Nieuwjaarsdienst. dr. K.J. Holtzapffel, predikant Remonstrantse Gemeente Rotterdam. 1 4 januari 2015

Transcriptie

1 Nieuwjaarsdienst Broeders en zusters, gemeente van Christus Ik ben het nieuwe jaar wel eens vaker begonnen met het verhaal van Zacheüs. Niet alleen omdat ik het mooi, en ontroerend vind, maar ook omdat Zacheüs voor mij bij uitstek de man van de goede voornemens is, de man van het nieuwe begin. Hij grijpt die hem geboden mogelijkheid om opnieuw te beginnen met beide handen aan. Zacheüs naam betekent de reine, maar in het begin van het verhaal is hij alles behalve rein. Als hoofdtollenaar van Jericho collaboreert hij met de Romeinse bezetter en steekt heel wat belastinggeld in eigen zak. Logisch dat hij door z n stadgenoten met de nek wordt aangekeken. Maar omdat hij toch een glimp van Jezus op wil vangen kruipt de grote hoofdtollenaar, klein van gestalte, in een hoge vijgenboom. Om Jezus te zien wanneer die langs komt, zonder zelf te worden gezien. Maar Jezus, op die plek aangekomen, kijkt onmiddellijk naar boven. Hij weet wie daar zit en roept Zacheüs bij zijn naam. Zacheüs, kom vlug naar beneden want vandaag moet ik in jouw huis verblijven. En Zacheüs, bij name genoemd, weet niet hoe vlug hij beneden moet zijn. Inderdaad, hij herinnert zich plotseling de betekenis weer van zijn naam: het ging er toch niet om om rijk te worden, nee, het ging er om om rein te blijven in het leven, om zuiver te zijn. En dan borrelen als vanzelf de goede voornemens op vanuit zijn hart. Iedereen mag weten wat Zacheüs nu gaat doen: de helft van mijn bezittingen geef ik aan de armen, en als ik iemand iets heb afgeperst, viervoudig vergoed ik het. Zo maak je schoon schip, zo zet je een streep onder het verleden en begin je echt opnieuw. Gemeente, dit verhaal, deze Zacheüs figureert als gezegd als een rode draad in het boek van de Tjechische theoloog en filosoof Tomas Halik. De titel luid dus Geduld met God. Twijfel als brug tussen geloven en niet-geloven. Ik kende Halik niet, maar zijn boek is bekroond met een Europese prijs en nu ook in t Nederlands vertaald. Overigens is de katholieke Halik hoogleraar aan de Karelsuniversiteit in de prachtige stad Praag, en was hij een vertrouweling van dissident en later president Vaclav Havel. Het boek gaat over veel meer dan Zacheüs, maar het werpt ook een nieuw licht op het oude vertrouwde verhaal. En da s gelijk een eerste wens voor het nieuwe jaar. Dat we de oude vertrouwde verhalen ook weer in een nieuww licht gaan zien. Dat we weer verrassende invalshoeken ontdekken waardoor we denken: hé, kun je dat verhaal, kun je die persoon, die gebeurtenis ook zo bekijken. Dan krijgt het vertrouwde nieuwe zeggingskracht, opent t nieuw vensters en reikt het nieuwe perspectieven aan. 1

2 Ik geef u een paar gedachten door uit Haliks boek, natuurlijk over Zacheüs, maar ook over God, denk aan de titel van het boek geduld met God, over Jezus en ten slotte over het belang van twijfel, juist ook inzake het geloof. Eerst dan over Zacheüs. Het aardige is dat Halik niet zozeer benadrukt dat Zacheüs een slechterik is, nee Zacheüs is voor Halik in de eerste plaats een nieuwsgierige zoeker. In hem zit iets van een zoekende geest, van een stil, nieuwsgierig, onbevredigd, verlangen dat zich niet langer laat negeren. En als hij dan naar Jezus gaat kijken, dan hoopt hij bij hem iets te vinden van een eerste antwoord op zijn vragen. De pointe, de omkering in het verhaal is natuurlijk dat Zacheüs niet alleen op zoek is, maar dat hij ook gezocht blijkt te worden. Waar is de echte Zacheüs ook weer, de reine? En Zacheüs zal pas echt iets vinden als hij eerst zelf gevonden wordt. En met die Zacheüs, als zoeker, voortgedreven door een stil verlangen, met die Zacheüs kunnen we ons 2000 jr later nog heel goed identificeren. Want hopen ook wij niet iets te vinden, ook hier, van dat waarnaar we ten diepste op zoek zijn: inspiratie, nieuw begin, bevestiging onze naam, bevestiging van wie wij ten diepste zijn. Tomas Halik stelt zich trouwens ook de interessante vraag hoe het nu verder is gegaan met Zacheüs na die bijzondere ontmoeting met Jezus. De bijbel zelf zegt er niets over, maar het staat iedereen natuurlijk vrij om daarover verder te denken. Halik fantaseert dat Zacheüs zijn goede voornemens, ondanks de fermheid waarmee hij ze uitsprak, dat hij ze gaandeweg het jaar toch weer vergat. Iets te enthousiast geweest met zijn beloften, we herkennen het. Maar zo gemakkelijk komt Zacheüs er niet van af. Tegen het eind van zijn leven wordt hij door God aan zijn verzaakte plicht herinnerd. Als een soort taakstraf krijgt hij de opdracht om van stad naar stad te trekken en op afstand te luisteren of hij tussen alle lawaai en geklets ook de heldere, zuivere stem van Jezus opnieuw kan verstaan. Het valt Zacheüs niet mee, en Halik stelt ten slotte de indringende vraag of Zacheüs, nee of wij anno 2015 Jezus stem in onze tijd kunnen horen, temidden van het huidige lawaai, geklets en geweld. Het is een indringende vraag, Ik geef u die graag ter overdenking en wellicht beantwoording mee. Als gezegd, Halik spreekt niet alleen over Zacheüs maar ook over God. Neem alleen de titel al van het boek: geduld met God. Natuurlijk klinkt dat wat vreemd. Geduld met God, moeten wij geduld met God hebben? Is t niet eerder andersom? Moet God, wie hij ook precies is, niet eerder geduld hebben met ons? Want wij maken van zijn goede schepping vaak een rommeltje. We verketteren elkaar, gunnen elkaar het licht in de ogen niet en staan elkaar zelfs naar het leven, ook in het nieuwe jaar. We mogen God wel dankbaar zijn voor zijn geduld met ons, en zo klinkt dat ook door in het slot van de remonstrantse belijdenis 2006: wij geloven in de toekomst van God en wereld, in een goddelijk geduld dat tijd schenkt om te leven en te sterven en om op te staan in het koninkrijk dat is en komen zal. Goddelijk geduld met ons dus, ook in de belijdenis. Maar Halik bedoeld t anders, en daarvoor grijpt hij terug op dat beeld van Zacheüs, verstopt in zijn vijgenboom. Zoals Zacheüs zich onttrekt aan de blik van de menigte, zo onttrekt God zich ook aan onze blik. God ligt niet voor het grijpen, God is mysterie, een ontoegankelijk licht. En als wij mensen dat mysterie willen naderen, dan vraagt dat om respect, stilte, vertrouwen, trouw, maar vooral ook vraagt t om geduld. Geloof heeft te maken met onzekerheid, meerduidigheid, aarzeling, zoeken in het donker. En alleen als je 2

3 geduld hebt, alleen dan kan God soms, als je het niet verwacht, als een lichtstraal doordringen in je bestaan. Zien soms even, inderdaad. Denk nooit dat je precies weet hoe het zit met God. En zie de bijbelverhalen als getrouwe, geduldige getuigenissen van de zoektocht naar God die altijd verder gaat. En toch is dat mysterie, die lichtstraal heel nabij en concreet in een mens, Jezus van Nazareth, we hebben z n geboorte net gevierd, weet u nog. En precies in Jezus leven, daarin wordt een venster geopend naar wie God is en hoe hij werkt onder ons. Het verhaal over Zacheüs is daarvan een perfecte illustratie, een evangelie in het klein. In 10 verzen toont het heel concreet de kern van Jezus missie: afstappen op mensen die op afstand staan, die aan het randje verkeren en soms met de nek worden aangekeken. Samaritanen, tollenaars, prostituees, melaatsen, verstoten uit de geordende maatschappij. In een soms harteloze wereld stelt Jezus liefdevolle omgang centraal. Hij trekt zich niks aan van rangen en standen, van onze indelingen en vooroordelen, en zo raakt hij niet alleen Zacheüs maar ook ons recht in het hart. Zacheüs, je had t totaal niet verwacht, maar vandaag moet ik bij jou in huis zijn en bij niemand anders. Geen voorwaarden vooraf, geen openbare schuldbelijdenis of geloofsgetuigenis van Zacheüs, niks daarvan. En juist daarom springt de vonk over. Er explodeert daar iets in Jericho, niet van haat maar van liefde, en wat zal de menigte met stomheid geslagen zijn geweest. Gemeente, tot slot. Naast veel meer zet Tomas Halik zich in zijn boek ook af tegen fundamentalisme, en terecht. Het klinkt al door in de subtitel, twijfel als brug tussen geloven en niet-geloven. Het fundamentalisme, van welke kant t ook komt, zal ook in 2015 veel aandacht opeisen, zorg baren en helaas zorgen voor dood en verderf. Halik probeert een voor ons heel herkenbare tegenstem te zijn, en die stem houdt ook een opdracht in. Niet alleen Halik ook wij willen immers onze stem verheffen tegen fundamentalisme, i.h.b. inzake het geloof. Wij willen, zie de landelijke campagne van onze Remonstrantse Broederschap (november/december 2014), laten zien dat geloof niet alleen is bedoeld voor zekerweters, maar juist ook voor de twijfelaars en aarzelaars. Dat het in geloof niet alleen gaat om de antwoorden maar juist ook om de vragen. En dat je niet alles maar letterlijk moet nemen of denken dat jij de waarheid in pacht hebt, nee, het gaat om een geest van liefde en alleen die geest maakt levend en inspireert. Halik verwoordt het als volgt. Geloof zonder vragen verandert in levenloze ideologie of gevaarlijk fanatisme. Geloof zonder vragen is als een boom zonder wortels. Geen vogel kan er zich in nestelen. Echte betekenis en dynamiek krijgt ons geloof pas in de confrontatie tussen vraag en antwoord. De waarheid geschiedt in dialoog. Het antwoord is dus nooit de afsluiting van het zoekproces, nee, het roept de volgende vraag al weer op. En juist daarin toont zich de onuitputtelijke diepte van het mysterie van het geloof. Gemeente, met die gedachte, met die opdracht van Halik wens ik u alle goeds voor het nieuwe jaar. Een ding is zeker, ook in 2015 staat ons samen weer heel veel te doen, Amen 3

4 Ik lees u eigentijdse nieuwjaarspsalm van Greet Brokerhof van der Waa Wat bij het oude jaar hoorde is voorgoed verleden tijd. Wat gebeurd is is gebeurd, het is niet terug te draaien. Vóór ons ligt de toekomst als een snoer van lege dagen, als een weg waarvan je alleen het eerste deel kunt zien. God, goede voornemens hebben we genoeg, maar als u onze voornemens niet met uw geest bekrachtigd, wat komt er dan precies van terecht. Als uw geest onze plannen niet uittilt boven onszelf, hoe kunnen ze dan anderen tot zegen zijn? God u bent het die ons wegen aanreikt die we samen kunnen gaan. U geeft ons kracht om een nieuwe start te maken. Voor elk jaar dat voorbijgaat schenkt u ons 365 nieuwe kansen. En zo beginnen we met frisse moed alleen en samen aan de etappe die voor ons ligt, hopend op uw zegen, ook in het nieuwe jaar, laten we samen stil zijn... zingen we uit het Nieuwe Liedboek Luc 19, 1-10 Jezus ging Jericho in en trok door de stad. Er was daar een man die Zacheüs heette, een rijke hoofdtollenaar. Hij wilde Jezus zien om te weten te komen wat voor iemand het was, maar dat lukte hem niet vanieuwege de menigte, want hij was klein van stuk. Daarom liep hij snel vooruit en klom in een vijgenboom om Jezus te kunnen zien wanneer hij voorbijkwam. Toen Jezus daar langskwam, keek hij naar boven en zei: Zacheüs. kom vlug naar beneden, want vandaag moet ik in jouw huis verblijven. Zacheüs kwam meteen naar beneden en ontving Jezus vol vreugde bij zich thuis. Allen die dit zagen zeiden morrend tegen elkaar: Hij is het huis van een zondig mens binnengegaan, om onderdak te vinden voor de nacht. Maar Zacheüs was gaan staan en zei tegen de Heer; Kijk heer, de helft van mijn bezittingen geef ik aan de armen, en als ik iemand iets heb afgeperst, dan vergoed ik het viervoudig. En Jezus zei tegen hem: vandaag is dit huis redding ten deel gevallen, want ook hij is een zoon van Abraham. De mensenzoon is gekomen om te zoeken en te redden wat verloren was. Zingen het Nieuwe Liedboek 531: 1-3 Gebed 2 God, verborgen aanwezig, mysterie, dat wij u altijd getrouw en geduldig blijven zoeken, zoals u ook ons zoekt en aanspreekt bij onze naam. Help ons voor zover nodig een streep te zetten onder het verleden, en de toekomst te zien als een kans, een nieuw begin. Het oude vertrouwde in een nieuw perspectief, Vijgenboom Wij bidden u voor mensen, God die buiten de samenleving vallen, de hoeren, melaatsen, Samaritanen en tollenaars van onze eigen tijd. Mensen die er om welke reden ook buiten vallen, uitgebuit in gammele boten ronddobberend op de grote oceaan. Dat wij hen het komende jaar nog meer zien staan, de helpende hand reiken en noemen bij hun naam. 4

5 En God, het fundamentalisme vervult ons met grote zorg. Bidden wij voor mensen die strijden tegen fundamentalisme, voor meer tolerantie en humaniteit, voor mensen die blijven geloven in uw geest van liefde en dat ook laten zien. God ontferm u Bij de aanvang van 2015 zijn we samen stil voor u en noemen wellicht de namen van diegenen die in onze gedachten zijn... Onze vader 5