Inhoudsopgave. 1. Inleiding... 3

Transcriptie

1 1

2 Inhoudsopgave 1. Inleiding Het Check it out! concept Energiebesparing op school Uitvoering Energiescan (inclusief binnenklimaat) Begeleiding bij het treffen van energiebesparende maatregelen Instellen van energiebeheer Organiseren van collectieve energie-inkoop en begeleiding van hercontractering Lesmateriaal Lesmateriaal Onderwijsbegeleiding Certificaat Duurzame school Certificering Andere duurzame thema s De Groene Vlag verdienen Toekenning Groene Vlag Menukaart XxÜáàx ztçz Voorbereiding energiebesparing gãxxwx ztçz Uitvoering energiebesparing en educatie WxÜwx ztçz Certificering en beloning XåàÜtËá g Ñ ätç wx v{xy Kosten Partners Contactgegevens

3 1. Inleiding Klimaatverandering wordt steeds meer zichtbaar. Steeds meer mensen realiseren zich dat we maatregelen moeten nemen. Maatregelen om klimaatverandering tegen te gaan, maar ook om voorbereid te zijn op de gevolgen van klimaatverandering. Check it out! is een leuke manier om met je eigen school te werken aan energiebesparing en het onder de aandacht brengen van klimaatverandering. Met Check it out! heeft u een totaalpakket in handen om samen met leerlingen, medewerkers en ouders te werken aan bewustwording (lesmateriaal) en duurzaam beheer van het schoolgebouw. In onze Menukaart ziet u uit welke onderdelen het Check it out! pakket bestaat en welke extra s mogelijk zijn. Wij hopen u enthousiast te maken voor Check it out! Met dit materiaal werkt u met uw school en leerlingen mee aan een duurzame wereld. 3

4 2. Het Check it out! concept Check it out! is een programma voor basis- en middelbare scholen dat bestaat uit: Energiebesparing op school. Lesmateriaal over klimaatverandering, energiebesparing en aanpassen aan de gevolgen van klimaatverandering. Deskundige onderwijsbegeleiding voor implementatie van het lesmateriaal. Internationaal erkende certificering als Duurzame school. In verschillende stappen wordt toegewerkt naar een duurzame school. De kracht van het programma zit hem in de combinatie van bovengenoemde onderdelen. Het programma is zo samengesteld, dat de verschillende onderdelen van het Check it out! programma elkaar versterken. In de Menukaart vindt u een overzicht van de onderdelen waaruit het programma is opgebouwd. 2.1 Energiebesparing op school De eerste stap in het Check it out!-programma is uitvoering van een energiescan (inclusief binnenklimaat van de school). Op basis van de resultaten van de scan kan de school beslissen of verdere deelname aan het Check it out!-programma interessant is. In een nieuwbouw gebouw leveren energiebesparende maatregelen wellicht weinig op, maar zou wel gekozen kunnen worden voor lesmateriaal en onderwijsbegeleiding of begeleiding in het certificeringtraject tot duurzame school (Eco-School). Voorbeeld van een energiebesparende maatregel: het waterzijdig inregelen van de verwarming. Op het gebied van energiebesparing worden de volgende diensten aangeboden: Uitvoering Energiescan inclusief binnenklimaat school. 4

5 Actieve begeleiding bij het treffen van energiebesparende maatregelen op basis van EPA-U (technische, organisatorische en/of gedragsmaatregelen). Instellen van energiebeheer. Organiseren van collectieve energie-inkoop en begeleiding van hercontractering Uitvoering Energiescan (inclusief binnenklimaat) Als start van het programma Check it out! wordt een energiescan uitgevoerd op de bij uw bestuur aangesloten scholen. De energiescan geeft inzicht in de mogelijkheden voor het verbeteren van de schoolgebouwen en het realiseren van energiebesparing. In een beknopt rapport worden alle technische en organisatorische maatregelen, de verwachte kosten en besparingen opgesomd. Op basis van de energiescan kan per school worden beoordeeld of deelname aan het uitgebreide programma Check it out! interessant is. De uitvoering van de energiescans start met het maken van afspraken voor het bezoek aan de deelnemende scholen. Tijdens het bezoek wordt ongeveer een half uur met de directeur gesproken over het energieverbruik van het gebouw, het gedrag van leerkrachten en leerlingen in relatie tot energie en wordt vervolgens het gebouw grondig doorlopen. Op basis van deze opname van het gebouw wordt een rapportage opgesteld. Deze rapportage bestaat uit drie delen: een beschrijving van het schoolgebouw, een analyse van het huidige energiegebruik en een overzicht van de mogelijk toe te passen maatregelen, opgedeeld in technische, organisatorische en gedragsmaatregelen. Ook het binnenklimaat (klimaatbeheersing en ventilatie), een belangrijk item voor veel scholen, wordt in het onderzoek betrokken. Bij het overzicht van de maatregelen staat duidelijk aangegeven wat de investeringskosten voor de maatregel zijn, wat de energiebesparing is, en in hoeveel jaar de maatregel zichzelf terugverdient. NOOT: Verplicht energieprestatiecertificaat Voor scholen wordt het niet verplicht om een energieprestatiecertificaat op te laten stellen na inwerkingtreding van de Europese richtlijn Energieprestatie van gebouwen (EPBD) in Nederland. De Nederlandse overheid sluit namelijk onderwijsgebouwen uit van de regeling als openbare gebouwen. Scholen die echter wel een energiecertificaat willen ontvangen, kunnen dit via Check it out! wel verkrijgen Begeleiding bij het treffen van energiebesparende maatregelen In de meeste gevallen kan de school aan de hand van de resultaten van de energiescan het energieverbruik structureel terug dringen. In de rapportage wordt ook apart aandacht besteed aan gedragsmaatregelen die door de kinderen zelf uitgevoerd kunnen worden. Bij de overhandiging en bespreking van het eindrapport van de energiescan wordt met het schoolbestuur de plannen van de school besproken. Wanneer de school besluit om verder te gaan 5

6 met het Check it out!-programma, wordt de begeleiding door het technisch adviesbureau Ecofys bij het realiseren van energiebesparende maatregelen afgestemd. De school wordt begeleid bij het verkrijgen van offertes voor specifieke maatregelen en wordt begeleid bij de implementatie van die maatregelen. Indien meerdere scholen van plan zijn bepaalde maatregelen te treffen, zal Ecofys deze scholen verenigen bij het verkrijgen van offertes voor deze maatregelen zodat een voordeel kan ontstaan door schaalvergroting (collectieve aanbesteding). Bij voldoende belangstelling voor een maatregel wordt eventueel een tussenworkshop voor de scholen georganiseerd om deze collectieve aanbesteding uit te werken Instellen van energiebeheer Om goed inzicht te krijgen in het energetische verbruik van de school dienen hiervoor de meterstanden systematisch geregistreerd en geanalyseerd te worden. Voor deze registratie en analyse wordt de door Ecofys ontwikkelde Enerlyser ( ingezet. Voor degenen binnen de scholen die verantwoordelijk worden gesteld voor dit onderdeel, zal een workshop worden georganiseerd waarin het gebruik van de Enerlyser zal worden uitgelegd. Aan de scholen wordt gevraagd maandelijks de meterstanden van de aanwezige meters (zoals gas of warmt, elektriciteit en wellicht pv of windenergie) op te nemen en in te voeren op de website Enerlyser. De Enerlyser zorgt ervoor dat deze invoer automatisch helder en eenvoudig wordt gepresenteerd. Ook vergelijking van de verbruikgegevens van de deelnemende scholen onderling wordt zichtbaar gemaakt. Op basis van de (online) analyses worden besparingsmogelijkheden per schoollocatie gesignaleerd Organiseren van collectieve energie-inkoop en begeleiding van hercontractering Het doel van de collectieve energie-inkoop is door bundeling van de elektriciteit- en gasverbruiken van de scholen een aantrekkelijk prijs te bedingen voor de afname van elektriciteit en gas. Na het verzamelen van alle energiegegevens voor alle locaties wordt een lijst opgesteld van mogelijke aanbieders van elektriciteit en/of gas. Deze aanbieders wordt vervolgens benaderd om in concurrentie een scherpe aanbieding voor de levering van elektriciteit en/of gas te doen. Met de beste aanbieders worden verder onderhandeld om uiteindelijk de scherpste aanbieding te verkrijgen. De behaalde resultaten worden teruggekoppeld naar de scholen en de overstap naar de nieuwe aanbieder voor de levering van elektriciteit en gas wordt geregeld. Aan het eind van het jaar wordt de elektriciteits- en gasfactuur van elke locatie bekeken ter controle of de overstap goed verlopen is. 6

7 2.2 Lesmateriaal Check it out! biedt leuk en leerzaam lesmateriaal aan op verschillende niveaus, waarin wordt geleerd over klimaat, energie en andere gerelateerde thema s op school, thuis en wereldwijd. Check it out! levert deskundige ondersteuning bij de uitvoering van het lesprogramma Lesmateriaal De lespakketten sluiten goed aan op de energiescan en bieden de mogelijkheid om vanuit de actieplannen de beleidsmatige keuzes voor energiebesparende maatregelen te vertalen naar door leerlingen uit te voeren handelingen. Het volgende materiaal is beschikbaar: Primair onderwijs Naam Inhoud Doelgroep Hou de zon in huis Vier lessen met een checklist voor concrete Groep 7 en 8 energiebesparing- en duurzaamheidopties op school, thuis en in de wijk in relatie tot klimaatverandering wereldwijd. Samenwerkend leren. Aanpassing aan Lesbrieven met opdrachten, vragen en bronnen over Groep 7 en 8 klimaatverandering aanpassing aan klimaatverandering in het Waddengebied, de Zuidplaspolder en de Maasvallei. Opgesteld als webquests. Natuurkalender Lesbrief over de relatie tussen klimaatverandering en de Groep 6, 7 en 8 natuur. Leerlingen doen zelf waarnemingen in de natuur, leren over klimaatverandering en veranderingen in de natuur. Arctic Alert Webeducatieprogramma in samenwerking met van poolreizigster Bernice Notenboom; legt relatie tussen gevolgen van klimaatverandering en eigen handelen. Groep 7 en 8 Voortgezet onderwijs Naam Inhoud Doelgroep Check it out! Opdrachten gericht op wat de school en het individu zelf kan bijdragen aan vermindering van de mondiale Onderbouw, met name HAVO/VWO CO 2 -uitstoot. Fair play Verhalend ontwerp om te ontdekken wat je tegen klimaatverandering wereldwijd kunt doen, met name op je eigen school. Activerende werkvormen. Onderbouw, zeer geschikt voor VMBO(-t), met name VMBO 7

8 Aanpassing aan klimaatverandering Duurzaam inkopen Natuurkalender Kleur bekennen Lesbrieven met opdrachten, vragen en bronnen over aanpassing aan klimaatverandering in het Waddengebied, de Zuidplaspolder en de Maasvallei. Opgesteld als webquests. Cacao, katoen en soja nader bekeken en wat koop jij eigenlijk? Over consumentenkeuzes en duurzaamheid. Gericht op samenwerkend leren. Lesbrief over de relatie tussen klimaatverandering en de natuur Digitale visiemeter over meningen m.b.t. klimaatverandering en duurzaamheid. Ook m.b.t. eigen duurzaam handelen. Aanzet tot meningsvorming, debat en integriteit. Tevens evaluatie-instrument. Aparte uitwerkingen voor onderbouw VMBO(-t), en onderbouw en bovenbouw HAVO/VWO. Speciaal geschikt voor VMBO-(t) onderbouw (maatschappijvakken, techniek en zorg). VMBO Onderbouw havo/vwo Bovenbouw vwo Voor onder- en bovenbouw VO. Voorbeeld van leerling die met het Check it out! lespakket werkt. 2.3 Onderwijsbegeleiding Het COS verzorgt deskundige begeleiding bij het implementeren van de lespakketten. Zij organiseren workshops waarbij docenten het materiaal en de mogelijkheden van het lespakket aangereikt krijgen; naast het lesmateriaal voor de leerlingen is er een docentenhandleiding. COS fungeert gedurende de projectperiode als helpdesk voor docenten met vragen over het materiaal of die het project willen uitbreiden met een excursie of als scholen in de gemeente gezamenlijk bekendheid willen geven aan 8

9 het project en de resultaten. Via het COS wordt er voor gezorgd dat het lesmateriaal op tijd in de juiste aantallen op de scholen aanwezig is. 2.4 Certificaat Duurzame school Elke school die voldoende energiebesparing weet te bereiken en daarnaast aandacht besteedt aan de thema s water en afval, mag zich met recht een duurzame school noemen. Zij ontvangen een internationaal erkend certificaat en mogen De Groene Vlag laten wapperen. Zo krijgt de school erkenning voor haar inspanning op het gebied van klimaat en duurzame ontwikkeling. De Groene Vlag behorend bij het internationaal erkende certificaat Check it out! is de uitgebreide Nederlandse invulling van het internationale scholenprogramma Eco- Schools, een door de VN erkend programma voor milieuzorg en duurzaamheid in het onderwijs. Wereldwijd doen hieraan scholen in 40 landen mee. De internationale coördinatie ligt bij de Foundation for Environmental Education (FEE), die ook o.a. De Blauwe Vlag voor kustwateren Certificering Voor de certificering zijn vier hoofddoelstellingen voor een duurzame school ontwikkeld: Een duurzame school draagt uit dat zij zich schoolbreed inzet voor een duurzame wereld, rekening houdend met de eigen omgeving en de rest van de wereld. Op een duurzame school besteden zowel de leerlingen als het personeel aandacht aan duurzaamheid, in de eigen school en wereldwijd. Op een duurzame school zijn de leerlingen actief betrokken bij het bevorderen van en het communiceren over duurzaamheid op school, in hun omgeving en wereldwijd. Een duurzame school is een klimaatneutrale school, waar het schoolgebouw duurzaam wordt gebruikt en beheerd. Bij elke doelstelling horen een aantal concrete criteria waaraan de school moet voldoen om gecertificeerd te worden. Dit zijn veelal logische zaken die op een milieubewuste school al gebeuren. 9

10 2.4.2 Andere duurzame thema s Een duurzame school is uiteraard niet alleen maar met klimaatverandering en energie bezig. Check it out! biedt u de mogelijkheid om ook lessen over bijv. afval, biodiversiteit en veiligheid onder een noemer te brengen en zo een consistent aanbod te creëren. Andere thema s zijn bijvoorbeeld: Afval Water Hygiëne Consumptie Veiligheid en vervoer Biodiversiteit & natuur De Groene Vlag verdienen Hoe kunt u nu, samen met de hele school, zo n Groene Vlag verdienen? Als u meedoet aan Check it Out! gebeurt dit bijna vanzelf. Als de school het programma volgt, gaat iedereen op school aan de slag met duurzaamheid in en rond de school. U krijgt daarbij gerichte ondersteuning van de Check it Out! partners. Op school zelf richt u een werkgroep op, die activiteiten opzet en de voortgang van het programma bewaakt. Belangrijke voorwaarde voor het succes van Check it out! is leerlingparticipatie in de werkgroep. Dit garandeert echte betrokkenheid bij de leerlingen en leert ze dat zij zelf kunnen bijdragen aan het bewerkstelligen van positieve veranderingen (handelingsperspectief). 10

11 Tijdens de hele periode dat u meedoet met Check-it-Out! houdt u de inspanningen van de gehele school bij in het Check-it-Out! portfolio. Met dit portfolio laat u zien dat uw school een duurzame(re) school is geworden, want u neemt bewijs er in op dat laat zien hoe uw school aan het werk is met en voor duurzaamheid op school en wereldwijd. Voorbeelden van bewijs dat u kunt opnemen: de quick-scan en bewijs van technische aanpassingen; werkgroepverslagen; (de resultaten van) het werk van leerlingen en docenten, zoals foto s van presentaties of werkstukken; persberichten over de duurzame activiteiten binnen de school en met een mondiale focus; de resultaten van het besparende gedrag: hoeveel besparing heeft de school realiseert, hoe zijn de meterstanden en het gedrag veranderd Toekenning Groene Vlag Elke twee jaar vindt een audit plaats om te bepalen of de school dankzij al hun inspanningen en resultaten al recht hebben op de Groene Vlag. De beoordeling vindt plaats aan de hand van het porfolio dat de school zelf heeft bijgehouden en/of een bezoek van de afvaardiging van de nationale 11

12 jury. Deze onafhankelijke jury beoordeeld alle aanvragen en beslist over de toekenning van de Groene Vlag. Feestelijke uitreiking Groene Vlag Het behalen van een Groene Vlag is uiteraard een prestatie waar een school trots op kan zijn. Vanuit Check it out! bepalen we daarom samen met de school hoe dit feestje gevierd gaat worden. De overhandiging is een uitstekende gelegenheid om de school positief onder de aandacht te brengen en daarbij ook bijv. gemeente en (lokale) pers uit te nodigen. 12

13 3. Menukaart Check it out! is een combinatie van energiebesparing, educatie en certificering. Zie de uitgebreide Menukaart (te bekijken en te downloaden op voor meer informatie over de losse onderdelen. 3.1 XxÜáàx ztçz Voorbereiding energiebesparing De eerste stap is uitvoering van een energiescan (inclusief binnenklimaat van de school). Op basis van de resultaten van de scan kan de school beslissen of verdere deelname aan het Check it out!- programma interessant is. In een nieuwbouw gebouw leveren energiebesparende maatregelen wellicht weinig op, maar zou wel gekozen kunnen worden voor lesmateriaal en onderwijsbegeleiding (zie tweede gang) of begeleiding in het certificeringtraject tot duurzame school (Eco-School, zie derde gang). 3.2 gãxxwx ztçz Uitvoering energiebesparing en educatie De tweede stap is uitvoering van energiebesparende maatregelen op basis van de energiescan en gebruik van lesmateriaal. Er is lesmateriaal beschikbaar op verschillende niveaus. Er wordt deskundige ondersteuning bij de uitvoering aangeboden. De lespakketten sluiten goed aan op de energiescan uit de eerste gang. 3.3 WxÜwx ztçz Certificering en beloning Duurzame scholen die voldoende energie weten te besparen en daarnaast aandacht besteden aan de thema s water en afval, kunnen in aanmerking komen voor De Groene Vlag. Check it out! is de Nederlandse invulling van het internationale scholenprogramma Eco-Schools. Dit is een internationaal erkend certificaat voor duurzame scholen. Iets om trots op te zijn! 3.4 XåàÜtËá Extra s bestaande uit een kwartetspel, een energiebesparingkalender en een muurkrant met energietips. 13

14 3.5 g Ñ ätç wx v{xy Het is ook mogelijk de onderdelen energiebesparing, educatie en certificering gelijktijdig uit te voeren. Hiermee versterkt u de losse onderdelen en daarmee ook het programma. Door te kiezen voor een combinatiepakket in 3- of 5-jarige variant kunt u zich met recht een duurzame school noemen! Wanneer u voor een 3- of 5-jarige variant kiest, ontvangt u bovendien een aantrekkelijke korting. 14

15 4. Kosten Voor de kosten van de Check it Out onderdelen kunt u contact opnemen met de desbetreffende organisatie. In hoofdstuk 6 staat per onderdeel vermeld welke organisatie u kunt benaderen. Wanneer u een combinatie wilt maken van de verschillende onderdelen uit de menukaart, ontvangt u korting. 15

16 5. Partners Check it out! tools voor een duurzame wereld is een gezamenlijk aanbod van COS Nederland, Oikos, Ecofys BV en SME Advies. De vier partijen willen door de bundeling van krachten een mainstream aanbod aan scholen bieden op gebied van duurzaamheid en mondialiteit. Ecofys Ecofys verzorgt de energiescans aan het begin van het programma en begeleidt de uitvoering van de energiebesparende maatregelen op school. Sinds 1984 heeft Ecofys talloze onderzoeken en projecten uitgevoerd voor energiebedrijven, woningcorporaties, bouwbedrijven, overheden en eindgebruikers. Met meer dan 200 werknemers in zes landen zijn we een van de grootste adviesbureaus in Europa op het gebied van energiebesparing, duurzame energie en klimaatvraagstukken. Ecofys heeft reeds meerdere jaren ervaring met het uitvoeren van projecten rondom energiebesparing en educatie voor scholen. Samen met gemeenten en stadsdelen heeft Ecofys onder andere projecten uitgevoerd voor meer dan 100 basisscholen. Gerealiseerde projecten variëren van het uitvoeren van energiescans, het opzetten van energiebeheer/milieuzorgsystemen, het regelen van een collectieve energie-inkoop, het begeleiden van de scholen bij het implementeren van energiebesparende maatregelen tot het ontwikkelen en geven van een educatieprogramma. Ecofys gebruikt daarbij haar kennis en creativiteit om deze minder koopkrachtige doelgroep te ondersteunen bij het realiseren van aanzienlijke energiebesparingen en aantrekkelijke lespakketten. Cos Nederland COS Nederland ontwikkelde een deel van het lesmateriaal voor Check it out! en zorgt voor professionele onderwijsbegeleiding tijdens uitvoering van het programma. Een COS is een onafhankelijke regionale instelling voor mondiale vraagstukken, gespecialiseerd in adviezen en projecten over internationale samenwerking, duurzame ontwikkeling en de multiculturele samenleving. COS Nederland is de landelijke vereniging van 16 regionale COSsen. Samen vormen ze een netwerk van zelfstandige, professionele organisaties. De COSsen zijn actief op het thema milieu&ontwikkeling, in het onderwijs en het jongerenwerk. Vanuit o.a. COS Noord-Holland en COS Zeeland is veel geïnvesteerd in onderwijspakketten over klimaat&ontwikkeling, o.a. resulterend in het succesvolle Check it out! voor het Voortgezet Onderwijs en Hou de Zon in Huis! voor het basisonderwijs. Stichting Oikos Oikos ontwikkelde een deel van het lesmateriaal voor het Check it out! programma. Stichting Oikos is een oecumenische organisatie die opkomt voor mensen in het Zuiden door in Nederland veranderingen tot stand te brengen. Een ontwikkelingsorganisatie in het Noorden dus. 16

17 Oikos wil mensen in Nederland kennis laten maken met het leven van mensen in ontwikkelingslanden. Jongeren vormen een speciale doelgroep. In haar projecten laat Oikos steeds zien welke invloed ons leven heeft op dat van hen aan de 'andere kant' van de wereld en omgekeerd. Door kerken en individuen mogelijkheden te bieden om hun handelen te veranderen, hoopt Oikos de verhoudingen tussen Noord en Zuid te verbeteren. Oikos gaat verder dan kennisoverdracht. Het gaat erom dat mensen zich deelgenoot voelen van een gezamenlijke wereld. Anders denken, anders handelen - dat is Oikos. Om dit te bereiken verzamelt en verspreidt Oikos informatie, voert onderzoek/studies uit, bereidt campagnes voor en verzorgt educatie en organiseert acties in Nederland. Stichting Oikos ontwikkelde een educatieprogramma op het gebied van klimaat en vond daarin COS Noord-Holland Noord als partner. Hieruit kwam Check it out! voort waarin beide organisaties samenwerken. SME Advies SME Advies ontwikkelde een deel van het lesmateriaal van Check it out en is coördinator van het programma. SME Advies draagt op innovatieve wijze bij aan de ontwikkeling van een duurzame samenleving met name vanuit sociaal-ecologisch perspectief. De medewerkers van SME Advies doen dit door advisering, onderzoek en dienstverlening, waarbij innovatie leidend is. SME ondersteunt overheden, maatschappelijke organisaties, bedrijfsleven en burgers bij hun streven naar een duurzame samenleving. SME advies coördineert het succesvolle Ecoschool programma. 17

18 6. Contactgegevens Voor informatie over de energie-quickscan en energiebesparing op school kunt u contact opnemen met: Ecofys Contactpersoon: Giel Linthorst Kanaalweg 16-G Postbus RK UTRECHT Voor informatie over lesmateriaal kunt u contact opnemen met: Stichting Oikos Contactpersoon: Irene Karssiens Mariahoek Postbus DD UTRECHT Voor informatie over onderwijsbegeleiding kunt u contact opnemen met: COS Nederland Contactpersoon: Fokje Bosma Wijnstraat BV DORDRECHT Voor informatie over certificering (Eco-Schools) en het totaalaanbod van energiebesparing, lesmateriaal, onderwijsbegeleiding en certificering kunt u contact opnemen met: SME Advies Contactpersoon: Hanna Tijbosch Postbus AA UTRECHT