogelijk met hen rekening gehouden Gevaar van regelmatige zondagsarbeid is dat je aan het ritme van de zondagsrust ontwend raakt, dat je geen kracht vindt om zo mogelijk aan één eredienst deel te nemen en dat je jezelf van het gemeenteleven isoleert. Dan is een biddend leven extra nodig om toewijding aan de Heer van het leven en van zijn gemeente te ontvangen Zondagsarbeid die aanvaard wordt vanwege meerdere verdienste, is verwerpelijk, zoals ook alle geldzucht (1 Tim. 6:9). Niemand kan twee heren dienen. Gij kunt niet God dienen én Mammon, zegt Jezus, onze Heer (Mat. 6:24) De wet van de HERE is richtsnoer van dankbaarheid voor de verlossing in Christus. Het vierde gebod helpt ons - in werken en rusten - de heiliging van heel ons leven te ontvangen. De Heilige Geest vervult de gemeente als een tempel. Daar ontvangen zondaars kracht om al de dagen van de week tot Gods eer te leven Christus bevrijdde de sabbat van menselijke wetten die een last op de rustdag legden. Het ontwikkelen van een patroon van zondagsheiliging vraagt creativiteit: om te ontdekken wat het goede, het welgevallige en volkomene voor God is (Rom. 12:2). Het vraagt om liefde om elkaar daarin tot een hand en een voet te zijn In het beoordelen van en spreken over elkaar is het goed een levensstijl van barmhartigheid te gebruiken. Niet de uiterlijke kenmerken van zondagsarbeid zijn richtinggevend. Het gaat om het beoordelen van de motieven, waaronder de afwegingen van zondagsarbeid zijn gemaakt. Ook in dit kader zijn de woorden van de Here Jezus heilzaam: indien gij geweten hadt wat het wil zeggen: barmhartigheid wil Ik en geen offerande, dan zoudt gij geen onschuldigen hebben veroordeeld, want de zoon des mensen is Heer over de sabbat (Mat. 12:7-8) Onze huizen hebben de steun nodig van huisregels om rust en vrede op de dag van de Heer te vinden. Huisregels zijn afspraken tussen volwassenen, waarin duidelijkheid geboden wordt over de kerkgang, het gebruik van media (computer, internet, tv, muziek), de mate van reizen op zondag etc. De ruimte die de Geest in onze harten wil maken, mag niet verdrongen worden. Tegelijk geeft God de GEREFORMEERDE KERKEN IN NEDERLAND 13

14 rustdag om te genieten van vrije tijd, ontspanning en recreatie. Huisregels zijn afspraken die aan de kinderen geleerd worden als persoonlijke vormgeving van zondagsrust. Zo kan de jongere generatie leren in verantwoordelijkheid tot vormgeving van de rust te komen. Het ook zou mooi zijn om met dergelijke huisregels tot gezamenlijke afspraken in de gemeente te komen. Om houvast aan elkaar te hebben Een aspect van zondagsviering is ook alle vertrouwen op onszelf en eigen werk af te leggen. Alleen Christus is bij machte ons te bevrijden van de slavernij van de vloek en van de macht van zonde. Bekering van dode werken is omkeer naar de levende God Een krachteloze en vreugdeloze zondagsviering hangt samen met kleingeloof dat haar kracht niet vindt in Christus als Heer. Daarentegen leidt een levend geloof in Christus, de levende, tot een bezielde en blijde viering van de dag van zijn opstanding Gerichtheid op het volbrachte werk van Christus en de vernieuwende kracht van de Geest betekent voor de rustdag: alles doen wat een feestelijke viering van de dag van de Heer dient en alles nalaten wat daaraan afbreuk doet De samenleving is vervreemd van de zondag als rustdag. De zondag als dag van de kerk speelt zich veelal binnen de grenzen van de gemeente en de huizen af. De gemeente van Jezus Christus zal wegen zoeken om contact te leggen met de naaste en hem of haar uit te nodigen iets van de werkelijke rust te proeven. 1.4 Voorstel tot besluit aan de generale synode te Amersfoort 2005 Besluit 1 De taakopvatting en werkwijze van deputaten goed te keuren, nl. het voorrang geven aan de opdrachten van de generale synode te Zuidhorn inzake a. onderzoek en b. bezinning, en dat zij zich inzake opdracht c., nl. de kerken te dienen bij het onderling gesprek op dit punt (Acta Zuidhorn , art. 13, besluit 2c), beperkt hebben tot het geven van voorlichting tijdens gemeentevergaderingen (op verzoek) en het in artikelen uitleggen van de besluitvorming van Zuidhorn (op eigen initiatief). Gronden 1.1 Het in de opdracht genoemde onderzoek op eigentijdse vragen (Acta Zuidhorn, art. 13, besluit 2a) en de bijbels-theologische bezinning op een christelijke levensstijl in verband met vieren en rusten (besluit 2b) kreeg de volle aandacht van deputaten. 1.2 Deputaten hebben het niet verstandig geacht zich op eigen gezag met een publicatie tot de kerken te wenden, maar gekozen voor presentatie in de weg van rapportage aan de kerken, zodat deze zich er in de generale synode te Amersfoort 2005 een oordeel over kunnen vormen. 1.3 Bij het besluit tot instelling van het deputaatschap is als grond genoemd dat het goed is te onderzoeken, of er in de veelheid van materiaal elementen zijn waarover wel kerkelijke overeenstemming te verkrijgen valt (Acta Zuidhorn , art. 13, besluit 1, grond 3). Ook is uitgesproken: het zal de bezinning op en de kracht van het christelijk leven in de kerken ten goede komen, wanneer de kerken niet-opgeloste dilemma s te boven komen en samenwerken bij het ontwikkelen, formuleren en uitdragen van een positieve schriftuurlijke handreiking inzake de zondagsrust in het licht van het vierde gebod (Acta Zuidhorn , art. 13, besluit 1, grond 4). Daartoe was grondige studie nodig. 1.4 Ook al is in de bespreking tijdens de synode te Zuidhorn opgemerkt dat deputaten niet in stilte studie gaan plegen (Acta Zuidhorn , ad art. 13), toch hebben zij gemeend naast op de kerken gerichte voorlichting over de besluitvorming te Zuidhorn - veel tijd te moeten steken in stille studie. Besluit 2 De onderwijzende tekst aan te nemen en aan de kerken te zenden met het verzoek de inhoud ervan een plaats te geven in het onderwijs van de gemeente en in het getuigenis aan naaste en samenleving ( 1). Gronden 14 ACTA GENERALE SYNODE AMERSFOORT-CENTRUM 2005

15 2.1 Er is sprake van een concreet moment, nl. de tijd waarin de kerken in de generale synoden te Leusden 1999 en te Zuidhorn 2002 de appèl- en revisiekwestie in dezen afgehandeld hebben en waarin een deputaatschap is ingesteld, omdat de onvrede en verwarring in de kerken op het punt van vierde gebod en zondag niet was weggenomen. Met de instelling van het deputaatschap was de weg vrij voor een positieve studie, zonder de kerkrechtelijke complicaties van de eerdere behandeling. Nu deputaten hun werk aan de kerken, die in de synode te Amersfoort bijeen zullen komen, presenteren, is er mogelijk een moment om het onderwijs van de Schrift op bovenstaande wijze op een rij te zetten. 2.2 Er is sprake van één speciaal, afgebakend thema, nl. de uitleg van het vierde gebod in het licht van het Nieuwe Testament in Jezus Christus en de viering van de zondag door de kerk van het Nieuwe verbond in de concrete omstandigheden van de 21 e eeuw in Nederland. 2.3 Er is sprake van bijzondere omstandigheden, nl. 1. het elimineren van verwijzing naar Gods geboden in de wetgeving, 2. de complicering van de economie en veelheid aan functies en beroepen, 3. de geconstateerde vervlakking van christelijk leven, ook op het punt van zondagsviering, en 4. de werkdruk en prestatiedrang waar jonge en volwassen mensen onder gebukt of in meegaan. 2.4 De vorm van een korte tekst is geschikt om de brede materie van vierde gebod, sabbat en zondag samen te vatten en toegankelijk te maken. 2.5 De onderwijzende tekst heeft niet het kerkelijk gezag van een belijdenis, maar is te vergelijken met de (liturgische) formulieren waarin de kerk het onderwijs van Gods Woord op een concreet punt van leer en/of leven samenvat. De vorm van formulier is immers schriftelijk neergelegd onderwijs, zoals dat in het verband van de kerken te geven is. 2.6 In het besluit tot instelling van het deputaatschap is gezegd dat het hoog tijd en van groot belang is dat de kerken hun overtuiging op dit punt hernieuwen en verder ontwikkelen om bij het licht van Gods Woord en zoekend naar de bedoeling van Gods Geest in te spelen op de genoemde en toekomstige ontwikkelingen en daarin de gelovigen bij te staan (Acta Zuidhorn , besluit 1, grond 2). Daartoe biedt het bovenstaande een aanzet. Besluit 3 De praktische handreiking ( 3) aan te nemen en aan de kerken te zenden met het verzoek de inhoud in bespreking te nemen om tot een hernieuwde overtuiging ten aanzien van de viering van de zondag en de plaats ervan in de christelijke levensstijl als geheel te komen. Gronden 3.1 De synode te Zuidhorn ( ) gaf expliciet de opdracht de kerken te dienen met een handreiking waarin een positieve standpuntbepaling geboden wordt inzake het ethisch handelen als gelovigen en kerken in de 21 e eeuw met betrekking tot het vieren van de zondag als dag van de Here in het licht van het vierde gebod. Besluit 4 De ingebrachte kritiek en aanvulling in het rapport te verwerken voor een herziene editie ter publicatie. Gronden 4.1 Ook al heeft het rapport enige verspreiding gekregen, toch blijft het zinvol dat de studie die aan de onderwijzende tekst ten grondslag ligt, zo volledig als mogelijk in boekvorm beschikbaar blijft. 4.2 De praktisch ethische handreiking, waarom door de synode te Zuidhorn gevraagd is, is in die vorm toegankelijk, voorzien van het fundament van bezinning dat eraan ten grondslag ligt. Besluit 5 Deputaten te dechargeren onder dank voor bewezen diensten. Grond 5.1 De opdracht die de synode te Zuidhorn gegeven had is uitgevoerd. 5.2 De opdracht tot heruitgave van het rapport kan onder toezicht van deputaten Voorbereiding Generale Synode (het voormalig moderamen) in samenwerking met deputaten Generaal Synodale Publicaties plaatsvinden. GEREFORMEERDE KERKEN IN NEDERLAND 15

16 DEEL I BIJBELS-THEOLOGISCHE BESCHRIJVING Onze studie naar de relatie tussen het 4 e gebod van de Decaloog - de tien woorden van de HERE - en de zondag staat in de raam van de gereformeerde belijdenis over de Bijbel als het Woord van God. Die belijdenis wijst ons twee vensters aan waardoor we echt zicht op God ontvangen: 1. zijn schepping en zorg voor de wereld en 2. - nog duidelijker - zijn heilig en goddelijk Woord (NGB art. 2). Vader, Zoon en Geest openbaren zich zo aan ons voor zover dat voor ons nodig is in dit leven tot zijn eer en tot behoud van de zijnen. Dan mogen we ook verwachten voldoende licht te ontvangen als het gaat om de dag van de Heer in het Oude en Nieuwe verbond. We zullen ook werken met de belijdenis dat God profeten en apostelen geboden heeft zijn geopenbaarde Woord op schrift te stellen. God is het die spreekt. Zijn knechten hebben zijn Woord op schrift gesteld. Ook ten aanzien van het 4 e gebod spreekt het boekdelen dat God de twee wetstafels eigenhandig in steen vastlegde (art. 3). Ook het naspreken van Gods Woord en het schrift van mensen is door de Geest zo geleid dat we de bijbelboeken heilige en goddelijke Schriften noemen. De Geest die de bijbelschrijvers inspireerde, wil ons vandaag als bijbellezers verlichten (art. 5). Wij beseffen dat het in onze ontmoeting met Gods Woord om ons behoud gaat. Uit eerbied voor onze Heer Jezus Christus die zelf het Woord is, bidden we ervoor bewaard te blijven iets aan Gods Woord toe te voegen of daarvan iets af te doen (art. 7). 2 GENESIS 1-2: GODS WERKEN EN RUSTEN 2.1 Genesis 2:1-3: Gods voltooide werk De lezing van Gods Woord inzake de zevende dag voert ons direct naar het begin van de Bijbel. Genesis 1 vertelt hoe God hemel en aarde schiep door zijn Woord. Hij sprak en het was er, Hij gebood en het stond er (Ps. 33:9). Gods scheppend werk leidt in zes dagen tot zijn voltooiing in de creatie van man en vrouw naar Gods beeld. Gen. 2 begint dan ook die voltooiing te markeren: Alzo werden voltooid de hemel en de aarde en al hun heer. De zevende dag staat in dat teken: Toen God op de zevende dag al het werk voltooid had, dat Hij gemaakt had, rustte Hij (2:2). Wat staat er precies? We kunnen het werkwoord šābat opvatten als rusten, zoals de vertaling van het NBG heeft. Letterlijk betekent het: ophouden (met werken). Wat is de bedoeling van dit vers? Niet om uit te drukken dat God vermoeid zou zijn van het scheppingswerk en rust nodig had. De bedoeling van vers 2 is te onderstrepen: het grootse werk is klaar! Er volgt na de zes dagen niet nog een nieuw werk van Gods schepping. De vertaling kan zijn: Toen (of omdat) God op de zevende dag het werk voltooid had, hield Hij op de zevende dag op met al het werk dat Hij gedaan had. Deze duiding wordt weerspiegeld in het Nieuwe Testament: al Gods werken waren van de grondlegging der wereld af gereed. Want Hij heeft ergens van de zevende dag aldus gesproken: en God rustte op de zevende dag van al zijn werken (Heb. 4:3-4). Als in Gen. 2:2 staat dat God ophield (te scheppen), krijgt dat in het licht van het vierde gebod ook de klankkleur van rusten (en genieten). Gen. 2:3 voegt een belangrijke gedachte toe: En God zegende de zevende dag en heiligde die, omdat Hij daarop gerust heeft van (letterlijk: opgehouden heeft met) al het werk, dat God scheppend tot stand had gebracht. De voltooiing van Gods scheppend werk wordt bezegeld met de zevende dag die de scheppingsweek kroont. De Schepper, die zes dagen lang gegéven heeft, néémt de zevende dag voor Zichzelf. Hij hecht er zijn zegen aan, zoals Hij op de zesde dag de mens gezegend heeft (1:28). En God wijdt die dag aan Zichzelf (heiligen). In Exodus wordt dit dicht bij Gods volk gebracht met de verwoording: de HERE heeft op de zevende dag gerust en adem geschept (31:17). Een dag voor de Schepper om terug te zien op en te genieten van zijn voltooide schepping! Een van de kernvragen is: bedoelt de Heilige Geest met Gen. 2:1-3 ook te zeggen dat God de zevende dag voor de méns gezegend en geheiligd heeft? In het nu volgende willen we laten zien: welke opvattingen er op dit punt zijn en waar onze voorkeur naar uitgaat In Gen. 1 is het op alle zes dagen God die spreekt. In Gen. 2:1-3 verhaalt de auteur óver de Schepper. Het zegenen en heiligen heeft niet de vorm van een opdracht aan de mens. Het is de bijbelschrijver die de slotverzen van Gods scheppingswerk schrijft. Een mens ontvangt door de Geest van de openbaring het inzicht: God hecht zijn zegen speciaal aan deze dag die de voltooiing van het scheppingswerk markeert. Hij drukt er voor zichzelf het stempel van zijn heiligheid op. De belijdenis over de teboekstelling van Gods Woord (NGB art. 3) laat ons ruimte om te noteren dat Gen. 2:1-3 op zichzelf genomen alleen een beschrijving is van wat de Schepper voor zichzélf doet. God heeft in Zichzelf genoeg aan de eer die vanuit zijn scheppingswerk op Hem afstraalt. 16 ACTA GENERALE SYNODE AMERSFOORT-CENTRUM 2005

17 2.1.2 Dat God de zevende dag van den beginne zegent en heiligt, krijgt in Gen. 2 nog geen invulling. Het is een open zegswijze. Open naar invulling voor de mens, open (zonder dat nu de avond en morgen genoemd wordt) naar de toekomst van man en vrouw, die op de zesde dag het licht van het leven zagen Het is pas bij de wetgeving van de HERE aan Israël dat deze wijding van de zevende dag aan zijn eer verbonden wordt aan het gebod die dag te gedenken door die te heiligen (Ex. 20:8-10). Dan is de voltooiing van Gods scheppingswerk op de zevende dag hét motief voor de mens om die dag te vieren (20:11). (Zie 3.3.) Bij het lezen van Gen. 2:1-3 constateren we dat óver de Schepper en zijn handelen op de zevende dag geschreven wordt. Maar in het geheel van de Schrift kan dit in Hebreeën ook zo verwoord worden: Want Hij heeft ergens van de zevende dag aldus gespróken: En God rustte op de zevende dag van al zijn werken (Heb. 4:4). Wat in de Schrift in Gen. 2:2-3 beschréven is, geldt ook als spréken van God. Het door een mens geschrevene is ook Woord van God. Ook al was het in Genesis nog geen woord tót de mens, het krijgt in de brief aan de Hebreeën wel die zeggingskracht (zie 9.3 en 12.1) De Here Jezus zegt over de zevende dag, zoals de HERE die aan Israël geboden had: De sabbat is gemaakt om de mens (Mar. 2:27). Het werkwoord maken (letterlijk: De sabbat is geworden, egeneto) hoeft niet hetzelfde als scheppen te betekenen. Toch kan de evangelist Johannes met dezelfde werkwoordsvorm zeggen: alle dingen zijn door het Woord geworden, en doelt dan op de schepping in den beginne (Joh. 1:3). De mens en de sabbat zijn nauw op elkaar betrokken. De Here Jezus zegt (minimaal) dat eerst de mens en daarna de sabbat door God gemaakt is. En dat daarom de sabbat er ten gunste van de mens is. Met de aantekening dat Jezus niet met zoveel woorden zegt dat de sabbat direct aan de mens opgedragen is Jezus woorden kunnen (maximaal) uitgelegd zo worden: eerst schiep God de mens (op de zesde dag), en daarna gaf Hij de sabbat (de zevende dag die Hij zegende en heiligde) aan de mens, hem ten goede. Wanneer we ons indenken dat de zevende dag na de schepping de eerste volle dag voor de geschapen mens was, kunnen we ons voorstellen hoe - naast de Schepper - ook Adam en Eva op die dag de schepping te geniéten kregen. 2.2 Is de sabbat een scheppingsordening? Nu we de exegetische aantekeningen bij Gen. 2:1-3 hebben afgerond, is het zinvol aandacht te besteden aan de Westminster Confessie. Deze belijdenis van presbyteriaanse kerken is door de International Council of Reformed Churches (ICRC), waarvan de Gereformeerde Kerken in Nederland deel uitmaken, aanvaard als een gereformeerde confessie. Dat betekent niet dat gereformeerden in Nederland die belijdenis ondertekenen en eraan gebonden zijn. Maar wel dat we van deze belijdenis - ook op het punt van het 4 e gebod en de zondag - erkennen dat daarin niet tegen of boven Gods Woord gesproken wordt. In de Westminster Confessie wordt over de rustdag het volgende uitgesproken: God heeft in zijn Woord door een stellig, zedelijk en altijd geldend gebod dat alle mensen in alle eeuwen bindt, een dag uit de zeven in het bijzonder als sabbat aangewezen, die dan ook aan Hem moet worden geheiligd. Dat was van het begin van de wereld (21.7). 2 Als God de sabbat als rustdag direct na de schepping heeft ingesteld is er veel voor te zeggen dat het dan ook een altijd geldend gebod zal zijn. Wanneer dat zo is, zullen ook Gereformeerde Kerken in Nederland daarvoor moeten en willen buigen. In de presbyteriaanse traditie wordt gesproken van de rustdag als scheppingsordinantie of instelling. Toch heeft de exegese in 2.1 niet onomstotelijk tot die conclusie geleid. Van Gen. 2:1-3 mag wel gesteld worden: a. dat er een nauw verband is tussen de voltooiing van Gods scheppingswerk, ook van en voor de mens, en Gods genieten van het werk van zijn handen; b. dat de Here Jezus eveneens mens en sabbat - in dié volgorde - nauw op elkaar betrekt (Mar. 2:27); 2 In de vertaling van G. van Rongen, De Westminster Confessie met de Grote en de Kleine Catechismus (Barneveld, 1986), 63. GEREFORMEERDE KERKEN IN NEDERLAND 17

Acta. Hoofdstuk 2. van de Generale Synode Zwolle-Zuid van de Gereformeerde Kerken in Nederland. De leer

Acta. Hoofdstuk 2. van de Generale Synode Zwolle-Zuid van de Gereformeerde Kerken in Nederland. De leer Acta van de Generale Synode Zwolle-Zuid 2008-2009 van de Gereformeerde Kerken in Nederland Hoofdstuk 2 De leer Het auteursrecht van deze tekst berust hetzij bij de auteur, hetzij bij de Gereformeerde Kerken

Nadere informatie

De zondag en de rust. Van sabbat naar zondag

De zondag en de rust. Van sabbat naar zondag 1 De zondag en de rust Hieronder vindt u een aantal achtergrondartikelen die kunnen helpen bij het nadenken over (het gebod tot) rust in bijbels opzicht en het verband met de zondag zoals wij die nu kennen.

Nadere informatie

De Zondag: een stuk geschiedenis de wet in de Bijbel onze praktijk en onze hartslag

De Zondag: een stuk geschiedenis de wet in de Bijbel onze praktijk en onze hartslag De Zondag: een stuk geschiedenis de wet in de Bijbel onze praktijk en onze hartslag 90 160 na Chr., de apostolische vaders. Geen aanwijzingen dat de zondag een rustdag was. Wel samenkomsten 140 590 na

Nadere informatie

Thema. Vrede rond de zondag. J.W. van der Jagt

Thema. Vrede rond de zondag. J.W. van der Jagt Thema Vrede rond de zondag J.W. van der Jagt Rond de sabbat en de zondag bestaat in de Gereformeerde Kerken al een aantal jaren onrust en onvrede. Na de laatste twee synodes is dat zelfs uitgelopen op

Nadere informatie

Doopvragen, na alle formulieren zijn deze hetzelfde:

Doopvragen, na alle formulieren zijn deze hetzelfde: Doopvragen, na alle formulieren zijn deze hetzelfde: Geliefden in de Here Jezus Christus. God heeft de doop ingesteld om ons en onze kinderen zijn verbond te verzegelen. In dat geloof en niet uit gewoonte

Nadere informatie

Waarom doet Hij dat zo? Om de diepste bedoeling van Gods geboden aan te geven. Daar kom ik straks op terug. Hij geeft in de Bergrede de beloften en

Waarom doet Hij dat zo? Om de diepste bedoeling van Gods geboden aan te geven. Daar kom ik straks op terug. Hij geeft in de Bergrede de beloften en 1 De Bijbel open 2013 5 (02-02) Vandaag bespreken we een vraag over de betekenis van de Wet die God aan Israel gaf voor de christelijke gemeente van het Nieuwe Testament en dus voor ons. Is het zo dat

Nadere informatie

Missie Nederlands Gereformeerde Kerk Voorthuizen-Barneveld

Missie Nederlands Gereformeerde Kerk Voorthuizen-Barneveld Waarom een missie? We realiseren ons dat geloven in God en het verlossingswerk van Jezus Christus in 2008 geen vanzelfsprekendheid meer is. De ontkerkelijking is een feit, maar tegelijk is er ook weer

Nadere informatie

Het pauselijke Rome heeft. 1. het 2e gebod weggelaten, 2. het vierde gebod grondig gewijzigd 3. het 10e gebod gesplitst

Het pauselijke Rome heeft. 1. het 2e gebod weggelaten, 2. het vierde gebod grondig gewijzigd 3. het 10e gebod gesplitst Hoe heeft de kleine hoorn, het pauselijke Rome, Deel 5 in de loop van de eeuwen wet en tijden veranderd? Daniël en het zal menen de tijden en de wet te veranderen, 7:25 Het pauselijke Rome heeft 1. het

Nadere informatie

Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen,

Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen, Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen, Naar aanleiding van de lezingen vandaag, over het ophouden van de manna uit Jozua 5 en het teken van brood en vis uit Johannes 6, wil ik graag twee

Nadere informatie

Een nieuw begin. De schepping van hemel en aarde Genesis 1:1-10

Een nieuw begin. De schepping van hemel en aarde Genesis 1:1-10 Een nieuw begin De schepping van hemel en aarde Genesis 1:1-10 God heeft door te spreken de hemel en de aarde gemaakt. Onvoorstelbaar machtig is God. Wat een wijsheid zien we in al die mooie schepselen

Nadere informatie

SYNODE DER SCHRISTELIJKE GEREFORMEERDE KERKEN IN NEDERLAND LEEUWARDEN 2001

SYNODE DER SCHRISTELIJKE GEREFORMEERDE KERKEN IN NEDERLAND LEEUWARDEN 2001 Pagina 1 van 7 SYNODE DER SCHRISTELIJKE GEREFORMEERDE KERKEN IN NEDERLAND LEEUWARDEN 2001 Aan de Landelijke Vergadering van de Nederlands Gereformeerde Kerken Amersfoort 2001 ds. K. Muller, eerste scriba

Nadere informatie

Acta. Hoofdstuk II. Leer. van de Generale Synode Amersfoort-Centrum 2005 van de Gereformeerde Kerken in Nederland

Acta. Hoofdstuk II. Leer. van de Generale Synode Amersfoort-Centrum 2005 van de Gereformeerde Kerken in Nederland Acta van de Generale Synode Amersfoort-Centrum 2005 van de Gereformeerde Kerken in Nederland Hoofdstuk II Leer Het auteursrecht van deze tekst berust hetzij bij de auteur, hetzij bij de Gereformeerde Kerken

Nadere informatie

Openluchtdienst! speelruimte om te leven!

Openluchtdienst! speelruimte om te leven! Openluchtdienst speelruimte om te leven liturgie bij de openluchtdienst op zondag 15 juni 2014 in de tuin van het Wooldhuis uitgaande van de Protestantse Gemeente Heino-Laag Zuthem voorganger: ds. Hans

Nadere informatie

DE ERVARING VAN DE EENHEID IN DE VROEGE KERK

DE ERVARING VAN DE EENHEID IN DE VROEGE KERK DE ERVARING VAN DE EENHEID IN DE VROEGE KERK Les 5 voor 3 november 2018 De vroege kerk is een geweldig voorbeeld van eenheid. Hoe bereikten ze die eenheid? Kunnen we dezelfde eenheid hebben in de kerk

Nadere informatie

Preek over HC Zondag 8. Liturgie: Votum en groet Zingen: Ps. 33:1,2

Preek over HC Zondag 8. Liturgie: Votum en groet Zingen: Ps. 33:1,2 Preek over HC Zondag 8 Liturgie: Votum en groet Zingen: Ps. 33:1,2 Viering Heilig Avondmaal Lezen: avondmaalsformulier 4 Apostolische Geloofsbelijdenis: Gez. 179b Rondgang van het brood Lezen: Efeziërs

Nadere informatie

Zondag 9 oktober over de maaltijd van de Heer. Lezing: 1 Korinthe 10 : 14 t/m 17, 11: 17 t/m 26

Zondag 9 oktober over de maaltijd van de Heer. Lezing: 1 Korinthe 10 : 14 t/m 17, 11: 17 t/m 26 Zondag 9 oktober 2016 - over de maaltijd van de Heer Lezing: 1 Korinthe 10 : 14 t/m 17, 11: 17 t/m 26 Vandaag vieren we met elkaar als gemeente avondmaal. Heilig Avondmaal. Eigenlijk gebruik ik die woorden

Nadere informatie

De doop in de Heilige Geest

De doop in de Heilige Geest Door het geloof in Jezus Christus uit te spreken leeft de gelovige, als ziel, via het lichaam (de mond) in relatie met God de Vader. Dit wordt uitgelegd in de studie Bekering. 1 Door Jezus de autoriteit

Nadere informatie

Kerkorde van de Protestantse Kerk in Nederland

Kerkorde van de Protestantse Kerk in Nederland Kerkorde van de Protestantse Kerk in Nederland Kerkorde van de Protestantse Kerk in Nederland inclusief de ordinanties, overgangsbepalingen en generale regelingen (bijgewerkt tot mei 2013) Uitgeverij

Nadere informatie

CURSUSMAP 1 (NBG) Discipelen van Jezus. Leren leven in de kracht van Jezus. Dr. Bob Gordon Kees de Vlieger. Een Kerygma cursus

CURSUSMAP 1 (NBG) Discipelen van Jezus. Leren leven in de kracht van Jezus. Dr. Bob Gordon Kees de Vlieger. Een Kerygma cursus CURSUSMAP 1 (NBG) Discipelen van Jezus Leren leven in de kracht van Jezus Dr. Bob Gordon Kees de Vlieger Een Kerygma cursus Copyright Stichting Kerygma Nederland Baron van Nagellstraat 9a 3781 AP Voorthuizen

Nadere informatie

De Eerste Dienst 18 juni 2017

De Eerste Dienst 18 juni 2017 De Eerste Dienst 18 juni 2017 Protestantse Gemeente te Heerhugowaard Voorganger: ds. Henco van Capelleveen Organist: mevr. Ina Terpstra Zang: Jeanette Klercq en Hesselina Gelling OP DE DREMPEL Welkom,

Nadere informatie

De Dordtse Leerregels. Artikel 1 t/m 5

De Dordtse Leerregels. Artikel 1 t/m 5 De Dordtse Leerregels Hoofdstuk 1 Artikel 1 t/m 5 Werkboek 1 De Dordtse Leerregels Geschiedenis Het gaat in dit werkboek over de Dordtse Leerregels, of de vijf artikelen tegen de remonstranten. In het

Nadere informatie

Formulier om het heilig avondmaal te vieren (3)

Formulier om het heilig avondmaal te vieren (3) Formulier om het heilig avondmaal te vieren (3) Gemeente van onze Heer Jezus Christus, Instelling Het avondmaal is door onze verlosser zelf ingesteld. Want de apostel Paulus verklaart: Wat ik heb ontvangen

Nadere informatie

Memoriseer elke dag een tekst. Dit heb ik u geschreven, die gelooft in de naam van de Zoon Gods, opdat gij weet, dat gij eeuwig leven hebt.

Memoriseer elke dag een tekst. Dit heb ik u geschreven, die gelooft in de naam van de Zoon Gods, opdat gij weet, dat gij eeuwig leven hebt. WAARAAN HEB JE ALTIJD HOUVAST? Dit heb ik u geschreven, die gelooft in de naam van de Zoon Gods, opdat gij weet, dat gij eeuwig leven hebt. 1 Johannes 5:13 1 DIAGNOSEVRAGEN Weet je zeker dat je naar de

Nadere informatie

Welkom. En nu? Ds. H.W. van Egmond Ds. H.G. Gunnink

Welkom. En nu? Ds. H.W. van Egmond Ds. H.G. Gunnink Welkom En nu? Ds. H.W. van Egmond Ds. H.G. Gunnink 12 Juli 2017 De nu volgende presentatie is zakelijk van opzet. Daarom is het belangrijk om geen moment te vergeten, dat het gaat over Geestelijke zaken:

Nadere informatie

Belijdenis en doop van volwassenen Orde I

Belijdenis en doop van volwassenen Orde I Belijdenis en doop van volwassenen Orde I Indien mogelijk verzamelen allen zich rond de doopvont De doopvont is of wordt nu gevuld met water onderwijzing Niemand leeft voor zichzelf en niemand sterft voor

Nadere informatie

Bespreken Zondag 26 en 27

Bespreken Zondag 26 en 27 C2 1 De Heilige Doop 25 Bespreken Handelingen 2: 37-41 Wat was de uitwerking van de prediking van Petrus? (vers 37) Welke oproep en welke belofte wordt verbonden met de doop? (vers38) Voor wie is deze

Nadere informatie

De Sabbat in de Thora

De Sabbat in de Thora De Sabbat in de Thora een drievoudig tegengif uit het Oude Israël door Prof. Ds. Rudy van Moere Moe, druk, of gestrest? Ontdek de rust van de Bijbelse sabbat WIJ ZIJN DE KERK VAN DE ZEVENDE-DAGS DAGS ADVENTISTEN,

Nadere informatie

Geloven in Scholen met de Bijbel

Geloven in Scholen met de Bijbel Geloven in Scholen met de Bijbel Inleiding Wij willen in onze scholen samenwerken met Gereformeerde Scholen zijn opgericht door ouders vanuit christenen die, net als wij, willen leven naar de Gereformeerde

Nadere informatie

WAT DE BIJBEL EN LUTHERANEN LEREN

WAT DE BIJBEL EN LUTHERANEN LEREN WAT DE BIJBEL EN LUTHERANEN LEREN WAT DE BIJBEL EN LUTHERANEN LEREN Harold A. Essmann Ongeveer 500 jaar geleden was de christelijke kerk verdorven door veel foutieve leerstellingen. Een man die Martin

Nadere informatie

Acta. Bijlage IV - I. van de Generale Synode Amersfoort-Centrum 2005 van de Gereformeerde Kerken in Nederland. Regeling appèlprocedure ad art.

Acta. Bijlage IV - I. van de Generale Synode Amersfoort-Centrum 2005 van de Gereformeerde Kerken in Nederland. Regeling appèlprocedure ad art. Acta van de Generale Synode Amersfoort-Centrum 2005 van de Gereformeerde Kerken in Nederland Bijlage IV - I Regeling appèlprocedure ad art. 31 KO Het auteursrecht van deze tekst berust hetzij bij de auteur,

Nadere informatie

Binnenkomst in stilte in de donkere kerk. We zingen:

Binnenkomst in stilte in de donkere kerk. We zingen: Jaargang 8, nummer 19 Voorganger: ds. Piet Jan Rebel Koor o.l.v. Tanja van Dijk Piano: Myrre van Dijk, David van Dijk Zaterdag 20 april 2019 Paaswake Een nacht vol hoop Binnenkomst in stilte in de donkere

Nadere informatie

De Bijbel Open (23-02)

De Bijbel Open (23-02) 1 De Bijbel Open 2013 8 (23-02) Zoals u wellicht weet vieren veel christenen dit jaar het feit dat de Heidelbergse Catechismus (HC) 450 jaar geleden werd gepubliceerd. Ik denk dat er nauwelijks een ander

Nadere informatie

"En Kaïn sprak met zijn broer Abel. En het gebeurde, toen zij op het veld waren, dat Kaïn zijn broer Abel aanviel en hem doodde.

En Kaïn sprak met zijn broer Abel. En het gebeurde, toen zij op het veld waren, dat Kaïn zijn broer Abel aanviel en hem doodde. Les 1 voor 6 oktober 2018 De eenheid en harmonie die God voor de mensheid had gepland, werd verstoord door de zonde. God toonde echter Zijn liefde voor ons door een plan te ontwerpen om de eenheid te herstellen.

Nadere informatie

de doop zoals wij die kennen is afkomstig van niemand minder dan de Here Jezus zelf

de doop zoals wij die kennen is afkomstig van niemand minder dan de Here Jezus zelf de doop zoals wij die kennen is afkomstig van niemand minder dan de Here Jezus zelf kort voordat Hij naar de hemel ging gaf hij zijn leerlingen deze opdracht: trek erop uit en maak alle volken tot mijn

Nadere informatie

Verkenning middagdienst. Lico Gemeentevergadering 21 februari 2011

Verkenning middagdienst. Lico Gemeentevergadering 21 februari 2011 Verkenning middagdienst Lico Gemeentevergadering 21 februari 2011 Inhoud presentatie Introductie eerste resultaten enquête middagdienst Verdiepingsvragen Inventarisatie middagdienst Gemeentevisie op eredienst

Nadere informatie

Vraag 53 : Wat gelooft gij van de Heilige Geest?

Vraag 53 : Wat gelooft gij van de Heilige Geest? Voor 16 jaar en ouder! Zondag 20 gaat over de Heilige Geest Zondag 20, vraag en antwoord 53. Vraag 53 : Wat gelooft gij van de Heilige Geest? Antw : Eerstelijk, dat Hij tezamen met de Vader en de Zoon

Nadere informatie

Formulier om de christelijke doop te bedienen aan volwassenen die zich bij de kerk voegen

Formulier om de christelijke doop te bedienen aan volwassenen die zich bij de kerk voegen Formulier om de christelijke doop te bedienen aan volwassenen die zich bij de kerk voegen Gemeente van onze Heer Jezus Christus, Over de doop Bij de doop word je in water ondergedompeld of ermee besprenkeld.

Nadere informatie

Orde voor de bevestigings en intrededienst van Jan Visser als dienaar des Woords

Orde voor de bevestigings en intrededienst van Jan Visser als dienaar des Woords Orde voor de bevestigings en intrededienst van Jan Visser als dienaar des Woords 14 december 2008 14.30 uur Protestantse Gemeente Lexmond Voorgangers: ds. G. Nijmeijer proponent J. Visser Zingen uit: Liedboek

Nadere informatie

Orde van dienst Voor zondag 16 juni 2019 Zondag Trinitatis Van de Drie-eenheid

Orde van dienst Voor zondag 16 juni 2019 Zondag Trinitatis Van de Drie-eenheid Orde van dienst Voor zondag 16 juni 2019 Zondag Trinitatis Van de Drie-eenheid Ate Trox, Ingrid van Veen en Johan Offringa nemen vandaag afscheid Ellie van Dijken wordt bevestigd als Ouderling-Kerkrentmeester

Nadere informatie

Leidingdeel Bijbelstudie Galaten schets 4 Is de wet nog nodig? (Galaten 3:19-29)

Leidingdeel Bijbelstudie Galaten schets 4 Is de wet nog nodig? (Galaten 3:19-29) Leidingdeel Bijbelstudie Galaten schets 4 Is de wet nog nodig? (Galaten 3:19-29) A) Doel 1. Betekenis benoemen Deze schets gaat in op het tweeërlei doel van de wet: enerzijds geeft de wet Gods leefregels

Nadere informatie

Het sacrament van. Boete en verzoening. Sacramenten

Het sacrament van. Boete en verzoening. Sacramenten Het sacrament van Boete en verzoening Sacramenten DSacramenten Deze geloofsboekjes gaan over de zeven sacramenten. Sacramenten zijn tekens, in woord en gebaar, die we in Jezus Naam in de gemeenschap van

Nadere informatie

Terug naar de Essentie

Terug naar de Essentie 40-dagendagboek Terug naar de Essentie De gemeente als beweging van de Geest Kees de Vlieger Een Kerygma studie Copyright Stichting Kerygma Nederland Kerkstraat 24-3 3781 GB Voorthuizen Tel. 0342-475048

Nadere informatie

Mozes, openbaart De Engel des Heren (Jezus?) openbaarde zich (2) Ongerechtigheid..(7,9). onbekwaam geen spraakvaardigheid Kende God dan Mozes niet?

Mozes, openbaart De Engel des Heren (Jezus?) openbaarde zich (2) Ongerechtigheid..(7,9). onbekwaam geen spraakvaardigheid Kende God dan Mozes niet? Mozes, een mens zoals iedereen geschapen uit vlees en bloed, werd door God geroepen tot een bijzondere opdracht. (Exod.3). Mozes betekent: Eruit gehaald. God roept nog steeds mensen om een bijzondere opdracht

Nadere informatie

Geestelijk Klimaat onze identiteit. Pagina 1

Geestelijk Klimaat onze identiteit. Pagina 1 Geestelijk Klimaat onze identiteit Pagina 1 Adresgegevens Stichting Hervormde Scholen De Drieslag Lange Voren 88 3773 AS Barneveld Contactgegevens Dhr. A. van den Berkt (Algemeen Directeur) Telefoon: 0342-478243

Nadere informatie

Inleiding over het kernwoord zonde

Inleiding over het kernwoord zonde Inleiding over het kernwoord zonde Door Eline Lezen: Mattheüs 5 : 21 t/m 48 Zingen: Psalm 6 : 1 en 4 1. Waarom moeten wij weten wat zonde is? Toen ik deze inleiding begon te maken vroeg ik me af wat ik

Nadere informatie

Dordtse Leerregels. Hoofdstuk 3 en 4. Artikel 12 t/m 14

Dordtse Leerregels. Hoofdstuk 3 en 4. Artikel 12 t/m 14 Dordtse Leerregels Hoofdstuk 3 en 4 Artikel 12 t/m 14 Werkboek 10 Dordtse Leerregels hoofdstuk 3 en 4 artikel 12 t/m 14 Boven artikel 12 t/m 14 schrijven we : wedergeboorte en geloof In dit werkboek gaat

Nadere informatie

Belijdenis en doop van volwassenen Orde II

Belijdenis en doop van volwassenen Orde II Belijdenis en doop van volwassenen Orde II Indien mogelijk verzamelen allen zich rond de doopvont De doopvont is of wordt nu gevuld met water onderwijzing Niemand leeft voor zichzelf en niemand sterft

Nadere informatie

Witte Donderdag Duinzichtkerk, 17 april 2014

Witte Donderdag Duinzichtkerk, 17 april 2014 Witte Donderdag Duinzichtkerk, 17 april 2014 PROTESTANTSE WIJKGEMEENTE ARCHIPEL/BENOORDENHOUT Hartelijk welkom in de Duinzichtkerk Vandaag beginnen wij de viering van de drie dagen van Pasen. Wij gedenken

Nadere informatie

Het sacrament van. Boete en verzoening. Sacramenten

Het sacrament van. Boete en verzoening. Sacramenten Het sacrament van Boete en verzoening Sacramenten DSacramenten Deze geloofsboekjes gaan over de zeven sacramenten. Sacramenten zijn tekens, in woord en gebaar, die we in Jezus Naam in de gemeenschap van

Nadere informatie

En als Heilige Geest is God ons het meest nabij gekomen. Hij woont in allen die geloven.

En als Heilige Geest is God ons het meest nabij gekomen. Hij woont in allen die geloven. Zondag 11 juni zondag Trinitatis Drie-eenheid Lezingen: 2 Korintiërs 13 : 11 13 Mattheüs 28 : 16 20 Vandaag vieren we zondag Trinitatis, zondag van de Drieeenheid. Als afsluiting van de feestperiode van

Nadere informatie

ORDE VAN DIENST Zondag 8 november 2015, 9.30 uur. Kerkelijk Centrum Het Anker. Viering Heilig Avondmaal. Voorganger: Ds. J.A.

ORDE VAN DIENST Zondag 8 november 2015, 9.30 uur. Kerkelijk Centrum Het Anker. Viering Heilig Avondmaal. Voorganger: Ds. J.A. ORDE VAN DIENST Zondag 8 november 2015, 9.30 uur. Kerkelijk Centrum Het Anker. Viering Heilig Avondmaal Voorganger: Ds. J.A. Antonides De Paaskaars brandt Lied voor de dienst: 577 geheel Welkom, afkondigingen.

Nadere informatie

Eredienst 06 mei :00 Voorganger: ds. H. van den Berg

Eredienst 06 mei :00 Voorganger: ds. H. van den Berg Eredienst 06 mei 2018 10:00 Voorganger: ds. H. van den Berg Liturgie Votum / zegengroet Psalm 65 : 1 (NPB) Wet Psalm 65 : 2 (NPB) Gebed Johannes 13 : 31 38 Gezang 61 : 1, 2, 3 Tekst: 1 Korintiërs 13 :

Nadere informatie

1. Samuël de profeet. Lezen: Handelingen 3:11-26

1. Samuël de profeet. Lezen: Handelingen 3:11-26 1. Samuël de profeet Lezen: Handelingen 3:11-26 En ook al de profeten, van Samuël aan en die daarna gevolgd zijn, zovelen als er hebben gesproken, die hebben ook deze dagen tevoren verkondigd. Handelingen

Nadere informatie

Liturgie voor de vierde zondag van Advent en bevestigingsdienst

Liturgie voor de vierde zondag van Advent en bevestigingsdienst Liturgie voor de vierde zondag van Advent en bevestigingsdienst 18-12-2016 Voorganger: Organist: Locatie: Bevestiging van: Thema: ds. Nita van der Horst - Kattenberg Marco 't Hart Dorpskerk te Oostvoorne

Nadere informatie

Relatie <> Religie. Beste Galsem,

Relatie <> Religie. Beste Galsem, RelatieReligie BesteGalsem, Hetfeitdatjouwpatientnuopeenchristelijkevenementisisnietongevaarlijk.Hetgeestelijke levenvanjouwpatientzalgrotesprongenmakennaarhetkampvandevijandtoe.watikjou aanraadisomditnietafteremmen,maaromdittebederven.brengjouwpatientincontactmet

Nadere informatie

Liturgische teksten en gebeden

Liturgische teksten en gebeden Liturgische teksten en gebeden Votum en groet Votum: Psalm 124:8 Groet: 1 Korintiërs 1:3 of 1 Timoteüs 1:2b of Openbaring 1:4b,5a of Genade zij u en vrede van God de Vader, door onze Heer Jezus Christus

Nadere informatie

Hervormde Gemeente Ouderkerk aan den IJssel

Hervormde Gemeente Ouderkerk aan den IJssel Hervormde Gemeente Ouderkerk aan den IJssel Naam: Met wie ben je gekomen: _ Hervormde Gemeente Ouderkerk aan den IJssel Naam: Met wie ben je gekomen: _ De kerkenraad komt binnen en de afkondigingen worden

Nadere informatie

Dopen - in het Nieuwe Testament

Dopen - in het Nieuwe Testament In deze studie wordt stilgestaan bij enkele teksten uit het Nieuwe Testament in verband met dopen/onderdompelen op, of in de naam van Handelingen 2:38 - dopen op (Grieks: epi) de naam van Jezus Christus

Nadere informatie

Ds. Arjan van Groos ( ) Tekst: Handelingen 2, 42 Ochtenddienst H. Avondmaal

Ds. Arjan van Groos ( ) Tekst: Handelingen 2, 42 Ochtenddienst H. Avondmaal Ds. Arjan van Groos (1962-2014) Tekst: Handelingen 2, 42 Ochtenddienst H. Avondmaal Na votum en zegengroet zullen we voor de Here jubelen in ons lied door met elkaar van Psalm 81 de verzen 1 en 2 te zingen.

Nadere informatie

Naar een beleidsplan voor de PG Lemmer

Naar een beleidsplan voor de PG Lemmer Naar een beleidsplan voor de PG Lemmer Inleiding In de komende maanden willen we als kerkenraad een beleidsplan opstellen voor de komende vijf jaar. Iedereen die op dit moment op de één of andere manier

Nadere informatie

Geschapen om te dienen

Geschapen om te dienen Bijbelstudie 1 Geschapen om te dienen Genesis 2:4-25 Welke zin heeft het leven? Je wordt geboren. Je leeft een aantal jaren op aarde. Daarna sterf je. Wat is de zin ervan? Op die vraag geeft de Bijbel

Nadere informatie

Wijkgemeente Ichthus Noordwijk. vrije genade. LEER HEM KENNEN 15 bewaarexemplaar. Ds. F. van Roest, zondag 22 juni

Wijkgemeente Ichthus Noordwijk. vrije genade. LEER HEM KENNEN 15 bewaarexemplaar. Ds. F. van Roest, zondag 22 juni LEER HEM KENNEN 15 bewaarexemplaar Wijkgemeente Ichthus Noordwijk vrije genade Ds. F. van Roest, zondag 22 juni 1 Ga mij niet voorbij, o Vader, zie hoe mij mijn zonde smart. Trek mij met Uw koorden nader,

Nadere informatie

het vuur van de liefde pinksteren 2008

het vuur van de liefde pinksteren 2008 het vuur van de liefde pinksteren 2008 + J. van den Hende het vuur van de liefde pinksteren 2008 + J. van den Hende Pinksteren is het feest van de heilige Geest, het is de afronding van de Paastijd. We

Nadere informatie

Bemoediging V Onze hulp in de naam van de Eeuwige A Die hemel en aarde gemaakt heeft

Bemoediging V Onze hulp in de naam van de Eeuwige A Die hemel en aarde gemaakt heeft De klok luidt Orgelspel en verstilling Aanvang met NLB 275 VOORBEREIDEN op ontmoeting NADEREN tot de Eeuwige Heer, onze Heer, hoe zijt Gij aanwezig 1. 2. Koor 3. 4. Koor 5. Ontsteken van de kaarsen Stilte

Nadere informatie

Orde III Schrift, zegen en gebed

Orde III Schrift, zegen en gebed Orde III Schrift, zegen en gebed bemoediging en groet Onze hulp is in de naam van de Heer, die hemel en aarde gemaakt heeft, Ps. 124:8 [die trouw houdt tot in eeuwigheid Ps. 146:6 en niet laat varen het

Nadere informatie

beschrijving kerkdienst voor onze gasten

beschrijving kerkdienst voor onze gasten beschrijving kerkdienst voor onze gasten Gereformeerde Gemeente te Zeist Rehobothkerk, Joubertlaan 5 Predikant: J.J. van Eckeveld Vooraf: Je kunt van ons een Bijbel krijgen. Op de twee wandborden zie je

Nadere informatie

Formulier om de christelijke doop te bedienen aan de kinderen van de gelovigen (1)

Formulier om de christelijke doop te bedienen aan de kinderen van de gelovigen (1) Formulier om de christelijke doop te bedienen aan de kinderen van de gelovigen (1) Gemeente van onze Heer Jezus Christus, Over de doop Bij de doop word je in water ondergedompeld of ermee besprenkeld.

Nadere informatie

Het sacrament van. Het vormsel. Sacramenten

Het sacrament van. Het vormsel. Sacramenten Het sacrament van Het vormsel Sacramenten DSacramenten Deze geloofsboekjes gaan over de zeven sacramenten. Sacramenten zijn tekens, in woord en gebaar, die we in Jezus Naam in de gemeenschap van de Kerk

Nadere informatie

Het sacrament van. Het vormsel. Sacramenten

Het sacrament van. Het vormsel. Sacramenten Het sacrament van Het vormsel Sacramenten DSacramenten Deze geloofsboekjes gaan over de zeven sacramenten. Sacramenten zijn tekens, in woord en gebaar, die we in Jezus Naam in de gemeenschap van de Kerk

Nadere informatie

WELKOM! Programma Welkom en opening Kennismaking en informatie ETS Historische achtergrond van het NT Pauze De vier Evangeliën

WELKOM! Programma Welkom en opening Kennismaking en informatie ETS Historische achtergrond van het NT Pauze De vier Evangeliën WELKOM! Inleiding op het NT Vier getuigenissen over Jezus NT-les 1 ETS-jaar 1 Programma Welkom en opening Kennismaking en informatie ETS Historische achtergrond van het NT Pauze De vier Evangeliën Doelen

Nadere informatie

DIENST VAN DE VOORBEREIDING

DIENST VAN DE VOORBEREIDING Orde van dienst voor zondag 5 maart 2017 Invocabit- Roept hij Mij aan viering hl. Avondmaal. orgelspel DIENST VAN DE VOORBEREIDING allen blijven zitten en zingen Psalm 91a Wie in de schaduw Gods mag wonen

Nadere informatie

Welkom! Wat fijn dat u bij ons in de kerk bent! Met dit kleine boekje willen we u graag vertellen wie we zijn, hoe we dingen doen en wat ons drijft.

Welkom! Wat fijn dat u bij ons in de kerk bent! Met dit kleine boekje willen we u graag vertellen wie we zijn, hoe we dingen doen en wat ons drijft. Van harte welkom! Welkom! Welkom! Wat fijn dat u bij ons in de kerk bent! Met dit kleine boekje willen we u graag vertellen wie we zijn, hoe we dingen doen en wat ons drijft. U bent te gast in de Hervormde

Nadere informatie

WELKOM! Inleiding op het NT Vier getuigenissen over Jezus. NT-les 1 ETS-jaar 1

WELKOM! Inleiding op het NT Vier getuigenissen over Jezus. NT-les 1 ETS-jaar 1 WELKOM! Inleiding op het NT Vier getuigenissen over Jezus NT-les 1 ETS-jaar 1 Programma Welkom en opening Kennismaking en informatie ETS Historische achtergrond van het NT Pauze De vier Evangeliën Doelen

Nadere informatie

Feest van het Koninkrijk

Feest van het Koninkrijk Feest van het Koninkrijk H and -out 2 e t h ema - a v o n d IN GODS AANWEZIGHEID Tijd voor gebed Neem ook deze avond de tijd om stil te worden als inleiding op het gebed. Als moment van bewustwording om

Nadere informatie

ESTAMEN E TESTAM KTISCH HEMA TORAAL UEEL GEREN BESPREKIN 42 focus

ESTAMEN E TESTAM KTISCH HEMA TORAAL UEEL GEREN BESPREKIN 42 focus 42 focus T HEMA Deze verborgenheid door Jaap Vergouwe is groot In het vorige nummer van FOCUS stond een serie artikelen over de verborgenheid van de godsvrucht, de verborgenheid van de wetteloosheid en

Nadere informatie

Eucharistieviering van 30 juni 2013 Dertiende zondag door het jaar (C)

Eucharistieviering van 30 juni 2013 Dertiende zondag door het jaar (C) Eucharistieviering van 30 juni 2013 Dertiende zondag door het jaar (C) Openingslied: koor. Begroeting Pr.: Welkom broeders en zusters, die de stap hebt gezet naar deze wekelijkse eucharistieviering, een

Nadere informatie

Gemeente van onze Here Jezus Christus, De leer over de doop is als volgt samen te vatten:

Gemeente van onze Here Jezus Christus, De leer over de doop is als volgt samen te vatten: FORMULIER VOOR DE BEDIENING VAN DE HEILI- GE DOOP AAN VOLWASSENEN (Zij die in hun jeugd niet gedoopt zijn en op latere leeftijd te kennen geven de christelijke doop te willen ontvangen, dienen vooraf onderwezen

Nadere informatie

BASIS THEOLOGIE: GOD WOORD

BASIS THEOLOGIE: GOD WOORD Algemene Bijbelstudie Seizoen 2017-2018 BASIS THEOLOGIE: GOD WOORD Inleiding Op de 9 Algemene Bijbelstudieavonden (van oktober tot en met juni) zullen naar plan de volgende Basis Theologie onderwerpen

Nadere informatie

De Dordtse Leerregels

De Dordtse Leerregels De Dordtse Leerregels Hoofdstuk 2 Artikel 6 t/m 9 Werkboek 6 Dordtse Leerregels hoofdstuk 2 artikel 6 t/m 9 Boven artikel 6 t/m 9 schrijven we : ongeloof en geloof Over ongeloof en geloof is veel te leren.

Nadere informatie

Het kerkgebouw Huis van God

Het kerkgebouw Huis van God Het kerkgebouw Huis van God Tekenwaarde TTemidden van vele andere gebouwen die worden gebruikt voor bewoning en bedrijvigheid is een kerk de ruimte voor de ontmoeting met God. Kerken staan meestal op een

Nadere informatie

Eucharistieviering van 7 september ste zondag door het jaar (A)

Eucharistieviering van 7 september ste zondag door het jaar (A) Eucharistieviering van 7 september 2014 23ste zondag door het jaar (A) Openingslied: ZJ 527: Bekleedt u met de nieuwe mens. Begroeting en inleiding P. De genade van God, de liefde van zijn Zoon, Jezus

Nadere informatie

Ds. Arjan van Groos ( ) Tekst: Filippenzen 2, 3 5 Huwelijksdienst. Broeders en zusters,

Ds. Arjan van Groos ( ) Tekst: Filippenzen 2, 3 5 Huwelijksdienst. Broeders en zusters, Ds. Arjan van Groos (1962-2014) Tekst: Filippenzen 2, 3 5 Huwelijksdienst Broeders en zusters, 1 Votum 2 Zegengroet 3 Zingen : Gezang 4 Gebed voor de opening van het Woord 5 Schriftlezing : 6 Zingen :

Nadere informatie

DUINZICHTKERK zondag 30 september 2012

DUINZICHTKERK zondag 30 september 2012 Zijn wij in U één, samen op uw wegen, dan wordt ons tot zegen lachen en geween. DUINZICHTKERK zondag 30 september 2012 PROTESTANTSE WIJKGEMEENTE DUINZICHTKERK/VREDESKAPEL Hartelijk welkom in de Duinzichtkerk.

Nadere informatie

Feest van het Koninkrijk

Feest van het Koninkrijk Feest van het Koninkrijk H and -out 1 e t h ema - a v o n d IN GODS AANWEZIGHEID Tijd voor gebed Neem de tijd om stil te worden door een moment van stilte te nemen voor je het gebed als opening van de

Nadere informatie

Vijf redenen waarom dit waar is

Vijf redenen waarom dit waar is Les 14 Eeuwige zekerheid Vijf redenen waarom dit waar is In deze bijbelstudies wordt gebruik gemaakt van de NBG-vertaling Dag 1 Is de echte (ware) gelovige voor eeuwig veilig en geborgen in Christus? Voor

Nadere informatie

FORMULIER VOOR DE BEVESTIGING VAN MISSIONAIRE DIENAREN DES WOORDS. Gemeente van onze Here Jezus Christus,

FORMULIER VOOR DE BEVESTIGING VAN MISSIONAIRE DIENAREN DES WOORDS. Gemeente van onze Here Jezus Christus, FORMULIER VOOR DE BEVESTIGING VAN MISSIONAIRE DIENAREN DES WOORDS Gemeente van onze Here Jezus Christus, Inleiding Onderwijzing Openb. 5 : 9 Joh. 3 : 16, 17 Joh. 10 : 11, 12 Hand. 2 : 39 Joh. 10 : 16 Joh.

Nadere informatie

De Tien Woorden. In de versies 1-5 en 7 worden de aanhef en de afsluiting altijd door de voorganger gesproken; de Tien Woorden door een lector.

De Tien Woorden. In de versies 1-5 en 7 worden de aanhef en de afsluiting altijd door de voorganger gesproken; de Tien Woorden door een lector. De Tien Woorden In de versies 1-5 en 7 worden de aanhef en de afsluiting altijd door de voorganger gesproken; de Tien Woorden door een lector. 1. DE TIEN WOORDEN ALS SMEKING (Ex. 20:2-17) U roepen wij

Nadere informatie

Dagboek. De brief van Paulus aan Efeze

Dagboek. De brief van Paulus aan Efeze Dagboek De brief van Paulus aan Efeze Copyright Stichting Kerygma Nederland Kerkstraat 24-3 3781 GB Voorthuizen Tel. 0342-475048 E-mail: kerygma@kerygma.nl www.kerygma.nl De Schriftgedeelten zijn overgenomen

Nadere informatie

Liturgie. zondag 11 juni :30 uur Ds H D Bondt. 14:15 uur Ds R Prins

Liturgie. zondag 11 juni :30 uur Ds H D Bondt. 14:15 uur Ds R Prins zondag 11 juni 2017 Liturgie 09:30 uur Ds H D Bondt 14:15 uur Ds R Prins 09:30 uur 11-jun Ds H D Bondt NLB 217 : 1-5 Ps 101 : 1, 2, 3 Exodus 34 : 4-9 NLB 195 : Matt 28 : 16-20 2 Kor 13 : 11-13 Opw 661

Nadere informatie

Het logo als gespreksopener. Een catechetische handreiking

Het logo als gespreksopener. Een catechetische handreiking Het logo als gespreksopener Een catechetische handreiking 2 Het Jaar van het Geloof Van 11 oktober 2012 (de begindatum van Vaticanum II en de publicatiedatum van de Catechismus van de Katholieke Kerk)

Nadere informatie

STATUTEN VAN DE BAPTISTEN GEMEENTE ELIM te DRACHTEN

STATUTEN VAN DE BAPTISTEN GEMEENTE ELIM te DRACHTEN STATUTEN VAN DE BAPTISTEN GEMEENTE ELIM te DRACHTEN Artikel 1 NAAM EN ZETEL a. De gemeente draagt de naam Baptisten gemeente Elim en is gevestigd te Drachten. b. De gemeente is een kerkgenootschap in de

Nadere informatie

DUINZICHTKERK - zondag 15 oktober 2017 Wijkgemeente Archipel- Benoordenhout

DUINZICHTKERK - zondag 15 oktober 2017 Wijkgemeente Archipel- Benoordenhout DUINZICHTKERK - zondag 15 oktober 2017 Wijkgemeente Archipel- Benoordenhout voorganger ds. Corrie van Duinen; ouderling: Stan Butijn; diaken: Willemien de Vlieger; organist: Gert Boersma DE INTREDE - de

Nadere informatie

Les 8 voor 24 november 2018

Les 8 voor 24 november 2018 EENHEID IN GELOOF Les 8 voor 24 november 2018 Het delen van een gemeenschappelijke leerstelling is een verbindend element (Handelingen 2:42). We kunnen over onbelangrijke dingen verschillend geloven. Het

Nadere informatie

INHOUD. Citaten : Statenvertaling 1977 Aanbevolen websites: www:mybrethren.org/index.html

INHOUD. Citaten : Statenvertaling 1977 Aanbevolen websites:  www:mybrethren.org/index.html INHOUD 1: Jezus Christus de Verlosser 2: Het koninkrijk der hemelen 3: Het huis van God 4: Het lichaam van Christus 5: De bruid van het Lam 6: Het betoverde christendom 7: De terugkeer van Jezus Christus

Nadere informatie

Geloven in onderwijs

Geloven in onderwijs Geloven in onderwijs Wij willen in onze scholen samenwerken met christenen die, net als wij, willen leven naar Gods woord en zich in hun dagelijks handelen hierdoor willen laten leiden. De kern van Gods

Nadere informatie

EENHEID IN AANBIDDING. Les 11 voor 15 december 2018

EENHEID IN AANBIDDING. Les 11 voor 15 december 2018 EENHEID IN AANBIDDING Les 11 voor 15 december 2018 God wordt aanbeden door hemelse wezens en Hij verlangt ook naar onze aanbidding vanaf de aarde. God aanbidden betekent Zijn grootheid en majesteit erkennen,

Nadere informatie

De Bijbel Open (13-07)

De Bijbel Open (13-07) 1 De Bijbel Open 2013 27 (13-07) Vandaag gaan we weer verder met de Heidelbergse Catechismus. Zoals u weet denken we in dit jubileumjaar van de catechismus elke maand een keer na over een thema uit dit

Nadere informatie

Wijkgemeente Ichthus Noordwijk. Gods-dag. LEER HEM KENNEN 25 bewaarexemplaar. Ds. F. van Roest zondag 15 februari

Wijkgemeente Ichthus Noordwijk. Gods-dag. LEER HEM KENNEN 25 bewaarexemplaar. Ds. F. van Roest zondag 15 februari LEER HEM KENNEN 25 bewaarexemplaar Wijkgemeente Ichthus Noordwijk Gods-dag 1 Ds. F. van Roest zondag 15 februari Veel mensen zijn zo bezet met de zorgen van deze tijd, dat ze geen tijd kunnen vinden om

Nadere informatie

28 januari uur J Wesseling orgel: Peter Sneep schriftlezing: Rinke Larooy

28 januari uur J Wesseling orgel: Peter Sneep schriftlezing: Rinke Larooy 28 januari 2018 10.00 uur J Wesseling orgel: Peter Sneep schriftlezing: Rinke Larooy votum, groet, amen GK psalm 90,1.2. = LB 90 Gods verlangen naar Mt. 22 GK gezang 157 (staande) Lezen: - Rom. 1,1-7 -

Nadere informatie

handreiking om de kerkdienst te volgen

handreiking om de kerkdienst te volgen Uitgave: oktober 2006 Evangelisatiecommissie Chr. Geref. Kerk De Zaaier Foto s: Jaco Reijgersberg Als pdf te downloaden van www.cgkdezaaier.nl handreiking om de kerkdienst te volgen Inhoudsopgave Welkom

Nadere informatie