Den Haag. Tussen. en Berlijn. Nu online. Buitenlandse Zaken & de Val van de Muur. voor beslissers bij de overheid

Transcriptie

1 Nu online voor beslissers bij de overheid 6 november 2009 nr 18 vijfde jaargang Buitenlandse Zaken & de Val van de Muur Tussen Den Haag en Berlijn Albayrak in de klem door PVV ers bij IND pagina 10 Aartsbisschop Eijk voorkwam bankroet pagina 20 Boekje open over ambtenaarbestaan pagina 27

2

3 PM nummer 18 6 november 2009 Nieuws 8 t/m 13 8 Hoger onderwijs beter met minder geld? Droom en daad op gespannen voet in begroting OCW 9 Defensie zweert kindsoldaten af Ondertekening VN-protocol begraaft controverse 10 Albayrak in het nauw door lekkende IND ers SP-Kamerlid Van Velzen trekt aan de bel over PVV-lobby 20 Aartsbisdom Utrecht was bijna bankroet Monseigneur Eijk over verantwoord bezuinigen 11 Rijk stelt drie baggerdepots open Havenbedrijf Rotterdam niet blij met privatisering 12 Sint Maarten op zoek naar zeven SG s Geen stormloop op tropische topfuncties 13 Digitale dienstverlening nog te verkokerd Bijpraten met Roel Bekker 24 Zo vader, zo zoon Het bestuurlijke bloed van Jan Veringa e.a. 36 Kees Vijlbrief adieu! Beau Monde neemt afscheid Coverstory 16 Tussen Den Haag en Berlijn De BZ-kronieken over de Val van de Muur Spelers 27 t/m Satirisch inkijkje in ambtelijk bestaan De overstap van Rob van Lint (IND) 29 Tom Driessen adjunct bij Europol Inspiratie 30 t/m De levenskansen van een kernkabinet Cover: Erik-Jan Ouwerkerk/Hollandse Hoogte Historisch hoogtepunt In 1989 was ik dertien jaar oud. Ik heb dus wel iets meegekregen van de Val van de Muur, maar veel bewuste herinneringen aan dit historische hoogtepunt heb ik niet. Dat is wel anders voor de diplomaten Egbert Jacobs en Harm Hazewinkel, die zaten er destijds met hun neus bovenop. Redacteur Tristan van Rijn dook het archief van het ministerie van Buitenlandse Zaken in en maakte een prachtige reconstructie over de laatste maanden van de Muur: hoe beleefde Den Haag de Duitse omwenteling? Vlak voor de zomer brachten we het eerste deel van een tweeluik over ambtelijke dynastieën. Rutger van den Dikkenberg spoorde nog drie families met bestuurlijk gen op. De vader van OCW-directeur Jan Veringa was minister van Onderwijs en Wetenschappen voor de KVP in het kabinet-de Jong ( ). Een roerige tijd met de bezetting van het Maagdenhuis in mei 1969 als historisch hoogtepunt. Mijn vader zag heel goed waar de studenten gelijk in hadden, memoreert Veringa. Hoewel het wellicht ongebruikelijk is promotie te maken voor een ander medium, wil ik op deze plek graag aandacht vragen voor de televisieserie De oorlog, die de NPS momenteel uitzendt. Afgelopen zondag kwam daarin uitgebreid de rol van de Nederlandse overheid in de beginjaren van de Tweede Wereldoorlog aan de orde. Herinnert u zich de driedelige serie Ambtenaar in oorlogstijd die PM dit voorjaar publiceerde? Op onze website PM.nl zijn die artikelen nog terug te lezen. Ik kijk alvast uit naar deel 3 van De oorlog. Een historisch dieptepunt natuurlijk, maar een hoogtepunt in de geschiedenis van de publieke omroep. Cindy Castricum cindy@pm.nl 16 november 2009 PM Foto: Rob Jongbloed 3

4 binnenkort in Den Haag Algemene Zaken Donderdag 5 november houdt premier Balkenende de Europalezing die dit keer in het teken staat van de herdenking van de Val van de Muur. De rest van de agenda van de premier is ons bij het ter perse gaan van deze PM nog niet bekend. Minister Ter BZK Horst spreekt dinsdag 10 november op het Veiligheidscongres in het World Forum Convention Center te Den Haag. Donderdag 12 november geeft ze het startsein voor de campagne Een veilige publieke taak in het Paleis van Justitie in Den Haag. Daarna vertrekt ze naar het Haagse Pulchri waar ze samen met minister Van Middelkoop medailles zal uitreiken aan militairen die zich in de vredesmissies hebben onderscheiden. Maandag 16 en dinsdag 17 november is de minister aanwezig op de ministersconferentie van de Raad van Europa in Utrecht. Staatssecretaris Bijleveld brengt vrijdag 6 november een werkbezoek aan Maastricht. Op woensdag 11 november biedt ze aan de Wethoudersvereniging het boek Nieuwe wethouders op weg aan. De staatssecretaris brengt 12 november een werkbezoek aan de gemeente Utrecht, waar de regeldruk centraal zal staan. Dinsdag 17 november reikt de staatssecretaris in de Ridderzaal de prijs van de Overheidsmanager van het Jaar uit. Op woensdag 18 en donderdag 19 november woont Bijleveld in Malmö een conferentie over e-government bij. Op 9 november Buitenlandse Zaken reikt minister Verhagen in de Ridderzaal de mensenrechtentulp uit aan de Iraanse mensenrechtenadvocate Shadi Sadr. Op 16 november krijgt de minister van groep 8 van de Haagse christelijke basisschool De Wilgenhof het stripboek Hudson uitgereikt en op dinsdag 17 november heeft hij een lunch met journalisten ter voorbereiding op de begrotingsbehandeling. Minister Koenders vertrekt zondag 8 november naar Soedan voor een driedaags werkbezoek aan Khartoem en de zuidelijke provincie Abiye. Het bezoek staat in het teken van een referendum dat volgend jaar onder de bevolking van Zuid-Soedan moet worden gehouden om te bepalen of het olierijke gebied onafhankelijk wordt. Op 14 november is Koenders in de Oude Zaal van de Tweede Kamer aanwezig bij een klimaatoverleg tussen de politieke partijen ter voorbereiding van de klimaattop in Kopenhagen. Op 19 november neemt Koenders het World Population Report in ontvangst in Nieuwspoort, uit handen van een vertegenwoordiger van het UN Population Fund. Staatssecretaris Timmermans brengt op 8 november een bezoek aan Culturele Zondag van de Universiteit Utrecht, die dit jaar in het teken staat van 20 jaar Val van de Muur. Van 9 tot 11 november is Timmermans in Moskou. Op zondag de 15 e bezoekt hij de presentatie over de Nederlandse en Vlaamse Bouwmeesters in Utrecht. Op 16 november houdt Timmermans de openingstoespraak bij een ministeriële bijeenkomst van de Raad van Europa en ook is hij aanwezig bij de Razeb in Brussel. Op 20 november vertrekt Timmermans naar New York voor de afsluiting van de feestelijkheden omtrent NY400. Defensie Minister Van Middelkoop is In de week van 9 november staan de Tweede Kamer begrotingsbehandelingen van VWS en OCW gepland. Minister Klink (VWS) zal zich moeten verantwoorden voor de bekostiging van het stelsel van de diagnosebehandelingcombinatie (DBC) en de verhoging van de premies voor de ziektekosten. Bij de behandeling van de onderwijsbegroting maken belangenorganisaties zich vooral druk om de kwaliteit van het hoger onderwijs (zie ook pag. 8). In de week van 16 november is de beurt aan minister Verhagen van Buitenlandse Zaken om zijn begroting te verdedigen. Bij het tweede deel van de behandeling van het Belastingplan 2010 zal staatssecretaris De Jager die week aan de tand worden gevoeld over het vereenvoudigen van de loonstrook, het uitstellen van een vlaktaks en de verhoging van het eigenwoningforfait. Het Belastingplan is al eerder onderwerp van gesprek tijdens een wetgevingsoverleg op maandag 9 november. De commissie van Defensie heeft een wetgevingsoverleg over het materieel van de krijgsmacht. Diezelfde dag heeft de Contactgroep Duitsland een werkbezoek in het kader van de 20 e verjaardag van de Val van de Muur. Externe veiligheid is het thema van een algemeen overleg van de commissie van Vrom op 10 november. Ook heeft de commissie van Defensie die dag een AO over de berichtgeving over corruptie en gebrek aan controle binnen de MIVD. Op 11 november staan tal van belangrijke onderwerpen op de agenda. Zo zijn er AO s over tbs (Justitie), de nieuwe Lissabonstrategie (Economische Zaken), de Vernieuwing Rijksdienst (BZK), de HSL-Zuid (Verkeer en Waterstaat) en de EU-uitbreiding (Europese Zaken). Die dag wordt ook de begroting van Verkeer en Waterstaat doorgelicht tijdens een wetgevingsoverleg en spreekt de commissie van Buitenlandse Zaken in beslotenheid met de Israëlische minister van BZ, Avigdor Lieberman. Op donderdag 12 november heeft de EZ-commissie een AO over protectionisme en overlegt de Vrom-commissie over de Omgevingsdiensten. 4 PM 6 november 2009

5 binnenkort in Den Haag op 8 november present bij de jaarlijkse herdenkingsdienst op begraafplaats Westduin in Den Haag. Op vrijdag 13 november bezoekt hij in het kader van de Dag van Respect een school in Den Haag. Op 17 november is Van Middelkoop eerst in Brussel voor de Razeb, die avond verzorgt hij in de Ridderzaal een lezing bij de verkiezing Overheidsmanager van het Jaar. Staatssecretaris De Vries houdt op 19 november een toespraak in de Rotterdamse Ahoy tijdens een symposium van de Stichting Nederlandse Industrie voor Defensie en Veiligheid. Zijn speech staat in het teken van het 25-jarige bestaan van de stichting. Een dag later houdt de staatssecretaris in Amsterdam de openingstoespraak van het jaarlijkse PIP-congres van de landelijke vereniging voor studenten politicologie. Economische Zaken Minister Van der Hoeven reikt op 9 november twee prijzen uit: een cheque voor de economische agenda Pieken in de delta in de Botlek en daarna de Federatie Zakenvrouwen Award bij de Kamer van Koophandel Midden-Nederland in Utrecht. Op woensdag 11 november zijn Van der Hoeven en staatssecretaris Heemskerk samen bij de Nationale stop de crisisdag in de Grote Kerk in Den Haag. Op de 12 e krijgt Van der Hoeven de resultaten van de EU-structuurfondsen uitgereikt in Utrecht. Op maandag 16 november houdt ze een speech bij de Bedrijvensociëteit A37 in Emmen en bezoekt ze in dezelfde plaats het Chinese Festival of Lights. Een dag later is ze aanwezig bij het European nano electronics forum in Noordwijk. De 19 e staat in het teken van de presentatie van de voortgangsrapportage van de Innovatieprogramma s door SenterNovem. Staatssecretaris Heemskerk bezoekt op vrijdag 6 november de Dutch Fashion Awards in de Grote Kerk in Den Haag. Op dinsdag 10 november woont hij een bijeenkomst over Creative Leadership bij in de ambtswoning van de Amsterdamse burgemeester Cohen en later is hij eveneens in Amsterdam present bij een Exporteursbijeenkomst Atradius. Op 12 november houdt Heemskerk in Nieuwspoort een toespraak bij het congres van CMC, een koepelorganisatie voor de marketingcommunicatiebranche. Van 15 tot en met 20 november is hij in China voor een economische missie. Financiën Minister Bos buigt zich van 6 tot en met 8 november tijdens de G20 in Edinburgh over actuele financiële onderwerpen. Op 9 november heeft hij een bijeenkomst van de Eurogroep in Brussel voorafgaande aan de Ecofin. Op 12 november speecht Bos op het Jubileumcongres van het Nibud. Op maandag 16 november brengt hij een werkbezoek aan Groningen. Staatssecretaris De Jager speecht zaterdag 7 november in het kader van Refreshment day op Nyenrode. Op maandag 9 november houdt hij een toespraak op het MKB-jaarcongres. De staatssecretaris neemt vrijdag 13 november een boek in ontvangst over de geschiedenis van de Belastingdienst in het Belasting- en Douanemuseum te Rotterdam. Later op de dag is hij present bij de lancering van de website van de leasebranche in de Beurs van Berlage in Amsterdam. Justitie Op woensdag 11 november opent minister Hirsch Ballin een Veiligheidshuis in Arnhem. Een week later, op Minister ter Horst heeft op maandag 16 november een belangrijk wetgevingsoverleg over de Politiebegroting van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. Twee andere WGO s die dag gaan over Natuur en Visserij (beide LNV). Op woensdag 18 november zijn de belangrijkste AO-onderwerpen huwelijksmigratie (WWI) besluit afbreken zwangerschap (VWS), kansspelen (Justitie), rijksbaggerdepots (Verkeer en Waterstaat, zie ook pag. 11) en het sanctie-instrumentarium van de Nederlandse mededingingsautoriteit (Economische Zaken). Een dag later heeft de commissie van Financiën een AO over het belonings beleid bij staatsdeelnemingen, overleggen de commissies van OCW en Economische Zaken over de adviezen van de commissie-brinkman (Innovatie en Toekomst Pers), en staat een AO over eergerelateerd geweld op de agenda van de commissie van Justitie. Dinsdag 10 november debatteert de Eerste Kamer over de Eerste Kamer Dienstenwet, de implementatie van de Europese dienstenrichtlijn, die belemmeringen uit de weg moet nemen voor het vrije verkeer van diensten en het vestigen van dienstverleners. In maart stemden alleen de Tweede Kamerfracties van de SP en de Partij voor de Dieren tegen dit wetsvoorstel. Ook vindt die dag een bijzondere zitting plaats ter gelegenheid van het afscheid van Yvonne Timmerman- Buck als voorzitter van de senaat. Timmerman-Buck (CDA) vertrok op 1 november naar de Raad van State en wordt opgevolgd door partijgenoot René van der Linden. 6 november 2009 PM 5

6 binnenkort in Den Haag woensdag 18 november, opent ook staatssecretaris Albayrak een Veiligheidshuis, en wel te Schiedam. Minister Hirsch Ballin opent verder op dinsdag 17 november een rechtbank in Den Haag. Minister LNV Verburg vliegt op 6 november van Ethiopië door naar Zuid-Afrika voor een werkbezoek. Op 11 november komt ze terug om zich voor te bereiden op twee internationale ontmoetingen: in Rome opent op 17 november een topconferentie van de wereldvoedsel- en landbouworganisatie FAO en twee dagen later woont Verburg de Europese Landbouw- en Visserijraad bij. Vrijdag 6 OCW november sluit minister Plasterk in Den Haag de Roboticaconferentie af. Vervolgens reikt hij in De Doelen in Rotterdam de VSCD-klassieke prijzen uit. Zaterdag gaat Plasterk langs bij de open dag van Contrario, een club voor homo s en lesbiennes die feeling hebben met het geloof. Daarna reikt hij in Den Haag een certificaat uit aan topvrouwen binnen de FNV. Woensdag 18 november reikt de minister s ochtends in Brussel de Prijs der Nederlandse Letteren uit. Op de terugweg opent hij in Vlissingen de Delta Academy. De dag erna opent Plasterk s avonds in Amsterdam het Internationaal Documentaire Filmfestival IDFA. Maandag 16 november gaat staatssecretaris Van Bijsterveldt naar het Alfrink College in Zoetermeer vanwege de kwaliteitsagenda voortgezet onderwijs. Daarna brengt ze een werkbezoek aan het Melanchton College in Bleiswijk. Vrijdag 6 november opent staatssecretaris Dijksma in Enschede een expositie over peuterkunst. De dag erna brengt ze een bezoek aan de Kindvakbeurs in de Brabanthallen in Den Bosch. Vrijdag 13 november legt Dijksma een werkbezoek af aan de pabo in Nijmegen en de 16 e opent ze in Almelo een praktijkschool. Woensdag 18 november is ze aanwezig op een conferentie over de kwaliteitsagenda primair onderwijs in Maarssen. Aan het begin van de middag gaat ze daar ook nog even langs bij het CNV-congres. Minister SZW Donner neemt op 11 november een rapport in ontvangst van de Vereniging van Bedrijfstakpensioenfondsen. Op donderdagmiddag 12 november houdt hij een toespraak over de flexibilisering van de arbeidsmarkt tijdens het najaarscongres van de Raad voor Werk en Inkomen in Den Haag. Nog een toespraak op maandag 16 november, als Donner bij de CNV-vakcentrale in Utrecht praat over werk voor Wajongers. Staatssecretaris Klijnsma is vrijdag 6 november aanwezig bij de opening van de Week van de chronisch Zieken in Nieuwegein. Daarna gaat ze in Nieuwegein nog naar een bijeenkomst van de bouwsector over jeugdwerkloosheid. Klijnsma spreekt op 12 november tijdens het Divosa-congres in Amersfoort, waar ze zich buigt over de cliëntgerichtheid van de instellingen in de sociale zekerheid. Verkeer en Waterstaat Minister Eurlings is maandag 9 november in Limburg. Hij legt er een aantal werkbezoeken af en in Panningen spreekt hij de Algemene Ledenvergadering van de Limburgse afdeling van het CDA toe. De gemeenteraadsverkiezingen in een aantal Limburgse gemeenten 18 november staan centraal. Staatssecretaris Huizinga geeft op maandag 9 november het startschot voor de aanleg van een nieuwe loswal in de haven van Middelharnis, op het Zuid- Hollandse eiland Goeree-Overflakkee. De haven van het stadje wordt aangepakt om bereikbaar te blijven voor commerciële 9 november Wat Waar Tijd Sprekers Organisatie 10 november Wat Symposia Organiseert u ook een congres, seminar of symposium? Geef het aan ons door via vidh@pm.nl. Het MKB Nederland Jaarcongres De kracht van ondernemen, staat stil bij de crisis. Innovatief en daadkrachtig ondernemerschap is de basis voor economisch herstel, aldus het MKB. World Forum, Den Haag uur Prinses Máxima, MKB-voorzitter Loek Hermans, staatssecretaris De Jager, Eurocommissaris Neelie Kroes e.a. MKB Nederland De Algemene wet gelijke behandeling (Awgb) bestaat vijftien jaar. De Commissie Gelijke Behandeling (CGB) viert dat met het jubileum congres Gelijke behandeling, de realiteit, waarin Waar Tijd Sprekers Organisatie Persconferenties 12 november Wat Waar Tijd Met wordt stilgestaan bij dilemma s en kansen die de wet brengt. Jaarbeurs Utrecht uur Laurien Koster (CGB), Justitieminister Ernst Hirsch Ballin en Susana Menéndez, lid van het college van bestuur van de Haagse Hoge school. Commissie Gelijke Behandeling De WRR presenteert het eerste exemplaar van de uitgave Aftershocks. The economic crisis and institutional choice aan minister Van der Hoeven De Glazen Zaal, Den Haag uur Anton Hemerijck (tot september WRR), Ben Knapen (WRR) en minister Van der Hoeven (EZ) 6 PM 6 november 2009

7 binnenkort in Den Haag kustvaart. Verkeer en Waterstaat betaalt de helft van de 1,6 miljoen euro kostende opknapbeurt. Op vrijdag de 13 e speecht Huizinga in Utrecht op het symposium Over de Wvo gesproken, georganiseerd door Rijkswaterstaat en de Unie van Waterschappen. De Wet verontreiniging oppervlaktewateren (Wvo) bestaat dit jaar veertig jaar, maar wordt binnenkort vervangen door de nieuwe Waterwet. Vrom Minister Cramer voert zaterdag 7 november namens de PvdA campagne in de nieuwe gemeente Zuidplas, die op 1 januari 2010 zal ontstaan als de drie Zuid-Hollandse gemeenten Moordrecht, Nieuwerkerk aan den IJssel en Zevenhuizen-Moerkapelle fuseren. Op 18 november zijn daar gemeenteraadsverkiezingen. Op donderdag 12 november gaat Cramer in de Meerpaal in Dronten in debat met scholieren over waterbeheer. Op 16 en 17 november is de minister in Kopenhagen om de klimaattop voor te bereiden. Op 19 november woont ze in Ede een congres bij over duurzame overheden. Op maandag 9 november brengt minister Van der Laan een wijkbezoek aan de Arnhemse wijken Klarendal en Arnhemse Broek. Op maandag de 16 e doet hij hetzelfde in Eindhoven. Op 19 november woont de minister s ochtends in Nijkerk het verenigingscongres van woningcorporatiekoepel Aedes bij, die avond spreekt hij in Rotterdam tijdens de dialoog Angst voor maatschappelijke veranderingen. Minister Klink VWS speecht op 12 november in het World Forum in Den Haag op het VWS-congres Eén zorg ontketend. Klink geeft zijn visie op de toekomst van de zorg aan chronische patiënten. Op 13 november is de minister aanwezig op het Fysiocongres in de Rai in Amsterdam. Drie dagen later gaat hij op bezoek bij Solutions Center in Voorthuizen, de eerste particuliere verslavingskliniek van Nederland. Op 17 november neemt Klink op zijn ministerie een rapport over darmkanker van de Gezondheidsraad in ontvangst. Een dag later opent hij een polikliniek in Dronten. Ook neemt hij het boek De derde weg in ontvangst, waarin een analyse wordt gegeven van vijftig jaar ervaring in de zorgsector. Op 9 november is staatssecretaris Bussemaker in Meppel en Groningen voor de WMO en route. Een dag later reikt ze de Mantelzorgprijs 2009 uit in Nieuws poort. Op 11 november, de dag dat de VWS-begroting wordt behandeld, neemt ze s ochtends op het Plein een petitie van wijkverpleegkundigen in ontvangst. Zij willen de staatssecretaris een steuntje in de rug geven en bedanken voor haar inzet voor de terugkomst van deze beroepsgroep. Op 17 november speecht de staatssecretaris op het IGZ-congres Zorg voor vrijheid in de Reehorst in Ede. Minister Rouvoet speecht op 12 november in Madurodam op het congres Families in flux, dat wordt georganiseerd door de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek. Op 16 november bezoekt Rouvoet met collega s Bussemaker en Plasterk in Rotterdam de voorstelling Seks in de stad. Hierin worden kwesties aan de kaak gesteld rond de seksuele moraal. Op 19 en 20 november gaat de minister naar Zweden, waar hij een Europese conferentie in het kader van het Kinderrechtenverdrag bijwoont. Overig Fotograaf Ad van Denderen toog in opdracht van het Rijksmuseum en NRC Handelsblad onder meer naar Uruzgan, waar hij een jaar lang de Nederlandse krijgsmacht fotografeerde. Vanaf 7 november zijn de foto s van Van Denderen te zien in het Fotomuseum Den Haag. Op 11 november staan er twee lezingen op het programma: Nieuwspoort organiseert de Kees Lunshof Lezing die zal worden uitgesproken door Kamervoorzitter Gerdi Verbeet (over de verhouding tussen politiek en journalistiek) en de Vereniging van Europese Journalisten houdt dezelfde dag de Dr. Sicco L. Mansholtlezing. De laatste lezing wordt gehouden door mr. Pieter van Vollenhoven en zal gaan over onafhankelijk onderzoek naar rampen en ongevallen. Woensdag 11 november vindt tevens in het Museum voor Communicatie te Den Haag de jaarlijkse SGO-conferentie plaats. De secretarissen-generaal en zo n honderd ambtenaren discussiëren deze middag over de vraag hoe de Nederlandse overheid de beste ter wereld kan worden. Het project Overheid voor de Toekomst grijpt de gelegenheid aan de website Overheidvoordetoekomst.nl te lanceren. Ad van Denderen, Kameraden nemen in Kamp Holland afscheid van de omgekomen soldaat der eerste klasse Azdin Chadli, Uruzgan, Afghanistan, april november 2009 PM 7

8 nieuws De hete hangijzers uit de OCW-begroting Groeiwens hoger onderwijs ontbeert financiële dekking De behandeling van de onderwijsbegroting zit dit jaar in een spagaat. Een ambtelijke werkgroep gaat na hoe er 20 procent op het hoger onderwijs kan worden bezuinigd terwijl de politiek juist wil dat Nederland op dit punt doordringt tot de wereldtop. Moet Plasterk dan toch maar beknibbelen op cultuur en media? OCW Geen woorden, maar daden. Daartoe roept zo ongeveer het hele hoger onderwijsveld kabinet en parlement op. Met de Kamerbreed gesteunde motie die PvdA-fractievoorzitter Hamer indiende tijdens de Algemene Politieke Beschouwingen gaf het parlement de regering opdracht in de aangekondigde brede heroverweging de ambitie mee te nemen om het onderwijs en de wetenschap in Nederland tot de mondiale top vijf te laten behoren. Desondanks koos het kabinet ervoor een van de ambtelijke werkgroepen het hoger onderwijs onder de loep te laten nemen. Onder leiding van topambtenaar Hans van der Vlist van Justitie wordt gekeken hoe er 20 procent kan worden bezuinigd. Het is allemaal wat tegenstrijdig, vindt Sybolt Noorda, voorzitter van de VSNU, de koepelorganisatie van universiteiten. Als je tot de top vijf wilt behoren, dan heb je geen keuze, dan moeten we met volle kracht vooruit. De VSNU zet zich dezer dagen extra in om de politiek te voeden met informatie. Wij geven exacte cijfers wat de top vijf doet als het gaat om hoger onderwijs, en wat wij niet doen, legt Noorda uit. In die landen wordt een aanzienlijk hoger percentage van het BNP uitgegeven aan onderwijs en wetenschap. In Nederland wordt al heel lang gezegd dat wij dat ook zouden moeten doen, maar het gaat alleen maar de andere kant op. We hangen echt rond het gemiddelde. Gedepolitiseerd Henno van Horssen, voorzitter van het Interstedelijk Studentenoverleg (ISO), is er niet gerust op. Hoe kun je tot de beste landen ter wereld gaan behoren als er tegelijkertijd wordt gezocht naar een bezuiniging van meer dan een miljard euro? vraagt hij zich af. Er moet geïnvesteerd worden. We moeten de road to excellence volgen en niet de road to Het is natuurlijk vreemd dat cultuur en media niets hoeven in te leveren average. Volgens Van Horssen heeft het kabinet de hele discussie gedepolitiseerd door een ambtelijke werkgroep in te stellen. Nu mogen ambtenaren bepalen wat er met het hoger onderwijs gaat gebeuren. De politieke keuze is in feite al gemaakt: van het hoger onderwijs kan wel 20 procent af. Daar is helemaal geen discussie over gevoerd. Voorzitter Doekle Terpstra van de HBO-Raad beziet de begrotingsbehandeling eveneens in het licht van de ambities die doorklinken in de motie-hamer. Het is van groot belang dat de kwaliteit van het hoger onderwijs op peil blijft, zegt Terpstra. Dat kan maar door een ding: dat er niet getornd wordt aan het bedrag per student dat de instellingen van de overheid ontvangen. Dat is van cruciale betekenis en we hebben daar geen invloed op nu een ambtelijke werkgroep, die toch een black box is, daarmee bezig is. Gerard Oosterwijk, voorzitter van de Landelijke Studenten Vakbond (LSVb), ziet in de onderwijsbegroting niets terug van de ambitie Nederland naar de wereldtop op te stuwen als het gaat om kennis en innovatie. Voordat er gesneden gaat worden, willen we eerst kijken naar het investeringsplaatje: wat is er nodig om tot de top vijf door te dringen? zegt hij. Er wordt echt al jaren op het hoger onderwijs beknibbeld. Zolang die trend niet doorbroken wordt, zijn wij niet tevreden. Meer geld naar het hoger onderwijs, daar lijkt iedereen inclusief de Kamer getuige de brede steun voor de motie- Hamer het over eens. Maar minister Bos van Financiën ziet zijn partijgenoot Plasterk al aankomen. Zoek het geld maar in je eigen begroting, wordt dan de boodschap. Van Horssen vindt het moeilijk een bezuinigingspost aan te wijzen in de begroting van OCW. Maar het is natuurlijk vreemd dat cultuur en media niets hoeven in te leveren. Oosterwijk trekt de gratis schoolboeken in twijfel. Hoe die maatregel precies uitwerkt, is nog maar de vraag. Dat geld kan beter worden besteed aan het onderwijs zelf. Van de kant van de LSVb valt in de aanloop naar de begrotingsbehandeling nog wel iets te verwachten. Misschien organiseren we iets leuks, iets kleins, zegt Oosterwijk geheimzinnig. Veel studenten zijn het inmiddels helemaal zat. Cindy Castricum

9 nieuws 17-jarigen eindelijk uitgesloten van gevechtshandelingen Defensie zweert kindsoldaten af Met de ondertekening van een speciaal protocol bij het kinderrechtenverdrag van de VN heeft Nederland als een van de laatste landen ter wereld afstand genomen van de mogelijkheid om kindsoldaten in te zetten. Een jaren voortslepende controverse in de Tweede Kamer is daarmee eindelijk bijgelegd. Defensie Met de twintigste verjaardag van het VN-Verdrag voor de rechten van het kind in het vooruitzicht op 20 november heeft Nederland eindelijk officieel afstand gedaan van een heikele kinderrechtenkwestie: de mogelijkheid dat Defensie kindsoldaten in dienst heeft. Eind oktober bekrachtigden minister Verhagen van Buitenlandse Zaken en staatssecretaris De Vries van Defensie het facultatief protocol bij het kinderrechtenverdrag, een zaak die Kamer en kabinet jaren bezighield. Met de bekrachtiging committeert Nederland zich aan de afspraak om Kroese enzo minderjarigen in dienst van de krijgsmacht niet rechtstreeks deel te laten nemen aan vijandelijkheden. Niet dat Defensie dat deed, zegt een woordvoerder, maar de bestaande wetgeving kon zo ruim worden uitgelegd dat het niet uitgesloten was dat de Nederlandse krijgsmacht zich liet dienen door kindsoldaten. En dat zat de Kamer niet lekker. Vooral het rekruteren van 17-jarigen wekte de verkeerde indruk. De SP er Harry van Bommel liet in 2000 aantekenen dat Nederland zichzelf hiermee internationaal voor schut zet. Wijlen GroenLinks-Kamerlid Ab Harrewijn pleitte voor een verhoging van de leeftijd waarop jongeren in dienst mochten treden naar 18 jaar. Voor toenmalig staatssecretaris Henk van Hoof was dat onacceptabel. Voor het personeelsbestand van Defensie was het van wezenlijk belang nieuwe militairen vroeg te rekruteren voordat zij elders hun heil hadden gevonden. Die kwestie is onder de huidige staatssecretaris De Vries nog nijpender geworden vanwege het grote personeelstekort. Met een reeks nieuwe artikelen in de Militaire ambtenarenwet lijkt de zaak na ruim acht jaar getouwtrek beklonken. Volgens de Straight 18-regeling behoudt Defensie zich het recht voor om 17-jarigen aan te trekken, mits met toestemming van de ouders. Deze aspirant militaire ambtenaren krijgen een militaire opleiding maar nog geen functie en worden niet ingezet bij gevechtshandelingen. Wel krijgen deze jongeren een wapentraining (ook een heet hangijzer tijdens de debatten), maar dit gebeurt onder begeleiding. Als de aspiranten 18 zijn wordt hen, na hun schriftelijke toestemming, een functie toegewezen en treden ze als volwaardig militair in dienst bij Defensie. Tristan van Rijn 6 november 2009 PM 9

10 nieuws SP vreest onwerkbare situatie voor staatssecretaris Albayrak in het nauw door lekkende IND ers SP-parlementariër Krista van Velzen vraagt zich hardop af of het functioneren van staatssecretaris van Justitie Nebahat Albayrak wordt bemoeilijkt door ambtenaren van de IND die anoniem vertrouwelijke stukken van hun dienst in handen spelen van de PVV-fractie in de Tweede Kamer en de pers. CDA er Sybrand van Haersma Buma vindt de lekken ook niet chique. Justitie Het ministerie van Justitie kondigde verleden jaar oktober een onderzoek aan naar een lek binnen de IND, nadat anonieme medewerkers van de dienst in een brief aan PVV-Kamerlid Sietse Fritsma (zelf oud-medewerker van de IND) hun beklag hadden gedaan over de zogeheten discretionaire aanwijzingen van staatssecretaris Albayrak. Een jaar later wil het ministerie geen mededelingen doen over dat onderzoek. SP-Kamerlid Krista van Velzen verbaast zich er over dat ook de Tweede Kamer geen informatie over dat onderzoek heeft ontvangen. De discretionaire bevoegdheid stelt de staatssecretaris van Justitie in staat om asielzoekers die uitgeprocedeerd zijn op grond van humanitaire overwegingen toch nog te voorzien van een verblijfstitel. In hun brief aan Fritsma van verleden jaar betichtten de anonieme IND ers Albayrak hierbij van willekeur en misbruik. Als bewijs voor hun beschuldigingen namen ze bij hun brief stukken op van een dossier over een minderjarige asielzoeker uit Angola die door tussenkomst van burgemeester Rombouts van Den Bosch bij de staatssecretaris ondanks een negatieve IND-beschikking toch in Nederland mocht blijven om zijn middelbare schoolopleiding te voltooien. In hun brief aan Fritsma schreven de IND ers dat Albayrak inmiddels beslissingen van de IND en de rechtbank zou hebben 10 PM 6 november 2009 teruggedraaid. Wat de rechter heeft afgewezen kan de staatssecretaris als een soort Sinterklaas (ook uit Turkije afkomstig!) toch goed maken, aldus de IND ers toen. Staatssecretaris Albayrak gaf eerder deze week in een brief aan de Tweede Kamer aan niet maar slechts 450 keer gebruik te hebben gemaakt van haar discretionaire bevoegdheid, terwijl haar voorgangster Verdonk keer naar deze speciale bevoegdheid greep. Krista van Velzen signaleert een mogelijke vertrouwencrisis tussen staatssecretaris Albayrak en leden van haar eigen ambtenarenapparaat. Van Velzen: Het gevaar is dat de staatssecretaris zich zodanig belaagd voelt, dat zij als het ware in de kramp schiet. Net zoals vertegenwoordigers van andere fracties in de Kamer heb ik haar de afgelopen maanden diverse malen aangeschreven met het verzoek of zij specifieke individuele gevallen van uitgeprocedeerde asielzoekers zou willen heroverwegen, maar ik mocht vervolgens van haar niet eens een ontvangstbevestiging ontvangen. De indruk dat de staatssecretaris kopschuw is geworden uit vrees dat de PVV weer op haar achterste benen gaat staan, werd eerder ook verwoord door experts in het vreemdelingenrecht. Patroon Volgens Van Velzen was de affaire rond de Angolese asielzoeker niet de eerste keer Foto: Rob Jongbloed dat de PVV-fractie in de Tweede Kamer rijkelijk kom putten uit vertrouwelijke stukken van de IND. Van Velzen: Fritsma s politieke pamflet De immigratieramp was ook een opeenstapeling van stukken uit vertrouwelijke IND-dossiers. In het debat in de Kamer gaf Fritsma ook gewoon toe dat hij vertrouwelijke stukken in handen krijgt gespeeld door ambtenaren. Dat is geen gezonde situatie en roept vragen op over waar de loyaliteit van die ambtenaren dan precies ligt. Blijkbaar niet bij hun broodheren, en dat is een kwalijke zaak. CDA-Kamerlid Sybrand van Haersma Buma vond de handelwijze van de INDambtenaren indertijd niet chique, maar zegt zich geen zorgen te maken over de vorming van een PVV-factie binnen de IND. Zelf maakte de CDA er eerder deze week in vragen aan Albayrak klachten van IND ers aanhangig over uitgeprocedeerde asielzoekers die misbruik zouden maken van de asielwet. Het stoort het CDA dat uitgeprocedeerde asielzoekers op de drempel van het vliegtuig waarmee zij uitgewezen worden, zich plotseling ziek melden om zo weer aanspraak te maken op de volgende asielprocedure. Die waarnemingen waren niet gebaseerd op anonieme zegslieden binnen de IND, maar berusten op de verhalen van IND ers, marechaussees en andere ambtenaren die Van Haersma Buma ontmoette tijdens werkbezoeken, zo vertelt de CDA er. Van Haersma Buma tilt niet te zwaar aan het lek bij de IND. Ik heb Fritsma s boek niet gelezen, dus daarover kan ik niet oordelen, en daarnaast ken ik het geval van die brief van IND ers aan Fritsma, waarbij stukken waren gevoegd over het geval van een asielzoeker uit Angola. Het was niet netjes om zulke persoonlijke gegevens naar buiten te brengen, maar het voegde ook helemaal niets toe aan de parlementaire discussie, want de PVV heeft daarmee geen handen op elkaar gekregen bij andere fracties. Als lid van het presidium van de Tweede Kamer ontkent Van Haersma Buma dat dit orgaan een onderzoek heeft lopen naar een gedragscode voor hoe parlementariërs zouden moeten omgaan met vertrouwelijke stukken die hen door ambtenaren in handen worden gespeeld. Eerder meldden diverse media dat Kamervoorzitter Gerdie Verbeet een dergelijk onderzoek had gelast naar aanleiding van de connectie tussen IND en PVV. PM vroeg de PVV-fractie diverse malen om een reactie op de kritiek van Krista van Velzen, maar mocht geen antwoord ontvangen. René Zwaap

11 nieuws Ernstig vervuild slib moet in 2030 zijn uitgebannen Rijk stelt baggerdepots open Met een gedeeltelijke privatisering hoopt staatssecretaris Huizinga van Verkeer en Waterstaat een oplossing te hebben gevonden voor de overcapaciteit van de drie opslagplaatsen voor vervuilde bagger die het rijk in handen heeft. Lagere overheden en bedrijven kunnen dan ook terecht bij deze depots. Het Rotterdamse Havenbedrijf is niet enthousiast. VenW Het wordt voor lagere overheden mogelijk vervuilde bagger te storten in depots die voorheen alleen voor het rijk toegankelijk waren. Het gedeeltelijk privatiseren van de drie rijksbaggerdepots voor derden vanaf januari 2010 levert tot 2016 maximaal 9 miljoen euro per jaar op. Het rijk beschikt over drie depots waar bagger kan worden gestort die te vervuild is om te kunnen gebruiken: de Slufter op de Maasvlakte, het Hollands Diep en IJsseloog bij Kampen. Voormalig staatssecretaris Schultz van Haegen investeerde honderden miljoenen in het vergroten van de capaciteit om een groot aantal vervuilde waterbodems te kunnen saneren, maar inmiddels blijkt dat de ruimte in de depots te groot is geschat. Vanwege de verbetering van de water kwaliteit verwacht het ministerie dat er tegen 2030 geen bagger meer bestaat die zodanig is vervuild dat alleen storten nog een optie is. Huidig staatssecretaris Huizinga denkt nog maximaal 37 miljoen kubieke meter nodig te hebben naast een strategische reservecapaciteit van vijf miljoen m 3 om bij calamiteiten voldoende opslagruimte beschikbaar te hebben terwijl de drie depots ruimte bieden aan 55 miljoen kuub. Huizinga stelt nu vijf miljoen m 3 beschikbaar aan lagere overheden, aannemers en andere partijen, zoals ze eind vorige maand aan de Tweede Kamer liet weten. In tegenstelling tot het rijk kampen lagere overheden in sommige regio s met een behoorlijk capaciteitstekort voor baggerstort. In 2006 werd in totaal 2,8 miljoen kubieke meter vervuilde zoetwaterbagger definitief gestort. Rijkswaterstaat had daarin met 1,8 miljoen kuub het grootste aandeel, blijkt uit de Landelijke Waterbodemopgave Uit de oorspronkelijke inventarisatie bleek dat er een schrijnend tekort was, zegt medewerker Reinier Romijn van de Unie van Waterschappen (UvW). Maar het is heel moeilijk om er een vinger achter te krijgen of er echt een landelijk tekort is, of dat het Wij verwachten dat de Slufter minder snel vol is een plaatselijk probleem is. Zowel de betrokken overheden als de waterbouwsector reageren tevreden op de voorgenomen maatregel. De rijksdepots zijn in het verleden onder strikte voorwaarden al opengesteld. Dat bleek geen groot succes, maar toen hadden we ook al graag een dergelijke regeling, zonder die strikte voorwaarden, zegt Romijn. Er zijn niet heel veel partijen waar je met je baggerspecie naar toe kan. Voor sommige waterschappen is het een heel eind varen of rijden en het transport is duur. Het openstellen van de drie depots helpt daarin, al is het vanwege de afstand mogelijk maar een klein beetje. De Slufter ligt toch aan de rand van Nederland en IJsseloog ligt relatief in het noorden. De Vereniging van Waterbouwers, die de belangen behartigt van baggerende aannemers, noemt bij monde van directeur Fries Heinis het openstellen van de rijksdepots volledig legitiem. De vereniging ondersteunt het voornemen van Huizinga. Voor ons is het van belang dat er voldoende capaciteit is om te storten. De verwachting is dat als de overheid de markt voor baggeropslag betreedt, de prijs niet zal dalen. Huizinga kiest op advies van een stuurgroep, geleid door de Delftse emeritus-hoogleraar kustwaterbouwkunde Kees d Angremond, voor marktconforme prijzen: 11,43 euro per m 3 exclusief btw. Vooralsnog lijkt alleen het Havenbedrijf Rotterdam tegen de plannen te zijn. De haven is medeeigenaar van de Slufter en is het niet eens met de voorgenomen prijsstelling. We verschillen van mening over de mate waarin een beroep zal worden gedaan op de depots, stelt een woordvoerder. Wij verwachten dat de Slufter minder snel vol zal raken, en dat heeft invloed op de prijs. Het openstellen van de rijksbaggerdepots kent een lange voorgeschiedenis. In oktober 2005 stelde de staatssecretaris van VenW al een onderzoek in naar de mogelijkheden voor privatisering van de opslagplaatsen. De conclusie luidde dat volledige privatisering niet gewenst is, mede omdat de afvalmarkt een hoge gevoeligheid voor fraude kent en toezicht daarom noodzakelijk bleef. De stuurgroep onder leiding van d Angremond pleitte in oktober 2007 voor een snelle openstelling van de overcapaciteit. Nu lijkt het dan zover te zijn. Later deze maand debatteert de Kamer over het voorstel. Rutger van den Dikkenberg Nieuwe Waterwet in werking Op 22 december treedt de nieuwe Waterwet in werking. Het is een bundeling van negen watergerelateerde wetten en moet leiden tot meer efficiëntie bij de overheid. Kernbegrip is integraal waterbeheer, waarmee het waterbeleid beter gestroomlijnd wordt. Alle overheidslagen zouden op deze wijze beter uitgerust zijn om waterproblemen als overlast, schaarste en verontreiniging beter aan te pakken. Taken en bevoegdheden zijn duidelijker vastgelegd dan nu nog het geval is, zodat overheden weten wat van hen verwacht wordt. Ook komt er één loket voor het afgeven van vergunningen voor het gebruik van water, waarin alle wateraspecten worden gewogen. Dit loket wordt gecombineerd met het nieuwe omgevingsloket van Vrom. 6 november 2009 PM 11

12 nieuws 27 kandidaten voor nieuwe topfuncties op Antillen Sint Maarten op zoek naar SG s Tot nu toe hebben zich 27 gegadigden gemeld voor de 7 nieuwe functies van secretaris-generaal die het Antilliaanse eiland Sint Maarten te vergeven heeft ter voorbereiding van de status aparte die volgend jaar in moet gaan. BZK Op 10 oktober 2010 worden de Nederlandse Antillen opgeheven. Curaçao en Sint Maarten worden zelfstandige landen binnen het Koninkrijk der Nederlanden en de eilanden Bonaire, Sint-Eustatius en Saba (de zogeheten BES-landen) gaan verder als bijzondere gemeenten. Ter voorbereiding op de autonome status heeft Sint Maarten besloten om direct over te gaan tot het invoeren van een nieuwe bestuursorganisatie. De overheid van het toekomstige land zal bestaan uit zeven ministeries, ook wel sectoren genoemd. De werving van de ambtelijke topgroep die leiding zal geven aan de nieuwe ministeries was afgelopen periode in uitvoering en leidde onlangs tot een wel heel bijzondere vacature in de Volkskrant. Zeven secretarissen-generaal gezocht, kopte de advertentie. Een telefoontje naar Sint Maarten verschaft meer inzicht. Het betreft een open sollicitatieprocedure en we hanteren bij de benoemingen geen balans tussen het aantal Antillianen en niet-antillianen, aldus Leo Richardson, waarnemend Hoofd Personeel en Organisatie van Sint Maarten. We zeggen bijvoorbeeld niet dat 50 procent Antilliaans moet zijn. In geval van gelijke competenties worden de functies echter wél vergeven aan iemand van Antilliaanse afkomst. De functies zullen naar alle waarschijnlijkheid ingaan op 1 januari, maar dat kan ook februari worden, zegt Richardson. We moeten immers secuur te werk gaan en goed selecteren. Voor de overgang naar het sector/ministeriemodel hebben we gekwalificeerde mensen nodig. Als blijkt dat de sollicitanten niet voldoen aan de functievoorwaarden, zal een nieuwe sollicitatieronde worden gehouden. Richardson: Dit zal echter niet leiden tot vertraging van de invoering van het nieuwe bestuursmodel. De huidige directeuren kunnen indien nodig worden bijgeschoold en mogen uiteraard ook solliciteren naar de functies. Het Kabinet van de Gevolmachtigde Minister van de Nederlandse Antillen (KGMNA) houdt zich bezig met het wervingsproces in Nederland. Als lokale wervingsacties van bedrijven of overheids- Blog: Brussels lof Bescheiden Wanneer je een sterke positie hebt kun je je bescheiden opstellen. De mensen voelen immers toch wel aan dat je mening ertoe doet. De Europese Commissie bevindt zich in die riante positie, zo begin ik te geloven. Ik ben erbij wanneer we brainstormen over een nieuw initiatief. De directeur neemt het woord. Just by way of introduction zet hij even uiteen waar het naar toe zou moeten. Let me begin by pointing at some first ideas that came up this morning when I reflected about this. Op tafel voor hem ligt dan al een uitgeschreven notitie en, zo weten wij, deze man is slim, ervaren én directeur. Onze taak is daar kanttekeningen bij te maken en te testen of zijn redenering stand houdt. En hij houdt stand, want deze first ideas zijn weloverwogen. In het overleg met de lidstaten gaat het niet anders. Commissieambtenaren beginnen graag met If you allow me, mr chairman Op tafel een dikke stapel dossiers, kijkend met een deskundige blik. Het commissiebriefpapier is van kinderlijke eenvoud en aandoenlijke bescheidenheid. Naam en adres, telefoonnummer en het cirkeltje met de twaalf sterren. De commissie kan niet verweten worden zich te breed te profileren. Of haar gasten te fêteren met uitvoerige lunches. Zelfs de koffie bij de vergadering ontbreekt. Hoe anders doen wij Nederlanders dat. Wij hebben graag een grote mond. Zelden passeert er een vergadering of wij hebben ons mondje geroerd. Als klein land proberen we toch ons partijtje mee te spelen. We moeten ook wel, want we hebben nu eenmaal een groot buitenland, zoals Luns al opmerkte. De piccolo moet flink blazen om boven het orkest uit te komen, een goede dirigent kan met een knikje volstaan om het concert een bepaalde wending te 12 PM 6 november 2009

13 instellingen op de Antillen geen geschikte kandidaten opleveren, kan de zoektocht via het KGMNA worden voortgezet. Vanwege de omvang van de bestuurlijke herstructurering heeft men besloten om direct zowel op de Antillen als in Nederland te zoeken naar geschikte kandidaten, aldus Fernando Brete van de afdeling Werving en Selectie. Van de sollicitanten verlangt men een relevante, afgeronde, academische opleiding en ruime ervaring in een soortgelijke positie binnen een overheidsorganisatie. Het potentiële aanbod op de Antillen is vanwege de kleinschaligheid beperkt en veel geschikte kandidaten wonen dan ook in Nederland. Het huidige bestuursapparaat van het eilandgebied Sint Maarten telt ambtenaren, maar zal in de nieuwe vorm uitgroeien tot een grootte van à De te benoemen SG s zijn dan verantwoordelijk voor ongeveer 240 werknemers, maar sommige ministeries worden uiteraard groter dan andere, aldus Richardson. De ministeries van Algemene Zaken en Justitie worden vermoedelijk het grootst, zo verraadt een blik op de functieomschrijvingen. Men spreekt hier namelijk over het managen van een omvangrijk (400+) ministerie. Het wervingsproces, dat 1 november jongstleden afliep, leidde tot 27 kandidaten voor de SG-functies tezamen, maar er zullen nog enkele sollicitaties binnenstromen, zo verwacht Richardson. Aan de werkomstandigheden op het altijd zo zonnige eiland zal het in ieder geval niet liggen. Simon Blok geven. Als je piccolo speelt, blijf dan af van de tuba. Maar zorg wel dat je gehoord wordt. Teruglopend uit de vergadering neem ik mij voor het ook eens te gaan proberen. Ego aan de kant, een zachte stem, een goed verhaal, voor een Hollander wat onwennig: bescheiden. Han de Groot is enkele maanden in Brussel gedetacheerd door het ministerie van LNV bij het directoraat-generaal Maritieme Zaken en Visserij van de Europese Commissie. Speciaal voor PM houdt hij bij hoe het hem vergaat. Meer bijdragen van Han de Groot op PM.nl. Bijpraten met Bekker We staan vaak in het linkerrijtje nieuws Hoe staat het programma van Roel Bekker ervoor? PM gaat maandelijks bij de SG Vernieuwing Rijksdienst langs om het hem te vragen. De digitale dienstverlening is nog te verkokerd en niet modern genoeg. Roel Bekker heeft enkele weken terug in een F-16 gevlogen, tijdens een werkbezoek aan de Luchtmacht. Zijn ogen glinsteren als hij eraan terug denkt. Hij boft maar met dit soort uitjes. Eigenlijk zijn al mijn werkbezoeken leuk, legt Bekker uit. Zo was ik laatst nog bij de Belastingtelefoon in Groningen. Daar komen telefoontjes binnen met vragen over toeslagen, jaarlijks zo n 4,5 miljoen. In totaal zijn er mensen werkzaam bij dit onderdeel van de Belastingdienst. 60 procent van hen wordt extern ingehuurd. Dat vind ik nu echt een goede zaak, zegt Bekker. Je bent natuurlijk gek als je deze mensen permanent in dienst hebt. De kritiek van de Tweede Kamer op de omvang van de externe inhuur, begrijpt de SG dan ook niet altijd. Er zijn nu eenmaal piekmomenten waarop je meer menskracht nodig hebt, daar zijn externen uitermate geschikt voor. Nu zijn termijn als SG Vernieuwing Rijksdienst ten einde loopt Bekker vertrekt op 1 mei wordt het tijd eens te kijken wat er inmiddels van het programma terecht is gekomen. We moeten meer grip krijgen op de vraag hoe goed de overheid nu eigenlijk is, zegt Bekker. Hij is van mening dat Nederland vergeleken met andere landen in de wereld in de eredivisie speelt. Er zijn ongeveer tien landen die aan deze competitie meedoen en wij staan vaak in het linkerrijtje, zegt de SG, doelend op de in voetballand gehanteerde term waarmee de beste teams worden aan geduid. Op welke punten scoort Nederland dan zo goed? Als het gaat om beleidsontwikkeling investeren we veel in het overleg. Dat noem je met een negatief woord polderen, maar dit werkt wel goed. Op deze manier lukt het om grote beleidswijzigingen, zoals bijvoorbeeld in de gezondheidszorg, door te voeren. De SG is ook tevreden over de bereikbaarheid van de overheid, via bezoekadressen en call centers. Maar we zijn niet over de hele linie nummer één, benadrukt hij. De digitale dienstverlening van de rijksoverheid kan veel beter. Het is nog te verkokerd en niet modern genoeg. Daar valt een forse slag te maken. Inmiddels is Rob Kuipers benoemd tot project-dg Standard Business Reporting, waarbij de Belastingdienst, het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) en de Kamers van Koophandel samenwerken om de digitale uitwisseling van informatie te verbeteren. Het is de bedoeling dat bedrijven in Nederland straks nog maar op een manier hun gegevens aan de overheid hoeven te verstrekken, aldus de SG. Een land waarvan Nederland op dit vlak nog wat kan leren, is Australië. De mogelijkheden om in zo n uitgestrekt land bij een overheidsorganisatie langs te gaan zijn natuurlijk veel minder dan hier het geval is. Dus het is logisch dat Australië de digitale dienstverlening goed op orde heeft. Omgekeerd hebben de Australiërs de Nederlandse overheid hoog zitten. Daarom is Bekker uitgenodigd voor een werkbezoek. Hij verzorgt volgende week in Brisbane de keynote speech bij de jaarconferentie van het Institute of Public Administration Australia (IPAA). Na mij spreekt premier Rudd, dus ik ben in goed gezelschap, lacht Bekker. De Australiërs vinden ons pragmatisch en efficiënt, vervolgt hij. Het is daar allemaal wat bureaucratischer en harder. Ja is ja en nee is nee. Dat heeft ook wel wat, maar bij ons speelt het gezonde verstand iets meer een rol. Cindy Castricum 6 november 2009 PM 13

14 opinie horen zien & schrijven Recht, bestuurskunde en communicatie zijn de drie belangrijkste disciplines voor de moderne ambtenaar. In PM publiceren we elke twee weken drie columns waarop u via onze website kunt reageren. Rosalie Koolhoven Hebberige stadskabouter Recht Sinterklaas en de Kerstman bleken nep. Een atheïst was geboren. Zelfs toen ik van mijn opa Rien Poortvliets Kabouterboek kreeg (over het kleine aardverbonden gemutste wezen dat dieren geneest), liet ik me ondanks de wetenschappelijke opzet ervan niet meer overtuigen. Tot even geleden. Zien is geloven. Ik verhuisde naar de grote stad en een van mijn buren bleek een stadskabouter. Ik ontmoette hem toen hij een doosje kwam vragen om de moederloze baby-egel uit zijn tuin naar de dierenbescherming te brengen, op de brommer. Hij was 1m55 lang en droeg alle kenmerken: baard, een vriendelijk voorkomen, een aardappelneusje, en een wollen mutsje op. Deze stadskabouter had geen keuken, geen badkamer, geen reguliere baan en geen kaboutervrouwtje, zodat het nog onverdorven gelovige kind in mij niet anders kon dan hem verzorgen, zoals kabouters dat met baby-egeltjes doen. Die bewuste avond had ik met het oog op de volgende werkdag eigenlijk voor twee dagen gekookt. De stadskabouter bleek onverzadigbaar. Als je nog in de pan hebt, kan ik dat toch opeten!, zei hij. Hebberd! Mijn drukke-werkdag-van-morgenargument pareerde hij met een strelen over zijn al kogelronde buik. En ik kon niet uitleggen waarom ik meer recht had op dat wat in de pan zat dan hij. Ik dacht Meer op aan Cicero, Tacitus en de kerkvaderen. De mens zou twee keer alles in gemeenschap hebben gekregen van God. De eerste keer bij de schepping. Na het eten van de verboden vrucht werd hij te hebberig. Zondvloed. Als troost een regenboog. Een tweede keer gemeenschappelijk eigendom. Iedereen kon nemen wat hij nodig had. Dit gemeenschappelijk eigendom bestond in plaats van het huidige begrip ervan. Maar de mens vermenigvuldigde zich en streefde de kunsten na. Hij moest wel zoveel mogelijk tot het zijne maken om te overleven. Uit schaarste ontstond een zogenaamd absoluut eigendomsrecht, eigendomsdenken en -handelen. En dat hanteren we zelfs in weelde. Maar het is stiekem altijd relatief gebleven. Het is volgens de wet ook slechts het meest omvattende recht dat iemand kan hebben. Ofwel, omdat honger vandaag relatief erger is dan mogelijke honger van morgen, schraapt mijn kleine gast het onderste uit de pan. Ik vraag een regenboog aan Sinterklaas. Rosalie Koolhoven is publiciste en docent Nederlands recht aan de Universiteit Osnabrück in Duitsland Ruben Maes Net als in het c Ik drink samen met een vriend bier in een café. Het gesprek moet nog op gang komen. Opeens pakt hij een papier uit zijn binnenzak, vouwt het uit en begint een betoog te houden over de gemiddelde cafébezoeker en wat hem beweegt. Ik luister onbewogen en speel ondertussen wat met mijn telefoon. Als mijn vriend tien minuten later afrondt, pak ik een papier uit mijn binnenzak en begin ik ook een verhaal van tien minuten. De inhoud overlapt tweederde van het voorgaande verhaal, maar dat remt mij niet. Na mijn betoog stel ik hem nog beleefd twee obligate vragen en vervolgens doet hij hetzelfde bij mij. Daarna staan 14 PM 6 november 2009

15 opinie Jorrit de Jong Per Saldo Moreel Bestuur Wie weleens online een vlucht met een prijsvechter heeft geboekt, is eraan gewend. De vraag, op de valreep voor de bevestiging van je aankoop, of je de belasting van het milieu wilt compenseren met een bijdrage aan een goed doel. Voor een paar euro extra neemt je carbon footprint en daarmee je schuldgevoel over zo n vieze vlucht niet al te veel toe. Toch werkt het niet voor mij. Ik heb al een paar keer zo n CO2 aflaat aangeschaft, maar ik voel me er niet per se beter door en ik vraag me af waardoor dat komt. Belastingen zijn toch immers ook een soort compensatieregeling? De ecotaks is het beste voorbeeld en daar heb ik geen problemen mee. De verschillen zitten hem misschien in het feit dat de donaties vrijwillig en belastingen verplicht zijn. Belastingen zijn het resultaat van collectieve keuzes in een democratisch proces. De donaties zijn het willekeurige resultaat van een individuele afweging. En ergens gaat het volgens mij mis in die individuele afweging. Want die gaat meestal als volgt: Ik vlieg van Boston naar New York, terwijl ik ook de trein of de bus kan nemen. Dat is in principe slechter voor het milieu, maar ik ben er wel sneller. Als ik nu 10 dollar extra betaal, ben ik er én sneller, én ik heb het milieueffect per saldo teniet gedaan. Het onbevredigende van deze per saldo moraliteit laat zich het best begrijpen door het hellend vlak zijn werk te laten doen: als we lid zijn van Amnesty, mogen we dan onbezwaard naar China op vakantie? Maakt een stem op de SGP al ons gevloek op Microsoft, de NS en UPC weer goed? Als we doneren aan Veilig Verkeer Nederland, is ons onbekeurde hardrijden dan vergeven? Kunnen we VVD stemmen als we maar genoeg Max Havelaar koffie drinken? En hoeveel individuele moslims moeten we expliciet waarderen om ongegeneerd te kunnen zeggen dat Geert Wilders een punt heeft met die islamisering van Nederland? Voor de 10 dollar die ik extra betaal voor extra beenruimte tijdens mijn vlucht, zit ik een stuk lekkerder. Dat effect hebben de 10 dollar die ik extra betaal om de milieuschade te compenseren niet. Ze hebben me niet moreel beter, maar moreel luier gemaakt. De volgende keer dus maar met de trein. Jorrit de Jong is als onderzoeker en docent verbonden aan Harvard University s Kennedy School of Government afé... Communicatie we op en gaan we met de andere mensen wat drinken en kletsen we over iets heel anders. Dit lijkt een absurdistische situatie, maar het merendeel van de conferenties heeft deze benadering. Sterker nog: de gemiddelde conferentie bestaat uit een formele opening door de directeur, gevolgd door een speech of twee, na een korte koffiepauze met iets zoets (cake) naar de deelsessies waarin zogenaamde best practices worden gepresenteerd en dan weer terug voor een plenaire terugkoppeling vanuit de deelsessies. Afhankelijk van de lengte van de conferentie kan de ronde deelsessies nog een keer worden herhaald. Dit soort conferenties tarten alle wetten van normaal menselijk contact en concentratie. Dat begrijpt iedereen. Maar tijdens de trainingen die ik geef aan gespreksleiders is het toch het moeilijkst om dit stereotype idee uit te bannen. Dus voor alle mensen die bezig zijn een conferentie te organiseren de vijf basisingrediënten voor een goede bijeenkomst: 1. Achterhaal waarom mensen naar de bijeenkomst komen en sluit aan bij hun interesse. 2. Speeches zijn zelden goed, kies voor interviews. 3. Zet nooit meer dan twee politici in een panel (en nooit zittend achter een tafel!), het gesprek zingt zich dan los van de realiteit. 4. Laat mensen op de dag zelf een deelsessie kiezen, twee weken van tevoren weet je echt nog niet waar je naar toe wilt. 5. Eindig met een goede spreker, dan blijven mensen tot het einde. Ruben Maes is partner van communicatiebureau Maes Okhuijsen en werkzaam als strategisch adviseur en gespreksleider 6 november 2009 PM 15

16 Den Haag en de Val van de Muur (deel I) Met ingehouden adem De val van de Berlijnse Muur kwam voor het Nederlandse ministerie van Buitenlandse Zaken even onverwacht als voor DDR-leiders als Erich Honecker. Den Haag kon begin 1989 niet geloven dat de dagen van het laatste marxistisch natuurreservaat waren geteld. In een tweedelige serie ter herdenking van het 20-jarige jubileum van de grote Duitse omwenteling blikt PM terug met direct betrokkenen en dook in tot voor kort geheime archieven. Tekst Tristan van Rijn bewaarheid wordt wat ik te horen kreeg, kan men er vanuit gaan dat de DDR hard op weg is een marxistisch natuurreservaat te worden, de enige Als staat in Europa waar men de dogma s van Karl Marx in pure vorm gestalte blijft geven zonder zich te laten beïnvloeden door modieuze verschijnselen als perestrojka en glasnost. Op 20 maart 1989 stuurt de Nederlandse ambassadeur in Oost- Berlijn, Carel Jan Schneider, zijn laatste indrukken van de situatie in de DDR door aan de directie Oost-Europa van het ministerie van Buitenlandse Zaken. Schneider verlaat na vier jaar de Nederlandse ambassade aan de Otto Grotewohlstrasse in Berlin- Mitte, en doet dat in de stellige overtuiging dat het socialistische systeem, ondanks een golf hervormingen in Polen, Hongarije en de Sovjet-Unie, nog lang stand zal houden. Weliswaar signaleert hij enige ontevredenheid onder de burgerbevolking, maar hij ziet ook dat de staatspartij SED en de Staatssicherheitsdienst (Stasi) de bevolking wohl im Griff hebben. Toen Egbert Jacobs eind maart 1989 Schneider opvolgde als ambassadeur in Oost-Berlijn, had ook hij de indruk dat de socialistische eenpartijstaat in een stabiele situatie verkeerde. Een sfeer van verzet was in geen velden of wegen te bekennen. Het was stil in Oost-Berlijn, er waren nauwelijks mensen op straat, behalve hier en daar een verdwaalde ziel, de antennetjes van de Stasi, zo hoorde ik van anderen, zegt Jacobs. Net als zijn voorganger zag hij toe op het in stand houden van de relatief goede relatie met het SED-regime, ter bescherming en mogelijke uitbreiding van het handjevol belangen dat Den Haag had in de DDR (zie kader, pag. 17). Daarnaast had hij één specifieke opdracht: waar mogelijk de mensenrechten aan de orde stellen. Dat gebeurde in het kader van de EPS [Europese Politieke Samenwerking, TvR], vertelt Jacobs. Er was hoop dat stille diplomatie effect zou hebben. We stemden onze standpunten af en bespraken wat er gezegd zou worden als een van ons een hoge ambtenaar van het Politburo sprak. Direct contact met de oppositionele bewegingen onderhield de Nederlandse ambassade met grote omzichtigheid. Jacobs: Het was veel risico voor de oppositionelen en voor ons. Waar wel contact was, was het uitkijken. Telefonisch kon je sowieso niet spreken, of je moest verdisconteren dat er meegeluisterd werd. De leidende figuren van de Landeskirche waren een belangrijke bron van de ambassade. Vooral aan Manfred Stolpe, een hoge bureaucraat binnen de kerk die later nog als een van de weinige Ossis een ministerspost in het nieuwe Duitsland kreeg, hadden we erg veel. Toen de politieke beroering op gang kwam kon hij nuttige informatie verschaffen over de demonstraties buiten Berlijn, wie daaraan meededen en hoe men zorgde dat ze vreedzaam verliepen. Met journalisten, die volgens Jacobs veel gemakkelijker toegang tot informatie hadden, onderhield hij eveneens goede contacten. Van de Oost-Duitse autoriteiten, en DDR-leider Erich Honceker in het bijzonder, hoefde de ambassade niets te verwachten. Als je Honecker al tegen het lijf liep op een receptie als Nederlands ambassadeur liep je niet zomaar even 16 PM 6 november 2009

17 coverstory bij hem binnen dan kwam het vooral neer op het uitwisselen van banaliteiten, zegt Jacobs. Een belangrijke reden dat Jacobs zeer sceptisch was over de waarschijnlijkheid van een revolte in de DDR, een thema waarover in het Westen voortdurend gespeculeerd werd, was het conservatieve karakter van de personen in de partijtop. Jacobs beschrijft de SED-leider, en zijn latere opvolger Egon Krenz, als kleinburgerlijk. Deze mannen waren geen proletarische internationalisten. Het waren kleine Leute, zoals oud-hoofdredacteur van Der Spiegel Günther Gaus hen noemde. Ze woonden in kleine doorzonwoninkjes, werkten hard, waren conservatief en conformistisch. Dat was ook niet vreemd. Als je in 1935 geboren bent in Dresden en je hebt eerst de Hitlerjugend meegemaakt en vervolgens de oorlog, je vader is gesneuveld aan het oostfront en je maakt dat infernale bombardement mee van februari 1945, en je moet daarna in de puinhopen van de DDR doen wat de Russen zeggen, dan heb je niet veel plezier gehad in je leven. Dan word je dociel. Hun belangrijkste verworvenheid was dan dat je twee weken per jaar op vakantie kon naar de Oostzeekust. Dat soort mensen maakt geen revolutie. De suggestie dat hij een zeker respect voor hen had, sabelt Jacobs resoluut neer. Nee, daarvoor waren ze te veel ontspoord. Het was weliswaar geen naziregime, maar het was wel vals. Die valsheid ondervond Jacobs aan den lijve toen hij bij zijn aantreden als ambassadeur een beleefdheidsbezoek mocht brengen aan zijn Russische ambtsgenoot in Oost-Berlijn, volgens Jacobs de onderkoning van de DDR. Toen ik eindelijk, bij de gratie Gods, mocht langskomen, liet hij een bejaarde man die geen woord Duits sprak, dat hoefde de onderkoning niet via zijn tolk weten dat ik mij vooral moest inprenten dat Moskou de DDR nóóit zou opgeven. Ik krijg er weer kippenvel van als ik eraan denk. Het was intimiderend. Honecker en consorten hadden volgens Jacobs, zeker in het voorjaar van 1989, nog weinig te duchten van de oppositie. Het was moeilijk om de hervormingsbewegingen op hun politieke waarde te schatten. Er waren geen charismatische leiders zoals Havel in Tsjechoslowakije en Walesa in Polen, aldus de diplomaat. In intellectuele kring waren er wel figuren die opvattingen hadden over democratisering en daarbij Polen, Hongarije en de Sovjet- Unie als voorbeeld namen. Maar de DDR en Roemenië liepen ver achter, en dat was volgens Jacobs te wijten aan het gebrek aan charismatische oppositieleiders. Ook de voormannen van Neues Forum, de in het verloop van 1989 opgerichte beweging die de maatschappelijke onvrede belichaamde, waren volgens Jacobs politieke amateurs. Thermometer In mei 1989 namen de ontwikkelingen in de DDR een wending. De lokale verkiezingen resulteerden, zoals vaker, in een onwaarschijnlijke uitslag, maar deze keer werd dat niet meer geaccepteerd door de Oost-Duitse bevolking. Volgens het Politburo was de opkomst 98,8 procent en stemde 98,9 procent op de SED en diens Blockparteien, een drietal partijen die de schijn van een grote coalitie ophielden. Jacobs signaleert voorafgaand aan de verkiezingen, waaraan steeds meer hervormingsbewegingen pogen mee te doen, een toenemend Zivilcourage. Nu vertelt Jacobs dat deze verkiezingen een watershed bleken voor Honecker. Het was het begin van de grote ontevredenheid. De toegenomen burgermoed bracht de ontwikkelingen in de DDR in een stroomversnelling. Vooral in de steden Dresden en Leipzig vonden steeds regelmatiger demonstraties plaats. Jacobs: De demonstraties in Leipzig, waaraan wekelijks duizenden mensen meer meededen, vormden voor ons een thermometer om de stand van de oppositie te peilen, de stand van het massaprotest en de bereidheid van mensen om eraan mee te doen en de risico s te negeren. Ook de vraag hoe de politie erop zou reageren speelde voortdurend mee. Er waren altijd geruchten dat een SED-trouwe knokploeg uit de zware industrie, de zogenaamde Egbert Jacobs Het was weliswaar geen naziregime, maar het was wel vals Foto: Jurgen Huiskes Nederlandse belangen in de DDR - Export: 532 miljoen gulden in Import: 391 miljoen gulden in Oorlogsgravenovereenkomst over toegang tot graven van Nederlandse staatsburgers - Transport over de weg: vergunningen per jaar - Samenwerking Vrom en DDR op gebied van milieutechnologie, o.a. emissiereductie - Rechtshulpverdragen voor civiel- en familierecht - Gesprekken over de mogelijkheid van de KLM om op Berlijn te vliegen, in ruil voor een intensivering van overvluchten van Interflug naar de Benelux - Gesprekken over een zeelijndienst tussen DDR en Benelux - Onderhandelingen over verdrag voor binnenscheepvaart tussen Nederland en de DDR - Onderhandelingen over bilaterale overeenkomst nucleaire veiligheid - Uitwisselingen op het gebied van wetenschap, technologie, onderwijs en cultuur - Visumbeleid 6 november 2009 PM 17

18 Kampfgruppe der Arbeiterklasse, klaarstond om in te grijpen. Wij wisten toen nog niet dat Russische militairen sleutelposities bekleedden in de DDR-krijgsmacht. Later zou duidelijk worden dat het Kremlin deze militairen de instructies had gegeven zich niet in te mengen. De Nederlandse ambassades in het Oostblok raakten na de zomer betrokken bij de gigantische uitstroom van honderdduizenden Oost-Duitsers naar de Bondsrepubliek, die zich vanaf augustus eerst via gaten in het IJzeren Gordijn, zoals in Hongarije, en later via westerse ambassades voltrok. Uit het archief van Buitenlandse Zaken blijkt dat de Nederlandse ambassades in oktober 89 het dringende verzoek kregen uit Bonn om in voorkomend geval direct contact met de ambassade van de Bondsrepubliek op te nemen en te allen tijde te vermijden dat asielzoekers onvrijwillig van het ambassadeterrein verwijderd worden. Vanwege de gevoeligheid van een dergelijk verzoek kregen berichten van deze strekking het stempel geheim. De relatie met de DDR stond op het spel; de machthebbers hadden immers herhaaldelijk aan Jacobs en consorten benadrukt dat de gebeurtenissen De conclusie, dat of de top, of het land reddeloos is, dringt zich meer en meer op in de DDR als een nationale kwestie moesten worden beschouwd en dat van enige vorm van inmenging geen sprake kon zijn. De Nederlandse ambassades werkten hieraan mee. Op 2 oktober 1989 schreef een medewerker van de ambassade in Praag in een codebericht: Hedenochtend rende een overspannen DDR-burger de kanselarij binnen met het verzoek om hulp bij het binnenkomen in de BRD-ambassade alwaar zijn vrouw en kinderen reeds verbleven. Heb betrokkene persoonlijk [...] naar de BRD-ambassade gebracht. De diplomaat voegde er aan toe dat dergelijke incidenten vaker kunnen gebeuren omdat de BRD-ambassades overvol dreigden te raken. De ambassadeur te Praag, d Ansembourg, had eerder al Den Haag verzocht om via de Europese gemeenschap solidariteit te tonen met de DDR-burgers en buiten de autoriteiten om hulp te verlenen bij vluchtpogingen. Aan Harm Hazewinkel, het hoofd van de Oost-afdeling van de directie Europa, schrijft hij: Hoewel het een typisch Duits-Duitse kwestie betreft, vraag ik mij af of u het opportuun zou achten om zijdens de Twaalf [de twaalf lidstaten van de EEG, TvR] een blijk van solidariteit het licht te doen zien. Deze zou - gegeven de uit rapportage van Berlijn Oost blijkende onverzettelijkheid van de DDR-autoriteiten - gericht kunnen worden op landen waar BRD-ambassades opgepropt zijn met DDR-burgers. Met de onverzettelijkheid van de DDR-autoriteiten doelde d Ansembourg op de onmogelijkheid voor DDR-burgers om zich in de Nederlandse ambassade in Oost-Berlijn te verschansen. Jacobs kan zich dan ook niet herinneren dat hij ooit een DDR-burger gehad heeft die politiek asiel vroeg. Je moest ook wel erg gemotiveerd zijn als Ossi om bij ons over de muur met prikkeldraad te klimmen terwijl de politie stond te kijken. Bovendien was het risico te groot, zegt Harm Hazewinkel. Het was een Duitse kwestie. Deze mensen werden niet beschoten, er was geen noodzaak de plaatselijke autoriteiten tegen het hoofd te stoten. Dat het in Praag, en mogelijk ook in andere ambassades, toch gebeurde, is volgens hem te danken aan de Tsjechoslowaakse autoriteiten, die in deze fase van de ontwikkelingen wel vaker de andere kant opkeken. Dat gold niet voor de DDR. Jacobs: De Stasi stond voorturend te posten voor de ambassade. De hele zaak lag gevoelig; we hadden zelfs liever niet dat de autoriteiten wisten dat dit soort zaken besproken werd. Verdeeldheid De vraag waar de ontwikkelingen in de DDR toe zouden leiden, zorgde voor verdeeldheid bij Buitenlandse Zaken. Hazewinkel, die alle codeberichten van de Nederlandse ambassades in Oost-Europa onder ogen kreeg, was optimistisch. Wij hadden in tegenstelling tot anderen bij BZ overzicht over heel Oost-Europa en hielden er het hele jaar al rekening mee dat, na Polen en Hongarije, de andere dictaturen ook zouden vallen. De vraag was alleen, wie valt eerst, de DDR of Tsjechoslowakije? Dat het mis zou gaan wisten we. Jacobs: In Den Haag leefde inderdaad het idee dat het nooit stand zou houden, dat het onmogelijk was dat er twee stalinistische staten in Oost-Europa overeind zouden blijven terwijl de rest hervormde. Maar wat dan wel? Dat wist niemand. Vanwege het voorval met de Russische ambassadeur was Jacobs altijd bevreesd voor de Russische reactie op het uiteenvallen van de DDR. Ik kon er niet op vertrouwen dat een omwenteling zonder slag of stoot zou gaan. Dat liet hij ook aan BZ weten. Bij Defensie deelde men die mening, maar om een andere reden. Volgens Michiel Patijn, destijds secretaris-generaal, richtte Defensie zich niet op de vraag wat de intenties waren van de Sovjet-Unie, maar op hun capability. Die was voor zover wij wisten sinds 1985 niet veranderd. Bernard Bot, de oud-minister van Buitenlandse Zaken die destijds secretaris-generaal op de apenrots was, was stellig overtuigd dat de zaak vroeg of laat zou omrollen. Als jong diplomaat werd Bot in 1973 de eerste westerse zaakgelastigde in Oost-Berlijn. Hij hielp de post opzetten en onderhield nauwe contacten met het land. Hij wist wat er speelde, had er vrienden zitten. Zijn tijd in de DDR bracht Bot tot de conclusie: Bloed is dikker dan ideologie. Familieleden kunnen niet tot in het oneindige door ijzeren gordijnen van elkaar gescheiden worden. Hij voorspelde dat voor het jaar 2000 een einde aan de Duitse deling zou komen. In zekere zin konden we het zien aankomen. Maar niemand verwachtte dat Gorbatsjov de teugels zou vieren. We dachten eerder aan een traag proces in etappes: wat meer autonomie, wat meer vrijheid. 18 PM 6 november 2009

19 coverstory Maar dat de Sovjet-Unie bereid zou zijn haar imperium af te bouwen, was beyond thinking. Over de vraag hoe snel de zaak beklonken zou zijn had men in Den Haag geen idee. Zelfs een alarmerend bericht van de heer Nachenius, medewerker op de ambassade in Oost-Berlijn, op 25 augustus bracht daar geen verandering in. Nachenius: De top is redeloos. Alle tekenen wijzen op verharding. Men weigert zich te confronteren met de diepliggende oorzaak van de massale afwijzing van de DDR. [...] De top is evenzeer radeloos: de oude harde houding werkt volstrekt contraproductief. [ ] De conclusie, dat of de top, of het land reddeloos is, dringt zich meer en meer op. Terugkijkende zegt Jacobs dat hij pas begin oktober zeker wist dat de SED geen lang leven beschoren was. Ter gelegenheid van de viering van veertig jaar DDR kwam Gorbatjsov op bezoek in Berlijn. Jacobs stond dichtbij toen de Sovjetleider een krans legde: Gorbatsjov liet Honecker die dag weten: Wer zu spät kommt, den bestraft das Leben [hetgeen werd geïnterpreteerd als een waarschuwing dat Honecker s weigering om hervormingen door te voeren niet ongestraft kon blijven, TvR]. Toen was duidelijk dat de huidige leiding niet kon worden gehandhaafd. Nog geen twee weken later, op 18 oktober, trad Honecker onder druk van het Kremlin af en maakte plaats voor Egon Krenz, vreemd genoeg eveneens een hardliner. In de daaropvolgende weken werden meer SEDkopstukken de partij uitgezet en raakten de zaken in een stroomversnelling. Maar zelfs op 8 november, een dag voor de val van de Muur, was de opeenstapeling van incidenten nauwelijks te bevatten. Zoals Jacobs het die dag verwoordde: Voor alle waarnemers hier is het rapporteren over de gang van zaken in de DDR nu minstens net zo moeilijk als het springen op een voorbijschietende TGV. Nu is ook alweer het Politburo afgetreden! Ab sofort Op 9 november 1989 informeert een Italiaanse journalist tijdens een persconferentie van de SED naar het moment van de inwerkingtreding van een nieuwe reiswet naar de Bondsrepubliek. Het antwoord, een stamelend ab sofort van de slecht geïnformeerde Günther Schabowski, een van de kroonprinsen van de SED, luidt de totale ineenstorting van de DDR in. Nog die avond valt de Berlijnse Muur. Jacobs ziet de persconferentie op televisie, in zijn residentie, en gelooft zijn ogen niet. Die Schabowski gaf weer zo n typische communistische persconferentie: er zijn dit jaar eieren geproduceerd, dat soort informatie. Er waren geruchten over een nieuwe uitreisregeling, maar dat dit hiertoe zou leiden was een complete verrassing. Die avond spendeert Jacobs met collega-diplomaten bij de grensovergang bij de Bornholmer Brücke, naar eigen zeggen meedeinend met de uitzinnige meute. Het binnenkort te lanceren vijfjarenplan zal de marsroute tot in de volgende eeuw onwrikbaar vastleggen, tekent ambassadeur Schneider in maart 1989 op in zijn laatste indrukken. Nog geen acht maanden later valt de Muur. Noch bij BZ, noch bij Defensie of elders, had men ondanks de signalen uit Polen, de Sovjet- Unie en Hongarije rekening gehouden met de mogelijkheid dat de gebeurtenissen in de DDR zich vanaf het voorjaar in een dergelijk rap tempo en met zulke vergaande gevolgen zouden voltrekken. Pogingen om de zaak te beïnvloeden, bijvoorbeeld door het helpen van vluchtelingen, gebeurden in de marge van de voorbijrazende actualiteit. Afwachten, met ingehouden adem, bleek de enige optie. Harm Hazewinkel Foto: Rob Jongbloed Belangrijkste ambtelijke spelers Buitenlandse Zaken B. Bot, secretaris-generaal A.P. van Walsum, directeur-generaal Politieke Zaken J. Sizoo, Chef directie Europese Zaken H.J. Hazewinkel, directie Europese Zaken/ hoofd Oost- Europa Diplomaten: West-Berlijn: Bonn: Oost-Berlijn: Moskou: Praag: Warschau: Boedapest: Boekarest: A.H.J.M. Speekenbrink (consul-generaal) J.G. van der Tas E.F. Jacobs P. Buwalda Graaf L.J.R.J.B.W.G.E.M. de Marchant et d Ansembourg J.W. Semeyns de Vries van Doesburgh H.J. van Oordt C.F. Stork Brussel: Wenen: Parijs: Den Haag: A. Jacobovits de Szeged (Navo) P.C. Nieman (E.E.G.) J.H. Meesman (CVSE) A.G.O. Smitsendonk (OESO) O.M. von der Gablentz (BRD) L. Nestler (DDR) Defensie M. Patijn, secretaris-generaal C. Dekker, hoofd Militaire Inlichtingendienst P.J. Graaff, chef-staf Binnenlandse Zaken A.W.H. Docters van Leeuwen, hoofd Binnenlandse Veiligheidsdienst Volgende keer in deel II aandacht voor de nasleep van de val van de Muur en de gevolgen voor de Nederlandse krijgsmacht. 6 november 2009 PM 19

20 interview 20 PM 6 november 2009