Architectuurgeschiedenis

Transcriptie

1 Architectuurgeschiedenis Neoclassicisme 1 Neo= nieuw à Ontstaan in het midden van de 18 e eeuw tot +/ Het NC grijpt terug naar de Griekse architectuur, niet uit nostalgie maar omdat ze vonden dat dit modern was. Men gaat in deze periode met verschillende stijlen gaan spelen. (zo ontstaan er meerdere neo stijlen, vb: neogotiek) wisselwerking in tijd en ruimte tijd: geen gelijktijdige overgangen overal ter wereld ruimte: verschillend in verschillende landen alle architecturale stijlen zijn ooit modern geweest. Modern zijn is dus geen vast begrip, het is eerder moeilijk te begrijpen en de betekenis veranderd er steeds van. Rococo: Bij de rococo gaat men alle rechte lijnen willen verwijderen. Krommingen, levendig, dynamisch, over gedecoreerd, zijn enkele kenmerken van de rococo. Het neoclassicisme gaat zich willen afzetten tegen de rococo. Het neoclassicisme is eerder strak en wit (kleurloos). Het zal een grote breuk vormen. De verlichting: De verlichting is verbonden aan het neoclassicisme. Het is een totaal nieuwe perceptie van de wereld. Een nieuwe wereldvisie. Men gaat god in twijfel trekken. Hoe? Waarom? Er komt een wetenschappelijke grondlegging. Dit zal leiden tot de Franse revolutie & het begin van de industrialisatie. In het neoclassicisme gaat men het oude Griekenland (en soms Rome, zoals de boog) opnieuw gaan verkennen. Marmer zal het belangrijkste materiaal zijn. Het is een internationale stijl. Men ziet geen overduidelijke verschillen meer tussen de stijl in verschillende landen in tegenstelling tot bij de gotiek bijvoorbeeld. De architecten gaan zich inspireren op de werkelijke bronnen. Ze gaan dus reizen naar Athene, Griekenland, Rome. Ze gaan er opmeten, tekenen en dus de bron analyseren. Sinds de 18 e eeuw was Griekenland pas onafhankelijk. Hiervoor was reizen naar Griekenland niet mogelijk. Vb: Reis naar Pompeï: Ruïnes. Er was een grote fascinatie hiervoor. Hier waren ook elementen terug te vinden van het leven, dagelijkse leven van de mensen. Niet enkel hun manier van bouwen. 1

2 Kunstwerken: - Piranesi: een belangrijke tekenaar in de 18 e eeuw - Robert: hij schildert ruïnes die er niet werkelijk zijn. Maakt kunstwerk van het Louvre als ruïne. - Panini: encyclopedie : virtuele samenkomst van architectuur, schilderkunst en beeldhouwwerk. Rome is absoluut essentieel voor kunstenaars. Er is een confrontatie mogelijk met hun bronnen. Reizen was zeer belangrijk. Er komen veel nieuwe functies, nieuwe gebruiken wat leid tot het moeten vinden van een nieuwe vorm van gebouw door de architect. Bijvoorbeeld: openbare musea, schouwburgen, unif- gebouwen, banken, hangbruggen, Deze bestonden niet voor de 18 e eeuw. In de 19 e eeuw werd de opera het belangrijkste gebouw. (dia vd hangbrug: vertoont Egyptische architectuur en gaat dus nog veel verder terug in de tijd. Egyptomanie) Engeland, 18 e eeuw: Hier was de barok veel minder aanwezig omdat Engeland protestants was. Het neoclassicisme gaat hier als 1 van de eerste ontstaan (1750). De industriële revolutie gaat hier ook ontstaan. Engeland was het pioniersland. Bath: oorspronkelijk door de Romeinen gesticht. Het is een kuuroord. In het neoclassicisme in Engeland wordt deze plek the place to be voor de middenklasse. In het kuuroord zijn huizen verwerkt. Het is een zeer complex gegeven. Het ontwerp is zeer strak, geen decoratie, er is een kolossale orde, lijkt op een paleisgevel met een prachtig uitzicht maar het zijn dus allemaal burgerhuizen. Het individu is hier dus een deel van een zeer monumentaal geheel. The Circus: (Deel van Bath): De doorsnede is gelijk aan die van het Colosseum maar het is binnenste buiten gemaakt. De Britten gaan ook verwijzen naar de Renaissance naar Palladio. Het neopalladïsme. (Ze gaan zijn villa s kopiëren.) Gekleurde binnenkanten. Van het neoclassicisme afkomstig. Het verwijst naar de ruïnes in Pompeï. Deze kleuren vond men steeds terug in de huizen daar. Het British Museum 1823: Dorische tempel (vrouwelijk) à Fries van Parthenon wordt hier bewaard John Soane s House: Privé collectie. Het is een verzameling ven neo elementen. Het is de eigen architect van het huis. Hij speelt met licht, ruimte en kunst. 2

3 Frankrijk, voor de Franse Revolutie: Lodewijk XVI à neoclassicisme. Men wou op een iets intiemere manier leven. Niet meer zoals in Versailles. Vb: Folly & de landschapstuin. Het zuivere witte ten opzichte van de losse natuur. Petit Trianon: Marie- Antoinette: gaat wonen in een klein paviljoentje. Dit bestond al mar ze gaat de tuinen errond aanleggen. Hier kon ze leven zonder de druk/etiquette van het hof. In de tuin heeft ze een boerderij laten bouwen. Zo kon ze boerin spelen. Het zuivere leven in contact met de natuur. Het paviljoen had een formele kant: de reeds bestaande kant en een informele kant: nieuwe kant in de neoclassicistische stijl, met de prachtige natuur erbij. Marie- Antoinette was de laatste koningin van Frankrijk. Hierna was er een nieuwe tijdperk, de Franse Revolutie. Maar de architectuur zal deze breuk overspannen, in de architectuur is de breuk geen begin van een nieuwe stijl. Panthéon: Jacques- Germain Souffet: 1 e kerk: ( ): Het is een grote kerk, in die tijd de hoogste. Het was een moderne kerk in de stijl van het neoclassicisme. Hij is gebouwd adhv plannen van een Grieks kruis. Er is een grote koepel die hemel en aarde verbind. Het hoogtepunt van het neoclassicisme onder Lodewijk XVI. High Technologie de kerk heeft bijna niet als kerk gediend. In de Franse Revolutie krijg hij een nieuwe functie: Het werd een begraafplaats voor alle helden van de Franse Revolutie. (Victor Hugo, Voltaire, ) De muren zijn zeer massief en het lijkt wel een blinde sokkel waar een koepel opstaat. Binnenin is het wel zeer open en luchtig. Sterk contrast tussen binnen en buiten. Er is een zenitale verlichting via de binnenkoepel. De verticale as is een aantrekkingspunt. Er is een zeer uitgewerkt lichtspel. Alles is met steen gebouwd en met ijzeren ringen en haken. Het zijn zeer platte gewelven dus is het ijzer zeker nodig. De slinger van Foucault hangt hier ook à wetenschap in een kerk. Etienne Louis Boulée ( ): Het was een prof die zelf niets gebouwd heeft. Hij heeft veel tekeningen gemaakt en een nieuwe wereld bedacht. Het ging veel verder als het Franse neoclassicisme. Hij anticipeerde op de Franse Revolutie. Hij heeft een nationale bib ontworpen om de kennis van de wereld in op te slaan. Het was een soort tempel van de kennis. Zeer monumentaal, tongewelf. Het licht van de kennis valt binnen (letterlijk de verlichting). Alle assen leiden naar 1middelpunt. Ontwerp voor een cenotaaf: herdenkingsplaats voor Isaac Newton (geen lichaam ter plekke). De vorm ervan is zoals mensen in de Romeinse tijd begraven werden. Rond. Het was een holle bol, en om daar te geraken moest je eerst door 3

4 een lange donkere gang. De hoogte: 150m. In de bol waren er gaatjes die de sterren en het heelal voorstelden. Hierdoor zag je ook het licht meedraaien. Emoties van het sublieme, mens als centraal punt van de schepping Claude- Nicolas Ledoux ( ): Het was een architect van de koning. Hij kreeg de opdracht tot het ontwerpen van een zoutfabriek. De koning had controle over de zouthandel. Het was de grootste bron van inkomen. De zoutmijn (Salines) moet rationeel georganiseerd zijn. Met harmonie tussen mens en natuur. Zout is een natuurlijke bron. Het is een symmetrisch plan. Het centrale gebouw is het huis van de directeur en links en rechts hiervan zijn er 2 hallen van de fabriek met de ovens. De gebouwen in de halve cirkel zijn de onderhoudsgebouwen voor het materiaal en de huizen van de arbeiders. Woonden de arbeiders goed, dan konden zo goed werken en productiever, dan was de koning blij. Het gebouw heeft een Dorisch tempelfront en is monumentaal. Het grondplan: achter zuilen is er een absis. Het is een beetje grotachtig. Hierachter kom je dan in de wereld van het water en het zout. De buitenmuren waren niet versierd. Er waren enkel grote vaten waar water uitkomt in de muren. De zuilen van het directeursgebouw waren een spel van licht en geometrische vormen. Het enige gebouw met zo n zuilen, het was dus een symbool van macht. Het was algemeen zeer strak met enkel de basis noden. Als architect van de koning vloog Ledoux met de Franse Revolutie 20 jaar de cel in. In die tijd ontwierp hij de ideale wereld rond een fabriek à utopie. Hij ontwierp er alle gebouwen en aan de vorm van het gebouw moest de functie duidelijk zijn. Alles was in harmonie en er was geen onderscheidt tussen arm en rijk. Gebouw van de bewaker van de bron: het water was er zeer belangrijk dus moest het zeker beschermt worden. Het gebouw leek een beetje op een ton en was zeer modern. Hij plaats een zeer strak gebouw in een zuivere natuur, met een romantische omgeving. De nog niet door de mens aangetaste natuur was iets zeer mooi. IJzeren fabriek à piramides, was een verwijzing naar de dood. Begraafplaats: Het was een bol. Er waren nissen voor de urnen in te plaatsen. Het was nauwelijks verlicht en het was dus een referentie naar de catacomben. De bol is het symbool voor de leegte, want na de dood is er niets en het lichaam gaat gewoon terug naar de aarde. Huis van plezier à zeer duidelijke vorm. Architectuur zorgt voor orde 4

5 Theater van Besançon: 1784: Het is echt gebouwd geweest maar afgebrand. Het was de eerste publieke schouwburg. Mensen gingen er normaalgezien naar het toneel om gezien te worden. Het was dus een statussymbool. Dit was de normale gang van zaken vroeger maar Ledoux gooit alles om. De beste plaatsen waren nu plots beneden en de goedkope boven : omgekeerd! Men ziet vanuit elke plek het toneel en het arme plebs is ook niet meer zichtbaar. Omdat de rijken beneden zitten zien ze de armen niet meer. Dit wordt het archetype van de moderne schouwburg. De vorm, de akoestiek, het hellend podium,.. waren allemaal zeer goeie elementen. Ogenblik van de architect (tekening oog): De acteur die de hele zaal ziet en de architect die de hele zaal ziet. De architect moet perfectie scheppen. Zijn oog zal ook door de volgende generaties beoordeeld worden. Neoclassicisme 2: Frankrijk Empire Egyptomanie: Napoleon gaat bijna heel Europa gaan veroveren. Hij gaat het rechtssysteem herorganiseren en de verhouding tussen kerk en staat aanpassen. De architectuur speelt bij hem een belangrijke rol om macht uit te stralen. De Empire stijl is het neoclassicisme en de Egyptomanie. Ze gaan zich verspreiden na de campagne in Egypte. Napoleon gaat Egypte veroveren om de Britse handelswegel onder andere af te sluiten. Ook neemt hij een bende wetenschappers mee om het land in kaart te brengen. Dus tijdens de campagne gaat men de Egyptische beschaving onderzoeken. Deze beschaving gaat men dan integreren in hun eigen stijl. Hôtel Beaucharmais: De inkom is een Egyptisch tempeltje. 1804: de kroning van Napoleon zelf en Josephine. Dit was het hoogtepunt van zijn macht. Hij wordt keizer en refereert hierbij naar het grootste Rome. Hij heeft legioenen, een triomfboog, en de kamer van Josephine is in de Romeinse stijl. Zijn macht berust op het leger, het was dus een militaire dictatuur.er gaat een nieuwe elite ontstaan van jonge militairen. Deze gaan de empire stijl aannemen en niet de stijl van de oude elite. Napoleon gaat de kerk ook terug in kaart brengen. Hij gaat een verdrag sluiten met Paus Pius VII. Het concordaat zet dat de kerk geen macht meer heeft en zich nog enkel met het spirituele van de mens mag bezig houden. Zeer duidelijke grenzen tussen kerk en staat gaan ontstaan. Deze zijn vandaag de dag nog steeds ongeveer geldig. 5

6 Na het concordaat gaat Napoleon de bouw van de Madeine kerk starten. Het lijkt absoluut niet op een kerk, het zou evengoed een bank kunnen zijn. (tempel vorm) het is een gigantisch gebouw en het verwijst naar de nieuwe band tussen kerk en staat. Het is een staatsgebouw en dus ook een staatskerk (van buitenaf). Binnenin is het wel meer kerkelijk met koepels, trompe l oeil, Het is een zeer donker gebouw, er zijn geen ramen (enkel licht dus via de trompe l oeil). Jean- Nicolas- Louis Durand ( ): Hij was een prof aan de ingenieursschool. In deze school kregen de architecten eerder een technische opleiding (bruggen, kazernes). Durand gaat een handboek schrijven over hoe een architect moet ontwerpen = rationeel. Hij was een leerling van Boulée. Ontwerpen = ideeën met methodes en kennis. Stap 1: leren kennen van de onderdelen. (zuil, boog, venster, ) Stap 2: combinatie van de onderdelen(verticale) van zuilen, bogen, gewelven, er zijn zeer veel verschillende combinaties mogelijk. En de combinaties scheppen ruimte. Het samenvoegen van de delen tot het gebouw op een zeer rationele manier. Er moest symmetrie zijn en het empire stond centraal. Stap 3: het verticale en horizontale combineren. Op deze manier ontstond er een nieuwe orde en nieuwe typologieën. Het tuchthuis in Brussel: Het bestaat nu niet meer, maar het zag eruit als een ontwerp van Durand. Rationeel ontworpen en met een monumentale architectuur met repetitieve openingen. De architecten hiervan hadden dus duidelijk Durands boek gelezen. Godshuis: Nu is het een bejaarde huis. De religieuze ordes waren verantwoordelijk voor de gezondheidszorg maar nu de kerk er niet meer is moet de staat deze taak overnemen. Er waren 2 pleinen, 1 voor de mannen en 1 voor de vrouwen. Het tuchthuis en het godshuis: ze concretiseren de theorie van Boulée. De koolmijn past ook in dit plaatje. Het is een fabriek met orde en tucht. De ingenieurs wonen er, de arbeiders(links, door de architect ook ontworpen., de directeur (woont op 1 van de hoofdassen). Het is een nieuwe moderne nederzetting waar eerst niets stond. Duitsland en het neoclassicisme: Poort van Brandenburg te Berlijn. (Berlijn was de hoofdstad van Pruisen) Het poortgebouw op de grote assen van Berlijn (later liep de muur hierdoor). Het was een poort zonder bogen dus een Griekse poort. 6

7 Altes Museum: Frederich Schinkel: Grote portiek, grote open koepel in de centrale ruimte. Ook dit lijkt op een compositie van Durand. Decor van de Toverfluit: opera in neoclassicisme. Van Mozart. Het had banden met de vrijmetselaars. Het had een groot decor. Leo van Klenze: Tempel op bergje, het was zeer Griek, lijkt op panthéon. Verenigde Staten: Hieraan zien we dat het neoclassicisme zowel door dictators als door democraten werd gebruikt. Het witte huis: Dit zou ook door Durand gebouwd kunnen zijn, volledig in zijn stijl. Ook de universiteiten die in die periode gebouwd zijn in de neoclassicistische stijl. Vb: Virginia à Centrale gebouw was Romeins. België / Oostenrijkse lage landen: Oostenrijk à 1792/1794 à Empireà 1815 à Koninklijke Nederland à 1830à België Uit de Oostenrijkse tijd : Het koningsplein in Brussel en het paleis van Laken. Koninkrijk der Nederlanden: Botanische tuin te Brussel, Leeuw van Waterloo, Paleis van de Prins van Oranje Leuven: Kasteel van Arenberg, hiervoor was er een aanvraag om het te renoveren in neoclassicistische stijl maar dit is nooit uitgevoerd. Ze wouden een verwijzing naar de colonnades in het Louvre. De toren spitsen zijn bewaard gebleven, deze waren dan ook een symbool. Neogotiek 1: Engeland: vanaf het midden van de 18 e eeuw kwam Engeland in een versnelling, tov de rest van de wereld. Het ging allemaal steeds sneller door de Industriële Revolutie. Die zorgde voor een nieuwe vorm van kapitaal in de verschillende klassen. Engeland gaat zich wereldwijd verspreiden adhv kolonies en het is nooit veroverd geweest door Napoleon, het had hierdoor ook een voorsprong. 7

8 Neoclassicisme tegenover de gotiek: Thomas Cole, The Architectsdream, 1840: Enscenering met een gordijn dat net opengetrokken wordt. Je hebt een perspectief met een diagonale lijn die het werk in zones verdeeld. Rechts: Grieks en Egyptisch, de klassieke architectuur met de eindeloze zuilenrijen, zeer monumentaal. Links: in het duister: spitse toren, spitse bomen. Midden: man ligt op kapiteel en kijkt naar de gebouwen (zoals een architectuur die naar 2 grote architecturale stijlen kijkt.) 2 verschillende tradities. à Geografische verspreiding. Hooggotiek:13 e eeuw: Er waren 3 iconen van de 13 e eeuw: Het koor van de dom in Leuven, de Saint Chappelle in Parijs en da kathedraal van Reims. Laaggotiek: 14 e - 15 e eeuw: de gotiek gaat evolueren naar regionale verschillen. Zoals het stadhuis van Leuven, Gotiek: Kruisgewelven, gebruik van een bepaalde vormentaal (spitsboog, pinakels, verticaliteit, maaswerk) 19 e eeuw is de eeuw van de naties: de gotiek gaat niet overal verdwijnen, hij gaat blijven bestaan in de 17 e en 18 e eeuw in Engeland. Nagotiek in Engeland: 16 e - 18 e eeuw: In Engeland sijpelt de barok niet door en blijft de gotiek bestaan naast de klassieke traditie. (In Frankrijk verdwijnt de gotiek wel helemaal) Dit komt doordat Engeland zich in de 16 e eeuw afscheid van de rest van Europa. Door de religie: Hendrik VIII gaat zich afscheiden en start de Anglicaanse kerk (hangt niet meer van paus af). Ruïnes in de gotische stijl. De gotiek is aanwezig in ruïnes in het Engelse landschap, in andere landen is dit niet zo. De ruïnes gaan mee bepalend zijn, ze maken deel uit van het landschap van de mentale omgeving van de mensen. De architecten in Engeland gaan dus ook de gotiek blijven leren naar de klassieke stijl. Ze gaan opmeten en inspiratie opdoen bij de oude ruïnes. Westminster Abbey, kroonkathedraal (17 e eeuw) College in Oxford, Christopher Wren à Klassiek maar ook gotisch Early gothic Revivel in Engeland. 18 e eeuw: transformatie van de landschappen: Fabrieken, schoorstenen, deze veranderingen gaan eerst traag maar dan plots heel erg snel. Het is een andere beweging, een landscape movement. Naar het oude landschap kijken met liefde à romantische stijl, ook kijken naar het oude Engelse landschap (Eeuwig landschap) De architecten gaan nieuwe ruïnes bouwen: neogotiek. Kastelen, buitenplaatsten, paviljoenen (= Folly) à constructie in de natuur (kleine tempeltjes) 8

9 Ruïnes: klassiek met verwijzing naar de gotiek. Vormen: spitsbogen, pinakels,.. de neogotiek doet opnieuw opleven. Strawberry Hill: Eerste gothic revival gebouw in de wereld. Het is geen ruïne maar een landhuis dan er zeer classicistisch uitziet, maar het gebouw is asymmetrisch (in tegenstelling met Durand zijn leer). Het gebouw door Horace Walpole, een kunstliefhebber maar hij schrijft ook de 1 e gothic novel. Een roman die zich afspeelt in de Middeleeuwen in Engeland. De Middeleeuwen waren de kern van zijn verhaal. De titel : Castle of Orlando. Strawberry Hill was een mix van kastelen en kathedralen. Fantasy of de middle ages. Op een romantische manier een kasteel kunnen bouwen en een boek schrijven. Gallery: 1 van de onderdelen van een middeleeuws kasteel. Plaats van prestige voor de kasteelheer. De Engelse gotiek met waaiergewelven. Library: open haard, spitsbogen, motieven uit grafmonumenten. Op geestige manier gebruikt voor de bib. Cabinet: plaats waar hij zijn collectie tentoonstelt, om mensen uit te nodigen en te laten zien wat een cultuur hij had en wat een rijkdom. Fronthill Abbey: Precies de tijd waar in Frankrijk de empire stijl ontstaat. Maar in Engeland is de mode totaal anders. Lord Beckford is bijzonder rijk omdat hij een plantage in Jamaica bezit. Romantische man en hij gaat een kunstcollectie uit de middeleeuwen verzamelen. Hij noemt zijn kasteel een abdij à verwijzing naar de ruïnes van de abdijen in Engeland. Hij woont er helemaal alleen. De toren was 90m hoog en het was een kasteel met 4 vleugels, een groot kruis en een verticale as in het midden. De toren is meerdere keren ingestort, hij bestaat nu niet meer, het geheel was slecht gebouwd en Lord Beckfort is failliet gegaan. Er zijn vele tekeningen en plannen van bewaard gebleven. De hoofdingang leidt naar een grote trap die naar de centrale hal leidt van de toren. De werkkamer heeft zicht op het landschap, de seizoenen, Hij voelde zich een god, zeker in zo een overweldigend kasteel. Mensen dromen er nu nog van, van zo n romantisch drama. Het is tragisch. (! Neogotiek en neoclassicisme lopen parallel!) Romantic Gothic Revival in Europa: Romantiek die zich op een continent verspreid, gebeurt in het begin 19 e eeuw. 1 eeuw later dan in Engeland. De Ruïnes van de Franse Revolutie zijn overal op het Franse continent aanwezig. De romantiek gaat zich vragen stellen bij de ruïnes, het worden plaatsen waar toeristen naartoe gaan en inspiratie leveren voor boeken (vb: Notre dame de Paris- Victor Hugo). Je hebt een middeleeuwse manie waardoor de middeleeuwen opnieuw in de belangstelling komen. 9

10 Nationale Gothic Revival Europa: de belangstelling voor de middeleeuwen maar voor je eigen land leeft op. Zo heb je een wisselwerking tussen de nationale stijlen en de nationale verledens en de hedendaagse identiteiten. Dit loopt parallel met de natie- statie (Congres van Wenen). Kastelen worden door vorsten gebouwd. Maar in 3 gevallen zijn de kastelen anti- Versailles. Versailles heeft een symmetrisch plan, een plaats van orde waar de koning eigenlijk niet in het midden stond. Hier is het totaal anders. Men wil middeleeuws leven in een wereld waar men aan het industrialiseren is. Men wil de macht van de vorstenhuizen legitimeren. Ze willen tonen dat ze al sinds de middeleeuwen vorst waren. Legitimatie van de oude monarchie. Troubadourstijl. De revival gaat niet enkel de kastelen bepalen maar het past perfect bij het herstel van de revolutie. Er is een vorm van democratie waarbij het parlement het centrale gebouw is. Dus men gaat parlementen bouwen. Westminster Parliament: zeer belangrijk omdat Londen de hoofdstad was van het toen machtigste land ter wereld. Stijl gotisch: 20jaar lang bouwen. Big Ben à niet middeleeuws, een klok: Londen bepaald dus te tijd van de wereld. Parlement in Budapest: Hongarije heeft een parlement dat een deel verwijst naar het parlement in Engeland en het staat vlak aan de Donau. Alle materialen zijn lokaal. Hongaarse steen en hout. Vormen van nationalisme in de architectuur, en zeker voor een parlement dat symbool staat voor een nationaliteit. Parlement van Ottowa: onder Brits bewind gebouwd, in het midden heb je een bib. Rathaus, Wenen: het stadhuis van Wenen bouwt men in de gotische stijl ook als is Wenen in de 18 e eeuw klassiek. Je krijgt ook nieuwe typologieën als spoorwegstations, musea, 2 polen: spoorweg en museum à gotische stijl. Nederlands gotiek = baksteen gotiek België: nieuw vorstenhuis, Leopold I, nieuwe vorm van gotiek om het koningschap te legitimeren. Alsof ze al eeuwen lang over België regeerden. Amerika: universiteiten in gotische stijl: Harvard University à modellen. Vandaag bouwt men nog steeds gotische universtiteiten. Gevangenis (van Sint- Gillis): gotisch. Het idee van tucht,.. is ook veranderd. Er is een verschuiving van eerst Engeland en dan naar het continent in een versnelling. Men gaat ook middeleeuwse gebouwen restaureren of afwerken. Nieuwe stijl, oude afwerking. Rationele kennis van de gotiek door de restauraties. Ze leren terug hoe de oude bouwstijl in elkaar zat à nieuwe kennis. Dankzij de confrontatie met de bron 10

11 Dom van Keulen: Deze was nog niet volledig afgewerkt, dus gingen ze hem afwerken met de originele bouwmethodes. Op minder de 40 jaar is het voltooid geweest ( ). Het word 1 van de meest nationale gebouwen van Duitsland. Het is ook op dat moment de hoogste van de hele wereld. Duitse nationaliteit vormen! Eugène Emmanuel Viollet- Le- Duc: (Napoleon word een mythe in Frankrijk na zijn val) Men gaat de kathedralen en kerken gaan restaureren met staatsgeld omdat het erfgoed is en dus symbolisch. Hij zal de eerste zijn die de gotische gebouwen gaat restaureren en de middeleeuwse gebouwen leert begrijpen = rationalist. wat was er modern in de 13 e eeuw? : dit ging men dan in de 19 e eeuw toepassen. Modern zijn= naar het verleden verwijzen (op dat moment) de oude erfenis integreren. Historicisme = grote beweging die naar de verschillende stijlen uit het verleden verwijst. Viollet- Le- Duc bestudeert, renoveert. Vb: Sainte- Chapelle in Parijs. Hij droomt van ideale kathedralen. Met 7torens, maar nooit gebouwd. Hij gaat een traktaat schrijven in de vorm van een woordenboek. dictionnaire raisonné de l architecture om de kennis door te geven en de rationele aanpak van de architectuur. Zodat men kan begrijpen wat er is. HOE- vragen! Hoe bouwt men. (niet het ontwerpen zelf). Er zijn zeer verschillende soorten tekeningen. Analytisch denken. In 3D denken (typisch 19 e eeuw). Hij krijgt grote opdrachten van Napoleon de 3 e. ( ), de keizer. Deze volgt niet de empire stijl van Napoleon 1. Maar hij gaat ook proberen zijn macht te legitimeren door de restauratie van oude gebouwen. (keizerlijke identiteit à hij was een dictator). Kasteel van Pierre Fonds: Dit was een volledige ruïne. Men gaat dit erfgoed compleet heropbouwen. Zo kan hij bewijzen dat hij middeleeuwse roots heeft. (maar dit is niet zo). Viollet- Le- Duc gaat er dus een modern kasteel van maken, de delen dat ontbraken gaat hij zelf ontwerpen (dit kan en mag want hij heeft de middeleeuwse kennis) Iets restaureren in de juiste stijl (zie Franse zin) ook al bestond het nooit ervoor. Vervolledigen in 1 stijl, herstellen met een deeltje fantasie. (wat hem dan soms verweten werd) De trein waarmee Napoleon 3 van Parijs naar Pierrefonds trekt is ook door Viollet- Le- Duc ontworpen. (in gotische stijl). Hierin kleed hij zich in een middeleeuwse stijl en komt hij dan toe in zijn kasteel alsof hij zich in de middeleeuwen bevond (net een teletijdmachine). 11

12 Viollet- Le- Duc schrijft ook een novel: l histoire d une raison, entretiens sur l architectuur met de modernste tekeningen. Met gietijzeren (!nieuw!) koepels, hij gaat de stijl nog verder doortrekken, veel meer mogelijkheden in gotische stijl die toen niet mogelijk waren. Hij ging dus echt mee met de architectuur van die tijd toen. Hij was gefascineerd door de 13 e eeuw. Dit was het ontstaan van de gotiek. De gotiek dacht toen ook al in prefabricatie. België 13 e eeuw: ontstaan van de baksteen = prefab!, kunstmatig materiaal, voorgevormd. Met gaat in termen van prefabricatie gaan ontwerpen. Volgens Le- Duc is de gotiek de oorsprong van moderniteit. Alle onderdelen zijn dezelfde, wat toelaat bouwprocessen gans anders aan te pakken à modern. Wisselwerking: 13 e eeuwse moderniteit toepassen in de 19 e eeuw. Neogotiek 2: Verspreiding neogotiek: eerst Engeland, dan het continent. De neogotiek gaat evolueren van een romantische ME se stijl naar een archeologische architectuur, op basis van de bouwstijl van de ME, rationeler. De NG, is 1 van de talrijke stijlen uit de 19 e eeuw. Een eeuw met grote sociale veranderingen, die helemaal anders is dan die van de 18 e eeuw. Door onder andere de Franse Revolutie en de industriële revolutie. Ook de nieuwe religies zal een grote invloed hebben. Het sociale aspect komt aan bod. De gotiek gaat ook geassocieerd worden met christelijke religie. Engeland: Augustus Welby Northmore Pugin 40jaar geworden, man die gebouwd, geschreven, gerestaureerd heeft. Grote familie, Franse vader Belangrijkste werk: binnen decoratie van het Westminster Parliament. à de meester van de Engelse stijl, draagt een sterke identiteit. Tekening: verticalisering met de spitsen. Het is een vorm van visie van kerken op de maatschappij. Wereldvisie die katholiek was. Het is gebaseerd op de waarden van een oude maatschappij van uit de tijd voor de industriële revolutie. Hij ziet ook dat de transformatie naar ergens onbekend toe leid. Hij vind de waarden uit de ME veel beter omdat deze christelijk was, God stond centraal in de relaties. Hij is dus fundamenteel anti- modern. (<- > le- Duc, die juist enorm modern was, zonder religie, atheïst, rationeel) Pugin kijkt naar de gotiek als een drager voor de religie. Architectuur is die altijd gelinkt met sociale contexten. 12

13 1 van de boeken die hij schrijft contrast, is een heel visueel boek, met een inleiding die geschreven is en voor de rest tekeningen. Hij vergelijkt er verschillende vormen om aan te tonen wat goed en wat slecht is. Het is vrij duidelijk wat hij ermee bedoeld. Het zijn parallellen, hij plaats 2 gebouwen naar elkaar en vergelijkt gebouwen uit de 14 e 15 e eeuw met vergelijkbare gebouw uit de tegenwoordige tijd. Hij gaat aantonen dat er geen smaak meer is, dat men in de moderne tijd lelijk bouwt. Linkse/ bovenste prenten: de goede, wat hij leuk vind. Hij bekritiseerd de architectuur die niet gebaseerd is op de rationele feiten van de gotiek. Hij noemt de meer romantische NG, vals. Omdat de geest ervan niet gotisch is. Het is niet waar/ geen waarheid. Pugin wil de waarden uit de gotiek terughalen, de morele waarden. Als deze er niet bij zijn, dan is het vals. Waarom 14 e 15 E eeuw? En niet de 13 e en 16 e eeuw? In 13 e eeuw à nog geen nationale Engelse stijl 16 e eeuw à Hij wil geen Tudor stijl, die de Anglicaanse kerk opstart. Pugin, als katholieker, kan dus geen protestantste stijl overnemen. Hij was echt een goede tekenaar, tekende ook ongelofelijk veel. Glossary of Ecclesiastical Ornament: Boven, trubadourstijl, bourgeoisie, gotische vormen, gewelven, voetstukken van de tafel, luchtbogen, pinakeltjes. Onder( goede ): de vaste morele waarden die men ziet, een andere vorm van evenwicht is er. Het interieur is anders, men leeft er anders. Hij gaat dezelfde ideologie toepassen om kerk interieurs te bepalen. Zijn NG kerken, zullen ME inferieuren hebben. De liturgie zal verwijzen naar een lang verleden. Hij is er van overtuigd dat de ME veel zuiverder was. Dat daar de vaste waarden waren waar men terug moest naar grijpen. Contrasts, godshuis: hij vergelijkt er 2 godshuizen. Boven: 19 e eeuw, rationalistisch van Durand. Hij tekent het bijna als een stripverhaaltje, gans afgezonderd. Honger, dood, Onder: de ME se stijl. Het godshuis staat in de compositie, liefdadigheid gebeurt onder het oog van god. De mensen gedragen zich anders, eten beter, beter begraven, betere socialiteit, betere waarden. Omdat God centraal staat. Sleutelboek: The true principles of pointed or Christian Architecture Hij legt hier principes voor, die WAAR zijn. De waren principes van de gotische of christelijke architectuur. (pointed = spitsboog, wat naar het gotische refereert) het katholieke tijdperk van de ME, is hier weeral het beste, de enige waarheid. De gotische gebouwen die volgens deze principes gebouwd waren, wou men doen herleven in een moderne wereldtransformatie waar deze waarden verwaarloosd aan het worden zijn. De architectuur uit de 19 e eeuw is volgens Pugin, zijn tijd, is een schijnarchitectuur, niet echt. VB: het ziet er uit als een kerk, maar het is een theater zaal. Dat is niet geloofswaardig. Men kan geen geloof ontwikkelen in een schijnarchitectuur. Hij zegt dat het ware geloof vinden, enkel mogelijk is, in een gebouw, met echte materialen, zonder schijngevel, zonder houten gewelven (moet steen zijn). Zoals het in de goede oude tijd was. Gietijzeren vervanging materialen, zijn vals! Duidelijk anti- modern. 13

14 Pugin zijn werk is in het Frans vertaald geweest, in Brugge. Zeer belangrijk want Brugge was in de 19 e eeuw de verbinding tussen Engeland en het continent. Men kwam vanuit Engeland in Oostende terecht, waar men de trein nam naar Brugge. Brugge was steeds de 1 e etappe van de trip naar Europa voor de Britten. 40 à 50 duizend Britten die in Brugge verbleven. Het was een zeer katholieke stad, waar de Britten ook nog eens hun kinderen naar school konden sturen. In Engeland, waren er enkel anglicaanse. Er was dus een kolonie van Britten in Brugge. Culturele interface. Men sprak er Engels, maar in de 19 e eeuw, was de 1 e taal Frans, volkstaal Nederlands, maar niemand anders sprak Engels. Dus om de ideeën van Pugin te kunnen verspreiden, was een vertaling, zeer noodzakelijk. Thomas Harper, gaat het deels vertalen en gaat een mix maken van Contrasts en Principles. Vertaald voor de Belgische markt, er is ook een Belgische deel, met Belgische gebouwen, aan toegevoegd. Dit boek zal dan ook een grote invloed uitoefenen op de traditionele elite. Invloed op de vroege industrialisatie. De Belgen gaan de stijl van Pugin overnemen en verbelgischen om ook de christelijke waarden zo op te leven in België. Neogotiek in België: romantische troubadourstijl : De meeste Belgische architecten van toen hebben een opleiding in Parijs gehad. Dus de Franse architectuur is modern voor hen. 1830, is een grote verandering. België, wordt een nieuw land. Een land met gelijkenissen, maar ook van vele verschillen. Men wist dit, vandaar de leuze van België: eendracht maakt macht. Een Belgische identiteit bestond nog niet, want het had nog nooit bestaan. Men wou zelfstandig de toekomst bekijken. Zo heeft de 1 e generatie van België, het land gebouwd. Het was een nieuw land met een zeer liberale grondwet, de meest open en liberale dat er was. Zeer gunstig voor handel en nijverheid. De nieuwe politieke elite gaat alles proberen om een Belgische identiteit proberen te creëren. Is dit dat kunstmatig of niet? Niet helemaal. Het sluit aan op iets wat er toch vroeger als was. 1 belangrijk element wat zal bijdragen tot de identiteit, is de architectuur. De oude gebouwen uit de 15 e eeuw, gaan een rol spelen. Men was trots op deze architectuur en dit moest zeker bijdragen tot de fierheid van een jong land. In het begin, heeft men de archeologische kennis nog niet, dus gaat men eerst in de troubadoursstijl bouwen. We zien dat ze nog niet goed weten wat ze willen en welke gotische stijl men wil. Gent: Louis Minard: architect. Binnen is het huis NG, met een privémuseum in het huis. Gent zal een centrale plek krijgen. Het wordt 1 van de grote vroeg geïndustrialiseerde steden. Industriestad met textielnijverheid in de 19 E eeuw. 1 van de enige tegenover het zeer landelijke Vlaanderen. Belgen gaan niet migreren, maar blijven in België zelf omdat er genoeg werk is, ze verhuizen gewoon naar de industriële plekken, als Charleroi en Gent. Luik: provinciaals paleis, gebouwd in ME se stijl. Wisselwerking aan de gang. De relatie tussen de kerk en de staat, is ook nieuw in België, het is deels gebaseerd op het concordaat maar de Belgische grondwet laat godsdienstvrijheid toe! Priesters, pastoors, bisschop, betaald door de staat. Bisschoppelijk paleis, betaald door de provincie. (zie te Gent) Het baseren op het verleden word duidelijk in privé, kastelen, kerken, gebouwen. Dus overal. Maar nog steeds in de troubadourstijl. De kastelen lijken 14

15 niet woonbaar, maar toch bouwden mensen dit als woning omdat ze het als status symbool gebruikte. Ze willen aantonen dat ze uit families komen die al eeuwen bestaan, en hiermee dus ook hun elite positie willen versterken. Terwijl ze eigenlijk toch een jonge elite groep waren. Kerken: NC kerken met een gotisch ornament. Dit is dus precies was Pugin haat. Het ziet er gotisch uit, maar het is het niet. Pinakels en luchtbogen die gewoon decoratie zijn eigenlijk. Zo een gebouw zo nooit in de ME bestaan kunnen hebben. Sint Anna kerk: kerk met een metalen structuur, ijzer & gierijzer, dit laat wel toe de gigantische ruimte te overspannen (wat in de ME ook niet zou kunnen structureel) de architect bouwt dus een gigantische ruimte die veel meer betekend dan gewoon een kerk. Hij staat in een nieuwe elite wijk, waar mensen naartoe gaan om gezien te worden. De ruimte zou vergeleken kunnen worden met een spoorwegstation, een echte moderne structuur. Nogmaals, Pugin haat dit. Dit heeft geen morele waarde. Het is een showroom, een balzaal. Geen kerk, het is niet waar. Baron Jean- Baptiste Bethune ( ) Hij gaat Pugin ontmoeten en een vriendschap ontstaat omdat ze dezelfde wereldvisie hebben. Bethune gaat al snel Kortrijk verlaten en naar Brugge verhuizen waar hij met de Engelse kolonie in contact komt. Hij gaat een vorm van NG met christelijke waarden ontwerpen. De ware gotische stijl ook in het Vlaamse landschap in te brengen. Gebaseerd op de architectuur uit Vlaanderen en meer specifiek uit Brugge. Waar het verleden nog zeer goed te zien is. Overdracht en Assimilatie van Pugin: Bethune word de contact persoon van Pugin in Brugge. Pugin is nog steeds niet zo blij met de nieuwe gebouwen, want ze verwijzen naar een ME, van een ander land. Bethune is nooit betaald geweest, hij deed het enkel voor zijn diepe geloof en zijn werk als een roeping beschouwde. Baksteen, kruisvenster, steile daken, nissen à typisch Brug se stijl. De elite lieten ook vaak een kapel bouwen in hun kasteel die dan ook zeer zichtbaar was, om hun identiteit aan te tonen. (vb.: Maaltebrugge, Schelderode, de apsis is zeer duidelijk zichtbaar). Ultramontaan = de paus zeer hard steunen ( over de bergen) We zien 2 geheel verschillende stijlen in 1 gebouw. Rechts, NC links, NG. Topstuk van Bethune: Kasteel van baron van Caloen in Loppem. Het is volledig bewaard en om de geest uit die tijd te begrijpen is dit echt een goed voorbeeld. De familie laat een kasteel door Pugin ontwerpen maar Bethune gaat het overnemen en gaat er echt een Brugs kasteel van maken. Met de typische kenmerken van Brugge. Pronkelement: de apsis van de kapel, en ook de toren met een groot wapenschild boven de deur. Wapenschild = soort visitekaartje om hun waardigheid aan te tonen. Het gebouw heeft een complexe vorm; een soort som van huizen men een torentje erbij. Bethune gaat ALLES ontwerpen in dit kasteel = gesamtkunstwerk (totaalkunst). Dus ook de volledige binnen decoratie. Bethane kreeg hier Carte blanche. Zeer katholiek en gotisch ingericht. 15

16 Restauratie van de Vivenkapelle, kerk: Bethune heeft ook hier het interieur ontwerpen en het is echt 1van de mooiste interieurs die er zijn. Hij haalt zijn inspiratie uit de bijbel, het geloof. Dit zal een soort van archetype worden, door zijn harmonie en het ME se gevoel. Het is vergelijkbaar met het resultaat van Le- Duc, maar het is helemaal anders ontworpen. Tekening van een dropje: een soort eeuwig ME s dorpje, ontsnapt van de industriële wereld, ontsnapt aan de tijd, waar mensen gelukkig leven onder de ogen van god. (2gele tekeningen van Pugin: ze zijn te vergelijken met die van Buthene, god die bovenstaat met stralen die naar beneden vallen, perspectief,.. verwantschap is hier zeer duidelijk) Abdij van Maredsous: : Volledig gefinancierd door de Gentse elite families. Bethune gaat hier een abdij bouwen die lijkt op een abdij van Pugin, van de true Principles. Gebouw dat gebaseerd en gebouwd is, zoals in de ME. Dus alles met steen, zonder ijzer. Men bouwde het gebouw ook echt voor de eeuwigheid. Bethune gaat inzien dat hij niet in Brugge kan blijven. Brugge had niet genoeg toekomst. Om zijn visie te verspreiden, moet hij naar Gent verhuizen. Er wordt hem gevraagd een kunstschool te stichten, om de goede modellen uit de ME aan te leren. Het landschap van het kunstonderwijs tot dan toe, is het leren van de klassieke ordes, naakt tekenen, de oudheid à onzedelijk. Men wilt een school waar de nationale modellen te leren zijn. Geen naakt, geen oudheid, wel ME se beelden. Sint- Lukas School te Gent. De esthetische ideologie wordt door Bethune bepaald. De meesters/leraren: Broeders van de Christelijke scholen. In het begin gaat de school wat moeilijkheden hebben maar naar een tijd zullen er topkunstenaars uit ontstaan met een eigen stijl. De boeken zijn ook gemaakt in een zeer ME se stijl! Er is een zeer omvangrijke literatuur die de oude modellen voor de studenten bevat. Katholieke ambachten: zo kan men in de moderne wereld, toch ambachtelijk blijven werken. Het idee van gesamtkunstwerk, speelt een rol, niemand is belangrijker, ze werken samen. Met liefde en vriendschap en geloof in god. De eerste grote opdracht voor de Sint- Lukas school: het stadhuis van Sint- Niklaas. Het lijkt heel hard op een gebouw van Pugin, Contrasts. Maar Pugin, had zijn idee voor het gebouw, bij een gebouw in Ieper gehaald. Dus het Sint- Lukas gebouw verwijst onrechtstreeks naar Ieper. Sint- Lukasgotiek. Vergelijking tss 2 kerken. Rechts, is het goede, alle materialen zijn zichtbaar, natuursteen, gotische stenen zuilen, geen ijzer, geen schilderingen. Het gebouw is totaal anders in stijl en geest. Het valt beide onder NG, maar het is niet hetzelfde. Sint- Lucasparadigma = Belgisch; Gotisch, Katholiek: De scholen gaan zich gaan verspreiden in België. Men bedoeling, genoeg kunstenaars te krijgen die de Belgische stijl gaan verspreiden met de ambachten, het geloof, en de ME se roots. De architectuur in de moderne stad. Het programma bestaat wanneer de liberalen aan de macht zijn. Ze zijn anti klerikaal. Sint- Lucas, wil de macht 16

17 veroveren, en terug katholiek maken. 1884, de verkiezingen, de katholieke komen aan de macht tot Homogeen katholiek. De opeenvolgende regeringen gaan de stijl van Sint- Lucas, als nationale stijl toepassen, voor de staatgebouwen ( stadhuizen, postkantoor, station, ) De stijl, wordt ook regionaal aangepast met de regionale materialen, maar de algemene sint- Lucas stijl blijft centraal. België wordt vermiddeleeuwd. (In die tijd ontstaat ook de Art Nouveau à contrast, de avand gard schakelen over van stijl. ) Joris Helleputte, Leuven: = stichter van richting IR- architect aan de KUL wanneer de katholieke aan de macht komen wordt hij minister van openbare werken en geeft alle opdrachten aan zijn vrienden van sint- Lucas. Hij wordt ook leider van de boerenbond, die ook steeds gaan verwijzen naar de ME. Politiek, architectuur, onderwijs, Alles samen gebracht bij Helleputte. Sint- Lucas architectuur: Wereldwijd : In Mongolië vind men nog steeds de Belgische stijl. Pugin à Bethune à Sint- Lucas (tot WOI) à Wereldwijd (door missionarissen) Dit was de enige ware, echte stijl voor de katholieke religie! Industriële Revolutie : Ijzer, gietijzer, staal De veranderingen in de 19 e eeuw, zijn te wijten aan de IR. Of toch 1 van de gevolgen ervan. De IR begint niet overal op hetzelfde moment. De grote transformaties gebeuren niet overal tegelijk. Ze begint in Engeland, midden 18 e eeuw. En gaat zich vrij vroeg in België (Wallonië) ontwikkelen terwijl er andere landen zijn waar het pas in de 20 ste eeuw zal beginnen. 4prenten: de verandering van een landschap waar alles rustig was, landelijk is, die veranderd naar plekken met vuur, rook, lawaai, Een totale verandering die ongezien was tot dan. De natuur veranderd. Door de mens. De gevolgen zijn hier al zichtbaar op de tekeningen. Economie speelt een belangrijke rol! De plekken waar de IR ontstaat zijn plekken waar de industrie al veel langer bestond. Er was al een pré- IR. Plekken waar watermolens, mijnen, zijn. De middelen waren gewoon nog niet beschikbaar toen om de industrie tot een ander level te brengen. Oorsprong en bakermat: Abraham Darby I: Vond de hoogoven uit, en dus ijzer dat niet brak, veel betere kwaliteit had. Met dit ijzer konden ze dan machines maken, deze gaan steeds complexer worden en ze gaan dan de stoommachine uitvinden. Gebaseerd op de stoomkracht. Deze geeft energie en beweging waarmee men van alles gaat kunnen doen. Dit is de 1 e IR. De 2 e IR is gebaseerd op elektriciteit De 3 e IR is nu nog bezig, met internet, computers, 17

18 Waar vond de 1 e IR plaats? In Engeland in de vallei Coalbroakdale. Het is hier postindustrieel nu. Het is 1groot museum dorp. De allereerste hoogoven kan men nog steeds bezoeken. (de tekeningen van de hoogoven zijn ingenieurstekeningen, wetenschappelijk <- > kunst) Verlichting & Wetenschap: de Encyclopedie Enorm boek(en reeks) van verschillende wetenschappers. Gecoördineerd door 2 Franse filosofen: Diderot & D Alembert. Ze willen alle kennis van de wereld in 1 boek verzamelen. Het is een balans van alle kennis in alle wetenschappen. Het is de 1 ste keer dat men dit doen. De kennis moet ook georganiseerd worden. Midden 18 e eeuw. Tot in het begin van de 18 e eeuw, humanist, kon kennis hebben overal alles. Natuurkunde, wiskunde, maar vanaf de 18 E eeuw begrijpt men dat de kennis dieper moet gaan en dan je je moet specialiseren in 1vakdomein. De tekst in de encyclopedie is goed, maar de plaatjes zijn fantastisch. Om de kennis niet te verliezen en de ambachtelijke manier niet te laten uitsterven. Vb: de bakker, bovenste deel plaatje : context. De gereedschappen die ze daar gebruiken worden eronder zeer wetenschappelijk weergegeven zonder tralala. Ook de objecten zijn streekgebonden dus er zijn er meerdere voor dezelfde functie. Links plaatje: mechanisme van een horloge. Hoe het allemaal in elkaar zit en werkt. De rechtse plaat: een dwarse doorsnede van een steenkoolmijn. Iets wat je dus eigenlijk nooit ziet. Men ziet er verschillende technieken om de galerijen te bouwen. Het is een synthese van technieken samen. Eerste ijzeren bruggen: Darby III, gaat een brug bouwen, Ironbridge (=naam dorp!) (1779). Constructie is volledig uit ijzer, maar hij is van dezelfde vorm als 1tje van hout. De traditionele bouwwijze dus willen verbeteren adhv nieuwe materialen. De traditionele bouwwijze blijft dus wel nog bewaard, dus geen nieuwe stijl, voor het nieuwe materiaal. Er zijn wel kleine aanpassingen natuurlijk zoals de dikte van de balken, die veel smaller zijn, omdat ijzer sterken is. De volgende generatie gaat wel bouwen naar wat het materiaal toelaat. En niet meer volgens de oude bouwwijze. Thomas Telford, gaat een nieuwe brug bouwen, op dezelfde rivier iets verder Men ziet al een duidelijk verschil tussen de beide bruggen. Spoorwegverkeer: De grootste uitvinding met het ijzer in de 19 e eeuw is het spoor. Om een stoommachine te laten rijden. Uitgevonden door james Watt. Door de stoommachines kan men pompinstallaties bouwen, die bv toelaten water uit de grond te pompen waardoor de mijnen veel dieper kunnen gaan. Met de stoommachines gaat met ook locomotieven bouwen. Deze overtreffen de mankracht of de pk. De tekening is een technische tekening. Als je dit vergelijkt met het oog van een kunstenaar: William Turner, schildert een stoomtrein vanuit een heel ander zicht dan de technische kant van de machines zelf. Rain, steam, spead Mensen waren het niet gewoon zo snel zich te kunnen verplaatsen. 18

19 Victor Hugo: De wereld ging ineens zo veel sneller, de wereld veranderd, een andere perceptie van het landschap. Mooi! Maar de 2 e keer dat hij de trein pakt, vind hij er niets meer aan, het is gewoon iets technisch, er is geen poëzie. 2 kanten zijn dus altijd aanwezig. Het spoor is ook iets mooi, het is universeel over de hele wereld! In 1831 is het vastgelegd hoe het er zou uitzien. Eerst alleen in Engeland, dan in België (BXL Mechelen). Een spoor kan overal in een fabriek gemaakt worden, en net al een baksteen is het préfab, en als men vele sporen samen neemt, krijgt men een spoorweg. Net als vele bakstenen een huis maken. De locomotief trekt de sporen vooruit en zo worden de spoorwegen gebouwd met de trein er eigenlijk al op. Nieuwe steden worden verbonden en men gaat veel verder. Gebruik van ijzer in constructie: Kettingen en verankeringen in muren en gewelven. Vanaf de ME al gebruikt men ijzeren verbindingen. Vb Le- Duc gebruikte dit al. Zichtbaar of onzichtbaar werden ze al gebruikt. Parijs, Panthéon, zou zonder het gebruik van het ijzer niet kunnen blijven staan. De technische tekening wijst erop dat de constructie vol met ijzer zit! IJzer laat toe grotere overspanningen te maken en veel opener te werken. Halle au Blé, wordt beschouwd als 1 van de eerste echte ijzeren constructies. De koepel is een ganse ijzeren structuur. (oorspronkelijk een houten maar deze is uitgebrand dus hebben ze hem vervangen door een ijzeren) IJzeren bruggen: Parijs, Pont des Arts, 1803 Wandelbrug voor voetgangers. Zeer dunne brug, transparantie van de bogen op pijlers in de rivier. Geen stenen brug dus meer. Zeer moderne burg! Wat nu oud lijkt, is ooit heel modern geweest! Bruggen gaan heel snel evolueren in deze tijd. Nieuwe types gaan ontstaan: Union Chain Bridge: kettingbrug, al 137 meter breed (1 e ijzeren brug 30m maar). De ketting brug was heel vreemd voor die tijd. De brug was enkel bedoeld om te steenkoolmijn te verbinden met de wegen zodat er meer ontgonnen kon worden. Dankzij een spoorweg (/bruggen) moet de fabriek niet meer naast het ontginningsgebied staan. Er kan een veel grotere afstand tussen de 2 plaatsvinden. In de fabrieksgebieden gaan dan ook mensen komen wonen. Ingenieurs gaan nieuwe types proberen te ontwerpen: altijd maar groter, techniek proberen te verfijnen: de kokerbrug: de trein passeert door de koker zelf. Brittania Bridge (1852) het is een lijn door het landschap zeer nadrukkelijk aanwezig. Om ervoor de rivier over te steken was men een halve dag kwijt. Nu in enkele minuten mogelijk met de brug. Hangbrug: Brooklyn Bridge: De 2 pijlers, zijn eigenlijk net 2 stadspoorten, met klassieke elementen. Gecombineerd met een totaal nieuwe constructie, nog nooit gezien. Die geen connectie meer had met de architectuur van de 19 E eeuw. 19

20 Gustave Eiffel: Franse ingenieur: een bruggenbouwer. Gaat ook naar een speciale school voor deze technieken te leren. Staal wordt uitgevonden, nieuwe metalen die ook weeral nieuwe constructies gaan toelaten. Het is een typische ingenieur in de zin dat hij zijn eigen bruggen construeert in zijn eigen bedrijf, en stuur de bruggen over de hele wereld rond, met de plannen en de materialen om het dan op de specifieke plek op de bouwen terug. Hij maakt zelf alle delen voor de brug in zijn fabriek en de delen worden dan gestuurd naar de plek waar de brug moet komen. Men moet de brug ook nog maken eens ze op de juiste plek zijn. De ingenieur moet alles weten. De ingenieur als iemand die ontwerpt, problemen oplost en dit op een globale schaal. Cantileverbrug: Firth of Forth Bridge, Schotland Spoorwegbrug om een verbinden te leggen tussen belangrijke steden. Een zeer specifieke opbouw, ruitvormige delen. IJzeren skelet- constructie: Zeer functionele gebouwen, zeer open met veel licht. Stapelhuizen of fabrieken. Naast zo n gebouw stond er altijd een grote stoommachine die energie gaf aan de vele kleine machines binnenin. De architectuur is aangepast aan de functie. Je hebt open vlakken met slanke, gietijzeren zuilen en dan de wanden zijn zo ruim mogelijk open om een maximum aan licht binnen te krijgen. Dit alles staat zeer stevig want het moet de trillingen van de machines aankunnen. Men gaat daken ontwerpen die de vorm hebben van zaagtanden. Het dak is altijd open naar het noorden en zo kan er een zacht licht binnenvallen. Met hout zou dit nooit mogelijk zijn geweest. Chocoladefabriek Menier: een gebouw volledig uit staal. Wordt gebouwd op een waterval, die voor energie zorgt. Waterkracht, watermolen. De fabriek is eigenlijk een grote watermolen. Er zijn enorm veel trillingen en veel lawaai normaal in zo n fabriek, maar door de 3hoekige verbindingen blijft het gebouw toch staan. Het is een vakwerk. Het gebouw wordt dan afgewerkt door een architect die er een esthetische dimensie aan gaat geven door een baksteenmotief toe te voegen. Zie ook Kattendijkdok. Alle elementen voor de bouw worden geproduceerd in verschillende fabrieken en ter plekke gebracht en samen gezet. Dit laat toe om precies te weten hoeveel een gebouw zou kosten. Vroeger kon dit niet, men wist nooit op voorhand hoeveel iets zou kosten. De tijd dat er nodig is om de investering terug te betalen in het kapitalistisch denken. Mensen gaan enorm rijk kunnen worden door te investeren, aandelen, Kapitalistische samenleving groeit. De rol van banken en aandeelhouders wordt steeds belangrijker. In de bouwsector gaat er een revolutie ontstaan. Vanaf de 19 e eeuw is het mogelijk bouwmaterialen van andere streken te gebruiken. De lokale materialen zijn niet meer de enige materialen die mogelijk zijn voor gebruik. Door de 20