Informatie: extreme weersomstandigheden.

Transcriptie

1 Onweer Onweer op het land is al gevaarlijk genoeg, als je in een bootje op open water zit is de kans helemaal groot dat je geraakt wordt. De bodem is nat en dus goed geleidend, en een boot steekt ook nog eens boven zijn omgeving uit. De spanning en stroom in een blikseminslag zijn zo groot dat zelfs een inslag op enige afstand al fataal kan aflopen. Volgens de statistieken is een aanzienlijk deel van de bliksemslachtoffers getroffen tijdens sportactiviteiten buitenshuis, en watersporters maken daar weer een groot deel van uit. Waar kan bliksem inslaan? Bliksem is een grillig verschijnsel en niet goed voorspelbaar. Wel is algemeen bekend dat bliksem vaak inslaat op het hoogste punt van de omgeving. Dit moet dan wel een punt zijn dat beter elektrisch geleidend is dan de lucht er omheen, maar meestal gaat onweer ook gepaard met regen en is alles genoeg geleidend om een inslag aan te trekken. Een eenzaam bootje, zelfs al is het maar een kano, is al gauw het hoogste punt in de omgeving. Houd er rekening mee dat onweersbuien zich snel kunnen verplaatsen, de regel dat voor elke kilometer afstand de donder drie seconden na de flits komt, hoewel waar, zegt niet zoveel, een volgende bliksem kan ineens veel dichterbij zijn. Wat gebeurt er als bliksem inslaat? Als de bliksem ergens inslaat zijn de spanning en de stroom niet meteen weg. Deze worden verspreid over de omgeving, en bij dit verspreiden neemt de stroom ook weer de weg van de minste weerstand. Daarom kan als de bliksem in een boom slaat die bliksem nog overslaan op iemand die er een paar meter vanaf staat. Ook als de bliksem al in de grond weg loopt is die nog gevaarlijk, door de grote stroom kun je nog een klap krijgen als je plat op de grond ligt of met je voeten uit elkaar staat. Hierdoor gaan bijvoorbeeld koeien ook gauw dood aan onweer, de stroom neemt de weg van de minste weerstand, en dat is dan dwars door de koe. Die weglopende stroom is ook de oorzaak van veel schade aan elektrische apparatuur. Als de kabels een beetje ongelukkig liggen kan tot honderden meters in de omtrek spul kapotgaan. Behalve de elektrische verschijnselen heb je nog het licht en het geluid. Een inslag dichtbij kan hard genoeg zijn om je trommelvliezen te laten scheuren, en als je toevallig net de verkeerde kant op kijkt kunnen je ogen ook nog eens beschadigen. Wat gebeurt er als je geraakt wordt Bij een directe blikseminslag of één in de buurt loopt een extreem hoge stroom voor korte tijd over en door je lichaam. Dit heeft de volgende gevolgen: Je zenuwstelsel krijgt een enorme optater, waardoor je bewusteloos raakt en allerlei systemen stoppen, waaronder je hart en ademhaling. Je huid, kleren en het water daarin worden extreem snel opgewarmd. Het duurt meestal te kort om op grote schaal ernstig te verbranden maar je kleren kunnen soms letterlijk van je lijf afvliegen. Als de inslag door je lichaam gaat kun je op de plaatsen waar die binnenkomt en weer naar buiten gaat plaatselijk wel diepe brandwonden krijgen. Wanneer iemand direct of indirect getroffen wordt door de bliksem, is er een kans van ongeveer 50% dat hij/zij het overleeft. Iemand die natte kleding draagt loopt een groter risico op ernstige schade dan iemand die helemaal droog is. Door de luchtdruk kunnen je trommelvliezen scheuren en door de flits kunnen je ogen beschadigen. Nadat je geraakt bent moet je meestal meteen gereanimeerd worden om nog een kans te hebben. Ook al overleef je het dan kun je nog blijvend last van allerlei dingen houden door zenuwschade. 1

2 Wat is de beste bescherming? Onweer is een grillig verschijnsel, en het is niet te voorspellen wat er precies gaat gebeuren bij een inslag. Er zijn wel een aantal richtlijnen, welke in de praktijk blijken te werken: Als je de keus hebt is binnenshuis schuilen het beste. Blijf weg van de ramen (ook al is het schouwspel nog zo mooi) en houd ook afstand van alle metalen delen die verbinding met de buitenwereld hebben, zoals waterleiding, verwarming, telefoon e.d. Ga dus niet in bad, en ga ook niet bellen als je een telefoon met een snoer hebt (behalve als je de brandweer of ambulance moet bellen natuurlijk). (voor je spulletjes is het handig als je alle kabels die naar buiten gaan, zoals telefoon, centrale antenne en netsnoeren losmaakt). Binnen in een auto is ook redelijk veilig, als die een metalen dak heeft. Door de metalen constructie loopt de meeste stroom langs de buitenkant weg. Houd in de auto dan wel de raampjes goed dicht, probeer geen metaal aan te raken en houd zoveel mogelijk dak boven je hoofd, in een stationwagon of MPV kun je bijvoorbeeld beter midden op de achterbank gaan zitten. Blijf uit de buurt van metalen en andere geleidende voorwerpen, gebruik geen paraplu! Blijf minstens op 3 meter afstand van hekwerken of afrasteringen. In het open veld nooit onder bomen schuilen. In het open veld nooit languit gaan liggen, maar je zo klein mogelijk maken met je voeten zo dicht mogelijk bij elkaar. Houd je handen over je oren en ogen. Zoek het laagste punt in het landschap op. Als je met meerdere personen bent houd dan minstens 5 meter afstand van elkaar. Als er dan één geraakt wordt kan de rest nog helpen. Houd er dan wel rekening mee dat na één inslag het onweer niet voorbij is, en ga dus bijvoorbeeld niet allemaal om het slachtoffer heen staan als je met een grotere groep bent. Als groep loop je een groter risico op blikseminslag, zoek beschutting of hurk verspreid van elkaar. Op het water heb je weinig keus, probeer bij de eerste tekenen van onweer aan de kant te komen en zoek daar dekking. In theorie zou je onder een (liefst metalen) brugdek ook nog een redelijke bescherming moeten hebben, maar of dat zo is bij een echte inslag weet ik niet. Als je bij een brug bent, ben je meestal ook dicht bij de wal, en zou je beter daar dekking kunnen zoeken. In een boot met een metalen dak of dek zit je net als in een auto ook redelijk beschermd. Na afloop van de bui moet je nog een half uur wachten voordat je je dekking verlaat. Kettingen en gsm s afdoen en opbergen. Ze geleiden de opwaartse stroom (te) goed en trekken bliksem aan. Daarom sterven er regelmatig golfers door blikseminslag in hun golfclub (tijdens de zwaai omhoog). Headsets uit je oren. Ze zijn te klein om bliksem aan te trekken, maar er zijn aanwijzingen dat de draadjes de klap naar je oren en hersenen geleiden. Over hoogspanningslijnen zijn de meningen verdeeld, de één zegt dat je absoluut zover mogelijk uit de buurt moet blijven, de ander zegt juist dat ze door hun hoogte en metalen constructie juist als bliksemafleider werken, waardoor de kans op een directe inslag kleiner is dan in het open veld. Je moet dan niet te dicht bij een mast komen (in verband met de weglopende stroom in de grond), en ook niet recht onder de leidingen (bij inslag kunnen ze breken, en dan ben je helemaal de pineut). Als je zoveel zijdelingse afstand houdt als de hoogste kabel hoog is zou je in theorie de beste kansen hebben. 2

3 Onderkoeling: Er is sprake van onderkoeling als de lichaamstemperatuur beneden de 35 graden Celsius zakt. Het lichaam verliest dan meer warmte aan de omgeving dan het kan produceren. Dit kan bijvoorbeeld ontstaan nadat een slachtoffer te water is geraakt, doornat is geregend, ook bij lang schaatsen of fietsen in de kou. Slachtoffers van ongevallen kunnen onder meer door bloedverlies en het liggen op de koude grond snel onderkoeld raken. Warmteverlies is afhankelijk van: - de omgevingstemperatuur; - de luchtvochtigheid; - de windsnelheid; - de mate van bescherming (door bijvoorbeeld kleding); - de bouw en conditie van het slachtoffer. Onderkoeling is onder te verdelen in lichte en ernstige onderkoeling. Bij ernstige onderkoeling altijd professionele hulp inschakelen. Lichte onderkoeling: - Het slachtoffer heeft het koud en rilt/klappertand; - De huid ziet bleek, koud en vertoont soms blauwe vlekken; - Soms is er een blauwe verkleuring rond de mond te zien; - Het slachtoffer is goed bij bewustzijn Doel eerste hulp bij lichte onderkoeling: verder afkoeling voorkomen; herstellen van de lichaamstemperatuur. Slachtoffer zo mogelijk in een warme, beschutte omgeving brengen. Verwijder zo nodig natte kleding. Warm hem op met dekens (liefst een fleecedeken), vergeet niet het hoofd in te pakken, je mag het slachtoffer ook opwarmen onder de douche (maximaal 38 graden), met kruiken, met warme dranken (geen alcohol) of voedsel. Voorkom oververhitting! Ernstige onderkoeling: - het slachtoffer heeft het erg koud; - het rillen/klappertanden is gestopt; - het hoofd is bleek en koud en kan blauwe vlekken vertonen; - oren, lippen. Vingers en tenen kunnen blauw zijn; - slachtoffer kan in eerste instantie agressief dan wel overdreven opgewekt zijn; - kan ook onsamenhangend, eigenaardig of onverschillig gedrag vertonen; - bewegingen worden steeds moeizamer; - kan nauwelijks zijn handen gebruiken; - wordt steeds meer suf/slaperig doordat de vitale functies toenemend gestoord raken. Doel eerste hulp verlening: verder afkoeling voorkomen; beperken van stoornissen in de vitale functies; zorgen voor professionele hulp. 3

4 Slachtoffer zo mogelijk in een warme, beschutte omgeving brengen. Verwijder natte kleding van het slachtoffer als dat kan zonder hem te bewegen. Knip natte kleding weg, lukt dit niet dat slachtoffer alleen toedekken. Bescherm hem tegen verdere afkoeling door: - het slachtoffer in (fleece)dekens te wikkelen, zo mogelijk armen, benen en romp afzonderlijk - beperk warmteverlies ook door afscherming tegen de wind en het beperken van verdamping, bijvoorbeeld door het slachtoffer toe te dekken met plastic en het hoofd zorgvuldig in te pakken (gezicht vrijlaten)! Warm hem niet actief op. Reageer onmiddellijk op stoornissen in de vitale functies. Geef het slachtoffer niet te drinken als hij suf of bewusteloos is. Bel Zeer lage lichaamstemperatuur leidt tot slecht functioneren van de cellen. Dit uit zich het eerste in de hersenen en leidt tot veranderingen in gedrag, toenemende sufheid en daarna volgt bewustzijnsverlies. De ademhaling en hartslag worden heel traag. Onderkoelde slachtoffers hebben een prikkelbaar hart. Er kan daardoor gemakkelijk een hartritmestoornis ontstaan (ventrikel(kamer)fibrillatie). U moet daarom bewegen van het slachtoffer zoveel mogelijk vermijden. Door de lage temperatuur zijn de cellen beter bestand tegen zuurstof tekort, zet daarom een eventuele reanimatie zo lang mogelijk voort. 4

5 Oververhitting: Bij stofwisseling ontstaat warmte, meer inspanning, meer warmteproductie. Een deel van warmte wordt gebruikt om lichaamstemperatuur rond de 37 graden Celsius te houden, bij deze temperatuur functioneren de lichaamscellen het best. De overtollige warmte verlaat het lichaam door straling en zweten. Bij heftig zweten gaat er veel vocht (en zout) verloren, er ontstaan uitdroging en mogelijk shock. De hoge lichaamstemperatuur en de uitdroging leiden tot toenemende bewustzijnsstoornissen, ademhalingsstoornissen en ten slotte tot stilstand van de circulatie. Er zijn drie verschillende situaties mogelijk, oplopend in ernst. Hittekramp: - slachtoffer heeft pijn/krampverschijnselen; - bij hardlopers meestal de grote kuitspier, maar kan ook optreden in rug, buik of armen; - spier zelf voelt bij aanraken strak en hard aan; - soms is slachtoffer misselijk en duizelig. Doel eerste hulp verlening: Lichaamstemperatuur normaliseren. Zout en vocht aanvullen. Verlichten van pijn. Laat het slachtoffer zich minder inspannen. Breng hem op een koele plaats. Zorg dat hij extra drinkt (bij voorkeur sportdrank, geen alcohol) Laat hem iets zouts eten, bijvoorbeeld chips, er is geleidelijk een tekort aan zout ontstaan, daarnaast is ook de spiercel uitgedroogd. Zo mogelijk kan de spier worden gestretcht, gekoeld en/of gemasseerd. Hittekrampen treden meestal op nadat de inspanning is geleverd en het lichaam weer aan het afkoelen is, bijvoorbeeld tijdens het douchen. Ze zijn niet gevaarlijk, maar kunnen erg pijnlijk zijn. Hitte-uitputting of hitte stuwing: - slachtoffer is bleek; - heeft een klamme, koude huid door hevig zweten; - heeft hoofdpijn en is misselijk. OF - heeft een warme, droge, roodgestuwde huid, hij kan zijn warmte niet kwijt; - hij heeft hoofdpijn en is misselijk; - voelt zich erg moe en slap; - voelt zich benauwd en klaagt over een snelle hartslag; - zodra inspanning is gestaakt en slachtoffer naar koelere plek is gebracht, komt de zweetproductie op gang. Doel eerste hulp bij hitte-uitputting of hitte stuwing: Lichaamstemperatuur normaliseren. Zout en vocht aanvullen. 5

6 Breng het slachtoffer naar een koele plaats. Zorg dat hij iets koels drinkt, bij voorkeur sportdrank (geen alcohol). Verwijder overbodige kleding. Laat slachtoffer bij duizeligheid liggen. Reageer onmiddellijk op stoornissen in de vitale functies. Als het slachtoffer misselijk is/blijft of om een andere reden niet kan drinken of niet opknapt, dan professionele hulp inschakelen. Hitte-uitputting en hittestuwing treden vooral op bij gezonde mensen die niet gewend zijn in warme omgeving veel inspanning te leveren. Er is te veel vocht en zoutverlies. Hitteberoerte: - slachtoffer heeft een hete, droge huid en kan niet meer zweten; - klaagt soms over snelle hartslag; - kan aanvankelijk verward en onrustig zijn of bizar gedrag vertonen; - kan vervolgens toenemend suf worden als teken van bewustzijnsdaling en naderende bewusteloosheid. - Kan toevallen/trekkingen krijgen, wat lijkt op een epileptische aanval. - Uiteindelijk stilstand van de circulatie. Doel van eerst hulp bij hitteberoerte: lichaamstemperatuur normaliseren. Zorgen voor professionele hulp. breng het slachtoffer naar een koele plaats. Koel hem onmiddellijk actief af: met behulp van een ventilator, door hem met koud water af te sponsen of te besproeien, hem in water onder te dompelen, door hem in een nat laken te wikkelen, door in ijswater gedrenkte handdoeken te gebruiken of door het plaatsen van ijszakken. Geef nooit drinken bij stoornissen in het bewustzijn. Reageer onmiddellijk op stoornissen in de vitale functies; Bel Een hitteberoerte ontstaat als het lichaam en niet meer in slaagt voldoende warmte kwijt te raken. Dit is een levensbedreigende situatie. Hitteletsels kunnen optreden als er een flinke inspanning wordt geleverd in een omgeving met een hoge buitentemperatuur en een hoge luchtvochtigheid. Het lichaam kan zijn warmte dan moeilijk kwijt. Ook bij het dragen van te veel kleding bij het leveren van inspanning in een gematigd klimaat, kan er een hitteberoerte ontstaan. Vooral oudere n dikke mensen hebben er meer kans op. Het geven van vocht in combinatie met afkoelen moet als eerste gebeuren, de professionele hulp kan bepalen of er een infuus met zoutoplossing nodig is. 6