Beslispunt: Beslissen overeenkomstig de in de categorieën aangegeven wijze van behandeling.

Transcriptie

1 Agendapunt : 4 Raadsvergadering : 26 oktober 2016 Kenmerk : RG/M. Rietberg Portefeuillehouder : voorzitter raad Begrotingsprogramma : Onderwerp : Ingekomen stukken Aan de raad, Beslispunt: Beslissen overeenkomstig de in de categorieën aangegeven wijze van behandeling. I. Stukken ten aanzien waarvan wordt voorgesteld deze voor advies in handen te stellen van burgemeester en wethouders: a. b. II. Stukken ten aanzien waarvan wordt voorgesteld deze ter afdoening c.q. uitvoering in handen te stellen van burgemeester en wethouders: a. Brief d.d. 26 augustus 2016 van de fracties van PvdA en Sociaal Tiel inzake schriftelijke vragen ex art. 41 RvO over toegankelijkheid gehandicapten b. Brief d.d. 27 september 2016 van de fractie van de ChristenUnie inzake schriftelijke vragen ex art. 41 RvO over verwarde personen en wachtlijsten c. d.d. 4 oktober 2016 van de fractie van D66 inzake schriftelijke vragen ex art. 41 RvO over onnodig thuiszittende kinderen III. Stukken ten aanzien waarvan wordt voorgesteld deze voor kennisgeving aan te nemen: a. Brief d.d. 20 september 2016van het college aan de Fractie van OD16 inzake beantwoording schriftelijke vragen ex art. 41 RvO over sanering vervuilde grond Westluidense Poort b. Brief d.d. 21 september 2016 van Mediwiet Midden Nederland Apeldoorn inzake gedogen kweek medicinale cannabis c. Mailbericht d.d. 19 september 2016 van B. Hoek inzake chroom-6 in rook d. Brief d.d. 14 september 2016 van Sterk Bestuur in Gelderland inzake regio afdronk gespreksronde Rivierenland e. Motie van de fractie van de VVD van gemeente De Fryske Marren inzake de jaarrekening en het jaarverslag

2 f. Brief d.d. 29 september 2016 van de Nationale Ombudsman inzake rapport naar aanleiding van een klacht over de behandeling van een aanvraag schuldhulpverlening van een Tielse inwoner g. Brief d.d. 2 mei 2016 van de fractie van 55 Terneuzen van de gemeente Terneuzen inzake schriftelijke vragen aan het college over onderzoek op totaalverbod van vuurkorven en open haarden op terrassen en balkons h. Feitenrelaas Ontwikkeling Veilig Thuis Gelderland-Zuid IV. Stukken welke om advies zijn geweest bij burgemeester en wethouders ten aanzien waarvan wordt voorgesteld zoals daarbij is aangegeven: a. V. Stukken ten aanzien waarvan wordt voorgesteld deze ter voorbereiding van besluitvorming door de raad in handen te stellen van de commissie: a. VI. Stukken ten aanzien waarvan wordt voorgesteld deze in handen te stellen van de commissie: a. VII. Stukken ten aanzien waarvan wordt voorgesteld deze om advies in handen te stellen van de griffier: a. VIII. Stukken waaromtrent wensen en bedenkingen naar voren kunnen worden gebracht: a. Het Presidium de voorzitter, ir. J. Beenakker

3

4 Aan de voorzitter van de gemeenteraad van De Gemeente Tiel Postbus HH Tiel. Datum: Tiel, 26 augustus 2016 Betreft: Schriftelijke vragen aan het college ( ex art. 41 RvO ) met betrekking tot toegankelijkheid gehandicapten. Geachte voorzitter, Op 24 augustus 2016 hebben we als gemeenteraad voor het eerst gebruikt gemaakt van de nieuwe raadszaal. Er is hard aan de gerenoveerde raadszaal gewerkt en de raad is ook goed betrokken bij de renovatie. Echter: het blijkt dat mensen in een rolstoel niet de mogelijkheid hebben om plaats te nemen aan de raadstafel, omdat een rolstoel die niet in hoogte verstelbaar is, niet onder de tafel past. Dat betekent dat er een probleem is voor mensen in een rolstoel die willen inspreken of die raads- of commissielid willen worden. Sociaal Tiel en de PvdA vinden dat kwalijk: mensen in een rolstoel moeten zonder problemen deel kunnen nemen aan de democratie. Het is zo dat de raad zelf heeft gekozen voor het aanpassen van de oude tafel en niet voor een nieuwe tafel. We zijn als raad wellicht zelf ook niet scherp genoeg geweest op dit punt. Echter: nergens in de stukken die ons zijn toegezonden is als kanttekening opgenomen dat rolstoelen niet onder de huidige raadstafel passen. Dat vinden Sociaal Tiel en de PvdA kwalijk, want als dit duidelijker was geweest, had dit onze keuze tussen het opknappen van de oude tafel of het aanschaffen van nieuwe tafels beïnvloed. De partijen maken zich op basis hiervan ook zorgen over de toegankelijkheid van het gemeentehuis voor gehandicapten en mindervaliden na de verbouwing die op dit moment bezig is. De partijen hebben het idee dat hier te weinig rekening mee wordt gehouden, terwijl de Gehandicaptenraad in 2010 al een rapport heeft opgesteld over de (on)toegankelijkheid van gemeentelijke sportaccommodaties en wijkcentra. Daarmee gaf de Gehandicaptenraad een signaal af over hoe belangrijk het is om openbare gebouwen zoveel mogelijk toegankelijk te maken voor gehandicapten en mindervaliden. Daarnaast heeft de raad in februari 2016 een motie aangenomen waarin het college werd opgedragen zo snel mogelijk met organisaties in overleg te gaan over het opstellen van een zogenaamde inclusieagenda over hetzelfde onderwerp. Hier komt bij dat Sociaal Tiel en de PvdA hebben begrepen dat de vorige maand geopende K.G. Zocherbrug (ook wel: de Gouden Slinger, de brug over de stadsgracht tussen de Veemarkt en het Kalverbos) niet toegankelijk is voor mensen in een rolstoel en mensen met een rollator. Deze is te steil. Ook dit vinden Sociaal Tiel en de PvdA kwalijk, omdat de raad de motie over de inclusieagenda nadrukkelijk aandacht heeft gevraagd voor de toegankelijkheid van openbare plaatsen voor mindervaliden. Over het bovenstaande hebben we dan ook vragen gesteld tijdens de raadsvergadering van 24 augustus Tijdens de vergadering werd ons verzocht om onze vragen te stellen op basis van artikel 41 van het Reglement van Orde. Daar geven we graag gehoor aan. Sociaal Tiel en de PvdA stellen u daarom de volgende vragen: 1. Hoe kan het dat in de voorbereiding van de verbouwing van de raadszaal en in de keuzenota hierover geen rekening is gehouden met mensen in een rolstoel, terwijl iedereen moet kunnen deelnemen aan de democratie?

5 2. In hoeverre is en wordt bij de verdere verbouwing van het gemeentehuis rekening gehouden met de toegankelijkheid voor mensen met een handicap en mindervaliden? Het kan naar de mening van Sociaal Tiel en de PvdA bijvoorbeeld niet zo zijn dat mensen in een rolstoel straks geen spreekruimte in kunnen. 3. Hoe is het contact met en wat is de rol van de Gehandicaptenraad en de Wmo-raad bij de verbouwing van het gemeentehuis en andere ingrepen in de openbare ruimte en openbare gebouwen? 4. Hoe verloopt het opstellen van de inclusieagenda? 5. Waarom is de K.G. Zocherbrug niet (goed) toegankelijk voor mensen in een rolstoel en mensen met een rollator? Waarom is er geen rekening gehouden met deze mensen bij de bouw van deze brug? Hoogachtend, Laura Metiary-Volmer Leontine Sonneveldt

6 College van B&W Postbus HH TIEL Tiel, 27 september 2016 Betreft: schriftelijke vragen aan het college (ex art. 41 RVO) m.b.t. verwarde personen en wachtlijsten Geacht college, Landelijk is er een stijging van het aantal meldingen van incidenten met verwarde personen op straat. Ook in Tiel neemt het aantal meldingen toe. In de commissie Bestuur van 8 september heeft de politie toegelicht dat men bezig is in de keten om de opvang van zwervers te verbeteren. Tiel heeft ook nog een regionale centrumfunctie hierin. Bovendien hebben we uit De Gelderlander begrepen dat het RIBW 75 dak- en thuislozen op de wachtlijst voor de beschermd wonen voorziening heeft. De ChristenUnie maakt zich zorgen over deze ontwikkeling. Het gaat ten diepste over de manier waarop wij in onze samenleving omgaan met mensen die zichtbaar in de problemen zitten, mensen die anders zijn en mensen die tijdelijk of niet, vreemd gedrag vertonen. Het gaat om mensen die zorg nodig hebben, van wie het netwerk (versterkt en) ingeschakeld moet worden of mensen die vooral een luisterend oor nodig hebben. Naar aanleiding van de landelijke ontwikkelingen is er vorig jaar door twee ministeries en de VNG een Aanjaagteam Verwarde Personen in het leven geroepen. Onlangs verscheen er een tussenrapportage met daarin verschillende knelpunten en aanbevelingen. Ook staat daarin dat er in de zomer van 2016 een sluitende aanpak van zorg en ondersteuning wordt geleverd door alle gemeenten. Wij hebben hier in Tiel nog geen kennis van genomen. De ChristenUnie heeft de volgende vragen aan het college: Algemeen Is het college bekend met stijging van het aantal meldingen van verwarde personen in Tiel. En de gemelde wachtlijst van 75 personen? Om wat voor groepen mensen gaat het en wat ligt hieraan ten grondslag? Is er 24/7 deskundigheid rond GGZ-problematiek in de wijk aanwezig? Wat is hiervoor nodig? Is er behoefte aan een nieuwe vorm van opvang? Kan de gemeente noodvoorzieningen treffen om deze groep daklozen op te vangen, zoals bijvoorbeeld een soort Time-Out-voorziening?

7 Hoe werkt de gemeente samen met de woningcorporaties om aan de vraag naar zelfstandige woonruimte voor deze mensen, die vanuit beschermd wonen toe zijn aan zelfstandig wonen, te voldoen? Afgelopen weken heeft de landelijke politie aangekondigd geen verwarde mensen meer mee te nemen naar het bureau. Dit is voor de betrokken personen ook beter. Wij hebben kennis genomen van de GGZ Vervoersdienst. Beter dan politie en ambulancedienst zijn mensen van deze dienst opgeleid om verwarde personen te vervoeren. Is het college hiermee bekend en wordt hier (voldoende) gebruik van gemaakt? Wanneer kan het college de raad een sluitende aanpak van zorg en ondersteuning voorleggen en daarmee voldoen aan de opdracht van het Aanjaagteam Verwarde Personen? Zorg en samenleving De zorg in het algemeen maar ook de GGZ-zorg, vindt steeds vaker ambulant plaats. Deze goede ontwikkeling, om mensen meer in hun eigen omgeving zorg te bieden, zal in buurten en wijken soms leiden tot meer zichtbare aanwezigheid van mensen met psychische problemen. Volgens het Aanjaagteam is het belangrijk dat er wordt ingezet op het voorkomen van crisissituaties en is daarvoor nodig dat er ruimte en plek is voor signalen vanuit de omgeving van mensen met psychische problemen. Hoe kunnen we in Tiel daarop inzetten? In de tussenrapportage van het Aanjaagteam Verwarde Personen staat dat mensen met een psychische aandoening vaak niet de zorg krijgen die ze nodig hebben (door bureaucratie, dure voorzieningen of doordat ze geen zorgverzekering hebben). Zitten er in Tiel ook gaten in de zorgketen? Wat kan de gemeente doen om de behandelduur van de GGZ-trajecten te verbeteren/te verlengen? Is er al contact geweest over deze problematiek tussen de verschillende gemeenten in de regio? Met vriendelijke groet, Jolanda Stoeten-Flach ChristenUnie Tiel

8 Aan de voorzitter van de gemeenteraad van Tiel, geachte heer Beenakker, Vraag art. 41 Van: D66 Tiel Datum: 4 oktober 2016 Onderwerp: kinderen zitten onnodig thuis D66 Tiel heeft de volgende vragen aan het college van B & W van Tiel: Vanochtend openden de media met het bericht dat duizenden kinderen onnodig thuis zitten, omdat veel scholen onvoldoende in staat zouden zijn kinderen een plek te bieden in het kader van passend onderwijs. Bij monde van voormalig kinderombudsman Marc Dullaert wordt de problematiek van thuiszittende kinderen onder de aandacht gebracht. 1. Bent u bekend met genoemde problematiek? 2. Wat is de actuele situatie in de gemeente Tiel? (Doet de gemeente het goed t.o.v. kinderen die aangewezen zijn op passend onderwijs? 3. Wat is de actuele situatie in Regio Rivierenland t.a.v. de geschetste problematiek? Vriendelijke groet, Ton Zuidema fractievoorzitter D66 Tiel

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23 Aan: Onderwerp: Medicinale cannabis i Mediwiet-Midden-Nederland Apeldoorn T.a.v. Gemeente, Burgemeester en Raadsleden. Geachte, Burgemeester en Raadsleden, Graag verzoeken wij U om een reactie aangaande het gedogen voor de kweek van de uitsluitend Medicinale Cannabis zoals in Tilburg, Bergen op Zoom en Arnhem. Mediwiet-Midden-Nederland vragen U Burgemeester, raadsleden en zeker als mens, of U ook in het gedoogbeleid uitzonderingen gaat maken, voor de uitsluitend Medicinale Cannabis gebruik, dan wel door eigen kweek voor oa. Chronisch zieken en ernstig zieke kinderen met zware epilepsie, mensen met kanker in welke vorm dan ook, maar ook longziektes, dementie en alzheimer etc. Ik verwijs oa. naar de zaak Rudolph Hillebrand, welke zorg kan dragen voor zijn eigen Kweek. Geneeskundige toepassing van cannabis. Art. 3 Opiumwet. Beroep op noodtoestand door HIV geïnfecteerde patiënt. In dit geval is sprake van uitzonderlijke omstandigheden als bedoeld in het arrest, HR ECLI:NL:HR:2008:BC7938. Ook voor zowel zelf telen als voorhanden hebben cannabis. Dan Rijst ons de vraag wat is er dan met de wet gelijke behandeling, of hoe ziet U dat als Burgemeester en raadsleden. 2

24 Van: Verzonden: Aan: john vandenkoedijk woensdag 21 september : Smb TL Gemeente; Info Culemborg; Info Geldermalsen;

25 Gaarne schríftelijke reactie, Reactie adres: John van den Koedijk Terburghtweg lid Oisterwijk In afwachting van Uw antwoord verblijven wij, hoogachtend, Mediwiet-Midden-Nederland, Namens deze Bernard Kuhnen. 3

26 Van: B. Hoek Verzonden: zaterdag 17 september :22 Onderwerp: Chroom-6 in rook Geachte heer/mevrouw, Wilt u dit bericht delen met de raadsleden en het college van B&W? RIVM gaf ten onrechte aan dat Chroom-6 verboden zou zijn in tuinhout. Hierop geven zij de volgende informatie: Naar aanleiding van uw onderstaande vraag van zenden wij u hierbij onze reactie. Hartelijk dank voor uw melding. Er was sprake van een misverstand waardoor ten onrechte is gemeld dat met koper-chroom geïmpregneerd hout voor consumenten al langer niet meer beschikbaar is. Dit hout is voorhanden op de Nederlandse markt: - De toelating in Nederland voor het verduurzamingsmiddel is op 16 februari 2016 vervallen, maar er is een opgebruiktermijn van 1 jaar. - Het verduurzaamde hout wordt ook geïmporteerd vanuit landen waar verduurzamingsmiddelen zijn toegelaten. Geïmpregneerd hout moet worden afgevoerd via het huishoudelijk afval of de milieustraat. Het verbranden van afval (dus ook sloophout) is verboden. De website van de Rijksoverheid meldt eveneens: "Gooi geïmpregneerd hout nooit zelf op een vuurtje of in de open haard. Er komen dan ongezonde en milieuvervuilende stoffen vrij." ( Welke gezondheidsrisico's mensen lopen als er in een vuurkorf gestookt wordt op geïmpregneerd hout hangt af van diverse factoren, waaronder de samenstelling van het hout, de temperatuur van het vuur, en de duur van de blootstelling. Behalve de koper-chroomzouten spelen ook andere stoffen zoals fijnstof en PAKs een rol. Zie ook Wij vertrouwen erop u hiermee voldoende geïnformeerd te hebben. Mocht u aanvullende vragen hebben over dit onderwerp, zendt deze dan a.u.b. naar RVS-helpdesk@rivm.nl Met vriendelijke groeten, Helpdesk RIVM Centrum Veiligheid van Stoffen en Producten Op zoek naar informatie over stoffen en risico's? U vindt hier meer over op de RIVM-website ( en op website Risico's van stoffen ( Heeft u daarna nog vragen over stoffen en risico's? Ga dan naar de RIVM Helpdesk Risico's van Stoffen via de knop "Helpdesk" in het hoofdmenu van laatstgenoemde site. De vragen zijn: Op welke manier controleert de gemeente of iemand niet stookt op geïmpregneerd hout? En kan de gemeente aangeven hoeveel mensen in uw gemeente stoken op geïmpregneerd hout? Zie ook Mag de gemeente het roet onderzoeken of er daadwerkelijk is gestookt op geïmpregneerd hout? Zo nee, waarom niet? Om welke reden mag een gedupeerde geen foto's maken van een milieudelict? Dit geldt immers niet als bewijs? Kunt u uitleggen waarom voorheen de geur (stankoverlast) voldoende was om te handhaven en nu niet meer? Wanneer komt de gemeente in actie als iemand stookt op geïmpregneerd hout? Komen zij alleen langs als er een melding is gemaakt? Of vinden er ook preventieve controle's plaats? Meer informatie:

27 N.a.v. dit bericht: Het klopt dat houtstook als fijnstofbron weinig aandacht krijgt. Veel politieke partijen wijzen liever de auto aan als boosdoener, terwijl de hinder en uitstoot andersom groter is, maar daar durven ze hun vingers letterlijk niet aan te branden. Zie bijlage Remco Dijkstra Woordvoerder Milieu en Klimaat VVD Tweede Kamerfractie Meldpunt Afvalverbranding Kiryat-Onoplein KS Drachten (geen post versturen)

28 ~ mmi provincie GELDERLAND Bezoekadres Gebouw Marktstate Eusebiusplein 1a 6811 HE Arnhem Gemeente Tiel De Raad Postbus HH Tiel Postadres Postbus GX Arnhem telefoonnummer (026) telefaxnummer (026) adres internetsite gemeente Tiel I f 15 SEP órm datum zaaknummer 14 september onderwerp Sterk Bestuur in Gelderland: regio afdronk gespreksronde Rivierenland Geachte raads- en collegeleden, In het kader van het programma Sterk Bestuur heeft gedeputeerde de heer J. Markink onlangs namens ons college de gemeenten in uw regio Rivierenland bezocht. Zoals beloofd, willen wij nog bij u terug komen op een aantal zaken dat tijdens de bezoeken is besproken. Op de eerste plaats willen wij u allen hartelijk danken voor de openhartige gesprekken die gedeputeerde de heer Markink met een ieder van u heeft mogen voeren. Zoals u wellicht weet hebben VNG-Gelderland en de provincie in de periode gezamenlijk het project Sterk Bestuur in heel Gelderland uitgevoerd. Wij stellen het erg op prijs dat we nu in het vervolg hierop van gedachten hebben kunnen wisselen over uw eigen bestuurskracht, regionale samenwerking en wat u eventueel van ons verwacht. Algemene ontwikkelingen Bestuurskracht is in onze ogen een gemeente die nu, maar zeker ook in de toekomst in staat is de belangen van haar inwoners duurzaam te behartigen. Er is evenwel geen standaard invulling voor bestuurskracht. Gemeenten verschillen, dus ook de invulling van bestuurskracht bij gemeenten kan verschillend zijn, waarbij vaak het dilemma zich voordoet t.a.v. het dicht bij de burgers willen staan en direct contact met de burgers willen hebben enerzijds en het in staat zijn om de grote opgaven die op gemeente afkomen goed te kunnen behartigen ten behoeve van de eigen burgers anderzijds. Daarom is het van belang dat u weloverwogen besluiten neemt over de toekomst van uw gemeenten en uw regio. Wees bewust van uw positie en de grote veranderingen die nog uw kant op komen. Met name de komst van de Omgevingswet heeft mogelijk nog meer impact dan de drie decentralisaties op sociaal domein hebben gehad. Niet alleen is de afweging van belang wat u zelf nog kunt of samen met andere gemeenten wilt oppakken -in welke vorm dan ook-, maar ook de democratische controle en de signalen en betrokkenheid van burgers en andere partijen spelen hierbij een grote rol. Dit vergt onzens inziens soms gedurfde stellingnames, hoe tegemoet komen aan de verlangens van burgers om gehoord te worden, maar ook om duurzaamheid naar de toekomst. Ambitiedocument Wij willen u allen complimenteren met de stappen die er door sommige van u tot nu toe zijn gezet. Het regionaal ambitiedocument van Rivierenland is een document om trots op te zijn en inlichtingen bij adres dhr. W. Wispelweij post@gelderland.nl telefoonnummer (026) BNG Bank Den Haag, rekeningnummer IBAN-nummer: NL74BNGH BIC-code van de BNG: BNGHNL2G btw-nummer: NL B03 KvK-nummer:

29 provincie GELDERLAND toont de samenwerkingsbereidheid van de regio. U stelt de inhoudelijke opgave voorop. Wij hebben in onze gesprekken gemerkt dat iedere gemeente achter het document staat en er met trots over verteld. Dit werd treffend verwoord in één van de gesprekken: In Rivierenland zitten 10 gelijke gemeenten. Er is geen grotere gemeente, zoals Nijmegen, met overwicht in de regio. Als wij, als regio, iets ondertekenen, dan staan we er allen achter en geeft dit het document ook meer kracht. Wij kijken met belangstelling uit naar de verdere uitwerking van dit ambitiedocument. Zoals wij hebben aangegeven is het provinciaal beleid gedurende deze coalitieperiode geënt op de verschillende gebiedsopgaven. Een van deze opgave is de Gelderse corridor. Wij willen graag vanuit de gebiedsopgaven, de corridor, maar ook de andere opgaven, de relatie leggen met uw ambitiedocument. Waar in onze ogen nog winst te behalen valt, is het onderling gunnen. Wat bij alle gesprekken is opgevallen is dat u allen hetzelfde ambieert, maar dat voorvallen uit het verleden soms nog op de achtergrond een rol spelen. Blijf het gesprek met elkaar voeren, denk niet alleen aan uw eigen grenzen en leer elkaar vertrouwen. Die samenwerking speelt niet alleen onderling, maar ook met de provincie. In de gesprekken is meerdere malen naar voren gekomen dat u last heeft ervaren van de verschillende signalen die de provincie geeft vanuit verschillende werkvelden. Wij hebben u gehoord en hebben dit ook geagendeerd. Reflectie per gemeente In het kort willen wij onze afdronk geven van de gesprekken die met u zijn gevoerd. De gemeenten Geldermalsen, Neerijnen en Lingewaal hebben aangegeven te klein te zijn om op termijn zelfstandig de uitdagingen van de toekomst aan te kunnen. Samenwerking tussen deze drie gemeenten ligt voor de hand. Zij vertonen veel overeenkomsten. Het zijn alle drie landelijke gemeenten met veel kleine kernen. Ook bestaat er samenhang in geografische, historische, sociaal maatschappelijke en culturele aspecten. Zij hebben besloten dat de stip op de horizon een bestuurlijke fusie is. De provincie ziet dit als een goed voorbeeld, van de manier waarop gemeenten kunnen werken aan de versterking van hun bestuurskracht en willen deze ontwikkeling ook daadwerkelijk ondersteunen. De gemeenten Tiel, Culemborg en Geldermalsen werken samen in de Bedrijfsvoeringsorganisatie West Betuwe (BWB). Het doel van de samenwerking is om voordelen te halen: minder kosten, meer kwaliteit, minder kwetsbaar zijn en meer kansen voor de medewerkers. De terreinen waarop wordt samengewerkt zijn Financiën, Informatiemanagement en ICT, Personeel en Organisatie en Vastgoedmanagent. Positief is dat onderzocht wordt om ook nieuwe taken hieraan toe te voegen. Uit de gesprekken hebben wij opgemaakt dat de gemeente Tiel een positieve rol wil spelen in de regio, maar dat dit ook gegund moet worden. De gemeenten Maasdriel en Zaltbommel hebben de intentie uitgesproken nauwer met elkaar te willen samenwerken op strategisch, tactisch en operationeel niveau. Daarmee willen zij de dienstverlening naar inwoners en bedrijven verbeteren De gemeenten willen een Bedrijfsvoeringseenheid Bommelerwaard (BVE) gaan vormen. De vorming van een BVE is de concrete uitwerking van het plan van aanpak samenwerking netwerkgemeenten Bommelerwaard, dat beide gemeenteraden in juli 2015 vaststelden. Verder wordt er gewerkt aan het gelijktrekken van de regelgeving tussen beide gemeenten, strategische keuzes over voorzieningen, eenduidige standpuntbepaling bij ruimtelijke en economische kwesties en een Integrale aanpak van openbaar beheer, veiligheid en zorg. Wij staan positief tegenover de ingezette samenwerking in de Bommelerwaard. 2

30 provincie GELDERLAND De gemeenten Buren, Neder-Betuwe en West Maas en Waal wilden nauwer samenwerken op het gebied van bedrijfsvoering, maar hebben hier na verloop van tijd van afgezien. De gemeenten buigen zich elk afzonderlijk over hoe nu verder. Neder-Betuwe investeert op dit moment actief in toekomstscenario s en in meer samenwerking. Er leeft de nadrukkelijke wens tot meer samenwerking met omliggende gemeenten. De gemeente wil nog meer investeren in (boven)regionale samenwerking. Graag willen wij geïnformeerd blijven over de verdere uitkomsten hiervan. De gemeente Buren voert een onderzoek uit als vertrekpunt voor een verdere raadsdiscussie over noodzaak en mogelijkheden voor samenwerking met gemeenten in de regio. De opzet van het onderzoek ziet er goed uit: wat kun je ook aan andere gemeenten aanbieden. De gemeente West Maas en Waal heeft expliciet te kennen gegeven de komende járen zelfstandig te blijven. Wel heeft de gemeente verkennende gesprekken gevoerd met de gemeenten in het Land van Maas en Waas over de mogelijkheden en randvoorwaarden om de gemeentelijke bedrijfsvoering in samenwerking te organiseren of in te kopen. De gemeente West Maas en Waal werkt enerzijds samen in de regio Rivierenland, maar voelt ook een sterke verbondenheid met de gemeenten in het Land van Maas en Waal. Op zich is daar niets mis mee, maar deze ambigue houding kan wel tot gevolg hebben dat het straks nergens thuis hoort. Wij kijken uit naar de vervolgstappen die u allen zet voor de versterking van uw bestuurskracht en blijf hierover graag in gesprek, ook over de manieren waarop wij vanuit de provincie u hierbij kunnen ondersteunen. Wij vinden het van belang dat u bij deze stappen signalen van inwoners, bedrijfsleven, maatschappelijke organisaties en ook het eigen personeel nadrukkelijk betrekt. Tot slot Tenslotte willen wij nogmaals benadrukken dat wij als provincie geen blauwdruk hebben. Wij willen u bewust maken van uw positie nu en in de toekomst en wij willen het onderwerp bestuurskracht op de agenda zetten. Gelderland kan alleen de mooiste provincie van Nederland blijven met mooie en sterke gemeenten. Mocht u besluiten stappen te nemen voor de versterking van uw bestuurskracht, dan denken wij graag mee en kijken wij waar we kunnen helpen. Daarom richten we samen met onze samenwerkingspartner VNG Gelderland de Gelderse academie op. Ook kunnen wij ondersteuning bieden via onze subsidieregeling voor Sterk Bestuur. De bal hiervoor ligt bij u. Wij gaan graag binnenkort het gesprek met u aan, ditmaal in regionaal verband. Hoogachtend, namens Gedeputeerde Staten van Gelderland, J. Markink 3

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47 gemeente Tiel ontvangen op: *ID * ID Kenmerk: Afdeling: Portefeuillehouder: Inlichtingen (art. 41 Reglement van Orde) de voorzitter van de Raad VRAGEN RAADSLID / FRACTIE: Mr. Cees Freeke, 55 terneuzen ONDERWERP: Onderzoek op totaalverbod van vuurkorven en openhaarden op terrassen en balkons TOELICHTING: GGD's in Noord-Nederland luiden de noodklok over de uitstoot van giftige stoffen bij vuurhaarden. Er zijn geen redenen om aan te nemen dat de situatie in Zeeland anders is dan in Noord-Nederland (behalve dan de aardbevingen door gaswinning). Ter toelichting: GGD's in Noord-Nederland willen strengere regels open haard en houtkachel. Nu de dagen korter en de avonden kouder zijn, gaan bij een deel van de Nederlandse huishoudens de houtblokken weer op het vuur. Hoe gezellig ook, de houtkachel wordt al jaren gezien als een belangrijke bron van luchtverontreiniging en hinder. ( ). De hoeveelheid fijnstof als gevolg van die kachels blijkt veel te hoog; soms wel tien keer hoger dan de norm die de Wereldgezondheidsorganisatie adviseert. ( ) De Gemeentelijke Geneeskundige Dienst (GGD) in Groningen, Drenthe en Friesland willen wettelijk vastleggen wat mag en wat niet mag. Het beleid rond particuliere houtkachels is nu nog veel te vrijblijvend, vinden ze. Veel mensen ondervinden rookoverlast van de houtkachel van hun buren, blijkt uit het onderzoek dat gisteren werd gepubliceerd. In samenwerking met de Universiteit van Utrecht werd onderzoek gedaan bij gezinnen die ernstige klachten hebben over houtrook afkomstig van de buren. Vooral de grote hoeveelheid fijnstof in die huizen baart de GGD's zorgen. Houtrook leidt bovendien tot irritatie van ogen, neus, keel en luchtpijp met hoesten en benauwdheid tot gevolg, stellen ze. 'Het is de verantwoordelijkheid van de stoker dat houtrook geen overlast veroorzaakt. ( ) Het onderzoek van de GGD was gericht op gewone houtkachels van huishoudens. Voor grotere stookinstallaties bestaan wel wettelijke eisen. Een haard of houtkachel stoot behalve fijnstof, ook koolmonoxide, stikstof- en zwaveloxide, dioxine en koolwaterstoffen uit. Zo'n 13 procent van de Nederlandse huishoudens heeft nog een open haard of houtkachel in huis, blijkt uit een laatste inventarisatie in Veel mensen gebruiken hun haard ook als (bij)verwarming. Dat heeft klimaatvoordelen, doordat hout bij verbranding net zoveel CO2-uitstoot als de boom bij zijn leven had opgeslagen: er komt dus geen extra CO2 vrij - mits er voor de gekapte bomen nieuwe worden aangeplant. Een haard of houtkachel stoot behalve fijnstof, ook koolmonoxide, stikstof- en zwaveloxide, dioxine en koolwaterstoffen uit. Hoeveel van deze stoffen vrijkomen, staat of valt met de verbranding. Bij volledige verbranding is de uitstoot laag, bij onvolledige verbranding hoog. En de verbranding is weer afhankelijk van de brandstof, het stookgedrag (hoge temperatuur is beter) en het type kachel. De meeste warmte verdwijnt ook nog eens via de schoorsteen. <

48 Bij de uitstoot van fijnstof is 26% te wijten aan vuurhaarden (zie bijlage uitstoot fijnstof ). Te uwer oriëntatie heb ik als bijlage bijgevoegd Universiteit Groningen onderzoek houtrook ). De gemeente kan voorschriften maken (op basis van landelijke modellen of richtlijnen) over de plaatsen waar het toegestaan is open vuren te maken. Het eenvoudigst handhaafbaar ( we kunnen dit niet handhaven is een vaak gebruikt argument van B&W om stil te zitten ) is een totaalverbod op vuurkorven en open haarden op terrassen en balkons. Het gaat ons uitdrukkelijk niet om de barbecue en de bestaande houtkachels (voor nieuwe houtkachels komen productregels). Vragen (art. 39 RvO) 1 Gelet op de gebleken grote uitstoot van fijnstof, koolmonoxide, stikstofen zwavel oxide, dioxine en koolwaterstoffen, verzoeken wij uw college een totaalverbod op vuurkorven en open haarden op terrassen en balkons (Het gaat uitdrukkelijk niet om de barbecue en de bestaande houtkachels [voor nieuwe houtkachels komen productregels]) te onderzoeken en wellicht een APV voor te stellen. Antwoorden van Burgemeester en Wethouders 1 NB. Vanwege het ernstige karakter van de vragen is bewust gekozen voor het raadsinstrument inlichtingen Datum vragen: 2 mei 2016 Datum antwoorden: Verzonden: Namens deze(n) Burgemeester en Wethouders van Terneuzen, secretaris, burgemeester, Raadsgriffier gemeente Terneuzen F.M.L. Lauret RA J.A.H. Lonink

49 24 LUCHT IN ONDERZOEK STOP DE HOUTROOK- OVERLAST PROBLEMEN MET HOUTROOK VRAGEN OM STEVIGE MAAT- REGELEN Er komt steeds meer aandacht voor het probleem van houtrookoverlast. De één geniet van een gezellig haardvuur of gezellige houtkachel, maar de rook slaat bij de buren naar binnen en die genieten niet bepaald mee. Dit probleem is niet nieuw, maar hoe is hier wat aan te doen? HENKE GROENWOLD EN FRED WOUDENBERG* Bestaande regelgeving schiet tekort. Soms komen buren er samen uit, soms kan een gemeente handhavend optreden. Dat is echter een lastige klus als de schoorsteen aan de wettelijke eisen voldoet. Er worden rechtszaken aangespannen, ruzies kunnen hoog oplopen en mensen kiezen er soms voor om te verhuizen. Maar dan is er geen garantie dat dit probleem niet weer gaat optreden op de nieuwe locatie. Het onderwerp ligt gevoelig, want wie houdt er nu niet van een gezellig houtvuur? Eind mei organiseerde de Vereniging van Milieuprofessionals (VVM) een congres over houtstook bij het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM). 1 Tijdens dit congres, bedoeld om het probleem nog eens helder neer te zetten en oplossingen te inventariseren, kwamen alle bekende kanten van de zaak langs. Dit artikel beschrijft de belangrijkste inzichten en doet een pleidooi om met een aantal stevige maatregelen de problemen met houtrook aan te pakken. Houtrook en gezondheid De hinder die houtrook in Nederland veroorzaakt, is fors: 10% van de bevolking geeft in een CBS-onderzoek aan last te hebben van rook van kachels en haarden. 2 Hiermee zijn open haarden en allesbranders de grootste bron van geurhinder in Nederland. Rond de 10% van de Nederlanders heeft een kachel of open haard en dit aantal neemt hoogstwaarschijnlijk toe, want het stoken van hout is in de mode en wordt gepropageerd als duurzaam. Ook gezellige vuurkorven en het barbecueën in de tuin of op het balkon nemen in populariteit toe. 3 Op het VVM-congres werd vanuit het RIVM een overzicht gegeven over de wetenschappelijk aangetoonde effecten op de gezondheid. Houtrook bevat (net als alle rook) veel schadelijke stoffen. Kortdurende blootstelling in onderzoeken geeft irritatie van de luchtwegen en milde ontstekingsreacties. Ook zijn effecten gevonden op hart- en bloedvaten. Het is moeilijk om blootstelling op de lange termijn goed te onderzoeken. Bij bijvoorbeeld verkeer kun je achteraf goed uitrekenen of tijdens een onder- SEPTEMBER 2014 NUMMER 4/5 TIJDSCHRIFT LUCHT

50 LUCHT IN ONDERZOEK 25 OOK VOLGENS DE WHO IS INDOOR SMOKE EEN VAN DE GROOTSTE PROBLEMEN WERELDWIJD MET TWEE KEER ZOVEEL SLACHTOFFERS ALS LUCHTVERONTREINIGING BUITEN zoek goed meten hoe hoog de concentraties in de lucht zijn en hoeveel mensen de verontreinigde lucht inademen. Bij houtrook is dat veel moeilijker, omdat de blootstelling sterk varieert en je niet weet waar de bronnen zich bevinden. Houtrook lijkt wat samenstelling betreft op de uitstoot van verkeer, maar bevat meer mutagene en carcinogene bestanddelen, met name PAKs. De weinige onderzoeken die zijn gedaan, hebben als uitkomst dat de langetermijneffecten van houtrook vergelijkbaar en misschien iets minder ernstig zijn dan die van verkeersuitstoot. De langetermijneffecten van verkeersuitstoot zijn uitgebreid onderzocht en fors. 4 Luchtverontreiniging door verkeer behoort tot de top 4 van ziekteoorzaken in Nederland. 5 Daar waar houtrook een substantiële bijdrage levert aan de jaargemiddelde blootstelling van mensen aan luchtverontreiniging, zijn de effecten navenant substantieel. Volgens de bekende (anti)milieuactivist Bjørn Lomborg 6 is houtstook de belangrijkste milieuveroorzaker van sterfte wereldwijd (zie figuur 1). Dat komt vooral door de open vuurtjes waarop veel mensen nog koken en waarmee ze hun woonruimte warm houden. Ook volgens de WHO ( heli/risks/en/) is indoor smoke een van de grootste problemen wereldwijd met twee keer zoveel slachtoffers als luchtverontreiniging buiten. Blootstelling aan houtrook Energieonderzoek Centrum Nederland(ECN) en DGMR presenteerden op het VVM-congres een rekenmodel waarmee concentraties van componenten uit houtrook berekend kunnen worden. Piekblootstellingen van houtvuren kunnen flink oplopen. De PM 2,5 - blootstelling in een wijk met veel houtkachels is vergelijkbaar met die in een wijk vlakbij een snelweg. Wordt er gemeten in de rookpluim van een kachel, dan worden concentraties PM 2,5 gemeten die tienmaal de EU-norm overschrijden. In Tijdschrift Lucht 7 verscheen in 2011 een artikel over een onderzoek van ECN uit 2009 naar de lokale bijdrage van houtverbranding aan fijn stof in Schoorl en, met behulp van metingen van de GGD Amsterdam, in 2006 in het Vondelpark in Amsterdam (als achtergrondlocatie voor de stadslucht en niet als meetpunt voor een barbecueveld). De bijdrage van houtstook aan PM 2,5 - concentraties was in een milde winterweek tussen de 30 en 39% in Schoorl en in Amsterdam nog altijd tot 10%. Deze bijdrage is ook in het jaargemiddelde nog substantieel. Lokaal kan de bijdrage (veel) groter zijn, zoals de ECN- en DGMR-modellen aangeven. Houtstook goed voor het milieu? Het stoken van hout wordt aangemerkt als duurzaam en daarom goed voor het milieu. 8 Deze opvatting is op zijn best twijfelachtig. Wat betreft CO 2 -uitstoot moeten er heel wat bomen worden geplant om een kachel elke dag van brandstof te voorzien. Nederlanders wonen doorgaans niet naast een perceel bomen dat hun brandhout levert. Bovendien is de uitstoot van een houtkachel stukken vervuilender dan het gebruik van andere brandstoffen. Schoon en goed voor het milieu is een houtkachel daarom niet te noemen, ook niet wanneer met een moderne kachel en een goede stooktechniek wordt gestookt. Houtrook bevat ook in het meest gunstige geval nog veel schadelijke stoffen. Klachten zijn moeilijk op te lossen Bij GGD en komen regelmatig klachten binnen over houtstook. De GGD gebruikt voor het behandelen daarvan een stappenplan dat het RIVM heeft opgesteld. De VVM heeft een toolkit gemaakt (te vinden via het onderdeel Toolkit op de site van de VVM 1 ) met stappenplannen voor de gehinderde, de stoker, de gemeente en de GGD. De eerste stap bij een klacht is dat de gehinderde en de stoker er samen uit proberen te komen. Vaak is dat al gedaan als mensen bij de GGD komen. Als dat niet het gewenste resultaat heeft, kan buurtbemiddeling worden ingeschakeld. Bij huurwoningen kan de woningcorporatie een rol spelen. Als ook dat niet tot het gewenste resultaat leidt, kan de gemeente handhavend optreden. Als ook dat niet werkt, rest de gang naar de rechter. Er is inmiddels een uitgebreide jurisprudentie over houtstook. Die geeft weinig eenduidige antwoorden, dus ook dat lost in veel gevallen de problemen niet op. Vaak treedt hinder op in situaties die volgens de (huidige) Nederlandse wetgeving prima in orde zijn. De kachelbranche ruikt onraad De kachelbranche pleitte op het VVM- SEPTEMBER 2014 NUMMER 4/5 TIJDSCHRIFT LUCHT

51 26 LUCHT IN ONDERZOEK congres voor strengere normen voor kachels en betere handhaving. Ook wil de kachelbranche de stokers beter opvoeden. Aansluitend daarbij bevat de VVM-toolkit tien stooktips. De Nederlander is dan wel erg enthousiast met houtvuren en barbecues aan de slag, maar schijnt het fikkie stoken toch wat verleerd te zijn. Het maakt beduidend verschil of een vuur goed wordt opgebouwd en of er met droog en schoon hout wordt gestookt of niet. Ook is het regelen van de kachel een kunst op zich die veel mensen niet goed onder de knie hebben. Bij verkeerd stoken is de uitstoot van een kachel beduidend slechter. Ook kan men beter niet stoken bij windstil of mistig weer. Goed stookgedrag zou de blootstelling aan houtrook sterk kunnen beperken. Er wordt in Nederland echter door niemand gehandhaafd of stokers zich netjes gedragen. Pas als men kan bewijzen dat iemand afval verbrandt, kan daartegen worden opgetreden. Sommige tips zijn in de praktijk ook niet altijd op te volgen. Mensen die hun houtkachel als hoofdverwarming gebruiken, zullen het stoken niet staken bij windstil of mistig weer en in de kou gaan zitten. Ervaringen in het buitenland Er zijn vanuit buurlanden veel bruikbare voorbeelden om iets aan het probleem te doen. In Nederland bestaat op dit moment geen enkel keurmerk voor kachels, in de landen om ons heen wel. Over een aantal jaren komt er een verplicht keurmerk voor nieuwe kachels vanuit de Europese Unie, maar dat duurt nog even. Er zijn Europese landen waar het verplicht is om de schoorsteen jaarlijks te laten vegen door een erkende schoorsteenveger. Is dit bewijs er niet en is je schoorsteen of kachel niet in orde, dan kun je geen verzekering tegen brandschade afsluiten. Wordt er verkeerd gestookt en levert dit duidelijk problemen op bij buren, dan kan er worden gehandhaafd door speciale toezichthouders. Deze hebben genoeg bevoegdheden om toegang tot een woning te eisen en boetes uit te delen of een stookverbod op te leggen, totdat zaken beter geregeld zijn. Wat doen we in Nederland? De huidige stand van zaken rond houtrook in Nederland geeft geen positief beeld. De gezondheidseffecten zijn fors. Lokaal kan de hinder extreem zijn, Figuur 1: Jaarlijks aantal doden van een aantal oorzaken. gepaard gaan met forse gezondheidseffecten en een grote impact hebben op de relatie tussen mensen in een buurt. Mensen die overlast ervaren van stookgedrag van hun buren, kunnen doorgaans niet veel bereiken met hun protest. Ernstige hinder kan jaren voortduren. Naar de rechter stappen kost veel tijd, geld en energie, en zelfs dan is er een grote kans dat de problemen niet zijn opgelost. Naar goed en verstandig Nederlands gebruik gaan we bij controversiële onderwerpen eerst uitgebreid en gedegen met elkaar van gedachten wisselen. Dat gebeurde op het VVM-congres. Het ministerie van Infrastructuur en Milieu kondigde aan dat het overweegt om een kennisplatform houtstook op te richten met de woorden: Dit kan richting geven aan het gesprek over het terugdringen van de schadelijke gevolgen. Het is altijd goed om met elkaar van gedachten te wisselen en het is ook goed om meer onderzoek te doen. Het is echter nu al duidelijk dat houtrook een groot probleem is dat zich polderend niet laat oplossen. Zoals het voorbeeld uit Amsterdam laat zien 3, wensen de stoker en de klager elkaar een hutje op de hei, maar zeker niet tegelijk en naast elkaar. SEPTEMBER 2014 NUMMER 4/5 TIJDSCHRIFT LUCHT

52 LUCHT IN ONDERZOEK 27 VAAK TREEDT HINDER OP IN SITUATIES DIE VOLGENS DE (HUIDIGE) NEDERLANDSE WETGEVING PRIMA IN ORDE ZIJN Het is goed om met elkaar te praten, maar niet eindeloos. Het heeft vooral zin om te praten over concrete stappen die we kunnen nemen om de problemen met houtrook te beperken. Als die maatregelen er niet komen, is het waarschijnlijk dat het houtrookprobleem de komende jaren flink gaat toenemen. Wat kunnen we doen in Nederland? Als we echt iets willen doen aan de houtrookoverlast in Nederland zullen we van de houtstooktips in de toolkit van de VVM houtstookeisen moeten maken. Dat is, zeker in het huidige tijdgewricht van deregulering en afkeer van betutteling, geen eenvoudige opgave. Het is onvermijdelijk dat rijk, gemeenten, branche en andere partijen tijd, geld en aandacht besteden aan het onderwerp. Eisen stellen heeft alleen zin als die eisen ook worden gehandhaafd. Dat legt een zeker beslag op de gemeenten. De omgevingsdiensten kunnen daaraan een nuttige bijdrage leveren door expertise te ontwikkelen en wellicht (een deel van) de handhaving te doen. De effectieve maatregelen uit het buitenland kunnen ook in Nederland worden genomen. In verschillende landen zijn er strenge eisen aan de haarden, aan schoorstenen en aan materiaal dat verbrand mag worden. De mogelijkheid om een brandverzekering af te sluiten, kan worden gekoppeld aan het voldoen aan die voorschriften. Dat maakt de handhaving eenvoudiger. Particulieren moeten dan bewijzen dat ze over een deugdelijke haard en een vers geveegde schoorsteen beschikken als ze een verzekering willen afsluiten of de schade vergoed willen krijgen bij een woningbrand. Dat is een sterke stimulans om het daadwerkelijk te regelen waar weinig extra handhaving vanuit de gemeente voor nodig is. Lastiger, maar nog steeds goed mogelijk, is dat gemeenten en woningcorporaties voorschriften maken (op basis van landelijke modellen of richtlijnen) over de plaatsen waar het toegestaan is open vuren te maken. Het eenvoudigst handhaafbaar is een totaalverbod op vuurkorven en open haarden op terrassen en balkons. De barbecue zal een lastig punt blijven. Een maatregel die al wordt uitgevoerd, is om in nieuwbouwwoningen geen rookgaskanaal meer aan te leggen. De nieuwe bewoners weten daar soms met een diamantboor een mouw aan te passen, maar ze moeten daarvoor dan wel moeite doen. Er zijn mensen die zeer gehecht zijn aan het vuurtje stoken. Er zijn ook mensen die de overlast ondraaglijk vinden. De laatste groep kun je blij maken met een houtrookvrije woonomgeving. Dat kan voor een gemeente, wijk, buurt of zelfs gebouwencomplex een unique selling point zijn. De houtrookvrije omgeving kan als een bijzondere kwaliteit net zo sterk bepaalde mensen aantrekken als afstoten. Er moet inmiddels een markt voor zijn. Met de hiervoor genoemde maatregelen zijn de hinder en gezondheidseffecten van houtrook nog steeds niet volledig uitgebannen, maar wel sterk beperkt. Conclusie Bijna ongemerkt hebben houtvuren een behoorlijke bijdrage aan de luchtvervuiling in Nederland gekregen. Die bijdrage neemt absoluut en relatief steeds meer toe. In een tijd waarin hard wordt gewerkt om het luchtkwaliteitsprobleem in Nederland op te lossen, wordt regelgeving voor houtrook steeds noodzakelijker. Die regelgeving is ook nodig voor de vele mensen die er veelvuldig en intens last van ondervinden en ziek van worden. De tijd van het inventariseren van de problemen en het praten om er samen uit te komen, is voorbij. Het is tijd om maatregelen te nemen. Noten 1. Zoek op houtrook op de website van de VVM of ga direct naar info/?pid=main&id=865&utm_ source=vvmnb&utm_ medium=nbfeb14&utm_ campaign=houtstook Zie 3. Zie nl/4030/amsterdam-oost/article/ omgeving.nl/indicatoren/nl0290-geur- hinder-per-bron.html?i= detail/ /2014/07/24/alleen- 4. Van der Zee, S.C., I. Walda et al. (2008). GGD-Richtlijn medische milieukunde: luchtkwaliteit en gezondheid. Rapport , RIVM, Bilthoven. 5. Zie maar-nette-mensen-met-een-vieze-onge- zonde-barbecue-op-zeeburg.dhtml. gezondheid-en-ziekte/sterfte-levensverwachting-en-daly-s/ziektelast-in-daly-s/ wat-is-de-bijdrage-van-risicofactoren/. 6. Lomborg, B. (ed.) (2013). How much have global problems cost the world? A scorecard from 1900 to Cambridge University Press, New York, USA. 7. Kos, G. en E. Weijers (2011). De lokale bijdrage van houtverbranding aan PM 10 en PM 2,5. Tijdschrift Lucht 2, 2011: Zie bijvoorbeeld: Poppe (2008). Vragen van het lid Poppe (SP) aan de ministers voor Wonen, Wijken en Integratie en van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit over houtkachels kvr * Henke Groenwold en Fred Woudenberg werken bij de GGD Amsterdam. SEPTEMBER 2014 NUMMER 4/5 TIJDSCHRIFT LUCHT