Helpende Zorg en Welzijn

Transcriptie

1 Helpende Zorg en Welzijn niveau 2 Uitgeverij Angerenstein profi-leren HZW onderdeel van Uitgeverij, training en diensten Inhoud 1

2 Colofon Titel: Helpende Zorg en Welzijn; niveau 2 Isbn: , derde herziene druk Uitgever: Uitgeverij Angerenstein Postbus CB Arnhem info@angerenstein.nl uitgeverij Angerenstein 2013 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt worden door middel van druk, fotokopie, microfilm, of op welke andere wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. No part of this book may be reproduced in any form, by print, photoprint, microfilm or any other means without written permission from the publisher. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikelen 16h t/m 16m Auteursrecht 1912 jo. Besluit van 27 november 2002, Stb. 575, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoeding te voldoen aan de Stichting Reprorecht te Hoofddorp (Postbus 3060, 2130 KB) of contact op te nemen met de uitgever voor het treffen van een rechtstreekse regeling in de zin van art. 16l. vijfde lid, Auteurswet De uitgever heeft ernaar gestreefd de auteursrechten te regelen volgens de wettelijke bepalingen. Degenen die desondanks menen zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich alsnog tot de uitgever wenden. 2 Helpende Zorg en Welzijn

3 Inleiding Profi-leren HZW is een complete set leermiddelen voor de competentiegerichte kwalificatiestructuur Helpende Zorg en Welzijn. Profi-leren HZW bestaat uit: een basisboek Helpende Zorg en Welzijn; een Competentie-Opdrachten- en BeoordelingsMagazijn (COBM); een site met gratis extra s: - digitale content-thema s op - een zoekmachine; - diagnostische kennistoetsen bij de 36 thema s uit het boek; - verwerkingsopdrachten bij alle thema s uit dit boek. Dit boek bevat de 36 thema s die de HZW-in-opleiding gedurende zijn/haar opleiding veelvuldig moet raadplegen als achtergrondinformatie bij het werken aan bijvoorbeeld: opdrachten; taken; beroepsproducten; prestaties. Inleiding Inhoud 3

4 De thema s van Helpende Zorg en Welzijn; niveau 2 Helpende Zorg en Welzijn; niveau 2 bevat de volgende 36 thema s: 1 Het werk van de helpende zorg en welzijn 2 De leefstijl van de cliënt 3 Werken met respect 4 Professioneel werken 5 Methodisch werken 6 Soorten plannen 7 Eigen werkzaamheden plannen 8 Opruimen en schoonmaken 9 Bedden opmaken en de was doen 10 Boodschappen doen en maaltijden verzorgen 11 Ruimte inrichten 12 Lichamelijke verzorging 13 Aan- en uitkleden 14 Toiletgang 15 Uiterlijke verzorging 16 Bewegen en verplaatsen 17 Eten en drinken 18 Veranderingen in gezondheid constateren 19 Ziekteleer 20 Veiligheid en ongevallen 21 Dementie 22 Omgaan met agressie 23 Helpende zorg en welzijn en activiteiten 24 Voorbereiden, uitvoeren en evalueren van activiteiten 25 Waarnemen en observeren van emoties 26 Het omgaan met emoties van de cliënt 27 Zelfredzaamheid stimuleren 28 Zelfredzaamheid compenseren 29 Communicatie 30 Gesprekken voeren 31 Assertiviteit 32 Afstemmen van zorg 33 Omgaan met klachten 34 Rapporteren 35 Samenwerken 36 Feedback Aanvullende thema s staan als digitale content thema s (dc-thema s), op De formule van de thema s Dit boek kent de volgende formule: Theorie met voorbeelden De thema s hebben betrekking op naslag die relevant is de helpende zorg en welzijn. De theorie wordt verlevendigd met voorbeelden uit de HZW-werkvelden. Aanvullende thema s staan als digitale content thema s (dc-thema s), op Mini-samenvattingen De theorie is opgehangen aan minisamenvattingen. Deze minisamenvattingen zijn voor de school als powerpointpresentatie verkrijgbaar. Tips voor de praktijk Ieder thema wordt afgesloten met praktijktips: handvatten voor de HZW-in-opleiding voor BPV en/ of werk. 4 Helpende Zorg en Welzijn

5 Verklarende woordenlijst Een lijst met de betekenis van moeilijke woorden aan het einde van ieder thema. Verwijzingen In dit boek wordt verwezen naar andere thema s binnen dit boek. Niet naar dc-thema s op omdat de thema s daar wisselend zijn. In alle gevallen kan de lezer via de zoekmachine op of via de trefwoordenlijsten achterin het boek vinden wat, waar staat. Competentie Opdrachten- en Beoordelingsmagazijn HZW Naast dit boek is er voor de HZW-in-opleiding een Competentie Opdrachten- en Beoordelingsmagazijn beschikbaar. Dit magazijn bevat opdrachten met (competentiegerichte) beoordelingsprotocollen voor het portfolio en proeven van bekwaamheid. Bij iedere opdracht ziet de leerling welke thema s als naslag dienen bij die opdracht. Dit magazijn is als print verkrijgbaar, maar ook digitaal met een licentie. Bij deze derde herziene druk In deze derde herziene druk zijn verbeteringen aangebracht op basis van evaluaties bij gebruikers. We bedanken Mirjam van der Waals voor het nuttige commentaar dat ze gaf. Veel plezier en succes bij het werken met dit boek!! Inleiding Inhoud 5

6 6 Helpende Zorg en Welzijn

7 Inhoud Thema 1 Het werk van de helpende zorg en welzijn 1.1 Inleiding De functie helpende zorg en welzijn HZW in verzorgings- en verpleeghuizen en ziekenhuizen HZW in de thuiszorg HZW en mensen met een psychische of lichamelijke beperking HZW in de kinderopvang en het peuterspeelzaalwerk HZW in sociaal-cultureel werk, wijkopbouwwerk en buurtwerk HZW in maatschappelijke zorg en dienstverlening HZW in de jeugdzorg HZW in (crisis-)opvangcentra Tips voor de praktijk...38 Thema 2 De leefstijl van de cliënt 2.1 Inleiding Waarden en normen Cultuur Levensbeschouwing Christendom; katholieken en de protestanten Islam Jodendom Hindoeïsme Boeddhisme Gewoonten Seksualiteitsbeleving Tips voor de praktijk...67 Thema 3 Werken met respect 3.1 Inleiding Respectvol ondersteunen Positieve basishouding en omgangsvormen Respect bij lichamelijk contact Privacy respecteren Tips voor de praktijk...82 Thema 4 Professioneel werken 4.1 Inleiding Professioneel werken; enkele begrippen Tips voor de praktijk...89 Thema 5 Methodisch werken 5.1 Inleiding Wat is methodisch werken? Voordelen van methodisch werken Beginsituatie bepalen Het observatieplan Doel, plan, uitvoering en evaluatie Tips voor de praktijk Thema 6 Soorten plannen 6.1 Inleiding Helpende zorg en welzijn en plannen Het werkplan Het protocol Het zorgplan Het begeleidingsplan Tips voor de praktijk Thema 7 Eigen werkzaamheden plannen 7.1 Inleiding Dienstrooster Volgorde van werkzaamheden Werkschema en afdelingsagenda Overleg en contact met cliënten Overleg met omgeving cliënt Doorverwijzen naar anderen Tips voor de praktijk Thema 8 Opruimen en schoonmaken 8.1 Inleiding Materialen en schoonmaakmiddelen Materialen Schoonmaakmiddelen Werkvolgorde Leefruimte op orde houden Sanitair De keuken Overige ruimten Tips voor de praktijk Inhoud 7

8 Thema 9 Bedden opmaken en de was doen 9.1 Inleiding Soorten bedden en hulpmiddelen Hulpmiddelen Bedden opmaken Bed verschonen Bed opmaken en verschonen met cliënt in bed De was verzorgen Kennis van stoffen Na het wassen De procedure in de instelling Tips voor de praktijk Thema 10 Boodschappen doen en maaltijden verzorgen 10.1 Inleiding Belangrijk bij de verzorging van maaltijden Voorbereiden van de maaltijd Inkopen doen Koken volgens recept Kooktoestellen Tips voor de praktijk Een baby in bad doen Douchen en baden Wassen op bed Wassen aan de wastafel Tips voor de praktijk Thema 13 Aan- en uitkleden 13.1 Inleiding Het belang van kleding Schaamte Bescherming Uitingsvorm Baby s en peuters aan- en uitkleden Aandachtspunten voor baby s Peuters Mensen met een beperking helpen bij het aan- en uitkleden Dementerenden en mensen met een verstandelijke beperking Chronisch zieken en mensen met een lichamelijke beperking Tips voor de praktijk Thema 11 Ruimte inrichten 11.1 Inleiding Algemene uitgangspunten voor de inrichting Functie van de ruimte Doelgroep Doelmatigheid Veiligheid Eisen en tips Sfeer Kleurengebruik Aandachtspunten voor kinderen De binnenruimten De buitenruimte Tips voor de praktijk Thema 12 Lichamelijke verzorging 12.1 Inleiding Persoonlijke hygiëne Verzorging van de mond Verzorging van de oren Scheren Verzorging van het lichaam Thema 14 Toiletgang 14.1 Inleiding Zindelijk worden Begeleiden naar het toilet Po, urinaal en urineschuitje geven in bed Urinaal aanleggen Po en urineschuitje Incontinentie Hulpmiddelen Tips voor de praktijk Thema 15 Uiterlijke verzorging 15.1 Inleiding Gezichtsverzorging Make-up gebruiken Reiniging van het gezicht Haarverzorging Nagelverzorging Teennagels Vingernagels Uiterlijke verzorging en kinderen Tips voor de praktijk Helpende Zorg en Welzijn

9 Thema 16 Bewegen en verplaatsen 16.1 Inleiding Ondersteunen bij het lopen Helpen bij het gebruik van hulpmiddelen Met één kruk lopen Met twee krukken lopen Met een rollator lopen Met een looprek lopen In een rolstoel rijden Helpen bij het verplaatsen van stoel naar bed en omgekeerd Verplaatsen in bed Verplaatsen met behulp van een glijzeil Tips voor de praktijk Thema 17 Eten en drinken 17.1 Inleiding Voedingspatroon Gezond voedingspatroon Voedingsstoffen De voeding van baby s en peuters Voeding bij ouderen Helpen bij eten en drinken Tafel dekken Eten geven op bed Diëten Alternatieve voeding Multiculturele voeding Ontkoppeld en gekoppeld koken Tips voor de praktijk Thema 18 Veranderingen in gezondheid constateren 18.1 Inleiding Gezond of ziek? Veranderingen in de gezondheid Slaap- en waakritme Ademhalingsstelsel Temperatuur Hart- en bloedvaten Uitscheiding Tips voor de praktijk Thema 19 Ziekteleer 19.1 Inleiding Kinderziekten Infectieziekten Maag- en darmaandoeningen Voedselvergiftiging Paratyfus Obstipatie Maden en wormen Aandoeningen van de luchtwegen Astma Longemfyseem Chronische bronchitis Aandoeningen van het bewegingsapparaat Reuma Spierziekten Aandoeningen van het zenuwstelsel Multiple sclerose Epilepsie Spasticiteit Ziekte van Parkinson Beroerte Hart- en vaatziekten Arteriosclerose Hartinfarct Hoge bloeddruk Diabetes type Huidaandoeningen Open been Decubitus Psoriasis Tips voor de praktijk Thema 20 Veiligheid en ongevallen 20.1 Inleiding Brandgevaar Brandpreventie Wat te doen bij brand Ondeugdelijk materiaal Vermissing Voorkomen van vermissing Meldingsprocedure bij vermissing Onverantwoord gedrag van cliënten Basisprincipes EHBO Veel voorkomende ongevallen De inhoud van een verbandtrommel Tips voor de praktijk Inhoud 9

10 Thema 21 Dementie 21.1 Inleiding Wat is dementie? Oorzaken van dementie De verschillende stadia van dementie Behandeling Benaderingswijzen van dementerenden Warme zorg Realiteitsoriëntatietraining (ROT) Validation Zintuigactivering (snoezelen) Psychomotorische therapie Reminiscentie Levensboeken Passiviteiten van het Dagelijkse Leven (PDL) Omgaan met agressieve dementerenden Tips voor de praktijk Thema 22 Omgaan met agressie 22.1 Inleiding Wat is agressie? Oorzaken van agressie Tips voor de praktijk Thema 23 Helpende zorg en welzijn en activiteiten 23.1 Inleiding Soorten activiteiten Doelen van activiteiten Het activiteitenplan Het activiteitenprogramma Cliënten stimuleren en motiveren Tips voor de praktijk Thema 24 Voorbereiden, uitvoeren en evalueren van activiteiten 24.1 Inleiding Activiteiten voorbereiden De uitvoering van activiteiten Activiteiten evalueren Opruimen Tips voor de praktijk Thema 25 Waarnemen en observeren van emoties 25.1 Inleiding Het begrip emotie De functies van emoties De uitwerking van emoties op het gedrag van mensen Het waarnemen en observeren van emoties Fasen in de verwerking van emotionele gebeurtenissen Tips voor de praktijk Thema 26 Het omgaan met emoties van de cliënt 26.1 Inleiding Het taxeren en interpreteren van emoties Het reageren op emoties Het omgaan met emoties Zes basisemoties Gesprekstechnieken Omgaan met je eigen emoties Tips voor de praktijk Thema 27 Zelfredzaamheid stimuleren 27.1 Inleiding Wat is zelfredzaamheid? De zelfredzaamheid van een cliënt vaststellen De zelfredzaamheid van een groep vaststellen De ondersteuningsdoelen vaststellen De zelfredzaamheid gericht stimuleren De benadering van de cliënt Tips voor de praktijk Thema 28 Zelfredzaamheid compenseren 28.1 Inleiding Meedoen in de maatschappij Het compensatiebeginsel Zelfstandig een huishouden voeren Aanpassing van de woning Vervoer Sociale contacten Mantelzorgers en vrijwilligers Tips voor de praktijk Thema 29 Communicatie 29.1 Inleiding Het communicatieproces Communicatiemiddelen Communicatieve vaardigheden Interculturele communicatie Tips voor de praktijk Helpende Zorg en Welzijn

11 Thema 30 Gesprekken voeren 30.1 Inleiding Gespreksstructuur Het informatieve gesprek De individuele werkbespreking Het functioneringsgesprek Tips voor de praktijk Thema 31 Assertiviteit 31.1 Inleiding Wat is assertiviteit? Gedrag herkennen Waarom assertief zijn? Tips voor de praktijk Tevredenheid en ontevredenheid Klachten en soorten klachten Klachtenafhandeling van de HZW Klachtenregelingen en klachtencommissies Tips voor de praktijk Thema 34 Rapporteren 34.1 Inleiding Wat is rapporteren De overdracht Vrije rapportage en rapportageformulieren Telefoneren en telefoonnotities Een bericht opstellen Tips voor de praktijk Thema 32 Afstemmen van zorg 32.1 Inleiding Evalueren en afstemmen met cliënten Evalueren en afstemmen met collega s Evalueren en afstemmen met familie en verwanten Evalueren en afstemmen met overigen Tips voor de praktijk Thema 33 Omgaan met klachten 33.1 Inleiding Thema 35 Samenwerken 35.1 Inleiding Wat is samenwerken? Tips voor de praktijk Thema 36 Feedback 36.1 Inleiding Hoe geef je feedback? Hoe ontvang je feedback? Tips voor de praktijk Inhoud 11

12 12 Helpende Zorg en Welzijn

13 THEMA 1Het werk van de helpende zorg en welzijn 1.1 Inleiding Je hebt gekozen voor de opleiding helpende zorg en welzijn (HZW) op niveau 2. Het doel van dit thema is je een overzicht te geven van werkterreinen en instellingen waar je als HZW kunt werken. Een HZW helpt mensen bij dingen die zij niet (meer) zelfstandig kunnen. Een HZW werkt bijvoorbeeld in zorginstellingen of in welzijnsinstellingen. In zorginstellingen ondersteunt de HZW zorgvragers bij wonen, huishouden en persoonlijke verzorging zoals wassen, aankleden. In welzijnsinstellingen ligt de nadruk iets meer op begeleidende taken zoals bezoekers ontvangen, spullen klaarzetten, ondersteunen bij activiteiten, schoonmaken, opruimen. Je vindt in dit thema een overzicht van de belangrijkste werkterreinen van een HZW. Het beroep van HZW wordt in de praktijk op veel verschillende manieren ingevuld. De functies zijn bovendien in ontwikkeling. De beschrijving in dit boek kan in de praktijk daarom nog veranderen. 1-1 De inhoud van dit thema: 1.2 De functie helpende zorg en welzijn 1.3 HZW in verzorgings- en verpleeghuizen en ziekenhuizen 1.4 HZW in de thuiszorg 1.5 HZW en mensen met een psychische of lichamelijke beperking 1.6 HZW in de kinderopvang en het peuterspeelzaalwerk 1.7 HZW in sociaal-cultureel werk, wijkopbouwwerk en buurtwerk 1.8 HZW in maatschappelijke zorg en dienstverlening 1.9 HZW in de jeugdzorg 1.10 HZW in (crisis-)opvangcentra 1.11 Tips voor de praktijk Thema 1 Het werk van de helpende zorg en welzijn 13

14 Wist je dat: een HZW een onmisbare schakel is in de hulpverlening aan mensen; je goed met mensen om moet kunnen gaan en geduldig moet zijn; je mensen moet kunnen stimuleren en motiveren; je betrokken moet zijn maar ook afstand moet kunnen houden; je vaak in teamverband werkt en dus samenwerkt met anderen; je werk op wonen, zorg en welzijn is gericht; je klantgericht moet zijn en een professionele beroepshouding moet hebben? Wat doet een helpende zorg en welzijn? 14 Helpende Zorg en Welzijn

15 1.2 De functie helpende zorg en welzijn Omdat de functie van helpende zorg en welzijn op veel verschillende manieren wordt ingevuld, zijn er ook veel namen voor, zoals: leefgroepassistent, assistent-begeleider, assistentactiviteitenbegeleider, assistent groepshulp, opvanghulp, instellingshulp, gastvrouw of contactmedewerker. De benamingen helpende, hulp en assistent geven aan dat je als HZW niet zelfstandig werkt, maar altijd onder begeleiding van iemand anders. Dit kan bijvoorbeeld een pedagogisch werker, een sociaal-cultureel werker, een maatschappelijk dienstverlener, een ouderenwerker of een (sociaal-psychiatrisch) verpleegkundige zijn. Ondanks dat je onder begeleiding van iemand werkt, werk je ook wel eens alleen, bijvoorbeeld als je bij iemand thuis werkt of als je overdag cliënten begeleidt bij de algemene dagelijkse levensverrichtingen (ADL). Met baby s en kinderen zul je echter niet zo snel alleen werken. Je kunt met mensen van alle leeftijden werken, die verschillende kenmerken hebben. Zij kunnen lichamelijk en psychisch gezond zijn, een beperking hebben, dementeren, tot een culturele minderheid behoren of dak- of thuisloos zijn. Als helpende zorg heb je huishoudelijke, verzorgende, en begeleidende taken. Daarnaast bied je mensen een luisterend oor en emotionele ondersteuning. Je zorgt voor een prettige leefomgeving en sfeer en je helpt mensen zelfstandig te functioneren. Als helpende welzijn ligt de nadruk in je werk op organisatorische, begeleidende en activerende taken en het geven van informatie en advies. Je ontvangt bijvoorbeeld mensen en begeleidt hen naar activiteiten. Je informeert en adviseert klanten over activiteiten of de dienstverlening, bijvoorbeeld in een servicepunt voor ouderen of in een ziekenhuis. Je ondersteunt de agogisch werker bij de organisatie of uitvoering van activiteiten of je bent gastvrouw in de dagopvang voor dak- en thuislozen. In de meeste werksituaties ben je echter zowel helpende zorg als helpende welzijn. Want iemand die hulp nodig heeft, zal vaak op beide terreinen hulp nodig hebben. In de volgende paragrafen lees je meer over de verschillende werkterreinen en wat je daar als helpende zorg en welzijn zou kunnen doen. Thema 1 Het werk van de helpende zorg en welzijn 15