UW BEHANDELING MET IPILIMUMAB (YERVOY ) ENKELE BELANGRIJKE RAADGEVINGEN

Transcriptie

1 UW BEHANDELING MET IPILIMUMAB (YERVOY ) ENKELE BELANGRIJKE RAADGEVINGEN Oncologie/0175

2 We geven u enkele handige tips om bijwerkingen te beperken en vermelden wanneer u best de arts, de verpleegkundige (consulent) of de apotheker contacteert. Zij geven u graag meer uitleg, dus aarzel niet om hen te contacteren. Deze folder bevat informatie over: 1. Uw behandeling met ipilimumab p Het praktisch verloop van uw behandeling p Mogelijke bijwerkingen van ipilimumab en tips p Thuismedicatie en ipilimumab p Veel gestelde vragen p De kostprijs p. 18 Deze brochure helpt u bij het omgaan met de bijwerkingen. De groene tekst zijn tips die u kunnen helpen bij het omgaan met de klacht. De rode tekst geeft u meer uitleg over wat u best niet doet bij een bepaalde klacht. De oranje kaders geven u duidelijke instructies wanneer u contact moet opnemen met het ziekenhuis. Hebt u nog vragen over een bepaalde klacht, noteer ze. In een volgende consultatie zullen we deze samen bespreken. 2

3 1. Uw behandeling met ipilimumab? U zal binnenkort starten met een immunotherapie, namelijk een behandeling met ipilimumab. Men heeft dankzij onderzoek gezien dat voor het controleren van een melanoom een goede immuniteit belangrijk is. Daarom zijn er geneesmiddelen ontwikkeld die het immuunsysteem in die mate stimuleren, dat het lichaam zelf de melanoomcellen aanvalt. Men heeft gezien dat, wanneer de therapie aanslaat, er een lange periode van ziekte- stabiliteit kan ontstaan. Ons immuunsysteem is een onmisbaar onderdeel van het lichaam, dat het beschermt tegen ziektekiemen zoals bacteriën en virussen. In het algemeen detecteert het immuunsysteem de kankercellen die niet tot het lichaam behoren en valt die aan. Het immuunsysteem kan bijvoorbeeld speciale T-cellen inschakelen om de tumor aan te vallen. Ipilimumab werkt samen met het immuunsysteem om de T-cellen actief te houden, door een bepaalde schakelaar te blokkeren, namelijk CTLA-4. De CTLA-4 schakelaar schakelt normaal de T-cellen uit, maar ipilimumab blokkeert dit proces waardoor het immuunsysteem meer kans krijgt om kankercellen op te sporen en te doden. In deze brochure overlopen we samen met u hoe de therapie verloopt en welke gevolgen deze therapie voor u kan hebben. 3

4 2. Het praktisch verloop van de behandeling Praktisch verloop De behandeling vindt plaats op de dagkliniek oncologie (gebouw K1-4 de verdieping). Bij elke aankomst in het ziekenhuis moet u zich eerst aanmelden aan de kassa in gebouw K1- K2. Na de inschrijving komt u naar de receptie van de afdeling. Daar geeft u de papieren af die u meekreeg aan de kassa. U kan kiezen voor een één- of een tweepersoonskamer. Als u kiest voor een eenpersoonskamer is het aangeraden te bekijken, indien u een hospitalisatieverzekering heeft, of die verzekering hiervoor tussen komt. Het is ook mogelijk dat er op dat moment geen eenpersoonskamer vrij is. De dag zelf of de dag voor de start van de therapie gebeurt er eerst een bloedafname. Dit is om na te gaan of uw bloedwaarden in orde zijn. Dit bloedonderzoek kan eventueel door de huisarts gedaan worden in overleg met uw behandelend arts. Hierbij wordt vooral gekeken naar de leverwaarden, en naar de werking van de hormoonproducerende organen (hypofyse, schildklier). Pas als de bloedwaarden gekend zijn, wordt de therapie besteld. Dit verklaart waarom er soms een wachttijd is voor men kan starten met de toediening. Hoe wordt de therapie toegediend? De therapie wordt toegediend via een infuus. De arts zal met u bespreken voor de start van de behandeling wat de therapie inhoudt en wat u van de therapie kan verwachten. Ook eventuele administratie kan in orde gebracht worden door de arts. Wanneer u vragen heeft, blijf er niet mee zitten, stel ze gerust! Bij de start van de behandeling wordt er een infuus geprikt. De inlooptijd bedraagt 90 minuten. Reken erop dat u voor het volledige verloop een voor-of namiddag kan doorbrengen in het ziekenhuis. Breng gerust iets mee ter ontspanning. Hoe verloopt de behandeling? De behandeling bestaat uit 4 cycli. Elke cyclus omvat 3 weken. De behandeling vindt steeds plaats op dag 1 van elke cyclus (m.a.w. om de 3 weken behandeling met ipilimumab). De totale duur zal 12 weken zijn. Op het einde van de therapie worden controle-onderzoeken uitgevoerd, om het effect van de therapie na te gaan. Onderzoek heeft aangetoond dat tijdens de therapie uw ziektetoestand aanvankelijk kan verslechteren, maar nadien een verbetering kan optreden. Dit wordt pseudo-remissie genoemd, wat neer komt op valse ziekteprogressie. De 4

5 therapie heeft een lange werking, uw toestand kan ook na het beëindigen van de therapie nog verbeteren. Hieronder staat een schema die het verloop van uw behandeling weergeeft. Week 1: dag -1 (de dag voor uw behandeling ) Er zal een bloedafname plaats vinden. Wanneer u op een maandag de therapie heeft, zal er de vrijdag voor start een bloedafname doorgaan. Het kan ook zijn dat de arts de dag van therapie een bloedafname zal laten doen. Week 1: dag 1 (cyclus 1) Via infuus Product Vorm Tijsduur Werking 1 Ipilimumab 3mg/kg opgelost in 100 ml NaCl 0.9% 2 Spoelvloeistof ± 100 ml NaCl 0.9% infuus 90 min. Immunotherapie Infuus ± 10 min. Naspoeling infuusleidingen opdat therapie volledig wordt toegediend Week 1: dag 2 t.e.m. dag 21 (week 2 en 3) Geen therapie 20 dagen rust. Op dag 20 kan terug een bloedafname plaatsvinden. Ter controle van de bloedwaarden in voorbereiding van de volgende cyclus. Tenzij de arts heeft beslist dit te doen de dag van therapie. Week 4: terug starten bij dag -1 Idem zoals bij de eerste cyclus. Elke cyclus verloopt gelijkaardig. Indien er geen complicaties zijn geweest tijdens de toediening, kan u na de toediening van ipilimumab, naar huis. Wij raden aan om de eerste keer iemand mee te brengen, zodat u niet alleen naar huis hoeft te gaan. Op die manier kan u inschatten of het wenselijk is om voor de volgende cycli iemand mee te brengen of niet. 5

6 3. Bijwerkingen Het is mogelijk dat er tijdens de behandeling bijwerkingen optreden. De intensiteit van deze bijwerkingen verschilt van persoon tot persoon. Het is steeds belangrijk om uw arts en/of de verpleegkundige op de hoogte te brengen als u bepaalde bijwerkingen ervaart. Ze zullen u adviezen verstrekken om de klachten te verminderen of te behandelen. Wanneer u te lang wacht om een bijwerking te behandelen, kan het soms moeilijker worden om ze te verhelpen. Wees niet ongerust als u weinig bijwerkingen ervaart. Dit betekent niet dat de therapie onvoldoende werkt. De bijwerkingen komen niet steeds in het begin van de therapie voor, maar kunnen ook pas na enkele cycli optreden. De bijwerkingen variëren van persoon tot persoon. Laat u dus ook niet beïnvloeden door de verhalen van andere mensen. Er zijn 2 soorten bijwerkingen: bijwerkingen van het product zelf en immuungerelateerde bijwerkingen. Laatstgenoemde verwijst naar bijwerkingen die ontstaan door een te actief immuunsysteem. Wanneer het immuunsysteem geactiveerd is, kan het soms lichaamseigen cellen beginnen aanvallen. De mogelijke bijwerkingen zijn: 1. Vermoeidheid p Veranderingen in uw stoelgangpatroon p Veranderingen ter hoogte van uw huid p Invloed op de hormonale producerende organen p Koorts p Veranderingen ter hoogte van de lever p Invloed op seksualiteit, vruchtbaarheid p In de informatiegids vindt u een dagboek waarin u uw klachten kan noteren. Het dagboek kan u helpen om uw klachten in kaart te brengen als we ze samen bespreken. Breng dus zeker uw gids mee naar de consultaties. De verpleegkundig consulent zal u tijdens uw behandeling op vaste tijdstippen telefonisch contacteren om te horen hoe u de behandeling ervaart. Zo kunnen we steeds tijdig zoeken naar een mogelijke oplossing voor uw klachten. 6

7 1. VERMOEIDHEID Dit is een frequente bijwerking. Vermoeidheid wordt gekenmerkt door: u algemeen zwak voelen zware ledematen verminderde aandacht en concentratie niet goed slapen, een toegenomen slaapbehoefte geïrriteerd zijn belemmering bij het uitvoeren van de dagelijkse activiteiten zware vermoeidheid na een inspanning u niet goed voelen in uw vel Deze vermoeidheid kan een sterke impact hebben op uw dagelijkse activiteiten. Met onderstaande tips kan u toch de mogelijke ongemakken beperken. Mag ik sporten? Sporten is ideaal voor de gezondheid. Dus ook tijdens uw behandeling is bewegen belangrijk. Enkel indien u zich echt ziek of uitgeput voelt, mag u zich niet forceren. Maar probeer te bewegen. Dit hoeft niet altijd intensief te zijn: wandelen of fietsen bijvoorbeeld, de (klein)kinderen afhalen van school, boodschappen te voet doen, de auto wat verder parkeren en het laatste eindje wandelen, de trap nemen in plaats van de lift, Dit kan allemaal helpen om uw uithouding en kracht op peil te houden. TIPS Probeer uw normaal levenspatroon zoveel mogelijk te behouden. Plan uw activiteiten en voer ze op uw eigen tempo uit. Geef voorrang aan de activiteiten die werkelijk nodig zijn die dag en die u graag doet. Kies ervoor om te doen wat u moet en wil doen en pas zo nodig uw activiteiten aan. Las indien nodig korte rustpauzes in. Slaap overdag niet te lang, rust regelmatig een half uurtje. Vraag hulp aan anderen wanneer nodig. Zorg voor een evenwichtige voeding en drink voldoende. Maak korte wandelingen en doe lichte activiteiten, dit kan deugd doen. Maak voldoende tijd vrij voor ontspanning. Zorg voor een goede nachtrust. Als u de slaap niet kan vatten, blijf dan niet in bed liggen. Sta op en ga iets drinken of doe kort iets ontspannend. Als u moeilijk blijft slapen, bespreek dit dan zeker met de arts en de verpleegkundige. Zij zullen u verder kunnen helpen. 7

8 LET OP Als u zich ongewoon vermoeid voelt, wees dan voorzichtig wanneer u met de auto rijdt of machines bedient. Vermijd onnodige activiteiten, stress of spanningssituaties. Vermijd overmatig alcoholgebruik. Vermijd slapen overdag (zodat u voldoende moe bent voor het slapengaan). Vermijd stimulerende middelen (zoals cafeïnerijke dranken) voor het slapengaan. WANNEER CONTACT OPNEMEN MET HET ZIEKENHUIS? In geval van ernstige vermoeidheid, die na deze adviezen te hebben toegepast niet beter worden. In het UZ Gent wordt een vijftal keer per jaar vermoeidheidsessies georganiseerd voor patiënten en hun familie. Individueel kan u ook terecht bij de verpleegkundig consulent en de psychologen om u hierin verder te begeleiden. U kan ook Mindfulness volgen. Ook deze vorm van therapie heeft reeds zijn nut aangetoond bij de aanpak van deze bijwerking. Voor meer informatie hierover kan u terecht bij de Ingrid Jacobs, psychologe (ingrid.jacobs@uzgent.be of 09/ ) of bij Anneleen Raes, psychologe (anneleen.raes@uzgent.be of 09/ ). Tips of vragen 8

9 2. VERANDERINGEN IN UW STOELGANGPATROON De behandeling met Ipilimumab kan leiden tot een verandering in uw stoelgangpatroon. Meestal gaat het over diarree. Dit betekent dat u vaker stoelgang maakt en dat uw stoelgang waterig kan zijn. Deze bijwerking is doorgaans licht tot matig ernstig. Ze gaat meestal niet gepaard met pijnlijke krampen zoals bij buikgriep. TIPS Drink regelmatig water zodat u een voldoende vochtopname hebt (1,5 l). Bij grote vochtverliezen is meer vocht nodig (2 tot 2,5 l). Drink dan bijvoorbeeld sportdranken zodat u ook de nodige mineralen binnen hebt bv. Aquarius, AA drink. Kijk regelmatig na of uw urine niet te donker is. Dit kan een teken zijn van uitdroging. Eet vet- en vezelarme voeding zoals: o pasta, wit brood of rijst o mager vlees (kalkoen, kip) o cornflakes o vis o geschild fruit Stop tijdelijk het eten van vezelrijke voeding. Het slijmvlies van de sluitspier kan geïrriteerd zijn door de diarree. Gebruik zacht toiletpapier of een washandje. Zorg voor een goede lichaamshygiëne en breng een zinkzalf aan ter hoogte van de sluitspier om de huid te beschermen. Vraag aan uw (huis)arts een geneesmiddel tegen diarree. LET OP Vermijd voedingsmiddelen die de darmbeweging doen toenemen: grote en vetrijke maaltijden alcohol (bier, wijn) cafeïnehoudende dranken (koffie, thee, chocolade) voeding met grove vezels, zaden of pitten (volkorenbrood) schillen van fruit, noten Vermijd voedingsmiddelen die de gasvorming verhogen: ui, prei, kool, knoflook, paprika, komkommer, meloen koolzuurhoudende dranken Vermijd voedingsmiddelen die de darmslijmvliezen irriteren: sterke kruiden en specerijen. Vermijd producten die sorbitol bevatten (snoepgoed & kauwgom). Vermijd het drinken van water tijdens en tot 1 uur na de maaltijd. Vermijd melk en zuivelproducten (melk, yoghurt, ijs, kaas, room). 9

10 Ook aanhoudende misselijkheid of buikpijn met verlies van eetlust kan een bijwerking zijn ter hoogte van het maag-darmstelsel. WANNEER CONTACT OPNEMEN MET HET ZIEKENHUIS? Als de diarree gepaard gaat met koorts, ernstige krampen of braakneigingen. Als u last hebt van uitdrogingsverschijnselen: een droge mond, een droge tong, droge lippen, een droge en verrimpelde huid en donkere urine. Wanneer u aanhoudende diarree heeft Als u last hebt van een bloederige stoelgang of zwarte stoelgang Als u last heeft van slijm in de stoelgang Tips of vragen

11 3. VERANDERINGEN TER HOOGTE VAN UW HUID De behandeling met Ipilimumab kan bijwerkingen hebben ter hoogte van de huid. Die veranderingen zijn: een droge / schilferige huid rash (rode puntjes over het hele lichaam) jeuk zweertjes in de mond of ontsteking peeling van de huid of blaren roodheid, zwelling van de huid Belangrijk: Ipilimumab veroorzaakt geen haaruitval! TIPS Gebruik regelmatig een verzachtende en vochtinbrengende crème, vooral op droge zones. Gebruik een neutrale vochtinbrengende crème, geen geparfumeerde crèmes. Neem liever een douche in plaats van een bad. In bad zal uw huid te veel verweken. Gebruik bij het douchen best een neutrale en ongeparfumeerde douchegel. Gebruik een hoge beschermingsfactor (bv. factor 50) bij blootstelling aan de zon. Draag best loszittende, katoenen kledij. Zorg voor een goede verluchting van de huid. Als u last hebt van jeuk, vraag dan een jeukstillend geneesmiddel aan uw arts of apotheker. Een bad met stijfsel kan deugd doen voor de huid en de jeuk LET OP Vermijd directe blootstelling aan de zon. Vermijd te warme of te veelvuldige douches. WANNEER CONTACT OPNEMEN MET HET ZIEKENHUIS? Als de huiduitslag en/of de jeuk hinderlijk wordt Tips of vragen 11

12 4. INVLOED OP DE HORMOON PRODUCERENDE ORGANEN De behandeling met Ipilimumab kan bijwerkingen hebben ter hoogte van de hormoon producerende organen zoals de bijnieren, de schildklier en de hypofyse. Symptomen kunnen zijn: Ongebruikelijk en aanhoudend koude of warmtegevoel Onvermogen zich te kunnen concentreren Extreme vermoeidheid Verandering in de stoelgang Onverklaarbaar gewichtsveranderingen Extreme aanhoudende hoofdpijn die niet overgaat met een pijnstiller. Verminderd seksueel verlangen en/of impotentie (geen seksuele prestaties kunnen leveren) Geestelijke of stemmingswisselingen (bv. vergeetachtig, prikkelbaarheid, verward) Spierzwakte of spierpijn Duizeligheid, flauwvallen Slaapstoornissen, gejaagd gevoel Deze symptomen kunnen wijzen op een probleem ter hoogte van uw hormoonproducerende organen. Contacteer uw arts. Via het bloed kunnen artsen veranderingen zien in uw hormoonproductie. Uw bloed wordt op regelmatig gecontroleerd hiervoor. WANNEER CONTACT OPNEMEN MET HET ZIEKENHUIS? Bij aanhoudende klachten of wanneer een bepaald symptoom zich in belangrijke mate voordoet. Tips of vragen 12

13 5. KOORTS De behandeling met ipilimumab kan aanleiding geven tot koorts en gaat eventueel gepaard gaan met een grieperig gevoel. Meestal treedt de koorts of de koude rillingen op op het moment dat de therapie gegeven wordt in de dagkliniek. Wanneer u dit ervaart, meldt dit aan de verpleegkundige. Zij zal het infuus langzamer laten inlopen. Wanneer koorts na inname van een koortswerend middel (bv. Dafalgan ) blijft aanhouden moet u contact opnemen met de arts. Een ziekenhuisopname kan nodig zijn om een behandeling tegen infectie op te starten. Tekenen van infectie kunnen zijn: koorts, zweten, koude rillingen hoofdpijn spierpijn ziektegevoel TIPS Heeft u last van koude rillingen of algemeen minder goed gevoel, bedenk dan om eens de temperatuur te meten. Aanhoudende koorts kan wijzen op een eventuele bijkomende infectie. Wanneer de koorts blijft aanhouden na het innemen van een koortswerend middel (bv. Dafalgan) of bij 38 C of meer, steeds het ziekenhuis verwittigen! Neem voldoende rust en drink voldoende. Neem strikt de voorgeschreven medicatie. 13

14 WANNEER CONTACT OPNEMEN MET HET ZIEKENHUIS? Als u tekenen van infectie waarneemt of koorts hebt Vanaf 38 C STEEDS contact opnemen met uw behandelende arts, de verpleegkundig consulent of de verpleegkundige van dagkliniek/hospitalisatieafdeling. Neem nooit op eigen initiatief geneesmiddelen in als u vermoedt dat u een infectie hebt. Tips of vragen VERANDERING TER HOOGTE VAN DE LEVER De behandeling met ipilimumab kan een verminderde werking van de lever tot gevolg hebben. Dit kan zich uiten in volgende symptomen: Je ziek voelen of zijn Vermoeidheid Hoofdpijn Gele verkleuring van het oogwit en/of de huid Zwakte Aanhoudende misselijkheid of buikpijn, verlies van eetlust Donkere urine, bleke ontlasting Deze symptomen moeten zeker gemeld worden wanneer ze zich voordoen. Ook tijdens bloedafnames worden deze waarden in de gaten gehouden door de arts. Wanneer de waarden afwijkend zijn zal u dat doorgegeven worden. 14

15 WANNEER CONTACT OPNEMEN MET HET ZIEKENHUIS? Als u deze symptomen in ernstige mate waarneemt. Tips of vragen 7. INVLOED OP DE SEKSUALITEIT De invloed van een behandeling op de seksualiteit is voor iedere patiënt verschillend. Zowel de lichamelijke als emotionele gevolgen van uw ziekte en uw behandeling kunnen gevolgen hebben voor uw seksuele behoeften en uw seksleven. Het is goed mogelijk dat u door andere zorgen uw seksleven nu minder belangrijk vindt. Misschien moeten u en uw partner nog wennen aan de nieuwe situatie. Het kan ook zijn dat u door de therapie een aantal lichamelijke klachten ondervindt zoals vermoeidheid en diarree. Ook daardoor kan de zin om te vrijen sterk verminderd zijn. Tijdens uw behandeling hebt u misschien meer behoefte aan begrip, warmte en intimiteit. Deze zaken bespreekbaar maken is belangrijk. Door erover te praten met uw partner leert u elkaar beter te begrijpen. Ook met uw zorgverleners kunt u problemen rond seksualiteit bespreken. Tijdens uw behandeling is het belangrijk om voorbehoedsmiddelen te gebruiken. Een mogelijke zwangerschap moet nu immers voorkomen worden omdat de therapie schadelijk kan zijn voor de baby. Ook borstvoeding wordt afgeraden. Men weet nog niet welk effect dit zou kunnen hebben op uw baby. 15

16 Tips of vragen 4. Thuismedicatie en ipilimumab Als u een geneesmiddel inneemt geef dit dan steeds door aan uw arts. Het is belangrijk dat u steeds alle medicatie, alle voedingssupplementen of andere homeopatische middelen doorgeeft aan uw arts. Deze middelen kunnen eventueel een interactie hebben met ipilimumab. Geneesmiddelen die beter niet worden gecombineerd met Ipilimumab: Voor het starten van ipilimumab: Het gebruik van systemische corticosteroïden zoals Medrol, dexamethasone, prednisolone enz. vermijden, omdat deze de activiteit en doeltreffendheid van ipilimumab verstoren. Indien u reeds systemische corticoïden gebruikt, gelieve uw behandelend arts te verwittigen. U mag in geen geval de therapie op eigen initiatief stoppen. Na de start van de behandeling met ipilimumab: Corticosteroïden kunnen aangewezen zijn voor de bestrijding van immuungerelateerde bijwerkingen. Corticosteroïden zullen zo nodig worden voorgeschreven door uw behandelend arts. 16

17 5. Veel gestelde vragen Wat is het verschil tussen ipilimumab en chemotherapie? Ipilimumab kan uw lichaam helpen tegen de kanker te vechten door de activiteit van uw immuunsysteem te verhogen. In tegenstelling tot chemotherapie heeft ipilimumab geen directe invloed op de groei van de tumorcellen. Het ondersteunt enkel de cellen van uw immuunsysteem om tegen de kanker te vechten. Zal ik mijn haar verliezen tijdens de behandeling? Patiënten die enkel met ipilimumab behandeld worden, verliezen hun haar meestal NIET. Moet ik voorzorgen nemen als ik met andere mensen in contact kom? Er hoeven GEEN contactvoorzorgsmaatregelen genomen worden zoals bij een behandeling met chemotherapie. Normaal gezien wordt er bij chemotherapie gevraagd om niet in contact te komen met lichaamsvochten van de patiënt (geslachtsgemeenschap, uitwerpselen, speeksel, zweet, ) omdat actieve reststoffen schadelijk kunnen zijn voor de naasten. Bij immunotherapie is dit niet het geval. Aangezien ipilimumab immunotherapie is, moet u zich hierover dus geen zorgen maken. U moet er echter wel over waken dat u in geen geval zwanger wordt. Indien dit toch het geval zou zijn, moet u onmiddellijk de arts verwittigen. Wat gebeurd er als ik ernstige bijwerkingen doe? Wanneer er een ernstige bijwerking optreedt, zal de arts een bijkomende therapie starten om de bijwerkingen onder controle te krijgen. Wanneer de bijwerkingen niet beteren, kan dat soms een reden zijn om de therapie voor een bepaalde periode te staken tot de bijwerkingen onder controle zijn. Soms wordt de therapie gestopt. Zijn de bijwerkingen tijdelijk? In de meeste gevallen verdwijnen de bijwerkingen met de juiste behandeling na verloop van tijd. Sommige patiënten ondervinden echter bijwerkingen die niet volledig verdwijnen en een aanhoudende behandeling vereisen. Hoe sneller een bijwerking gesignaleerd wordt, hoe kleiner de kans op blijvende gevolgen. Waarom duurt het zo lang om na te gaan of mijn behandeling werkt? Ipilimumab kan het immuunsysteem activeren. Het verhoogt daarvoor het aantal T-cellen in uw lichaam. De tijd die nodig is om het immuunsysteem te activeren en deze T-cellen op te bouwen varieert. Zodra uw immuunsysteem geactiveerd is, kan het kankercellen vinden en aanvallen. Het is een indirecte manier om kanker te bestrijden en in sommige gevallen kan het langer duren voordat het effect op de kanker zichtbaar wordt. Gunstige effecten kunnen pas gezien worden vanaf drie à vier maand. 17

18 Werkt de therapie altijd? Niet iedereen ondervindt voordeel bij de behandeling. Wanneer de therapie wel voordeel geeft kan dat op verschillende manieren tot uiting komen. Sommige patiënten ondervinden dat de tumor snel of geleidelijk krimpt. Bij anderen verdwijnt deze volledig na start van therapie. Bij sommigen groeit de tumor eerst, voordat het immuunsysteem in actie schiet, waarna hij kleiner wordt. Bij anderen verkleint de tumor niet, maar voorkomt het immuunsysteem dat hij verder groeit. 6. Kostprijs Ipilimumab is een zeer duur product. Deze behandeling wordt via het ziekenfonds volledig terug betaald. Wanneer u niet bent aangesloten bij een mutualiteit, gelieve dit te melden aan uw behandelend arts. Verantwoordelijke uitgever: Oncologisch Centrum UZ Gent, januari 2014 Deze brochure werd enkel ontwikkeld voor gebruik binnen het UZ Gent. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van het Oncologisch Centrum UZ Gent. 18