De Verenigde Staten van Europa zijn nog ver weg
|
|
- Benjamin Kuiper
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Gratis 1 0 december 2001 i n h o u d O m w i s s e l i n g 3 G e s ch i e d e n i s 4 Be v e i l i g i n g 6 A f s ch e i d 8 Veertien p r a k t i s che vragen over de euro 5, 7, 1 0 Voorpagina Eén munt en één centrale bank die heerst over de geldcirculatie en het rentebeleid,zo zal het zijn in de twaalflidstaten van de Economische en Monetaire Unie (EMU) vanaf1 januari 2002.Zal de economie in de EMU-landen opbloeien door de komst van de euro? Wordt de muntunie net zo n succes als ooit de invoering van de dollar in de Verenigde Staten? En wat zal er gebeuren als de economieën van EMU-lidstaten zich niet gelijkwaardig ontwikkelen? Door Hans Ulrich Het proces van eenwording in Europa kreeg in 1957 een vliegende start met het Verdrag van Rome. Zes landen besloten tot grote economische samenwerking en verbonden zich in de EEG, de Europese E c o n o m i s che Gemeensch a p. Diverse landen sloten zich hier later bij aan en de samenwerking strekte zich over steeds meer terreinen uit. Daarom veranderde ook de naam, eerst werd het de Europese G e m e e n s chap en va n a f 1991 de Europese U n i e. De kroon op de onderlinge toenadering werd de Economische en Monetaire Unie (EMU) van 1999, wa a r van overigens niet alle EU-lidstaten deel uitmaken. G r o o t-brittannië bijvoorbeeld kan/wil nog geen afscheid nemen van het pond sterl i n g. Voordat er een muntunie was kon elk land zijn economie zelf s t u r e n.d r i e E U R O De Verenigde Staten van Europa zijn nog ver weg instrumenten stonden daarvoor ter b e s ch i k k i n g: de rente, de waarde van de eigen munt en de overheidsfinanciën. Door de rente te verlagen of te verhogen kan de overheid de economie beïnvloeden. Tegen een hoge inflatie helpt een renteverh o g i n g, want met een hogere rente wordt geld lenen duurder en zullen consumenten in het algemeen minder gaan kopen. Het omgekeerde kan gebeuren bij een teruglopende economie. Door een renteverlaging zal de consument wellicht méér gaan kopen. In de Verenigde Staten gebruiken de centrale banken verenigd in de FED het rentewapen intensief. Alan Greenspan, de grote baas van de FED, heeft de rente dit jaar al tien keer verlaagd. De overheid kon ook via devaluatie of r e valuatie van de eigen munt de economie stimuleren of a f r e m m e n.b ij een deva l u a- tie wordt de eigen munt minder waard en dat bevordert de export en vermindert de i m p o r t. Een revaluatie heeft precies het tegenovergestelde resultaat. v e r v o l g p ag i na 2 nrc handelsblad De A4-editie van NRC Handelsblad is gratis te downloaden via de websites n. n rc.nl en h t t p : / / d o c e n t e n. n rc.nl. Deze krant kan worden gebruikt in lessen en bij opdrachten over actuele thema s. E e rder verscheen een A4-editie over d e b a t t e ren, die in honderden klassen is gebruikt ter voorbereiding van debatwedstrijden. Later in dit schooljaar volgen speciale edities over de m o n a rchie, 400 jaar VOC ( Ve renigde Oost-Indische Compagnie) en de Tw e e d e - K a m e rv e r k i e z i n g e n. De onderwijs-sites van NRC Handelsblad bieden actuele inform a- t i e b ronnen voor de tweede fase van havo en vwo. Artikelen uit NRC Handelsblad, speciaal voor leerlingen bewerkt, kunnen word e n g e b ruikt voor werkstukken. We k e l i j k s op maandag verschijnt een gratis Nieuwsbrief, waarin nieuwe art i k e- len en opdrachten worden aangekondigd. Voor alle vakken in het studiehuis zijn opdrachten en lijsten met inform a t i e b ronnen beschikbaar. In webfora kunnen scholieren en docenten met elkaar van gedachten wisselen over actuele onderw e r p e n. NRC Handelsblad werkt samen met de redactie van van de eductieve uitgeverij T h i e m e M e u l e n h o ff. Reacties zijn welkom via scholiere n rc.nl en docenten@nrc.nl.
2 2 [vervolg van pagina 1] Maar al sinds de oprichting van de EMU in 1999 is de inbreng van de nationale overheden ingeperkt. Nu bepaalt de Europese Centrale Bank (ECB) van Wim Duisenberg hoe de rentestand is en neemt Frankfurt besluiten over devaluatie of r e valuatie va n de euro. Het enige dat de afzonderlijke lidstaten nog kunnen doen,is manoeuvreren met de o v e r h e i d s f i n a n c i ë n.een regering kan besluiten tot een overheidstekort om de economie te prikkelen in slechte tij d e n.i n goede tij d e n,b ij een oversch o t,kan de regering juist de rem op de uitgaven van de overheid zetten door minder uit te geven zodat het inflatiegevaar bestreden wordt. In de Verenigde Staten bestaat al anderhalve eeuw een muntunie.het zijn staten v e r e n i g d onder de dollar. Daar is een soepele markt van goederen en diensten met één markt voor arbeid en één taal. Zo is een vloeiende economie ontstaan,s ch r ijft NRCredacteur Maarten Sch i n k e l,waar de dollar z i ch als een vis in het water voelt. Zal de euro straks ook vrolijk rondzwemmen in de EMU? In theorie wel, want er is v r ij verkeer van goederen, p e r s o n e n,d i e n- sten en kapitaal. Maar de praktijk is anders. Binnen de EMU bestaan grote taal- en cult u u r v e r s ch i l l e n.alleen daardoor al zij n werknemers niet zo mobiel. In de VS verhuizen mensen vrij gemakkelijk van de ene staat naar de andere.werkloos geworden in Texas? Elders is er plenty werk, dus op naar C a l i f o r n i ë,minnesota of F l o r i d a.zo is althans het beeld dat wij van A m e r i k a n e n h e b b e n.dat zie je in Europa niet snel g e b e u r e n. Zo is het ook met andere p r o b l e m e n. Het ene EMU-land heeft veel meer v e r g r ijz i n g dan het andere, het ene is veel meer a f h a n k e l ijk van grondstofprijzen dan het andere enz. In de Verenigde Staten pompt de regering het belastinggeld rond,e e n staat waar het even moeilijk gaat krij g t extra geld uit de belastingpot waaraan alle Amerikanen bij d r a g e n.in de EMU bestaat z o n algemeen rondpompcircuit niet. I n Brussel wordt beslist waar Europees geld naartoe gaat en vaak komt dat neer op landb o u w s u b s i d i e s.maar als Nederland de dijken moet verhogen dan krijgt het daarvoor geen extra geld uit Brussel. En als de Italiaanse economie in het slop raakt, d a n ligt er geen grote zak met Europees belastinggeld klaar om Italië te helpen. Zo bekeken is de Europese muntunie lang niet zo n soepele markt als de A m e r i k a a n s e.maar het grote A m e r i k a a n s e voorbeeld moet ook niet geïdealiseerd word e n.het beeld dat Amerikanen vrolijk huis en haard opgeven om elders een paar dollar meer per uur te verdienen is misschien wel een karikatuur. En ook tussen staten onderling zijn er soms grote economische vers chillen die niet e v e n t j e s door de regering kunnen worden weggepoetst. De Te x a a n s e oliecrisis in de jaren tachtig werkte lang door en de technologiecrisis van nu aan de Westkust blijft ook doorzieken. Wie verwa cht dat het met de komst va n de euro allemaal beter wordt in Europa die zal teleurgesteld raken. Een muntunie heb je in de praktijk niet één, t w e e,drie voor e l k a a r.het zal misschien wel een paar generaties duren voordat diepgaande economis che en culturele processen echt op gang k o m e n.maar toch is die muntunie iets u n i e k s.zonder oorlog of verovering of d wang is er in Europa, dat zoveel onderlinge oorlogen heeft erkend, een grootsch a l i g e muntunie ontstaan die volop perspectief b i e d t. Boeken van NRC Handelsblad KeuzeGids Hoger Onderwijs 2001/2002 Vakliteratuur voor aanstaande studenten Welke rechtenopleiding is het meest bij de tijd? Welke heao biedt je het minst schoolse onderwijs? Waar krijg je de meeste praktijkervaring? De KeuzeGids Hoger Onderwijs 2001/2002 is een onmisbaar kompas voor aanstaande studenten, onderwijsinstellingen, ouders en decanen. In de KeuzeGids Hoger Onderwijs worden meer dan 500 opleidingen aan universiteiten en hogescholen beoordeeld. Bronnen zijn rapporten van visitatiecommissies, een enquête onder studenten, slaagpercentages en het succes van afgestudeerden op de arbeidsmarkt. De onafhankelijke KeuzeGids wordt ondersteund door het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen. Het boekje kost ƒ 29,97 (H 13,60). Het is in de boekhandel te koop, of te bestellen via
3 3 Omwisseling Al het geld in Nederland omwisselen in euro s, hoe gaat dat in zijn werk? Het kost in elk geval tijd.en geld.en dan nog kan het misgaan. Door Egbert Kalse Rekenen met een rampenscenario In Lelystad staat het opslag- en distributiecentrum voor euromunten van de Nederlandsche Bank. Foto Sake Elzinga Een lange stroom oranjewitte vrach t a u t o s van de T N T Post Group verlaat straks in de dagen na Kerstmis het Opslag- en Distributiecentrum van De Nederlandsch e Bank in Lelystad. Hun lading is kostbaar: 2,8 miljard Nederlandse euromunten. D e 360 miljoen eurobankbiljetten hebben dan - als het goed is - hun weg al gevonden naar winkelkassa s, p i n a u t o m a t e n,b a n k- balies en postkantoren. Die zijn va n a f1 7 december verspreid door de wa a r d e t r a n- s p o r t a u t o s van Brink en Geldnet. O o k heeft heel Nederland dan zijn gratis Zalmkit al afgehaald, met alle euromunt j e s. Op 1 januari 2002 gaat Nederland defin i t i e f over op de euro. En snel. Een `big b a n g (in één dag omschakelen) bleek logistiek niet haalbaar, maar de zogenoemde duale periode, waarin zowel guldens als e u r o s mogen worden gebruikt, duurt in Nederland slechts vier weken - in andere landen soms drie maanden. De verwa chting is dat Nederland na één week voor 70 procent in euro s zal betalen en na twee weken voor 95 procent. De introductie kost geld. De totale g e s chatte kosten voor de private sector (banken en overig bedrijfsleven) bedragen ongeveer 7,5 miljard gulden. Dat is bij n a net zoveel als de ministeries va n E c o n o m i s che Zaken en Landbouw samen in een jaar uitgeven en bijna 1 procent va n het bruto binnenlands product. Het grootste deel van deze kosten (zo n zes miljard gulden) wordt betaald door het bedrij f s l e- v e n. Het merendeel gaat op aan aanpassing van boekhouding, apparatuur en softwa r e en aan het dubbel prijzen en administreren in de laatste zes maanden van Met name het midden- en kleinbedrij f (MKB) en de zakelijke dienstverlening dragen veel bij (beide 1,4 miljard gulden). H e t MKB (95 procent van het aantal bedrij v e n in Nederland, ongeveer ondernemers) maakt veel kosten voor het aanpassen van de pin- en chipautomaten en het voeren van een dubbele kassa, de eerste dagen na E-d a y. De banken hebben het merendeel va n hun kosten (ook 1,4 miljard gulden) al achter de rug, want sinds 1999 is de euro al betaalmiddel in het girale verkeer. Het is zelfs zeer wa a r s ch ij n l ijk dat de banken al winst maken met de euro. Ko e r s s ch o m - melingen zijn sinds 1 januari 1999 verleden tij d,t e r w ijl de banken nog steeds geld vragen voor het wisselen van buitenlands g e l d. De overheid betaalt onder meer de prod u c t i e, opslag en verspreiding van het nieuwe geld en de voorlichting erover. H e t speciaal ingestelde Bureau Euro Omwisseling (BEO) heeft een budget va n 305 miljoen gulden. Tegenover de grote investeringen staan de baten van de invoering van de euro. D i e worden (b e t r e k k e l ijk conserva t i e f) gesch a t op drie miljard gulden per jaar. De helft d a a r van kan worden toegeschreven aan het afgenomen valutarisico voor multinationals en exporterende bedrij v e n.d e industrie en de groothandel, die veel over de grens opereren, spelen na een jaar al q u i t t e. Voor de grote financiers van de e u r o-o p e r a t i e, het MKB en de zakelij k e d i e n s t v e r l e n i n g, duurt dat vier jaar. Dat is het macroverhaal. Voor veel individuele detaillisten en ondernemers blij f t de balans van de introductie van de euro voor altijd negatief. B ij MKB-Nederland komen de meldingen van de eerste euros l a chtoffers al binnen: ondernemers die e i g e n l ijk over een jaar of v i e r, v ij fh u n b e d r ij f wilden staken, maar dat nu al doen, voor de komst van de euro. De kleine middenstanders kunnen niet ineens concurreren met een groentenboer of slager in Po r t u g a l, maar moeten zich wel inspannen om de omschakeling aan te kunnen. De Nederlandsche Bank heeft alvast uitgerekend hoeveel wisselgeld een winkel in huis moet hebben. B ij gemiddeld 500 contante transacties per week (een gemiddelde middenstander haalt dat makkelijk) zou het gaan om een hoeveelheid euromunten met het volume van een sch o e n e n d o o s (b ijna 900 euro), om de eerste week door te k o m e n, plus voor ongeveer zeshonderd euro aan bankbiljetten, liefst kleine deno m i n a t i e s. Maar die voorraden zijn onvoldoende als iedereen ineens met briefjes va n zeg 50 of 100 euro gaat betalen. Nog erger wordt het als mensen in die eerste vier weken met guldens en euro s door elkaar betalen. In theorie kan het hele land ontsporen. Een onderzoek van de Nederlandse Spoorwegen, begin 2001, s chetste een waar nach t m e r r i e s c e n a r i o voor E-day en de dagen erna: lange rij e n wa chtenden bij de supermarkten, m a s s a a l z wa r t r ijden in de trein, a u t o m o b i l i s t e n d i e, omdat ze niet kunnen betalen bij het p o m p s t a t i o n, met volle tank en zonder betaling wegrij d e n,n i e t-werkende park e e r a u t o m a t e n. D e r g e l ijke doemscenario s vermij d e n kan door in die eerste dagen zoveel mogel ijk met euro s te betalen. Er wordt dan ook naar gestreefd de gulden zoveel mogelij k uit de roulatie te nemen. P i n a u t o m a t e n geven de laatste dagen van december nog s l e chts kleine coupures uit (veel briefjes van 25 gulden) en via collectes en speciale acties van de banken wordt gepoogd de `vergeten voorraden aan kwa r t j e s, d u b b e l- tjes en guldens uit de markt te halen. To ch zullen miljoenen mensen nog guldens in hun portemonnee hebben zitten als op 31 december de klok middernacht slaat. Het hele probleem kan in één klap worden verholpen. De oplossing is simpel: f r o n t l o a d i n g. Het vooraf verspreiden va n eurobankbiljetten onder de bevolking. Maar dat mag niet van de president van de Europese Centrale Ba n k, Wim Duisenberg. Geen van de direct betrokkenen durft het hardop te zeggen, maar angst voor verva l- sing is de enige echte reden om niet vooraf al grootschalig bankbiljetten en munten onder de bevolking van Europa te verspreid e n.i m m e r s, niets is zo vernederend (en w e l l i cht zelfs desastreus voor de koers) als al valse euro s op de dag dat de munt officieel in gebruik wordt genomen. Dus zullen we moeten wa chten tot de oranjewitte v r a ch t a u t o s eind december hun wa a r d e- volle lading via een uiterst geheime route over het land verspreiden.
4 Resultaat van politieke ruilhandel nrc handelsblad 4 Geschiedenis Dertig jaar lang is er gepraat over een Europese monetaire unie. Pas na de val van de Duitse muur bleek één munt politiek haalbaar. Door Roel Janssen Foto sake Elzinga Als op 1 januari 2002 de euro in omloop k o m t, is dat eigenlijk dertig jaar later dan g e p l a n d. Al in 1971 presenteerde de Luxemburger Pierre Werner een rapport met aanbevelingen voor een monetaire u n i e. De Europese Gemeensch a p, toen zes land e n, vond het een mooi plan. Na de oorlog was de dollar altijd het anker van het monetaire stelsel in de wereld geweest de Europese munten waren daaraan va s t g e- k o p p e l d. Maar na 25 jaar groeide de wens een eigen Europese spil te maken en de invloed van de dollar te beperken. D u s k wam op initiatief van Helmut Schmidt en Valéry Giscard d Estaing (de Duitse en de Franse minister van Financiën) in 1972 de monetaire `slang tot stand; een voorstel om de munten van (We s t- ) D u i t s l a n d, F r a n k r ij k,i t a l i ë, de Benelux en Groot- Brittannië (hoewel geen EG-lid) te stabiliseren binnen een bepaalde bandbreedte ( vandaar de beeldspraak `slang ). Maar het lukte niet. Het bleek buitengewoon lastig de afzonderlijke munten binnen de afgesproken marges te houden. Dat kwam doordat het financieel-e c o n o- m i s che beleid van de deelnemende landen sterk varieerde door uiteenlopende politieke ambities en agenda s. Geen enkel land was bereid zich te schikken naar de verp l i chtingen die uit deelname aan een monetaire unie voortvloeiden. Zoals zorgen dat de begroting op orde is en prij s s t ijgingen niet uit de pan rij z e n.zolang landen zich hieraan niet hielden, was samenwerking op muntgebied tot mislukken g e d o e m d. Zo is het eigenlijk altijd gebleven; va n 1971 tot nu toe, dertig jaar later. E n e r z ij d s leeft de voortdurende Europese wens om monetair meer een eenheid te vormen en valuta-instabiliteit uit te bannen en anderz ijds is er de terughoudendheid om de daarvoor noodzakelijke maatregelen tot afstemming van het economische beleid te t r e f f e n. Er leek een stap voorwaarts gezet met de vorming van het Europese Monetaire Stelsel (EMS) in 1978, met Duitsland, d e Be n e l u x,f r a n k r ij k,i t a l i ë, Denemarken en I e r l a n d. De Duitse mark werd ankermunt; Het Verenigd Ko n i n k r ijk hield zich afzijd i g. Maar ook dat stelsel werkte slech t. F r a n k r ijk kon de hegemonie van de Duitsers niet verkroppen, de Franse inflatie liep buitensporig op en de Franse franc d e valueerde voortdurend. In een poging de Duitse dominantie te b e p e r k e n, opperde de toenmalige Franse minister van Financiën Balladur in 1987 een Europese centrale bank op te rich t e n en een gemeensch a p p e l ijke Europese m u n t. Maar dat was voor Duitsland onbespreekbaar: de gevierde D-mark opgeven? N e e. To ch ging een commissie onder leiding van de Franse oud-minister Delors de haalbaarheid van een gemeensch a p p e l ij k e Europese munt onderzoeken. Daar kwa m weer een rapport va n. Wa a r s ch ij n l ijk was ook `Delors in een diepe lade beland, als niet de Be r l ij n s e Muur gevallen wa s, eind P l o t s e l i n g was de monetaire unie onderdeel geworden van de grote politieke omwenteling in E u r o p a. De Duitse hereniging, veertig jaar lang een Duitse droom, lag binnen handb e r e i k. Maar Europa, en vooral Frankrij k, was huiverig voor een al te mach t i g D u i t s l a n d. F r a n k r ijk zag zijn kans schoon twee vliegen in een klap te slaan toen het als één va n de vier geallieerde mogendheden formeel z ijn goedkeuring moest geven aan de Duitse hereniging. Het bedong dat Duitsland zijn mark zou opgeven ten gunste van een Europese munt. D u i t s l a n d,d a t de eenwording dolgraag wilde en zij n Europese gezindheid wilde tonen, s t e m d e morrend toe. In al zijn complexiteit was er sprake van een ordinaire uitruil: Duitsland kreeg zijn eenwording, F r a n k r ijk werd ` v e r l o s t van zijn instabiele franc, kreeg de garantie dat Duitsland zou worden ingekapseld in Europa en zag de gelegenheid s choon weer een belangrijke rol te spelen binnen Europa. De Economische en Monetaire Unie werd door middel van het Verdrag van Maastricht (1991), waarin de toetredingseisen voor de EMU werden g e f o r m u l e e r d,b e k r a ch t i g d. v e r v o l g p a gi n a 5
5 [vervolg van pagina 4] Maar hoe ideaal zij ook leek, s i n d s d i e n heeft de Europese monetaire unie eigenl ijk alleen nog maar tegenslag gehad was een rampjaar voor de EMU. Denemarken wees in een referendum ` M a a s t r i ch t a f. De Italiaanse lire viel dram a t i s ch en vertrok. S p a n j e, Portugal en Ierland moesten deva l u e r e n. Op `zwa r t e w o e n s d a g, 16 september, d w o n g e n g r o o t s cheepse speculaties het pond, t w e e jaar eerder toegetreden, uit het EMS. H e t was onzeker of de EMU er ooit zou k o m e n. U i t e i n d e l ijk redde vrees voor gezich t s- verlies de euro kwa m, het jaar dat ` M a a s t r i ch t had betiteld als de eerste gelegenheid wa a r b ij met een meerderheid va n lidstaten de EMU kon beginnen. Er wa s geen meerderheid, geen enkel land kon dus beginnen met de EMU, maar ineens kreeg iedereen haast. Het was alsof d e politieke leiders van de EU-landen eindel ijk ten volle begrepen dat ze zich de afgang van een mislukking van het monetaire project niet konden veroorloven. Als een land níet aan de toelatingscriteria zou voldoen, viel het buiten de eerste groep van landen die tot de monetaire unie zou overgaan. Dit mechanisme wa s impliciet bedoeld om de begingroep klein te houden, maar het werkte precies omgek e e r d. Geen enkel land wilde er buiten komen te staan en vooral de zuidelij k e landen deden `hysterische pogingen (zoals de Nederlandse minister va n F i n a n c i ë n,z a l m,z i ch liet ontvallen) om de toelatingscriteria te halen. U i t e i n d e l ijk hebben twa a l f landen het ` g e h a a l d : Finland, I e r l a n d,d u i t s l a n d, N e d e r l a n d, Be l g i ë, Lu x e m b u r g, O o s t e n r ij k,f r a n k r ij k,s p a n j e, Po r t u g a l, en opva l l e n d,t o ch nog Griekenland en I t a l i ë.h o e w e l,g e h a a l d. De strenge toepassing van de toelatingscriteria, wa a r o p Nederland voortdurend had gehamerd, werd terzijde gesch o v e n. Het was een politiek besluit en de criteria werden met de nodige creativiteit geïnterpreteerd. O p de valreep stoppen en de zaak een jaar of wat uitstellen, zoals hier en daar voorz i chtig was geopperd, zou nog veel grotere schade opleveren. Uitstel was uitgeslot e n. In 1999 werd de euro van krach t. In de bijna drie jaar van zijn bestaan hebben de eurolanden nog weinig lol beleefd aan het monetaire avontuur of h e t moet zijn dat er zich geen valutacrises in Europa meer hebben voorgedaan zoals vroeger om de haverklap het geval wa s, e n dat de deelnemers van euroland hun overheidsfinanciën behoorlijk op orde hebben g e b r a ch t. Maar een internationale reserv e m u n t, een wereldmunt zoals de dollar, is de euro nog niet geworden. Het heeft er veel van dat euroland nog steeds niet precies weet wat het wil met de e u r o. Om filmkomiek Groucho Marx te parafraseren:,,het antwoord voor Europa is de euro. Maar wat was de vraag ook al w e e r? 5 Praktische vragen Veertien praktische vragen over de euro Door Jochen van Barschot Zijn al mijn guldens na 1 januari niets meer waard? Dat is natuurlijk niet het geva l. Alle zogeheten toonbankinstellingen (plekken waar contant geld over de toonbank gaat, va n de dienst burgerzaken bij de gemeente tot de kruidenier op de hoek) zijn verplicht de hele maand januari zowel guldens als e u r o s te accepteren als betaalm i d d e l. Alleen betalingen met plastic (pinpas, ch i p k n i p, c r e d i t- card) gaan uitsluitend nog in e u r o s. Dat moet verwarring voork o m e n. Kan ik bij de supermarkt wisselen? Dat is niet de bedoeling. D a t gulden en euro een maand lang naast elkaar in omloop zij n,e n dus ook overal als betaalmiddel moeten worden geaccepteerd, w i l niet zeggen dat winkeliers va n plan zijn als wisselkantoor te fung e r e n. De detailhandel zal klanten vragen zo veel mogelijk met plastic te betalen. Wie toch met contante guldens betaalt zal - ondanks afspraken daarover - lang niet overal euro s terugkrijg e n, al is het maar omdat de meeste kassa s maar in één munt kunnen rekenen. In grotere winkels, z o a l s warenhuizen en supermarkten, ligt het voor de hand dat er aparte k a s s a s voor guldens en euro s k o m e n. Wie dan met guldens b e t a a l t,k r ijgt als wisselgeld ook guldens terug. Elders in de wink e l,o f op een centrale plek in w i n k e l g e b i e d e n, komen tij d e l ij k wel extra wisselpunten waar guldens voor euro s kunnen worden i n g e r u i l d. Dat kan natuurlijk ook gewoon bij de bank of op het p o s t k a n t o o r. Winkeliers zullen overigens proberen zo weinig mogelijk contante guldens in contante euro s te wisselen, omdat ze willen voorkomen aan de ene kant met emmers vol guldens te blijven zitt e n,t e r w ijl ze aan de andere kant veel meer wisselgeld (in euro s) in huis moeten halen dan normaal. Hieraan kleeft een te groot veiligh e i d s r i s i c o, vinden de detaill i s t e n. Doordat de kluizen snel vol raken, kunnen ze overtollig contant geld namelijk niet veilig meer opslaan. Waar moet ik al mijn overtollige guldens wisselen? B ij de bank. Contant geld, zowel munten als biljetten, k u n- nen daar tot 1 april 2002 kosteloos worden omgewisseld in e u r o s. Tot 1 januari 2003 blij f t het mogelijk bij de bank guldens op de eigen rekening te storten. De kantoren van De N e d e r l a n d s che Bank blijven guldenmunten tot 1 januari 2007 a c c e p t e r e n. Bankbiljetten die plots nog opduiken in oude sokken of vergeten Lu x e m b u r g s e bankkluisjes kunnen nog tot 1 januari 2032 worden ingeleverd worden bij De Nederlandsch e Ba n k. Wat gebeurt er met mijn banksaldo? Alle girale tegoeden - op de b a n k, op spaarrekeningen - worden automatisch omgezet naar e u r o s.alle afschriften vermelden inmiddels de tegenwaarde va n het guldensaldo in euro s. D e waarde van aandelen en andere waardepapieren is op 1 januari ,b ij de invoering van de girale euro, al omgezet naar euro s. Wie geld heeft staan op zijn ch i p- knip moet na 1 januari 2002 één keer naar een oplaadpunt. H e t saldo op de chipknip wordt dan a u t o m a t i s ch omgezet in euro s. Dit werkt niet met telefoonkaart e n. Hoe zit het met zwart geld? De invoering van de euro is niet bedoeld als zuiveringsoperatie voor zwart geld. Dit zou niet alleen funest zijn voor het draagvlak van de euro, het zou de economie bovendien al te zeer ontw r i ch t e n.niemand haalt het dan ook in zijn hoofd om de voor sommige Europese landen vitale informele economie overhoop te halen tijdens een toch al zo ingrijpende operatie als de invoering van een Europese eenheidsmunt. Ga rustig slapen dus, want wie z warte guldens heeft kan die gewoon ruilen voor zwarte euro s. Waakzaamheid is echter wel g e b o d e n, want de wet Melding O n g e b r u i k e l ijke Tr a n s a c t i e s ( M O T) blijft onverminderd va n k r a ch t.de MOT v e r p l i cht banken en wisselkantoren transacties met contant geld van gulden of meer te melden bij justitie. O f banken dat in de turbulente overgangsperiode ook altijd zullen doen is de vraag - ze steken wa a r s ch ij n l ijk liever energie in het zo snel mogelijk wegwerken van de lange rijen voor het loket - maar wie meer dan gulden zwart geld wenst te wisselen zonder de fiscus te alarmeren doet er verstandig aan zijn biljetten in kleinere porties bij vers chillende banken aan te bieden. Voor iedereen die zijn reserves graag in briefjes van duizend in een kluisje bewaart is het biljet van 500 euro (1.100 gulden) in het leven geroepen. B ij de keuze voor de grootte van de coupures heeft het voorstel geen biljetten groter dan 100 euro in te voeren - om zo het bewaren van veel contant zwart geld te bemoeilijken - het niet gehaald. De Europese Centrale Bank heeft ervoor gezorgd dat er genoeg biljetten van 500 euro worden gedrukt om aan de vraag te voldoen, ook al gaat zij ervan uit dat de briefjes, net als de duizendjes, e e n b e s cheiden rol in het betalingsverkeer zullen vervullen. Is het verstandig al mijn contante guldens voor 1 januari 2002 op te maken? N e e, dat is niet verstandig. O m te beginnen blijft de gulden nog een maand lang wettig betaal- v e r v o l g pa g i na 7
6 Een goed bankbiljet is duur Valsemunters ruiken hun kans nu de Europese munt er bijna is. Maar een goede vervalsing kost wel veel geld. Voorlichting is het beste wapen. Door Arjen Ribbens B ij de introductie van een nieuwe munt ruiken valsemunters hun kans. Drie jaar vóór de euroconversie ontmantelde de Italiaanse politie in een achterkamer va n een bloemenzaak in de Siciliaanse hoofdstad Palermo al een illegale drukkerij.d e politie arresteerde zeven personen en nam c o m p u t e r s, scanners en voor ruim twee miljoen gulden aan valse biljetten van vij f en tien euro in beslag. Ba n k i e r s, politie en politici maken zich al lange tijd hardop z o r g e n. Minister Korthals (Justitie) verhoogde vorig jaar de straffen op va l s e m u n- t e r ij en in maart riepen de Europese Centrale Ba n k, de Europese Commissie en Europol nog een stuurgroep tegen va l s e- m u n t e r ij in het leven. Hoe veilig is de euro? Niet veiliger dan het Nederlandse bankpapier en missch i e n zelfs een beetje minder veilig, zegt ir. J. Wo t t e, voorzitter van de Sectie Producenten Beveiligd Drukwerk van het Ko n i n k l ijk Verbond van Grafisch e Ondernemingen (KVGO). Tot zijn pensionering drie jaar geleden werkte Wotte bij de Nederlandse gelddrukkerij Joh. E n s chedé & Zonen in Haarlem. H ij wa s onder andere manager op de afdeling beveiliging drukwerk. Decennialang trad h ij op als getuige-deskundige in va l s g e l d- zaken en gaf h ij cursussen aan de politie over de geheimen van bankpapier.,, B ij het ontwerp van de euro zijn zoveel compromissen gesloten, dat de beveiliging van de biljetten, vrees ik, niet optimaal is, zegt Wo t t e. De Europese Centrale Ba n k (ECB) verdeelde de drukorder over diverse nationale drukkerij e n. Maar niet alle drukk e r ijen konden bepaalde veiligheidskenmerken realiseren.andere waren te duur en ook nationale gevoelens vormden soms een struikelblok. Wotte noemt twee voorbeelden: de kwaliteit van het watermerk van het eurobiljet v e r v o l g p a gi n a 7 6 Beveiliging
7 [vervolg van pagina 6] en een door Enschedé ontwikkelde hight e ch rastertechniek om fraude met behulp van kopieerapparaten te frustreren. D e centrale bank koos niet alleen voor een groot aantal drukkerij e n, maar ook voor v e r s chillende papierleveranciers. De kwaliteit van het wa t e r m e r k, nog altijd de beste beveiliging van een bankbiljet, l ij d t onder die beslissing. Het Nederlandse watermerk is volgens Wotte beslist moeil ijker te vervalsen dan die van de eurobilj e t t e n. De verfijnde rastertechniek va n E n s chedé viel af omdat de fijne resolutie een aantal drukkerijen voor tech n i s ch e problemen stelde en omdat sommige b e d r ijven de licentiekosten ervan niet wilden betalen. Wotte verwa cht namaakeurobiljetten. Valsemunters kunnen tegenwoordig b e s chikken over veel betere tech n i e k e n dan een paar decennia geleden. Wel raamt Wotte de kosten van een serieuze va l s- g e l d d r u k k e r ij op vele tientallen miljoenen guldens. Voor de investeringen in g r o n d s t o f f e n, het benodigde mach i n e- park en de mensen die van de hoed en de rand weten. Be l a n g r ijkste probleem is dat alle benod i g d h e d e n, van het papier en de inkt tot en met de drukpersen, s l e chts door één of enkele gelicenseerde leveranciers worden g e m a a k t. En een bankbiljet vergt alleen al v ij f soorten exclusieve drukpersen.,, Z o n plaatdrukpers voor bankpapier kost zeker tien miljoen gulden, zegt Wo t t e.,, E n zelfs als je bereid bent die prijs te betalen, zal de Duitse fabrikant hem niet aan onbekenden leveren. Maar waar een wil is, is misschien een w e g. B ijna alle grote gelddrukkerijen hebben zelf een falsificatielaboratorium wa a r medewerkers proberen het eigen drukwerk na te maken. Zo proberen drukkerijen inzicht te verkrijgen in de feilbaarheid van de gebruikte methodes. De va l s e m u n- ter van Enschedé is volgens Wotte een paar keer dicht in de buurt van de originele biljetten gekomen. En als valsemunters er in slagen alle veiligheidskenmerken van de euro te imiter e n, is er nog een noodvoorziening: een o n z i chtbaar detectieveld met geheime, zogenoemde mach i n e f e a t u r e s. Deze verborgen elementen en voorzieningen zij n uitsluitend met geavanceerde apparatuur waar te nemen.,, Top secret, zegt Wo t t e,,,en alleen bestemd voor noodgeva l l e n zoals de superdollar. H ij doelt op de nauw e l ijks van echt te onderscheiden dollarbiljetten die sinds een paar jaar met enige regelmaat opduiken. Biljetten wa a r va n experts vermoeden dat ze in Iran zij n gedrukt om de Amerikaanse economie te o n t w r i ch t e n. Tot slot berijdt Wotte zijn stokpaardje: de beste beveiliging van bankpapier bestaat uit voorlich t i n g. De veiligheidskenmerken van de nieuwe euro s dienen zo snel mogelijk tot in de verste uithoeken van Europa bekend te raken. De geldspecialist pleit voor sch o o l p r o g r a m m a s, Te l e a c -c u r s u s s e n, Amerikaanse `knowy o u r m o n e y-c a m p a i g n s. Wat hem betreft is het niet gauw te veel.,,om ons geld hoort geen mystiek. Hoe beter mensen geld kunnen herkennen, hoe minder kans vals geld maakt. Roel Janssen sch r e e f een informatieve thriller (Het Mercator Complot, Ba l a n s, 262 blz. 34,90 gulden) over de euro die z i ch afspeelt in 2002 bij de invoering va n de eurobiljetten. 7 Praktische vragen [vervolg van pagina 5] middel en is er dus geen enkele reden om al eerder al uw guldens weg te doen. Het is wa a r s ch ij n l ij k zelfs verstandiger in de eerste week nog wat guldens aan te houd e n, omdat nog niet overal met e u r o s kan worden betaald. D e n k b ijvoorbeeld aan parkeermeters die nog niet zijn omgebouwd, automaten die nog op guldens werken en winkels waar het eurowisselgeld nog niet is gearriv e e r d. Logistiek is het gewoonweg niet mogelijk alles binnen een etmaal om te zetten, d a a r gaan ten minste een paar dagen o v e r h e e n. Hoe zit het met de euro tussen oud en nieuw? Het lijkt verstandig om voor de jaarwisseling voldoende contant geld (guldens) in huis te halen. Pinautomaten geven na 1 januari b ijvoorbeeld alleen nog eurobiljetten uit, maar het duurt wa a r- s ch ij n l ijk een paar dagen voor alle automaten met euro s zij n g e v u l d. Bovendien is het wa a r- s ch ij n l ijk dat pinautomaten de eerste dagen van januari sneller ` l e e g z ijn dan gebruikelij k,o m d a t iedereen massaal euro s gaat h a l e n. Wie genoeg guldens in huis heeft, kan ook best een weekje later pinnen. Is mijn portemonnee geschikt voor de euro? We l l i cht is dat niet het geva l. Dat komt doordat enkele nieuwe eurobiljetten groter zijn dan de bestaande guldenbiljetten. Nederlandse bankbiljetten zij n allemaal even hoog (76 mm), t e r- w ijl bij de eurobiljetten hoogte en breedte per biljet versch i l l e n.d i t is gedaan op verzoek van blinden en slech t z i e n d e n, die de biljetten g e m a k k e l ijker kunnen herkennen door de verschillen in groott e. De grootste eurobiljetten, d i e van 82 mm, z ijn hoger dan de guldenbiljetten en passen dus w e l l i cht niet meer in uw portem o n n e e. De exacte maten van de eurobiljetten zijn: 5 euro 120 x 62 mm 10 euro 127 x 67 mm 20 euro 133 x 72 mm 50 euro 140 x 77 mm 100 euro 147 x 82 mm 200 euro 153 x 82 mm 500 euro 160 x 82 mm Verder krijgen we met de invoering van de euro meer vers chillende munten. Er zijn er nu zes: stuiver, d u b b e l t j e,k wa r t j e, g u l d e n,r ijksdaalder en vij f g u l- d e n s t u k. Straks komen er acht euromunt j e s. De cent keert terug. Te r w ijl 5 cent nu de laagste waarde van de guldenmunt is, k r ijgt de euro ook munten van 1 en 2 cent. Daarnaast komen er munten va n 5,1 0, 20 en 50 eurocent en van 1 en 2 euro. Blijven mijn VVV- bonnen nog wel geldig? J a. Ook cd-bonnen, b i o s c o o p- b o n n e n, boekenbonnen en theaterbonnen die in guldens luiden z ijn geldig na de invoering van de e u r o. Ze blijven hun tegenwa a r d e in euro s waard tot de datum waarop ze verlopen. Op veel va n dit soort bonnen staat de eurowaarde tegenwoordig al vermeld. Dat geldt ook voor postzegels. Hoe krijg ik het euroteken op mijn computer? Op nieuwe toetsenborden zit standaard een toets met het eurot e k e n. Op oude toetsenborden zit nog niet zo n toets, maar je kunt wel een sneltoets aanmaken voor het euroteken. In een tekstverwerkingsprogramma als Microsoft Word kan dat door onder ìnvoegen de optie `symb o o l te selecteren. In recente versies van het programma is het euroteken opgenomen in de standaard tekenset. Door op het teken te klikken en dan de optie `snelt o e t s te selecteren, kun je een bepaalde toetscombinatie (b ijvoorbeeld A l t-e) toewijzen aan het euroteken. Het kan zijn dat op je computer nog een tekenset staat waarin het euroteken niet is opgenomen. D i t kan je controleren door, b ij v o o r- beeld in Wo r d, de numerieke code van het teken in te toetsen. Elk letterteken heeft zo n numerieke code, b ijvoorbeeld A l t voor het guldenteken (ƒ). Als je de alttoets ingedrukt houdt en op het numerieke toetsenbord ( r e chts op je toetsenbord) het getal 159 intypt, moet het guldenteken versch ij n e n. De numerieke code voor het euroteken is A l t-0128 (vergeet de nul niet). Als het euroteken na het intypen van A l t-0128 niet versch ij n t, staat de euro nog niet in je tekens e t. Je kunt een nieuwe versie va n de tekenset binnenhalen op de website van Microsoft ( w w w. m i c r o s o f t. c o m / t y p o g r a- phy) en die installeren op je comp u t e r. Hoe veilig is de euro? Dat hangt ervan af hoe goed je op de hoogte bent. Hoe beter u de euro straks kunt herkennen, h o e minder kans dat je vervalste biljetten zult accepteren. De algemene verwa chting is dat va l s e- munters zullen trachten te profiteren van de onervarenheid va n consumenten met de euro. Om te voorkomen dat je in de eerste weken van januari slecht nagemaakte valse bankbiljetten toch voor echte euro s aanziet, is het handig de euro s van tevoren eens goed te bekij k e n. De biljetten zij n v e r v o l g p a gi n a 1 0
8 Angst en weemoed bij afscheid gulden Nederlandsers hebben de neiging hun nationale symbolen te relativeren.maar het verdwijnen van de gulden leidt bij velen wel tot weemoed. Door Ellen de Bruin 8 Afscheid Vaarwel Gulden heet het boek.,, D i t g e s chenkboek is een laatste ode aan onze vertrouwde gulden, onze bankbiljetten en ons muntenstelsel, luidt het melanch o- liek in de inleiding van het naslagwerk. I n het voorwoord vertelt A. We l l i n k,p r e s i- dent van De Nederlandsche Ba n k, over de vele brieven, telefoontjes en tjes die h ij heeft gekregen naar aanleiding van het v e r d w ijnen van de gulden. Er zijn meer g e d e n k b o e k e n. En de Nederlandse Munt sloeg op de valreep nog een speciale ultral i chte gedenkgulden, met een kindertekeningetje erop, en we kunnen ook, v o o r veel geld, gouden en zilveren gedenkguldens bestellen. Va n waar die nostalgie? Normaal gesproken zijn we er toch van overtuigd dat geld het slijk der aarde is, o f in elk geval iets dat niet gelukkig maakt? Dat mag zo zij n, maar de munteenheid van het eigen land maakt nu eenmaal deel uit van de eigen identiteit.,,de munt is een van de klassieke symbolen van national i t e i t, zegt Jan-Pieter van Oudenhoven, als sociaal-psycholoog verbonden aan de R ijksuniversiteit Groningen.,, Taal is er ook een, en postzegels, en de nationale v l a g. Je ziet dat elk land dat ontstaat meteen beslissingen neemt over die z a k e n. Nederlanders hebben in het algemeen Foto Sake Elzinga een wat relativerende houding tegenover nationale symbolen, meent Va n O u d e n h o v e n.,, Fanatiek zijn we vooral als het om voetbal gaat. To ch is de nationale munt wel iets speciaals. In een van zij n onderzoeken vroeg Van Oudenhoven een aantal Nederlandse, F r a n s e, Duitse en Be l g i s che studenten naar hun feitenkennis over verschillende Europese landen. H e t bleek dat ze de munteenheid van de andere landen over het algemeen het best kenden. Van de Fransen wist bijna niemand hoe de Nederlandse koningin en premier heten of hoeveel inwoners Nederland bij benadering heeft, maar toch wisten nog twee op de vij f Franse studenten hoe de Nederlandse munt heet. De gulden was bij Duitse en Be l g i s che studenten zelfs bekender dan het feit dat Amsterdam de hoofdstad van Nederland is. Als de gulden wordt vervangen door de e u r o, verliezen we een manier om onze e i g e n h e i d, onze nationale identiteit te beleven en te beklemtonen. En het is, o o k in een verenigd Europa, van belang dat de v e r s chillende landen dat blijven doen, aldus organisatiepsycholoog Esther va n L e e u w e n.z ij is aan de Universiteit va n Leiden gepromoveerd op de voorwa a r d e n waaronder fusies meer of minder gemakk e l ijk verlopen, en werkt nu bij de Vr ij e Universiteit in A m s t e r d a m.,,fusies hebben een grotere kans van slagen als de leden van de nieuw ontstane groep een deel van hun oude groepsidentiteit blij v e n b e h o u d e n, vertelt Van Leeuwen.,, Wat dat betreft hebben ze het trouwens met de euro heel slim aangepakt. De ene kant va n de euromunt is in alle landen gelij k, op de andere kant komt een nationaal symbool dat per land versch i l t. Dat is op zich z e l f een heel goed idee, omdat het veel minder weerstand tegen die samenvoeging o p r o e p t. Het nadeel is wel, zegt Van Leeuwen, d a t je mensen niet alleen bewust maakt va n v e r v o l g p a gi n a 9
9 9 Rubriek [vervolg van pagina 8] het voortbestaan van hun eigen nationale identiteit binnen het grote Europa, m a a r ook van dat van andere nationaliteiten.,,zeker in toeristische streken worden mensen heel vaak geconfronteerd met de andere nationaliteiten, wat niet altijd tot positieve reacties leidt. In de buurt va n N o o r d w ijk kun je soms beter niet laten merken dat je Duitser bent. Als iemand die daar woont dan een Duitse euro t e r u g k r ijgt in de supermarkt, dan wil hij hem misschien gewoon niet hebben. E n ook op de lange termij n, als de samenwerking in Europa nog veel verder gaat, is het wa a r s ch ij n l ijk niet goed om die nationale identiteiten en de versch i l l e n die ze impliceren, te blijven onderstrep e n, zegt Van Leeuwen. Het verzet tegen fusies is het grootst als de identiteit van je eigen groep wordt b e d r e i g d, vertelt collega Daan va n Knippenberg van de Universiteit va n A m s t e r d a m.,, Voor een klein land als Nederland is het idee van een verenigd Europa met één munt best moeilij k.m e n heeft in Duitsland wa a r s ch ij n l ijk sterker het idee dat de euro een voortzetting is van de mark, dan dat mensen in Nederland het idee hebben dat de euro een voortzetting is van de gulden. Hoe de nieuwe munt de onderlinge verhoudingen in Europa zal beïnvloeden is nog niet duidelij k. En die onzekerheid over wat de euro aan voor- en nadelen zal opleveren maakt dat mensen liever va s t- houden aan de gulden, vertelt Va n K n i p p e n b e r g. Mensen zijn van nature al geneigd vast te houden aan de bestaande s i t u a t i e, en onduidelijkheid over wat een nieuwe situatie met zich meebrengt maakt dat alleen nog maar erger. Ruilen doet huilen - daar zijn mensen althans bang voor. Eric van Dijk van de Universiteit Leiden heeft daar samen met Van Knippenberg een aantal onderzoeken naar gedaan. Ze gaven mensen bijvoorbeeld een fles Bulgaarse wijn en vroegen daarna of ze die zouden willen ruilen voor Spaanse wij n.b ijna niemand wilde dat. Maar als je iedereen in eerste instantie Spaanse wijn geeft, wil óók b ijna niemand die ruilen voor Bulgaarse. Met de komst van euro is iets vergelij k- baars aan de hand, zegt Va n K n i p p e n b e r g.,,je weet wat je nu hebt, j e weet niet precies wat die euro wa a r d w o r d t. En dan heb ik het niet over die koers van twee gulden twee- n u l - n o g - i e t s. Het gaat meer om onzekerheden als: krijgen we niet allerlei prij s v e r h o g i n g e n? Zal de concurrentiepositie van de Nederlandse economie niet verslech t e- ren? Zal ik er wel aan kunnen wennen? Mensen zijn nu eenmaal ingesteld op loss aversion: potentiële nadelen wegen a l t ijd veel zwaarder dan potentiële voord e l e n. Alleen al het idee dat je kans zou maken er op achteruit te gaan is kennel ijk bijna ondraaglij k, en dat maakt iets wat je al hebt automatisch wa a r d e v o l l e r dan iets wat je nog niet hebt. Het heet ook wel het endowment effect, het effect van het in-bezit- h e b b e n, zegt Van Dij k.,,het endowment effect is ook het antwoord op de vraag: waarom ligt uw zolder zo vol? Mensen kunnen nu eenmaal niks wegdoen. Ewoud Sanders In de taal blijft de gulden leven Wij zijn een volk van kooplieden en k o o p j e s j a g e r s, en dat heeft zijn sporen in het Nederlands nagelaten. Onze taal telt honderden zegswij z e n met geldnamen. Sinds kort zijn daarover aantallen b e k e n d. In verband met de komst van de euro zijn de belangrij k s t e spreekwoordenverzamelingen uit de afgelopen tweehonderd jaar nagevlooid op uitdrukkingen met geld. Cent komt in meer dan 60 zegswijzen voor, stuiver in 67, dubbeltje in 4 9,k wartje in 11, gulden in 34 en daalder in 24. Taalkundig gezien lijken we dus aan de vooravond van een slachting te s t a a n. Nooit meer een kwartje voor je g e d a ch t e n. Nooit meer: je kunt je gulden maar één keer uitgeven. O f : wie voor een dubbeltje geboren is, wordt nooit een kwa r t j e. Maar zal de Nederlandse woordens chat nu werkelijk worden kaalgevreten door de euro? Nee. Per 1 januari 2002 gaan we betalen met munten van 1, 2,5,1 0, 20 en 50 eurocent, e n met munten van 1 en 2 euro. Daarnaast komen er biljetten van 5, 1 0,2 0,5 0,1 0 0, 200 en 500 euro. Ko r t o m, er vallen een paar munten en biljetten weg, n a m e l ijk het kwa r- tje en de rij k s d a a l d e r, en de briefjes van 25 van 250 en van Je hebt kans dat de volksnaam vuurtoren voor het briefje van 250 een stille dood zal sterven. En missch i e n moeten we onze kinderen straks uitleggen wat een rijksdaalder of e e n riks wa s, als ze die woorden tegenkomen in boeken die op hun literatuurl ijst staan. Maar niemand hoeft zich zorgen te maken over de stuiver, h e t d u b b e l t j e, het kwartje of de gulden. Waarom niet? Omdat vooral in spreekwoorden en zegswijzen woorden heel lang kunnen voortleven, zelfs als we ze niet meer begrij p e n. Zo kent iedereen de uitdrukking op z ijn falie krij g e n, maar wie weet dat falie oorspronkelij k, in de M i d d e l e e u w e n, een soort wij d e regenmantel was? En wie kent de o o r s p r o n k e l ijke betekenissen va n p o t t e n k ij k e r, (heet) hangij z e r, k l i k- s p a a n, klaploper of s t r ij k s t o k,d e kernwoorden uit verschillende uitdrukkingen? Er zijn geen spreekwoorden met r ijksdaalder of r i k s, maar er zij n genoeg algemeen bekende uitdrukkingen met de andere geldnamen om die namen een lang leven in onze taal te garanderen. Iets vergelij k b a a r s geldt voor de volksnamen. A l l e e n tussen 1862 en 1927 waren biljetten van 25 geel, maar we zijn dit briefje a l t ijd geeltje blijven noemen, o o k toen het rood werd. Het duizendje kreeg in 1860 de bijnaam rooie rug, vanwege de rode achterkant van het b i l j e t, en die naam bleef bestaan toen het biljet groen werd. Dikke kans dus dat heel wat volksnamen, b ijvoorbeeld piek, b l ijven bestaan. De euro zal wa a r s ch ij n l ijk wel nieuwe geldnamen aan het Nederlands t o e v o e g e n. Er komen immers munten en biljetten met een geldwa a r d e die we nu niet kennen. Wat de munten betreft gaat het om twee, t w i n t i g en vijftig eurocent en om de munt van twee euro. De overheid heeft voor deze munten geen namen voorg e s t e l d, maar een lezer van het tij d- s chrift Onze Taal bedacht in 1999 het v o l g e n d e: twent voor twee eurocent, vierstuiver voor twintig eurocent, halfje voor vijftig eurocent en tweuro voor de munt van twee euro. Over de naam twent sch r e e fh ij ter t o e l i ch t i n g:,,wie meent dat ik de Tukkers een voorkeursbehandeling g e e f door de munt van 0,02 euro twent te noemen, moet beseffen dat na een paar jaar niemand bij dat woord nog denkt aan een inwoner van Tw e n t e.b ij de piek denkt toch ook geen mens aan kerstboomversier i n g?
10 10 [vervolg van pagina 7] - mede om valsemunters de wind uit de zeilen te nemen - pas va n a f 1 januari te krijgen (via de pina u t o m a a t ), maar de munten kun je in december al zien. Moet ik echt tot 1 januari wach t e n voordat ik de eerste euromuntjes in handen heb? N e e. Iedereen van zes jaar of ouder krijgt in november een briefje thuis waarmee hij bij het postkantoor gratis een eurokennismakingssetje met de ach t Nederlandse euromunten (de zogeheten Zalmkit) kan afhalen. Koningin Beatrix staat op de v o o r k a n t. Va n a f 1 januari kun je ook de euromunten uit de elf andere landen van de E c o n o m i s che en Monetaire Unie t e g e n k o m e n, die ieder hun eigen nationale zijde hebben. D e a chterkant is steeds dezelfde: de kaart van Europa, met de Europese sterren. De verwa chting is dat uw portemonnee binnen een paar maanden voor meer dan de helft is gevuld met munten uit andere Europese l a n d e n. Wat moet ik verder doen om me voor te bereiden op de euro? In principe niets. De meeste o m s chakelingen naar de euro gaan va n z e l f. Banken zetten tegoeden om in euro, w e r k g e v e r s betalen salarissen uit in euro, automatenhandelaren bouwen hun automaten om zodat ze e u r o s accepteren, de belastingdienst int voortaan belastingen in euro s, b e d r ijven sturen rekeningen en acceptgirokaarten met eurobedragen, e n z o v o o r t. Je hoeft ook geen contracten aan te passen. Voor alle contracten die je hebt getekend wa a r i n bedragen in guldens genoemd w o r d e n, variërend van huur- of koopcontracten tot de polisvoorwaarden van verzekeringen, geldt va n a f 1 januari 2002 autom a t i s ch de tegenwaarde van die bedragen in euro s. Je huisbaas kan de invoering van de euro dus niet aanwenden om de huur te verhogen en verzekeraars mogen het eigen risico van een verzekering niet naar boven afronden tot een mooi rond eurobedrag, zonder daarover een nieuw contract af te sluiten. Ook voor je hypotheek of pensioen verandert er niets. In feite gaat de invoering van de euro va n z e l fe n hebt u er geen omkijken naar. Kan er dan echt niks meer fout gaan? N a t u u r l ijk wel. Het is zelfs nagenoeg uitgesloten dat er helemaal niets fout gaat. E e n logistieke operatie met een o m vang als die van de invoering van de euro is nog nooit vertoond en zal ongetwijfeld niet op alle onderdelen slagen. E r zullen beslist lege pinautomat e n, winkels zonder wisselgeld en niet-werkende automaten z ijn en je moet niet verbaasd zij n als je voor iets eenvoudigs als pinnen lang in de rij zal moeten s t a a n. Wie echter genoeg contant geld in huis heeft en in de eerste week van januari zo veel mogel ijk elektronisch betaalt, kan het g e m a k k e l ijk volhouden tot de grootste drukte en de ergste logistieke problemen voorbij z ij n. c o l o f o n R e d a c t i e: Jochen van Barschot Marlies Hagers Hans Ulrich Vo r m g e v i n g: Remy Jon Ming Tijdschema invoering 1 december 2001 A c c e p t g i r o s voor betalingen die betrekking hebben op een t ij d vak na 1 januari 2002 mogen in euro s worden uitgedrukt en aan het publiek verz o n d e n. 17 december 2001 De publieksset ter waarde va n 3,88 euro (8,55 gulden) is gratis af te halen. De consumentenpakketten met euromunten zijn te koop à 25 gulden. Winkeliers mogen in plaats van coupures van 25 gulden ook de consumentenpakketten als wisselgeld geven. Winkeliers kunnen bestelde eurobiljetten bij hun bank o p h a l e n. 2 7, 28 en 29 december 2001 Aflevering bestelde euromunten bij winkeliers door T P G. 31 december 2001 Laatste dag dat winkeliers bestelde eurobiljetten bij de bank kunnen ophalen; winkeliers kunnen euromunten n a b e s t e l l e n. Laatste dag waarop de nationale munten en biljetten wettig betaalmiddel zijn in D u i t s l a n d,maar de Duitse werkgevers hebben toegezegd nog tot en met 28 februari 2002 marken te zullen accepter e n. 1 januari 2002 De euro is wettig betaalm i d d e l. Consumenten betalen zoveel m o g e l ijk in euro s. Va n a f0.00 uur uitsluitend in e u r o s pinnen en ch i p p e n.d e automaten bevatten vooral kleinere coupures. Alle bank- en girorekeningen z ijn omgezet in euro s. 27 januari 2002 Laatste dag waarop de gulden wettig betaalmiddel is in N e d e r l a n d. Laatste dag waarop goederen in guldens zijn geprij s d. Laatste dag waarop winkeliers euromunten kunnen nabestell e n. 9 februari 2002 Laatste dag waarop de nationale munten en biljetten wettig betaalmiddel zijn in Ierland. 11 februari 2002 Laatste dag waarop winkeliers guldenmunten kunnen laten o p h a l e n. 17 februari 2002 Laatste dag waarop de nationale munten en biljetten wettig betaalmiddel zijn in Frankrij k. 28 februari 2002 Laatste dag waarop de nationale munten en biljetten wettig betaalmiddel zijn in de overige landen: Be l g i ë,g r i e k e n l a n d, S p a n j e,i t a l i ë, Lu x e m b u r g, O o s t e n r ij k,portugal en F i n l a n d. 31 maart 2002 Laatste dag waarop het publiek gratis bij eigen bank guldens kan inwisselen. Laatste dag waarop het publiek bankbiljetten uit andere landen kan inwisselen b ij banken voor het normale t a r i e f. Laatste dag dat oversch r ijvingsformulieren en acceptgir o s in guldens nog worden v e r w e r k t. 31 december 2002 Laatste dag waarop mensen bij banken hun oude guldens op een rekening kunnen storten. Sinds 1 april mogen banken hiervoor kosten in rekening b r e n g e n. 1 januari 2007 Laatste dag waarop de consument bij kantoren van DNB kostenloos guldenmunten kan omwisselen voor euro s. 1 januari 2032 Laatste dag waarop de consument bij DNB guldenbiljetten kan omwisselen voor euro s. DNB brengt sinds 2007 hiervoor kosten in rekening. Bron: De Nederlandsche Ba n k,h e t Nationaal Forum voor de introductie van de euro,europese Centrale Ba n k.
Praktische opdracht Economie Euro
Praktische opdracht Economie Euro Praktische-opdracht door een scholier 1619 woorden 17 februari 2003 6,7 12 keer beoordeeld Vak Economie 1 Onderzoeksvraag. Mijn onderzoeksvraag is: Wat zijn de voor- en
Nadere informatie6,9. Werkstuk door een scholier 1550 woorden 3 april keer beoordeeld. De euro
Werkstuk door een scholier 1550 woorden 3 april 2002 6,9 53 keer beoordeeld Vak Economie De euro Sinds 1 januari 2001 betalen we met de Euro. De euro is de gemeenschappelijke munt voor de landen die lid
Nadere informatieDeel 3. Wat doet de Europese Unie? 75
DEEL 3.4 DE EURO Deel 3. Wat doet de Europese Unie? 75 3.4. DE EURO DOEL - De leerlingen/cursisten ontdekken de voordelen van het gebruik van de eenheidsmunt: wisselen van geld is niet meer nodig, je spaart
Nadere informatieOpdracht 1 Het oude Nederlandse geld had allemaal bijnamen. Welke combinaties zijn goed (verbind ze met een streep)? 1.000 gulden
Inleiding Nederlanders betaalden in 2007 5,5 miljard keer contant, dat wil zeggen met bankbiljetten of munten. Daarvan vond de betaling 4,9 miljard keer plaats aan de kassa en 600 miljoen keer aan elkaar.
Nadere informatieEURO. Vanaf januari 2002 betalen we in Nederland en in veel andere Europese landen met de euro.
EURO Vanaf januari 2002 betalen we in Nederland en in veel andere Europese landen met de euro. Muntgeld Bankbiljetten EURO Hadden jullie al gezien dat er 2 briefjes zijn van 5 euro? oud briefje nieuw briefje
Nadere informatieGeld. Ontstaan van geld
Geld Ontstaan van geld Onze voorouders hadden geen geld. Als ze iets nodig hadden, ruilden ze dat. Dit heet ruilhandel. De bakker ruilde brood bij de slager voor vlees enz. Op een dag wilde iemand weten
Nadere informatie1. Inleiding Ik ga het in mijn werkstuk over de euro en de Europese Unie hebben. De volgende punten zal ik in mijn werkstuk verwerken;
Werkstuk door een scholier 2302 woorden 20 februari 2000 6 144 keer beoordeeld Vak Economie 1. Inleiding Ik ga het in mijn werkstuk over de euro en de Europese Unie hebben. De volgende punten zal ik in
Nadere informatieIk ga het in mijn werkstuk over de euro en de Europese Unie hebben. De volgende punten zal ik in mijn werkstuk verwerken;
Werkstuk door een scholier 2376 woorden 29 november 2001 7,3 29 keer beoordeeld Vak Economie Inleiding Ik ga het in mijn werkstuk over de euro en de Europese Unie hebben. De volgende punten zal ik in mijn
Nadere informatieAnna en Alex nemen het op tegen de valsemunters
Anna en Alex nemen het op tegen de valsemunters Anna en Alex zijn klasgenoten en heel goede vrienden. Ze komen altijd in de meest angstaanjagende situaties terecht en samen hebben ze al heel wat spannende
Nadere informatieANNA EN ALEX NEMEN HET OP TEGEN DE VALSEMUNTERS
HET EURO RUN-SPEL www.nieuwe-eurobankbiljetten.eu ANNA EN ALEX NEMEN HET OP TEGEN DE VALSEMUNTERS - 2 - Anna en Alex zijn klasgenoten en heel goede vrienden. Ze komen altijd in de meest angstaanjagende
Nadere informatieANNA EN ALEX NEMEN HET OP TEGEN DE VALSEMUNTERS
HET EURO RUN-SPEL www.nieuwe-eurobankbiljetten.eu ANNA EN ALEX NEMEN HET OP TEGEN DE VALSEMUNTERS Anna en Alex zijn klasgenoten en heel goede vrienden. Ze komen altijd in de meest angstaanjagende situaties
Nadere informatieWerkstuk Economie De euro
Werkstuk Economie De euro Werkstuk door een scholier 2382 woorden 21 mei 2001 6,6 43 keer beoordeeld Vak Economie Inleiding Iedereen van onze klas moest voor economie een werkstuk maken, de keuze van het
Nadere informatiePraktische opdracht Economie Economische Monetaire Unie
Praktische opdracht Economie Economische Monetaire Unie Praktische-opdracht door een scholier 3907 woorden 17 juni 2004 6,1 37 keer beoordeeld Vak Economie Samenvattingen: Deelvraag 1: De Economische en
Nadere informatiehttp://www.economiepagina.com - Alle nuttige economielinks bij elkaar!
Opgave 1 Gulden (ƒ) wordt euro ( ) Geld is een (1) aanvaard ruilmiddel. De maatschappelijke geldhoeveelheid in Nederland bestaat uit munten, bankbiljetten en (2). De komende jaren worden de functies van
Nadere informatie6, Het verband tussen de euro en de ecu De ecu. Werkstuk door een scholier 1684 woorden 7 december keer beoordeeld
Werkstuk door een scholier 1684 woorden 7 december 2001 6,3 18 keer beoordeeld Vak Economie De euro in de praktijk. Hoofdstuk 1: De euro. 1.1 Begrip. Sinds 1 januari 1999 hebben de deelnemers aan de Europese
Nadere informatie6,4. De economische voordelen van de Euro. Werkstuk door een scholier 2938 woorden 19 januari keer beoordeeld.
Werkstuk door een scholier 2938 woorden 19 januari 2002 6,4 130 keer beoordeeld Vak Economie Inhoudsopgave Onderwerp Titelpagina Inhoudsopgave Inleiding Wat zijn de voordelen van de Euro? Wat zijn de nadelen
Nadere informatieHET HOE EN WAAROM VAN DE EURO
HET HOE EN WAAROM VAN DE EURO DE EURO De laatste tijd is de euro steeds vaker in het nieuws. De euro is de nieuwe Europese munt die in Nederland en andere Europese landen, de Economische en Monetaire Unie
Nadere informatieSectorwerkstuk Economie Euro
Sectorwerkstuk Economie Euro Sectorwerkstuk door een scholier 2135 woorden 2 februari 2007 6,1 79 keer beoordeeld Vak Economie Inhoud Inleiding Wat is de geschiedenis van de euro en wat zijn de echtheidskenmerken
Nadere informatieRabobank s-hertogenbosch en omstreken
Rabobank s-hertogenbosch en omstreken Jouw spreekbeurt over de bank Wie aan de bank denkt, denkt waarschijnlijk aan veel geld. Grote gebouwen en mannen en vrouwen in pak. Maar wat doen ze nou eigenlijk
Nadere informatieSpreekbeurten.info Spreekbeurten en Werkstukken http://spreekbeurten.info
Paspoort Ik houd mijn spreekbeurt over paspoorten. Sommige van jullie zijn vast wel eens naar het gemeentehuis geweest om met jullie vader of moeder een paspoort te halen. Ik moest ook een keer mee en
Nadere informatieRabobank s-hertogenbosch en omstreken
Rabobank s-hertogenbosch en omstreken Jouw spreekbeurt over geld Een spreekbeurt over geld, leuk! Dat zal iedereen aanspreken, want we hebben er allemaal mee te maken en de meesten kopen graag leuke dingen.
Nadere informatieInhoudsopgave. Jouw spreekbeurt over De Bank!
Jouw spreekbeurt over De Bank! Wie aan de bank denkt, denkt waarschijnlijk aan veel geld. Grote gebouwen en mannen en vrouwen in pak. Maar wat doen ze nou eigenlijk op die bank? En wat gebeurt er met jouw
Nadere informatieLees het verhaal over Geld eens rustig door. Maak voor jezelf een samenvatting of powerpoint.
Jouw spreekbeurt over GELD. Een spreekbeurt over geld, leuk! Dat zal iedereen aanspreken, want we hebben er allemaal mee te maken en de meesten kopen graag leuke dingen. Maar ja, dan moet je wel geld hebben.
Nadere informatieTijdelijk Museum. Het spel
Tijdelijk Museum Het spel Welkom in de Nationale Bank van België! De Nationale Bank van België is geen gewone bank! Jij kan hier immers geen bankrekening openen. Alleen de gewone banken kunnen dit. Bovendien
Nadere informatieEindexamen geschiedenis en staatsinrichting vmbo gl/tl 2005 - II
Meerkeuzevragen Schrijf alleen de hoofdletter van het goede antwoord op. DE KOUDE OORLOG + NEDERLAND EN DE VERENIGDE STATEN NA DE TWEEDE WERELDOORLOG Gebruik bron 1. 1p 1 De bron maakt duidelijk dat de
Nadere informatieDE EUROPESE UNIE EERSTE EN DE WERKVORM IN HET KORT
DE EUROPESE UNIE JANUARI 2016 - POLITIEK IN PRAKTIJK #1 EERSTE EN WAT HEB JE NODIG Grote letters A, B en C Aftelklok (op digibord) 50 sterren, uitgeprint op geel papier Circa 4 grote enveloppen Een prijsje
Nadere informatieMODULE I EUROPA: NOOIT MEER OORLOG!
MODULE I EUROPA: NOOIT MEER OORLOG! I.I De geboorte van de Europese Unie Zoals jullie waarschijnlijk wel weten zijn er de vorige eeuwen veel oorlogen in Europa geweest. Vooral de Eerste en de Tweede Wereldoorlog
Nadere informatieResultaten Brabantpanel-onderzoek Vijf Jaar Euro December 2006
Resultaten Brabantpanel-onderzoek Vijf Jaar Euro December 2006 Respons Van 23 november tot en met 10 december 2006 is in verband met het vijfjarig bestaan van de Euro op 1 januari 2007 aan het Brabantpanel
Nadere informatieRabobank s-hertogenbosch en omstreken
Rabobank s-hertogenbosch en omstreken Jouw spreekbeurt over de euro Met de euro heb je een actueel en interessant onderwerp voor jouw spreekbeurt. Als Rabobank hebben we veel met deze munt te maken. We
Nadere informatieCONSUMENTEN. Als hij afrondt, mag hij het te betalen totaalbedrag bij betaling in contanten afronden.
CONSUMENTEN Wat mag de handelaar afronden? Als hij afrondt, mag hij het te betalen totaalbedrag bij betaling in contanten afronden. Hij mag niet elke artikelprijs opgenomen op een rekening afronden. Ook
Nadere informatieDe gulden is lang niet zo oer-hollands als je denkt FTM
De gulden is lang niet zo oer-hollands als je denkt FTM ftm.nl De gulden is lang niet zo oer-hollands als je denkt FTM Edin Mujagic 8-10 minuten Bij de gulden denkt u hoogstwaarschijnlijk aan de Nederlandse
Nadere informatieOntstaan van geld. Doel: Na deze opdracht weet je hoe geld ontstaan is. Uitleg opdracht. Thema: mini Samenleving
Thema: mini Samenleving Europa en de wereld Europese samenwerking Moeilijkheid: *** Tijdsduur: *** Juf Dineke Ontstaan van geld Doel: Na deze opdracht weet je hoe geld ontstaan is. Uitleg opdracht Je leest
Nadere informatieTer voorbereiding. Inhoudsopgave. Jouw spreekbeurt over DE EURO
Jouw spreekbeurt over DE EURO Met de euro heb je een actueel en interessant onderwerp voor jouw spreekbeurt. Als Rabobank hebben we veel met deze munt te maken. We helpen je graag een eind op weg. In dit
Nadere informatieUIT geld en banken
Hoe ontstaat geld in de economie? Geld heb je nodig om spullen mee te kunnen kopen, zonder geld valt er niets te kopen, en als er te weinig geld is zitten mensen te wachten op geld voordat ze het uit kunnen
Nadere informatieNaslagwerk Economie van Duitsland. Hoofdstuk 8: Financiële stelsel. 8.1 Overzicht
Naslagwerk Economie van Duitsland 8.1 Overzicht Het Duitse bankenstelsel is anders georganiseerd dan in de meeste andere landen. Naast een centrale bank, de Bundesbank, de reguliere zaken en retailbanken
Nadere informatieIk ben de Euro! Euro is net Ali B. Een jongen van de straat. De EURO 5 6 GROEP. Dit verhaal is onderdeel van de Europese Verhalenkoffer.
De EURO Ik ben de Euro! Euro is net Ali B. Een jongen van de straat. Aangeboden door Dit verhaal is onderdeel van de Europese Verhalenkoffer. www.eu.nl -> onderwijs Europese Unie Mazzel! Ouwe! Hoe is-tie
Nadere informatieLekker ding. Maar Anita kijkt boos. Hersendoden zijn het!, zegt ze. Die Jeroen is de ergste. Ik kijk weer om en zie hem meteen zitten.
Lekker ding Pas op!, roept Anita. Achter je zitten de hersendoden! Ik kijk achterom. Achter ons zitten twee jongens en drie meisjes hun boterhammen te eten. Ze zijn gevaarlijk, zegt Anita. Ze schudt haar
Nadere informatieHoofdstuk 7 Samenwerking in Europa
Hoofdstuk 7 Samenwerking in Europa Vroeger voerden Europese landen vaak oorlog met elkaar. De laatste keer was dat met de Tweede Wereldoorlog (1940-1945). Er zijn in die oorlog veel mensen gedood en er
Nadere informatieIk ben de Euro! Euro is net Ali B. Een jongen van de straat. De EURO 5 6 GROEP. Dit verhaal is onderdeel van de Europese Verhalenkoffer.
De EURO Ik ben de Euro! Euro is net Ali B. Een jongen van de straat. Aangeboden door Dit verhaal is onderdeel van de Europese Verhalenkoffer. www.eu.nl -> onderwijs Europese Unie Mazzel! Ouwe! Hoe is-tie
Nadere informatieVeilig betalen in Nederland
De meeste consumenten zijn positief over de veiligheid van het Nederlandse betalingsverkeer. Dat blijkt uit onderzoek dat dnb heeft uitgevoerd, onder meer naar aanleiding van de toename van pinpasfraude
Nadere informatieWerkstuk Economie De euro en wij
Werkstuk Economie De euro en wij Werkstuk door een scholier 3079 woorden 14 mei 2001 7,3 179 keer beoordeeld Vak Economie DE URO EN WIJ!? Inleiding De laatste maanden komt de euro heel snel dichterbij.
Nadere informatieZA4537 Flash Eurobarometer 193 The eurozone, 5 years after the introduction of the banknotes and coins in 12 Member States
ZA4537 Flash Eurobarometer 193 The eurozone, 5 years after the introduction of the banknotes and coins in 12 Member States Country Specific Questionnaire Netherlands 1. 1. We gebruiken nu al bijna vijf
Nadere informatieZaken die niet meer zo zeker zijn
Een goed gesprek over Zaken die niet meer zo zeker zijn Met u praten wij vaak over zekerheid. Dat is namelijk ons vak: het organiseren van uw zekerheid. Dat kan op vele manieren. Bijvoorbeeld door verstandig
Nadere informatieOver de euro gesproken
Over de euro gesproken : Voorlichtingsprogramma voor de Europese burger Nog veel meer gegevens over de Europese Unie vindt u op Internet via de Europaserver (http://europa.eu.int). Luxemburg: Bureau voor
Nadere informatieBetalen in het eurogebied: nog niet alle wensen vervuld
ers zijn over het algemeen positief over de bestaande betaalmogelijkheden, maar toch betaalt men in of naar het buitenland niet altijd zoals men zou willen. Zo is de tevredenheid over de acceptatie van
Nadere informatieEen wat strenge stem, hij wil graag officiëler klinken dan hij in wezen is.
Een wat strenge stem, hij wil graag officiëler klinken dan hij in wezen is. Goedendag! Als ik even de aandacht mag, ja! Dank u. Dan geef ik nu het woord aan mezelf. Als ik mij eerst eens even mag introduceren.
Nadere informatie5,3. De bankbiljetten: Afmeting en kleuren van de biljetten: De munten: Afmeting, kleur, gewicht en rand van de munten.
Werkstuk door een scholier 2027 woorden 7 april 2000 5,3 62 keer beoordeeld Vak Economie HOE KOMT DE EURO ERUIT TE ZIEN? De bankbiljetten: De nieuwe reeks Europese bankbiljetten komt vanaf januari 2002
Nadere informatieDe tijd die ik nooit meer
De tijd die ik nooit meer vergeet Jan Smit uit eigen pen deel 3 De Stiep Educatief De tijd die ik nooit meer vergeet De schrijver die blij is dat hij iets kan lezen en schrijven, vertelt over zijn jeugd.
Nadere informatieWETGEVINGSBESLUITEN EN ANDERE INSTRUMENTEN VERORDENING VAN DE RAAD tot wijziging van Verordening (EG) nr. 974/98 over de invoering van de euro
RAAD VAN DE EUROPESE UNIE Brussel, 19 december 2005 (OR. en) 14883/05 Interinstitutioneel dossier: 2005/0145 (CNS) UEM 205 ECOFIN 370 OC 877 WETGEVINGSBESLUITEN EN ANDERE INSTRUMENTEN Betreft: VERORDENING
Nadere informatieContant geld: gedrag en beleving van retailers
Contant geld: gedrag en beleving van retailers Uitkomsten DNB onderzoek, in samenwerking met Panteia, naar het gedrag en de beleving van retailers ten aanzien van contant geld Retailers zijn een belangrijke
Nadere informatieNaam :. Maart Met dank aan: bron:
Naam :. Klas :.. Datum: score Maart 2010 Met dank aan: bron: www.geldmoetrollen.org Vooraf Voor deze opdracht heb je informatie nodig van een website. Start dus een computer op, ga naar het internet en
Nadere informatieUIT VWO geld en banken
Hoe ontstaat geld in de economie? Geld heb je nodig om spullen mee te kunnen kopen, zonder geld valt er niets te kopen, en als er te weinig geld is zitten mensen te wachten op geld voordat ze het uit kunnen
Nadere informatie6.5. Boekverslag door R woorden 31 maart keer beoordeeld. Inleiding. Toelichting bij de keuze van het onderwerp:
Boekverslag door R. 2282 woorden 31 maart 2003 6.5 226 keer beoordeeld Vak Economie Inleiding Toelichting bij de keuze van het onderwerp: We moesten voor het sectorwerkstuk een onderwerp kiezen die te
Nadere informatieDe Duurzaamheid van de Euro
Sustainable Finance Lab : De Duurzaamheid van de Euro #susfinlab www.sustinablefinancelab.nl De euro is niet houdbaar Arjo Klamer Munten komen en gaan Gevallen munten Papiermark (Duitsland) 1914-1924 Hyperinflatie
Nadere informatieSamenvatting Economie H1 t/m H3
Samenvatting Economie H1 t/m H3 Samenvatting door J. 1711 woorden 28 oktober 2012 7,8 2 keer beoordeeld Vak Methode Economie Samenvatting Module 1 Hoofdstuk 1 t/m 3. Hoofdstuk 1 Voor niks gaat de zon op
Nadere informatieWerkstuk Economie De euro
Werkstuk Economie De euro Werkstuk door een scholier 1680 woorden 19 februari 2000 6,3 211 keer beoordeeld Vak Economie Hoofdstuk 1: Waarom de euro? 1.1 Wat is de Euro? De euro is sinds 1 januari 1999
Nadere informatieIk ben de Euro! Euro is net Ali B. Een jongen van de straat. De EURO 7 8 GROEP. Dit verhaal is onderdeel van de Europese Verhalenkoffer.
De EURO Ik ben de Euro! Euro is net Ali B. Een jongen van de straat. Aangeboden door Dit verhaal is onderdeel van de Europese Verhalenkoffer. www.eu.nl -> onderwijs Europese Unie Mazzel! Ouwe! Hoe is-tie
Nadere informatieRabobank Utrecht, partner voor bankzaken. Ook als u extra hulp nodig heeft. Een aandeel in elkaar
Rabobank Utrecht, partner voor bankzaken Ook als u extra hulp nodig heeft Een aandeel in elkaar 1875 RABO_Folder_A5_WEL-schreef.indd 1 01-05-15 13:45 De Rabobank, uw partner bij bankzaken Soms is het lastig
Nadere informatieU leert in deze les om een mening vragen. U wilt dan weten wat iemand vindt.
UW MENING GEVEN spreken inleiding en doel Een mening is wat iemand denkt of vindt. U leert in deze les om een mening vragen. U wilt dan weten wat iemand vindt. U leert ook uw mening geven. Uw mening geven
Nadere informatieBronnen De geldeconomie in ontwikkeling
Bron I: Verhouding Chartaal en giraal geld Bron: Centraal Bureau voor de Statistiek Bron II: Aantal kaartbetalingen Bron: https://www.ecb.europa.eu/pub/pdf/other/cardpaymineu_renfoconsepaforcards201404en.pdf
Nadere informatieLesbrief Meneer Beer
Lesbrief Meneer Beer Het verhaal Het verhaal gaat over Meneer Beer. Hij is verliefd op een prachtig berinnetje, maar hij durft het haar niet te vertellen. Hij vindt zichzelf maar een eenvoudige beer. Om
Nadere informatieAlleen-Pinnen-Monitor
1 Alleen-Pinnen-Monitor Perceptie van alleen-pinnen kassa s 2 e meting Erwin Boom & Markus Leineweber, 11 september 2012 Uitgevoerd in opdracht van de Betaalvereniging Nederland en Stichting BEB Vertrouwelijk
Nadere informatie5,4. Betoog door een scholier 2858 woorden 6 december keer beoordeeld. Nederlands. Een opstel over de euro. Een nog hechter Europa
Betoog door een scholier 2858 woorden 6 december 2001 5,4 49 keer beoordeeld Vak Nederlands Een opstel over de euro. Een nog hechter Europa Iedereen die naar het nieuws kijkt weet nu wel dat de euro in
Nadere informatieInhoud. Het leven van Escher. Weiland wordt vogel. Kringloop metamorfose. De wereld op z n kop.
Inhoud. Blz. 1. Blz. 2. Blz. 3. Blz. 4. Blz. 5. Blz. 6. Blz. 7. Blz. 8. Blz. 9. Blz. 10. Blz. 11. Kaft Inhoud Het leven van Escher. Moeilijke jaren. Weiland wordt vogel. Kringloop metamorfose. De wereld
Nadere informatieNos Florin. Spelenderwijs leren omgaan met Arubaans geld. LERARENINSTRUCTIE. Een uitgave van de Centrale Bank van Aruba
Nos Florin Spelenderwijs leren omgaan met Arubaans geld. LERARENINSTRUCTIE Een uitgave van de Centrale Bank van Aruba L e r a r e n i n s t r u c t i e b i j: Nos Florin Inleiding Geldrekenen is een aspect
Nadere informatie5,6. Praktische-opdracht door een scholier 2583 woorden 20 december keer beoordeeld
Praktische-opdracht door een scholier 2583 woorden 20 december 2002 5,6 76 keer beoordeeld Vak Economie Iedereen heeft met geld te maken, jong en oud. Jongeren misschien wat minder dan oudere mensen, maar
Nadere informatieMODULE V. Ben jij nou Europees?
MODULE V Ben jij nou Europees? V.I Wat is Europees? Wat vind jij typisch Europees? En wie vind jij typisch Europees? Dat zijn moeilijke vragen, waarop de meeste mensen niet gelijk een antwoord hebben.
Nadere informatieSPEL VAN DE GOUDEN EEUW - LESMATERIAAL
Amsterdam in 1594, aan het begin van de Gouden Eeuw. De Nederlandse kunst, wetenschap en vooral de economie bloeien op. Ondernemers krijgen nieuwe kansen en kunnen steeds grotere investeringen doen. De
Nadere informatieWij Beatrix bij de gratie Gods, Koningin der Nederlanden, Prinses van Oranje-Nassau, enz. enz. enz.
Wet van nr. houdende de vaststelling van het Nederlandse muntstelsel in verband met de invoering van de chartale euro Wij Beatrix bij de gratie Gods, Koningin der Nederlanden, Prinses van Oranje-Nassau,
Nadere informatieProfielwerkstuk Economie De euro en de gevolgen voor de werkgelegenheid
Profielwerkstuk Economie De euro en de gevolgen voor de werkgelegenheid Profielwerkstuk door een scholier 2839 woorden 6 maart 2002 6,2 126 keer beoordeeld Vak Economie Inleiding Op 1 Januari 2002 was
Nadere informatieResultaten buurtonderzoek naar het opheffen van de pinautomaat aan de Tiranastraat in Zenderpark.
Afdeling IJsselstein Resultaten buurtonderzoek naar het opheffen van de pinautomaat aan de Tiranastraat in Zenderpark. September/oktober 2013 Inleiding In de laatste week van augustus en de eerste week
Nadere informatieToetsopgaven VWO bij de euro-editie van het Onderdeel Geld van Percent Economie voor de tweede fase
Toetsopgaven VWO bij de euro-editie van het Onderdeel Geld van Percent Economie voor de tweede fase Opgave 1 Sinds 1 juni 1998 maakt De Nederlandsche Bank (DNB) samen met de centrale banken van andere
Nadere informatieSpaarpot van de Toekomst lesbrief en prijsvraag
Spaarpot van de Toekomst lesbrief en prijsvraag In 2009 bestond het Nibud 30 jaar. Tijdens het jubileumjaar heeft het Nibud geld ingezameld om binnen het onderwijs extra aandacht te kunnen besteden aan
Nadere informatieHoe is de EU tot stand gekomen?
Verslag door? 2035 woorden 4 februari 2018 10 2 keer beoordeeld Vak Maatschappijleer Hoe is de EU tot stand gekomen? de geschiedenis de EU is tegenwoordig niet meer weg te denken van politieke tot economische
Nadere informatieElke middag loopt Fogg van zijn huis naar de Club. Om een spelletje kaart te spelen. Er wordt altijd om geld gespeeld. En als Fogg wint, geeft hij
Rijk Phileas Fogg is een vreemde man. Hij is erg rijk. Maar niemand weet hoe hij aan zijn geld komt. Een baan heeft hij namelijk niet. Toch woont hij in een groot huis, midden in Londen. In zijn eentje.
Nadere informatieO, antwoordde ik. Verder zei ik niets. Ik ging vlug de keuken weer uit en zonder eten naar school.
Voorwoord Susan schrijft elke dag in haar dagboek. Dat dagboek is geen echt boek. En ook geen schrift. Susans dagboek zit in haar tablet, een tablet van school. In een map die Moeilijke Vragen heet. Susan
Nadere informatie<<RIJOPLEIDING IN STAPPEN>> Wees wijs. Haal met CBR RIS Gecertificeerde VERKEERSSCHOOL VAN MAAREN snel en veilig je rijbewijs!!!
Wees wijs. Haal met CBR RIS Gecertificeerde VERKEERSSCHOOL VAN MAAREN snel en veilig je rijbewijs!!! Voorwoord De Rijopleiding in Stappen (RIS) is een nieuwe, moderne rijopleiding.
Nadere informatiemanagement & organisatie
Voorlichting management & organisatie vernieuwde tweede fase HAVO/VWO Een nieuw vak in de bovenbouw Ter voorbereiding is een deel van de stof bij het vak economie in de derde klas HAVO /VWO opgenomen.
Nadere informatie5.4. De Hoofdvragen en de Deelvragen: Sectorwerkstuk door een scholier 2964 woorden 14 maart keer beoordeeld. Inleiding
Sectorwerkstuk door een scholier 2964 woorden 14 maart 2004 5.4 221 keer beoordeeld Vak Economie Inleiding Ons sectorwerkstuk gaat over de Euro. We willen in dit werkstuk duidelijk maken waarom de gulden
Nadere informatieCOMMISSIE VAN DE EUROPESE GEMEENSCHAPPEN
or** ir ir * ie *ür* COMMISSIE VAN DE EUROPESE GEMEENSCHAPPEN Brussel, 31.12.1998 COM( 1998) 732 def. 98/0353 (CNB) Voorstel voor een VERORDENING (EG) VAN DE RAAD over de omrekeningskoersen tussen de euro
Nadere informatieGastles: Hoe word ik rijk?
Gastles: Hoe word ik rijk? Hoe word je rijk? Dat willen we natuurlijk allemaal weten. In deze presentatie krijg je veel tips. Eerst een quiz om te kijken hoe veel jullie weten. Wie weet er veel? Pak je
Nadere informatie1. Joris. Voor haar huis remt Roos. Ik ben er. De gordijnen beneden zijn weer dicht.
1. Joris Hé Roos, fiets eens niet zo hard. Roos schrikt op en kijkt naast zich. Recht in het vrolijke gezicht van Joris. Joris zit in haar klas. Ben je voor mij op de vlucht?, vraagt hij. Wat een onzin.
Nadere informatieWat is verantwoordelijkheid en waarom is het belangrijk?
Wat is verantwoordelijkheid en waarom is het belangrijk? Verantwoordelijkheid. Ja, ook heel belangrijk voor school!!! Het lijkt veel op zelfstandigheid, maar toch is het net iets anders. Verantwoordelijkheid
Nadere informatieOp vakantie in het buitenland. Als je ouder bent, kun je met een bankpas overal geld opnemen.
Tekst bij powerpointpresentatie spreekbeurt basisschool Dia 1: Inleiding Wie is er wel eens bij een bank geweest?. Wie van jullie heeft al een eigen bankrekening?.. In Nederland heeft 8 van de 10 jongeren
Nadere informatie5,2. 1.Het ontstaan van de Europese Unie. 2.Geschiedenis van de EU: Werkstuk door een scholier 1839 woorden 10 oktober keer beoordeeld
Werkstuk door een scholier 1839 woorden 10 oktober 2002 5,2 13 keer beoordeeld Vak Maatschappijleer Hoofdstuk 1 1.Het ontstaan van de Europese Unie Op 18 april 1951 werd de eerste stap gezet richting een
Nadere informatiede aanbieding reclame, korting De appels zijn in de a Ze zijn vandaag extra goedkoop.
Woordenlijst bij hoofdstuk 4 de aanbieding reclame, korting De appels zijn in de a Ze zijn vandaag extra goedkoop. alleen zonder andere mensen Hij is niet getrouwd. Hij woont helemaal a, zonder familie.
Nadere informatieExamen HAVO - Compex. economie 1
economie 1 Examen HAVO - Compex Hoger Algemeen Voortgezet Onderwijs Tijdvak 1 Maandag 23 mei totale examentijd 2,5 uur 20 05 Vragen 1 tot en met 19 In dit deel staan de vragen waarbij de computer niet
Nadere informatieKIJK VOOR MEER INFORMATIE EN LESTIPS OP WWW.EUROPAEDUCATIEF.NL HET STARTPUNT VOOR EUROPA IN HET ONDERWIJS. werkvel - 1. Tweede Fase Havo/vwo
werkvel - 1 De Europese Unie (EU). Je hebt er dagelijks mee te maken. Al is het alleen al omdat je niet alleen Nederlander bent, maar ook Europeaan. Of dat er bijvoorbeeld euro s in je portemonnee zitten.
Nadere informatieDe Taalder: Vragen en Antwoorden
De Taalder: Vragen en Antwoorden Werkgroep Lokaal Geld Tilburg 12 maart, 2015 De vragen 1. Is betalen met de Taalder lastig? 2. Moet straks alles met de Taalder betaald worden? 3. Is de Taalder legaal?
Nadere informatieEen van de agenten komt naar hem toe. Nou, het is me het dagje wel, zegt hij. Nu zijn er toch rellen in de stad.
Een dode De voetbalwedstrijd is afgelopen. Het stadion is bijna leeg. Het is koud, de zon schijnt bleek. Munck staat op de tribune van vak H en staart naar de dode man op de bank. Wat vreselijk, denkt
Nadere informatieAEG deel 3 Naam:. Klas:.
AEG deel 3 Naam:. Klas:. 1-Video Grensverleggend Europa; Het moet van Brussel. a-in welke Europese stad staat Jan Jaap v.d. Wal? b-beschrijf in het kort waarom een betere Europese samenwerking nodig was.
Nadere informatieVeel gestelde vragen kwartaalcijfers pensioenfondsen
Veel gestelde vragen kwartaalcijfers pensioenfondsen 1. De kwartaalcijfers van de pensioenfondsen zijn negatief. Hoe komt dat? Het algemene beeld is dat het derde kwartaal, en dan in het bijzonder de maand
Nadere informatieLang geleden was dit een probleem, dat sommige
OP ZONDAG >BESTELLEN< OF >NIET BESTELLEN< Lang geleden was dit een probleem, dat sommige postadministraties trachtten op te lossen. De post werd toen nog enige malen per dag bezorgd, óók op zondag. Tegenwoordig
Nadere informatieExcellerend Kwartaaltip 2014-1
Excellerend Heemraadweg 21 2741 NC Waddinxveen 06 5115 97 46 richard@excellerend.nl BTW: NL0021459225 ABN/AMRO: ABNA072NL000536825491 KVK: 24389967 Voorwaardelijke opmaak Ooit heb ik een collega uitgelegd
Nadere informatie6.7. Praktische-opdracht door een scholier 1921 woorden 23 juni keer beoordeeld. Inhoudsopgave
Praktische-opdracht door een scholier 1921 woorden 23 juni 2005 6.7 110 keer beoordeeld Vak Economie Inhoudsopgave - Inleiding (Waarom heb ik voor dit onderwerp gekozen, hoofd- en deelvragen.) 1. Hoe komt
Nadere informatieVoorbereidende les bij:
Voorbereidende les bij: 1 U heeft een bezoek aan de tentoonstelling 24 uur met Willem in het Nationaal Archief gepland. Wij verheugen ons op uw komst, u bent van harte welkom! Om uw bezoek aan het Nationaal
Nadere informatieWie bestuurt de Europese Unie?
Wie bestuurt de Europese Unie? De Europese Unie (EU) is een organisatie waarin 28 landen in Europa samenwerken. Eén ervan is Nederland. Een aantal landen werkt al meer dan vijftig jaar samen. Andere landen
Nadere informatieNieuwe regels inlenen ZZP-ers
Nieuwe regels inlenen ZZP-ers Het inlenen van ZZP-ers was tot voor kort door de belastingdienst enigszins vergemakkelijkt door het invoeren van de VAR, de Verklaring ArbeidsRelatie. Als er een VAR WUO
Nadere informatieAntwoord: Koning Willem-Alexander maar er zijn ook nog munten met het portret van prinses Beatrix in omloop.
Voordat je met de gastles begint is het prettig als je de volgende stappen neemt: 1. Stel jezelf voor en vertel welk werk je doet bij DNB. 2. Maak afspraken met de kinderen. Als ze een vraag hebben, moeten
Nadere informatieHet museum van de Nationale Bank
Hoofdstuk Het museum van de Nationale Bank Het museum staat open voor jong en oud. Het grote publiek, en het onderwijs in het bijzonder, staan immers voorop in het communicatiebeleid van de Nationale Bank.
Nadere informatie