Tweede Kamer der Staten-Generaal

Transcriptie

1 Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar Birma Nr. 1 BRIEF VAN DE MINISTERS VAN BUITENLANDSE ZAKEN EN VOOR ONTWIKKELINGSSAMENWERKING Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal s-gravenhage, 16 oktober 1998 Inleiding Ingevolge Uw verzoek informeren wij u over enkele recente ontwikkelingen in Birma en de Nederlandse reactie daarop. In de bijlage is een uitvoerige schets opgenomen van de actuele situatie in Birma en de buitenlands-politieke en economische relatie van Nederland met dat land. Voorts wordt in de bijlage de situatie van de Birmese vluchtelingen in Thailand behandeld. De mensenrechtensituatie in Birma blijft uitermate zorgwekkend. De politieke tegenstellingen verscherpen zich en de slechte economische omstandigheden leiden tot sociale onrust. Het Birmese bewind toont zich desondanks niet bereid tot een serieuze dialoog met democratisch gezinde groeperingen. De internationale gemeenschap ontkomt er niet aan toenemende druk uit te oefenen op de Birmese autoriteiten teneinde hen te bewegen tot democratisering en verbetering van de mensenrechtensituatie. Nederlandse inzet De EU zal eind oktober moeten besluiten over de vierde verlenging, met zes maanden, van het Gemeenschappelijk Standpunt (GS) van 28 oktober 1996 inzake Birma. Het GS bevat visum-restricties voor vertegenwoordigers van de State Peace and Development Council (SPDC) en bevestigt het wapenembargo en opschorting van alle niet-humanitaire hulp. Voorts werden in 1997 de tariefpreferenties die Birma waren verleend onder het Algemeen Preferentieel Stelsel van de EG, ingetrokken. Naast verlenging is thans aan de orde of de werkingssfeer van het GS dient te worden uitgebreid. Nederland is hier voorstander van. Daarbij zal worden ingezet op een expliciet verbod op transitvisa voor leden van de SPDC, de strijdkrachten en de veiligheidsdiensten. Daarmee worden hun mogelijkheden om zich via de EU-lidstaten naar derde landen te begeven, KST32304 ISSN Sdu Uitgevers s-gravenhage 1998 Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 1 1

2 afgesneden. Bovendien zal Nederland de mogelijkheid van economische sancties zoals een investeringsverbod in EU-verband bepleiten. Uitbreiding van het EU-sanctieregime, waarop ook door de National League for Democracy (NLD) en de National Coalition Government of the Union of Burma wordt aangedrongen, vloeit in feite logisch voort uit de in oktober 1996 door de EU gekozen gefaseerde aanpak. In eerste instantie zou de nadruk liggen op lichtere sancties, zowel om directe isolering van Birma te voorkomen als om ruimte te laten voor versterking van het politieke signaal indien de mensenrechtensituatie verder zou verslechteren. Nu de lichtere sancties geen effect hebben gesorteerd, op het gebied van democratisering en mensenrechten geen enkele vooruitgang is geboekt en ook in de Birma omringende landen (verenigd in de ASEAN-Association of South-East Asian Nations) de kritiek toeneemt, is er alle aanleiding zwaardere sancties aan de orde te stellen. Hoewel de economische crisis in Azië investeringen in de Birmese economie reeds sterk heeft verminderd, zou een eventueel door de EU in te stellen investeringsboycot Birma zwaar kunnen treffen: in 1997 kwam meer dan 60% van de buitenlandse investeringen in Birma uit de EU. Deze investeringen zijn geconcentreerd in de olie- en gasindustrie waarvan de opbrengsten een belangrijke steunpilaar van het regime vormen. Op dit punt bestaat overigens binnen de EU nog allesbehalve consensus. De Minister van Buitenlandse Zaken, J. J. van Aartsen De Minister voor Ontwikkelingssamenwerking, E. L. Herfkens Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 1 2

3 BIJLAGE Actuele ontwikkelingen De politieke en sociaal-economische situatie in Birma is verder verslechterd. Leek een maand geleden nog enig uitzicht te bestaan op een serieuze dialoog tussen het militaire bewind en de oppositie, inmiddels moet een verwijdering in plaats van toenadering tussen de partijen worden geconstateerd. Zo verbood het militaire bewind, de State Peace and Development Council (SPDC), het bijeenkomen van het parlement, waartoe op 23 juni 1998 door oppositieleidster Aung San Suu Kyi (ASSK) werd opgeroepen. Voorts werden honderden leden van de National League for Democracy (NLD), in 1990 grote winnaar bij de verkiezingen, gevangen genomen. Onder hen bevinden zich 200 NLD-parlementsleden. Tegen protestacties van studenten en monniken in Rangoon en Mandalay werd hardhandig opgetreden. Deze gebeurtenissen staan niet op zichzelf maar vinden plaats in een jaar waarin repressie en schendingen van mensenrechten, met name begaan tegen etnische groeperingen als de Shan, Karen, Karenni en Mon, zijn toegenomen. Rapporten van Amnesty International en Human Rights Watch maken melding van standrechtelijke executies, dwangarbeid, verdwijningen, gedwongen verhuizingen, martelingen, opsluiting van NLD-leden en anderen alsmede de beperking van politieke vrijheden. Als reactie op de arrestatie van NLD-parlementsleden en als gevolg daarvan de onmogelijkheid van het bijeenroepen van het parlement, heeft de NLD op 17 september jl. oprichting van een «Committee Representing Parliament» (CRP) aangekondigd, een comité dat van de andere NLD-parlementsleden mandaat heeft gekregen het op 27 mei 1990 gekozen parlement te vertegenwoordigen. De «National Coalition Government of the Union of Burma» (NCGUB), de regering in ballingschap, heeft te kennen gegeven dat het zal ophouden te bestaan in haar huidige vorm indien het comité daadwerkelijk tot stand komt. Volgens de NCGUB zal de internationale gemeenschap worden gevraagd het CRP te ondersteunen. Steun aan het comité zou volgens de NCGUB een wig drijven tussen het militaire topkader en de lagere legerrangen, die zich verwaarloosd voelen omdat alle voordelen naar de hogere échelons gaan. Zeventien jongere generaals zouden recentelijk gearresteerd zijn omdat zij contact zochten met ASSK. Voorshands bestaat nog onvoldoende inzicht in de werkbaarheid van het comité. De eerste reacties van het militaire bewind op het initiatief zijn afwijzend en geven weinig hoop op een herleving van de dialoog met de oppositie. In de huidige machtsconstellatie speelt oud-dictator Ne Win nog een invloedrijke rol achter de schermen. Diens vertrouweling Khin Nyint, Secretaris 1, wist zijn positie tijdens de overgang van de State Law and Order Restoration Council (SLORC) naar de SPDC in november 1997 te verbeteren en staat bekend als veranderingsgezind. De aanvankelijke hoop dat genoemde overgang zou leiden tot enige wijziging van de politieke en humanitaire situatie in Birma is echter niet uitgekomen. Hoe het militaire bewind zal reageren op de binnenlandse en buitenlandse oppositie laat zich niet voorspellen. De omwenteling in Indonesië, dat tot voor kort gold als voorbeeld, zal het bewind aan het denken hebben gezet. Onder het grootste deel van de bevolking, dat de huidige omstandigheden gelaten lijkt te ondergaan, leeft de gedachte dat er pas ruimte voor verandering is als de «the old man» Ne Win gestorven is. Intussen is de economische situatie zienderogen verslechterd en dreigt voortdurende droogte te leiden tot hongersnood. Onder invloed van de economische en financiële crisis zijn voorgenomen buitenlandse investeringen door landen uit de regio uitgesteld. De waarde van de kyat is nog verder gedaald (1 USD = 355 kyat) en de inflatie zal in 1998 naar Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 1 3

4 verwachting uitkomen tussen de 40 en 50%. Vanwege een tekort aan buitenlandse deviezen is importeren problematisch. Het tekort op de lopende rekening beloopt volgens de laatste cijfers tenminste 814 miljoen dollar, de buitenlandse schuld bedraagt momenteel 7 miljard dollar en de buitenlandse reserves nemen hand over hand af (minder dan 100 miljoen dollar). De etnische dimensie, van grote betekenis voor de toekomst van Birma, is bij deze ontwikkelingen onderbelicht gebleven. Het militaire bewind rechtvaardigt zijn ijzeren greep door te wijzen op het gevaar van het uiteenvallen van Birma. Voor een deel van de etnische bevolkingsgroepen heeft Birma als entiteit weinig betekenis. De meeste etnische groepen voeren zelfbeschikking hoog in het vaandel en zouden in de toekomst hooguit deel willen uitmaken van een federaal verband van staten. De afspraken omtrent zelfbeschikking die in het verleden met sommige etnische groepen (Shan, Karenni, Mon en Kayan) zijn gemaakt, worden door andere niet erkend. Bij deze groepen neemt de onvrede toe over de resultaten van de wapenstilstandsakkoorden met het militaire bewind. In antwoord op geruchten dat zij ASSK s oproep tot bijeenkoming van het parlement zouden ondersteunen werden niettemin recentelijk hun steunbetuigingen aan het militaire bewind publiek gemaakt. Internationale reactie De confrontatie tussen ASSK en het Birmese bewind heeft Birma weer op de internationale politieke agenda geplaatst. De verslechterde situatie en de onwrikbare houding van het Birmese bewind hebben de internationale druk op het Birmese bewind doen toenemen. De VS kondigden in april 1997 een investeringsboycot af en hebben de EU verzocht dit voorbeeld te volgen. Ook binnen de ASEAN groeit de onvrede over het Birmese optreden. Vrees dat Birma te zeer binnen de invloedssfeer van China zou geraken vormde een belangrijk motief voor toelating tot het lidmaatschap van ASEAN in juli Bovendien meende ASEAN in staat te zijn via «constructive engagement» achter de schermen invloed uit te kunnen oefenen op het Birmese bewind. Concrete resultaten heeft deze benadering echter niet opgeleverd. Daarnaast blokkeert het lidmaatschap van Birma al enige tijd uitwerking van de in februari 1997 afgesproken intensivering van de betrekkingen tussen ASEAN en de EU. De gewijzigde opstelling van ASEAN bleek eind juli jl. tijdens een ASEAN ministeriële bijeenkomst toen, op initiatief van Thailand, in aanwezigheid van Birma werd gediscussieerd over grensoverschrijdende effecten van de gebeurtenissen in Birma. Vooral Thailand en de Filipijnen stelden zich zeer kritisch op en pleitten voor een «enhanced interaction» benadering van ASEAN vis à vis Birma. Actieve betrokkenheid van de ASEAN is essentieel wil de internationale druk op Birma leiden tot de gewenste democratisering en verbetering van de mensenrechtensituatie. Bilaterale economische betrekkingen De waarde van de Nederlandse invoer uit Birma bedroeg in 1996 en 1997 respectievelijk 18,4 en 25,2 miljoen gulden. De waarde van de uitvoer naar Birma in deze jaren bedroeg 25,2 respectievelijk 7,1 miljoen gulden. Steeg de import over het eerste kwartaal van 1998 met 9,6% in vergelijking met dezelfde periode in 1997, de export daalde met 65%. De investering van IHC Caland buiten beschouwing latend behoort Nederland met gerealiseerde investeringen van 2 miljoen US dollar in 1995/1996, 5,8 miljoen US dollar in 1996/1997 en 0,8 miljoen US dollar in 1997/1998 niet tot de belangrijke investeerders in Birma. Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk, Singapore, Maleisië, Japan en Thailand investeerden een veelvoud van deze bedragen in de Birmese economie. Zoals bekend heeft een aantal Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 1 4

5 Nederlandse bedrijven bestaande of voorgenomen economische activiteiten in Birma gestaakt. Vluchtelingen in Thailand Er verblijven circa Birmese vluchtelingen (vooral leden van de etnische minderheden Karen, Karenni, Mon en Shan) in 13 vluchtelingenkampen in Thailand langs de grens met Birma. Thailand, dat geen partij is bij het VN-vluchtelingenverdrag, hanteerde tot voor kort een strikt toelatingsbeleid: alleen zij die voor daadwerkelijk geweld Birma ontvluchten («ontheemden die vluchten voor geweld») werden als ontheemden toegelaten. Inmiddels hebben UNHCR en Thailand overeenstemming bereikt over een ruimer criterium voor de toelating van vluchtelingen («ontheemden die vluchten voor geweld en de effecten van geweld/burgeroorlog) en meer betrokkenheid van UNHCR bij de opvang van vluchtelingen. Een verheugende ontwikkeling die er op wijst dat de Thaise regering bereid is de opvang van Birmese vluchtelingen meer in lijn te brengen met internationaal geaccepteerde standaarden. Er blijken echter accentverschillen te zijn in de wijze waarop UNHCR en de Thaise regering de overeengekomen rol weergeven. Het is van belang de vertaling van de afspraken in de praktijk kritisch te blijven volgen. Een van de taken die voor UNHCR is voorzien is het registreren van de kamppopulaties hetgeen de identificatie van echte vluchtelingen vergemakkelijkt. Op basis van de registratie kan een database worden opgezet die later wellicht een rol kan spelen bij vrijwillige repatriëring. UNHCR stelt overigens daaraan alleen medewerking te kunnen geven indien de repatriëring veilig en vrijwillig is en UNHCR tevens in Birma zelf kan monitoren. Sinds november 1997 is omvangrijke gedwongen repatriëring niet meer voorgekomen. Wel houden berichten aan dat regelmatig illegale immigranten naar Birma worden teruggestuurd. Sommigen zouden bij de grens worden tegengehouden, terwijl anderen worden opgepakt bij controles in Thailand en groepsgewijs worden uitgewezen. In april 1998 liet de Thaise overheid weten dat alle illegale immigranten vóór juli 1998 Thailand zouden hebben moeten verlaten. Deze datum is inmiddels al verschillende keren gewijzigd. Volgens organisaties die in het grensgebied werkzaam zijn, hebben teruggekeerde Birmezen niet meer te vrezen van het Birmese leger dan de lokale bevolking in het grensgebied. Wel zou door het leger worden onderzocht of zich onder de repatrianten leiders van verzetsbewegingen bevinden. Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 1 5