Inhoud. Colofon. Duurzame gewasbescherming uitdaging voor agrariërs

Transcriptie

1 juni 2011 Kleine lozingen, grote gevolgen Bewustwording helft van de oplossing Resultaten monitoring gewasbeschermingsmiddelen 20

2 Inhoud Interview dijkgraaf Wetterskip Fryslân Paul van Erkelens 3 Kleine lozingen, grote gevolgen 5 Interview teler Nico Konijn 6 Toepassing Roundup Evolution op boerenerven 7 Lozing gewasbeschermingsmiddelen vanaf het erf 7 Interview manager R&D Agrifirm Plant Aaldrik Venhuizen 8 Resultaten monitoring gewasbeschermingsmiddelen 20 Schone bronnen 12 Colofon Wetterskip Fryslân Postbus 36, 8900 AA Leeuwarden telefoon info@wetterskipfryslan.nl Paul van Erkelens, dijkgraaf Wetterskip Fryslân Nederland is een uniek waterland Gewasbeschermingsmiddelen juni 2011 Gewasbeschermingsmiddelen is een speciale uitgave van Wetterskip Fryslân voor alle agrariërs in Fryslân en het Groninger Westerkwartier oplage: redactie: Stafafdeling Communicatie en Bestuursondersteuning vormgeving & opmaak: Okkinga Communicatie, Bolsward fotografie: Wetterskip Fryslân, Meindert van Dijk, Fotobureau Hoge Noorden, Agrifirm Plant, Nieuwe Oogst, Broos Water Emmeloord druk: Koninklijke Van der Most B.V., Heerde Duurzame gewasbescherming uitdaging voor agrariërs Agrariërs houden bij de toepassing van gewasbeschermingsmiddelen steeds beter rekening met de kwaliteit van het oppervlaktewater. Dat zegt Paul van Erkelens, dijkgraaf van Wetterskip Fryslân. De gedachte dat agrariërs er maar op los spuiten, verwijs ik naar de prullenbak. Wel zou het waterschap graag zien dat agrariërs in de gewasbescherming meer duurzame technieken en middelen inzetten. U hebt nu tien jaar zitting in het landelijke college voor de toelating van gewasbeschermingsmiddelen en biociden (ctgb). Wat is de rol van dit college? Het college bestaat uit vijf mensen die één keer per maand bij elkaar komen om aanvragen voor toelating van gewasbeschermingsmiddelen en biociden in Nederland goed te keuren. Per vergadering behandelen we zo n vijftien tot dertig middelen. Voordat een middel in Nederland door het ctgb wordt toegelaten, doorloopt het een procedure van meerdere jaren. Bij de beoordeling wordt het college bijgestaan door een heel apparaat aan deskundigen. In het definitieve toelatingsbesluit zijn alle wettelijke gebruiksvoorschriften opgenomen en de voorwaarden waaronder het middel mag worden toegepast. De laatste jaren beweegt het landelijke toelatingsbeleid meer richting Europees niveau. Wat vindt u van deze ontwikkeling? De ontwikkeling naar één Europees toetsingsinstrument voor de gewasbeschermingsmiddelen is logisch, gezien de producenten van de middelen die steeds meer wereldwijd opereren. De kijkrichting is echter om in de landen, die qua klimatologische omstandigheden op elkaar lijken, uniforme toelatingseisen toe te passen. Dat betekent dat de Nederlandse eisen gelijk worden aan die van Engeland, Duitsland, Polen, Tsjechië, Litouwen, de zogeheten midden zone. In de discussie gaat men te makkelijk voorbij aan het feit dat Nederland een uniek waterland is. In ons land wordt op vrijwel elke vierkante 2 3

3 centimeter langs een watergang Hoe kijkt Wetterskip Fryslân aan afstroom van de middelen vanuit het geboerd. De spuitvrije zones tussen tegen een duurzame inzet van gewas naar de sloot bemoeilijkt, of de de gewassen en de sloten zijn veel gewas beschermings middelen? aanpak van erfafspoeling. smaller dan in andere landen veel We beseffen dat het telen van breder zijn. Deze unieke situatie gewassen niet zonder het gebruik Hoe staat het met de vervuiling van dwingt Nederlandse agrariërs al van gewasbeschermingsmiddelen kan. het oppervlaktewater? zorgvuldiger met de middelen Wel zouden we graag zien dat agrariërs Bij onze eigen rioolwaterzuiveringen om te gaan. meer overgaan op geïntegreerde teelt hebben we de emissie al drastisch te- en dit als een uitdaging zien. Dus, ruggebracht. We geven veel aandacht in plaats van chemische middelen aan vervuiling via de puntbronnen, Diffuse bronnen lastiger aan te pakken biologische middelen en methodes inzetten. Hier heeft de waterkwaliteit minder van te lijden. Bij geïntegreerde teelt creëer je de ideale omstandigheden om de natuur het zelf te laten oplossen. Plaaginsecten worden met maar ook de lozingen die ontstaan bij het vullen van de spuit en afspoelingen vanaf het erf en het land kunnen grote gevolgen hebben. Diffuse bronnen zijn veel lastiger aan te pakken. natuurlijke vijanden bestreden, bij- Bent u te spreken over de voorbeeld rupsen die vliegjes opeten. huidige ontwikkelingen binnen de agrarische sector? Bij een Europese harmonisatie Hoe draagt het waterschap zelf bij aan een zorgvuldige toepassing van de middelen? Allereerst ben ik zeer te spreken over de samenwerking tussen Wetterskip Fryslân en de agrariërs. Gelukkig zie ik Kleine lozingen, grote gevolgen bestaat het risico dat we een aantal bepalingen ter bescherming van ons opper vlaktewater kwijtraken. Er zijn twee mogelijkheden. Of Nederland volgt het Europese beleid en loopt het risico op de invoering van grotere, teelvrije Vanuit de Europese Kaderrichtlijn Water zijn we verantwoordelijk voor de kwaliteit van het oppervlaktewater. We bewandelen in samenwerking met de sector en de Unie van Waterschappen drie wegen om de vervuiling van het oppervlaktewater tegen te gaan. binnen de agrarische sector dezelfde beweging als binnen het waterschap; dat er meer aandacht komt voor duurzame gewasbeschermingsmiddelen. Er zijn al aanzienlijk veel telers overgeschakeld op biologische teelt. Ook zie ik vanuit de agrarische Wetterskip Fryslân meet de aanwezigheid van gewasbeschermingsmiddelen in oppervlaktewater. Dat doen we, omdat we ons in het convenant gewasbeschermingsmiddelen hebben verplicht hierover te communiceren. Als beheerder zijn we verantwoordelijk voor de waterkwaliteit en dan is het logisch dat we ook inzicht willen hebben in de waterkwaliteit. zones. Of we accepteren een Ten eerste monitoren we de effecten sector een toenemende druk richting strenger beleid ten aanzien van van gewasbeschermings middelen op de producenten van gewasbescher- Vaak wordt ons door telers gevraagd hoe de gevonden het oppervlaktewater grote gevolgen. Eén druppel kan de effecten van de middelen op de waterkwaliteit. Met de onderzoeks- mingsmiddelen om meer in te zetten stoffen in het water terechtkomen. In de afbeelding is ervoor zorgen dat het water van vele kilometers sloot het oppervlaktewater, waarbij een resultaten oefenen we via de Unie op biologische productontwikkeling. weergegeven langs welke wegen de stoffen in het dusdanig verontreinigd raakt dat de normen worden landelijke commissie de situatie invloed uit op de toelatingsprocedure Dat juich ik van harte toe, want een oppervlaktewater terecht kunnen komen. overschreden. Zo zorgt 1 gram Imidacloprid voor beoordeelt. Maar daaraan kleeft dan weer het risico dat de producenten voor middelen. Ook communiceren we de resultaten naar de gebruikers duurzame ontwikkeling moet echt vanuit de sector zelf komen. Als Gevolgen voor oppervlaktewater 300 kilometer sloot boven de norm. hier geen toelating aanvragen voor zodat de milieu effecten ook bij hen waterschap steken we veel tijd en Wetterskip Fryslân besteedt veel aandacht aan het voor- Wat we eigenlijk willen zeggen: wees u er continu van een middel dat door de landbouw bekend zijn. geld in de aanleg van bijvoorbeeld komen van drift. Zo hebben we in ons beheergebied de bewust dat kleine lozingen grote gevolgen kunnen hebben. niet gemist kan worden! natuurvriendelijke oevers om te sleepdoek met driftarme spuittechniek geïntroduceerd. Ten tweede kunnen we optreden tegen voldoen aan de Europese kwaliteits- Enkele andere belangrijke emissieroutes zijn volgens Gaan agrariërs zorgvuldig om met gebruikers die zich niet aan de voor- eisen. Ik verwacht van agrariërs dat zij ons afspoeling en de zogenoemde puntbronnen. Emissieroutes gewasbeschermingsmiddelen? schriften houden. De derde weg is in ook hun steentje bijdragen. Anders is Bij punt bronnen moet gedacht worden aan lozingen die Over het algemeen gaan agrariërs en medewerkers van loonbedrijven er in ons beheergebied goed met goed overleg gaan met de gebruikers; accepteren dat de middelen gebruikt worden en de telers milieuvriendelijke het dweilen met de kraan open. ontstaan bij het vullen en schoonmaken van de spuit of andere apparatuur zoals een knolbehandelingsmachine. A F S P O E L I N G P E R C E E L D R I F T T E E LT V R I J E Z O N E D E P O S I T I E de middelen om. Zij zijn goed technieken aanbieden. Zo hebben we Uit recent onderzoek blijkt dat het schoonmaken van D R A I N A G E opgeleid en weten precies welke eisen in 2009 met succes een proef opgestart kisten een zeer grote bron van verontreinigd water kan O N D I E P E U I T S P O E L I N G er worden gesteld. Natuurlijk moeten met het sleepdoek. Met deze techniek opleveren. Zeker als de reiniging op een verhard erf we ook in de toekomst blijven werken voor gewasbescherming wordt de drift plaatsvindt, dan spoelt het water zomaar in de sloot. aan de bewustwording onder agrariërs van wat de middelen aan milieuschade richting het oppervlaktewater drastisch beperkt. Andere voorbeelden zijn de Vooral als er gewerkt wordt met geconcentreerde middelen heeft een klein verlies van een middel naar D I E P E U I T S P O E L I N G kunnen uitrichten. aanbreng van randbeplanting, die de 4 5

4 Toepassing Roundup Evolution op boerenerven Op boerenerven worden onkruiden onder andere met gewasbeschermingsmiddelen bestreden. Het middel dat agrariërs het meest toepassen, is Roundup Evolution. Als agrarische sector hebben we niets te verbergen Wetterskip Fryslân nam vanaf april tot en met augustus eens in de twee weken monsters uit een sloot tussen twee graanakkers. Konijn gaf het waterschap inzage in zijn bedrijfsvoering om te kijken of er een relatie kon worden gelegd tussen de spuitintensiteit en de meet gegevens. Vanwege het droge voorseizoen hoefde de teler vorig seizoen maar twee keer te spuiten; één keer tegen onkruid en één keer tegen schimmel. Bij graan spuit ik sowieso niet veel, omdat het gewas in ver houding tot ander gewassen minder opbrengt. De opbrengst moet de kosten wel goedmaken. Resultaten Op het meetpunt werden weinig werkzame stoffen aangetroffen. Drie middelen die wel door ons waren gebruikt, werden niet aangetroffen, vertelt Nico Konijn. En de stoffen die werden aangetroffen, zaten onder de drempelwaarde. Opvallend vond Konijn dat er eenmaal DEET, een middel tegen insectenbeten, en weekmakers voor plastic werden aangetroffen. Ik zou dan ook graag zien dat Wetterskip Fryslân breder onderzoek doet naar de oorzaken van oppervlaktewatervervuiling, dus ook meetpunten in steden, dorpen of vlakbij een recreatiegebied zou moeten hebben, en zich niet alleen beperkt tot het buitengebied. Ook zou het waterschap volgens Konijn intensiever bij de gebruikers moeten monitoren. Tijdens de monstername eens in de veertien dagen kan de pieklozing al voorbij zijn. Niet bedreigend De agrariër ervaarde het onderzoek overigens niet als bedreigend. Integendeel, het is juist een kans om Nico Konijn, teler Onderzoek niet alleen beperken tot buitengebied Sinds vijftien jaar is Nico Konijn uit Sint Annaparochie teler naast zijn reguliere baan als leraar. Hij verbouwt graan, tulpen en aardappelen op in totaal 12 hectare grond. Op zijn graanperceel van 6 hectare heeft Wetterskip Fryslân afgelopen zomer de aanwezigheid van gewasbeschermings middelen gemeten. te kijken hoe de vlag erbij hangt. Ik laat het spuiten over aan een loonwerker, maar die kan ik wel vertrouwen. Als agrarische sector hebben we niets te verbergen. Het is in ons eigen belang. Als wij er een rommeltje van maken, wordt de toelating van de middelen ingetrokken. Voor de buitenwacht lijkt het misschien dat er ten opzichte van vroeger meer wordt gespoten, maar we gebruiken nu veel mindere schadelijke middelen, zegt Konijn. Ook zijn agrariërs zich goed bewust van de risico s. Dat je de spuitboom niet boven een sloot moet hangen en dat je de juiste spuitboomhoogte instelt bij een bepaalde windrichting om drift te beperken, weet je als akkerbouwer wel. Maar insecticiden die via dampwerking en regen in het water terechtkomen, blijft een lastig aan te pakken probleem. Op dit moment worden slechts enkele middelen toegelaten op verhardingen. Dat zijn: Roundup Evolution (andere glyfosaathoudende middelen niet) MCPA-houdende middelen (meerdere merken) Glufosinaat-ammoniumhoudende middelen (Finale en Basta) Beperkingen Roundup Bij de toepassing van Roundup Evolution zijn de volgende beperkingen van toepassing: Alleen toepassing met sensorgestuurde apparatuur Alleen toepassing door DOB-gecertificeerde bedrijven DOB staat voor Duurzaam Onkruid Beheer. Op de website zijn de vereisten van het DOB-systeem weergegeven. Bij het uitwendig reinigen van de spuitmachine op het erf kunnen middelen heel gemakkelijk in het oppervlaktewater terechtkomen. Vaak wordt de spuitmachine op de verharde spoelplaats afgespoten. Dit is echter niet toegestaan, omdat de middelen die aan de spuit kleven via het spoelwater in het riool of oppervlaktewater kunnen belanden. Lozing van middelen op de riolering is niet gewenst, omdat de waterzuiveringen maar beperkt gewasbeschermingsmiddelen kunnen reinigen. Hierdoor komen de middelen uiteindelijk weer in het oppervlaktewater terecht. Wat kunt u zelf doen? U kunt voorkomen dat er gewasbeschermingsmiddelen vanaf het erf in het water terechtkomen door de volgende maatregelen toe te passen: Middelen op basis van MCPA bestrijden uitsluitend breed bladige onkruiden en geen grassen. Voor veel agrariërs blijven dan alleen middelen op basis van glufosinaatammonium over om onkruiden mee te bestrijden. Hoe is het wettelijk geregeld? Het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen is geregeld in artikel 22, lid 1 en 29 van de Wet gewasbeschermingsmiddelen en biociden. Het is een randvoorwaarde voor de Cross Compliance, de samenwerkingsovereenkomst tussen Wetterskip Fryslân en het ministerie van LNV. Wanneer het waterschap illegaal gebuik of gebruik in strijd met het wettelijk gebruikersvoorschrift van de middelen constateert, dan riskeert de gebruiker naast een boeterapport van een korting op de inkomenstoeslag. Lozing gewasbeschermings middelen vanaf het erf De agrarische sector voert al veel maatregelen uit om de aanwezigheid van gewasbeschermingsmiddelen in het oppervlaktewater terug te dringen. Desondanks meet Wetterskip Fryslân nog steeds te hoge concentraties aan middelen. Gewasbeschermingsmiddelen die van het erf afspoelen naar het oppervlaktewater is één van de emissieroutes. Reinig de spuitmachine op onverhard terrein of op het land. Vang het reinigingswater op in een bezinkput. Later kan dit water met een giertank over het land worden uitgereden. Blijf bij het reinigen altijd minimaal 5 meter vanuit de waterkant. stal de spuitmachine altijd onder dak of elders op onverhard terrein. 6 7

5 op de hoogte van de risico s, zegt Ook in de monitorings cijfers van de vooruitgang te kunnen blijven Venhuizen. Ze worden continu waterschappen zie je dat het aantal boeken. Hierbij is samenwerking met bijgeschoold. Zo organiseert Agrifirm normoverschrijdingen de laatste jaren andere partijen, zoals het waterschap, Plant in de regio voorlichtingsbijeen- enorm is afgenomen. Belangrijk is dat belangrijk, besluit Venhuizen. komsten en lezingen om agrariërs te we ook zelf in het veld horen en zien De samenwerking met Wetterskip blijven atten deren op de risico s. dat agrariërs heel bewust omgaan Fryslân verloopt de laatste jaren goed. Hierbij richten we ons met name op met de middelen. Maar bij sommige andere water- die punten waar de gebruiker zelf invloed op heeft. Het weer heb je niet altijd in de hand, maar de Gezamenlijke verantwoordelijkheid schappen zie ik helaas nog steeds een afrekencultuur. Terwijl we juist als agrarische sector en waterschappen agrariër kan wel heel nauwkeurig Verduurzamen vergt tijd en kennis. met elkaar moeten communiceren met de gewas beschermingsmiddelen Daarom blijft Agrifirm Plant en elkaar inzage moeten geven in werken -wat doe ik en kan het- en investeren in innovatie en kennis- ge gevens. We hebben een kiest zelf hoe hij de spuitmachines ontwikkeling om ook in de toekomst gezamenlijke verantwoordelijkheid. afstelt en met welke spuitdoppen hij werkt. Bewust wording is de helft van Gelijktijdig met het poten worden middelen toegediend en ingewerkt. Een mooie manier om middelen precies op de plek van bestemming te krijgen zonder risico op emissie. Aaldrik Venhuizen, manager R&D Agrifirm Plant De buren mogen er geen last van hebben de oplossing. Op de goede weg Volgens Venhuizen zijn agrariërs op de goede weg. De sector zelf realiseert ieder jaar een productiestijging van één procent, terwijl de inzet van gewasbeschermings- Aantal norm overschrijdingen laatste jaren enorm afgenomen middelen en meststoffen daalt. Dat alles moet ook nog met behoud van bodemvruchtbaarheid. Bewustwording is de helft van de oplossing Agrifirm Plant in Apeldoorn levert gewasbeschermingsmiddelen, maar ook meststoffen en zaai- en graanzaden aan klanten in de akker- en tuinbouwsector. Er werken ruim 300 medewerkers bij het bedrijf, van wie bijna honderd specialisten in de buitendienst. In Friesland adviseren vier specialisten telers continu over de laatste ontwikkelingen en hoe ze gewasbeschermingsmiddelen zo efficiënt en duurzaam mogelijk kunnen inzetten, vertelt Aaldrik Venhuizen, manager R&D bij Agrifirm Plant. Als waterbeheerder ziet Wetterskip Fryslân liever geen milieuvreemde stoffen in het oppervlaktewater. Agrifirm Plant deelt dit belang, aldus Aaldrik Veldhuizen. Tegen agrariërs zeg ik vaak: pas de middelen zo toe dat de buren, een daarmee bedoel ik het waterschap en hun sloten, er geen last van hebben. Agrifirm Plant is overtuigd van een duurzame inzet van de middelen tegen onkruiden, ziekten en plagen die ze verkopen. De belasting van de omgeving moet minimaal zijn. Onze adviesmodellen ondersteunen telers bij het zo optimaal en duurzaam mogelijk inzetten van de middelen. Zo bieden we weersvoorspellingen; wanneer zijn de omstandigheden ideaal om met zo weinig mogelijk middel een goed resultaat te krijgen. Precisiewerk Het werken met gewasbeschermingsmiddelen is precisiewerk. Een klein beetje emissie van een middel naar de sloot kan grote gevolgen hebben en leidt al snel tot norm overschrijding. Over het algemeen zijn agrariërs en hun medewerkers die met de middelen werken goed Pieperdoes: mechanische loofdoding gecombineerd met een afgeschermde toepassing van een verlaagde dosering van het loofdoodmiddel. 8 9

6 Resultaten monitoring gewasbeschermingsmiddelen 20 Wat gemeten: specifiek 9 meetpunten maïs, 9 meetpunten graan en 5 meetpunten aardappelen. Wanneer gemeten: april tot en met september, afhankelijk van welk middel wanneer is toegepast (bij maïs is tot juli gemeten). In de afbeeldingen staan de middelen die Wetterskip Fryslân op de meetpunten in het oppervlaktewater aantrof. De blauwe balk geeft aan hoe vaak de stof is gemeten, de rode balk geeft aan hoe vaak deze is aangetroffen. Maïs In de maïs trof Wetterskip Fryslân op één moment één stof aan die de norm overschreed, namelijk de stof Imidacloprid. Graan In de graan troffen we een aantal normover schrijdende stoffen aan. Het ging om de stoffen: Azoxystrobin (Priori, Amistar, Olympus). Methyl Metsulfuron (Ally SX). Prosulfocarb (Boxer). Aardappelen In 2009 heeft Wetterskip Fryslân ook gemeten naar stoffen die specifiek in de aardappelteelt worden toegepast. Bij de metingen in 20 troffen we een aantal stoffen normoverschrijdend aan: Azoxystrobin (Amistar, Olympus); in 2009 zat de piek vooral in het voorjaar, in 20 in het najaar. linuron (Afalon, Mirabo); in 2009 ook normover schrijdend aangetroffen. Deze stof zit in de coating van maïszaad (Gaucho), maar wordt ook in andere teelten (met name in de glastuinbouw) toegepast. Over het algemeen troffen we weinig stoffen aan. Er wordt dan ook relatief weinig gespoten in de maïs. Bovendien was het voorjaar van 20 droog, waardoor de invloed van afspoeling klein was. Naast de specifieke stoffen die in de graan worden toe gepast, werd nog een aantal middelen aangetroffen in het oppervlaktewater. Uit de analyse door ons laboratorium bleek een aantal van deze stoffen normoverschrijdend: 2,4 Dinitrofenol (verboden, product van DNOC). DEHP (weekmaker). Carbendazim (verboden). Flutolanil (Monarch, Symphonie, knolbehandelingsmiddelen). Linuron (Afalon, Mirabo). DEET (muggenmiddel). Triclopyr (Garlon). metribuzin (Sencor); in 2009 ook normoverschrijdend aangetroffen. s-metolachloor; wordt voornamelijk in de bieten toegepast, maar is ook in 2009 normoverschrijdend aangetroffen. prosulfocarb (Boxer); in 2009 niet normoverschrijdend aangetroffen. Tijdens de metingen in 20 werden ook enkele stoffen aangetroffen die in 2009 nog normoverschrijdend waren, maar vorig seizoen niet meer: Imidacloprid (zit in Amigo); dit middel is in 20 minder gebruikt, omdat nu de vervanger Actare wordt gebruikt. Actare is wel aangetroffen, maar niet normoverschrijdend. Thiacloprid (Calypso). Dimethoaat (Perfection, Danadim) Frontier Optima 2 Coating van o.a. maiszaad (Gaucho) en o.a. Amigo Priori, Amistar, Olympus 2 Signum, Venture 3 Azur, Javelin 4 Opus Team, Allergo, Venture 5 Fandango, Subliem Amistar, Olympus 2 Signum, Venture 3 Acrobat 4 Teppeki 5 Infinito 6 Fandango, Subliem, Bariton Wilt u meer informatie? AANGETROFFEN STOFFEN MAÏS Mikado 4 Callisto 5 Dual Gold MIDDELEN GRAAN AANGETROFFEN 6 Primstar, Starane 7 Javelin, Azur 8 Hussar, Atlantis, Chekker 9 Atlantis Ally SX, Artus MIDDELEN AARDAPPELTEELT AANGETROFFEN 6 Laddok N, Calaris, Gardo Gold Diabolo, Lirotect Super 8 monami, Maxforce, Admire, Amigo 9 Afalon, Mirabo Metribuzin, Sencor 11 Moncereen, Monami, Subliem 11 Boxer, Defi, Roxi 12 Prosaro 13 Sphere, Flint, Twist, Fandango 14 Biathlon, Safari Boxer 13 Plenum 14 Calypso 15 Lirotect 16 Actare Voor meer informatie over de monitoring van de gewasbeschermingsmiddelen maïs, graan en aardappelen in 20 door Wetterskip Fryslân kunt u met ons contact opnemen, telefoon De onderzoeksrapporten zijn te downloaden op onze website 11

7 Schone bronnen Van 2004 tot 20 liep het project Schone bronnen, nu en in de toekomst. Een initiatief van de Vereniging van waterbedrijven in Nederland (Vewin), de brancheorganisatie van de gewasbeschermingsmiddelenindustrie Nefyto, de Unie van Waterschappen en LTO Nederland. Het project had als doel de knelpunten die in grond- en oppervlaktewater worden veroorzaakt door gewasbeschermings middelengebruik in de land- en tuinbouw gezamenlijk op te lossen. Hoewel het project is afgelopen, kunt u de resultaten van Schone bronnen, nog steeds terug vinden op Elke druppel telt! Een druppel van 1 gram onverdund middel is voldoende om 20 km sloot te vervuilen! Bij Schone bronnen is vooral aandacht besteed aan het maken van communicatiemiddelen om de bewustwording van telers over emissie van middelen te vergroten. Zo startte Nefyto de campagne Veilig en verantwoord gebruik van gewasbeschermingsmiddelen. Hiermee wil Nefyto bereiken dat toepassers van gewasbeschermingsmiddelen nog meer dan voorheen beseffen dat ze een essentiële rol spelen bij het opslaan en toe passen van deze middelen; met als resultaat een verminderd risico voor mens, dier en milieu. Onderdeel van de Nefyto-campagne is de poster Elke druppel telt met aandachtspunten vóór, tijdens en ná de toepassing van gewasbeschermingsmiddelen ) Zet de spuit binnen of op onverhard terrein. 2) Reinig de spuit op een spoelplaats zonder overloop, op onverhard terrein of op het veld. 3) Blijf bij het reinigen op onverhard terrein minimaal 5 meter van de waterkant. 4) Intern reinigen: spoel de schoonwatertank in 3 stappen leeg. 5) Voorkom emissie bij behandeling en transport van plant- en pootgoed. 6) Zet afgeleverde middelen direct in de opslag. 7) Lever restanten en vervallen middelen in bij het KCA-depot. 8) Verspuit restanten spuitvloeistof verdund over het perceel, maar voorkom overdosering. 9) Neem teeltvrije zones in acht. ) Voorkom nadruppelen spuitvloeistof boven de sloot. 11) Blijf bij het vullen van de spuit minimaal 2 meter uit de slootkant, terugslagklep verplicht. TOPPS is een 3 jaar durend multi-stakeholder project waarbij 15 Europese landen betrokken zijn. TOPPS staat voor Training the Operators to prevent Pollution from Point Sources. TOPPS wordt gefinancierd door het LIFE programma van de Europese Commissie en de Europese Gewasbeschermings Associatie (ECPA). Het doel van het TOPPS project is om Best Management Practices op te stellen en te verspreiden via advies, training en demonstratie op een brede gecoördineerde Europese schaal, om de contaminatie van grond- en oppervlaktewater met resten van GBM te voorkomen. 12