Jozef Simons en de Eerste Wereldoorlog HK De Brakken

Transcriptie

1 Onderzoeksrapport Jozef Simons en de Eerste Wereldoorlog HK De Brakken Augustus 2016

2 Inhoud Inleiding 3 Deel 1 Het leven van Jozef Simons 5 1. Jozef Simons voor de oorlog 6 Kinder- en jeugdjaren 6 Leraar bij de adellijke familie de Brouchoven de Bergeyck 7 2. Jozef Simons tijdens de Eerste Wereldoorlog 8 Jozef Simons militaire loopbaan 8 Een lange aanloop 8 Naar het front 10 Simons wordt dan toch tolk 11 Opnieuw in de artillerie en opnieuw als tolk 13 Context: het tolkenkorps van het Belgische leger Naoorlogse periode 18 Van huisleraar tot klerk 18 Een nieuwe uitdaging 18 Een slepende ziekte 19 Deel 2. Jozef Simons als auteur Een bibliografie in vogelvlucht 21 Het vroegste werk van Jozef Simons 21 Simons tijdens en over de Eerste Wereldoorlog 22 Brieven en gedichten tijdens WOI 22 Bonifacius Suikerbuik (1919)* 23 Kanonnier (1921)* 23 Zoo ging een jaar (1922)* 23 Eer Vlaanderen vergaat (1923, gepubliceerd in 1927)* 23 Ander werk Zijn plaats in de literaire wereld 28 Hoe zijn tijdgenoten hem zagen 28 Hoe keek Jozef Simons naar zichzelf als schrijver? 30 Deel 3. De Eerste Wereldoorlog in het werk van Simons 32 De Eerste Wereldoorlog in het werk van Simons: een discoursanalyse 33 Selectie en methode 33 Analyse 34 Besluit 48 Bibliografie 50 1

3 Literatuur 51 Elektronische bronnen 52 Onuitgegeven bronnen 53 2

4 Inleiding In opdracht van de Werkgroep WOI Ranst voerde het historisch projectbureau Geheugen Collectief onderzoek naar het leven en werk van schrijver Jozef Simons ( ) in relatie tot de Eerste Wereldoorlog. De focus van het onderzoek ligt op Simons' beleving van de Eerste Wereldoorlog en de wijze waarop de oorlog zijn denken en zijn werk beïnvloedde. In een eerste deel van dit rapport reconstrueren we in een beknopte biografie het leven van Jozef Simons. We besteden daarbij weinig aandacht aan Simons opvattingen en drijfveren, aangezien die in het tweede deel van dit rapport uitgebreid aan bod zullen komen. We focussen vooral op de jaren van de Eerste Wereldoorlog en behandelen zijn voor- en naoorlogse leven bewust summier. De geïnteresseerde lezer kan voor bijkomende informatie terecht in de uitgebreide biografie van Verheecke 1 en in verschillende andere biografische schetsen. 2 Simons levensloop in de periode reconstrueerden we aan de hand van uiteenlopende historische bronnen (o.a. militaire archieven en het dagboek van Jozef Simons, waar we dankzij zoon Ludo Simons die momenteel de laatste hand legt aan een uitgave over het dagboek van gebruik konden maken). In het tweede deel van dit onderzoeksrapport verschuift de focus naar het werk van Jozef Simons. We geven een bibliografisch overzicht en situeren het oeuvre van Simons in het literaire veld. In het derde deel komen we toe aan de uitwerking van de centrale onderzoeksvraag: Wat was de impact van de Eerste Wereldoorlog op het leven, de opvattingen en het werk van Jozef Simons? Op basis van een discoursanalyse van Simons voornaamste oorlogsliteratuur gaan we na hoe zijn mens- en maatschappijbeeld door de oorlog werd beïnvloed en hoe hij dat in zijn oeuvre verwerkte. Simons oorlogsliteratuur werd tot nu toe zelden gebruikt als bron voor historisch onderzoek. Nochtans vormt die literatuur een unieke informatiebron voor wie geïnteresseerd is in de culturele en politieke geschiedenis van de Eerste Wereldoorlog. Simons oorlogsboeken steunen immers in grote mate op zijn eigen oorlogservaringen, die hij gedeeltelijk opdeed als soldaat aan het front. Vanuit documentair oogpunt is dat een grote troef, want lang niet alle oorlogsliteratuur die in het interbellum verscheen, kwam uit de pen van schrijvers die de oorlog zelf van zo nabij hadden meegemaakt. Zeker Eer Vlaanderen vergaat bekleedt een unieke positie in de Vlaamse oorlogsletterkunde: het is het enige boek over de thematiek van de Frontbeweging dat afkomstig is uit de pen van een frontstrijder. 3 Tegelijkertijd zijn Simons oorlogsboeken onmiskenbaar het werk van een belezen schrijver. Simons was een intellectueel die zich informeerde over de wereld en de 1 VERHEECKE, Jozef Simons, Zie bibliografie achteraan voor een overzicht. 3 DEFLO, De literaire oorlog, 68. 3

5 concrete oorlogsgebeurtenissen in een breder perspectief plaatste. In die zin is zijn werk van een heel andere orde dan dat van de gemiddelde dagboekschrijver of chroniqueur. 4

6 Deel 1 Het leven van Jozef Simons 5

7 1. Jozef Simons voor de oorlog Kinder- en jeugdjaren Jozef Simons werd op 21 mei 1888 in Oelegem geboren. Zijn vader, Louis Simons, was gemeentesecretaris in Oelegem en koster-organist van de parochiekerk. Zowel zijn vader als zijn moeder, Pauline Verheyen, kwamen uit een familie die al generatieslang in de Kempen woonde. 4 Jozef Simons bracht zijn kinderjaren door in Oelegem en ging er naar de basisschool. Toen hij twaalf werd, schreven zijn ouders hem in aan het Klein Seminarie van Hoogstraten, een internaat met een zeker aanzien in katholieke kringen. Simons, die tot dan toe was opgegroeid in een Nederlandstalig milieu, kwam zo in een school terecht waar de voertaal Frans was. Voor hij echt aan de Grieks-Latijnse humaniora kon beginnen, moest hij daarom een introductiejaar volgen, waarin hij samen met andere jongens uit Vlaanderen die het Frans nog niet machtig waren een stoomcursus Frans kreeg. Hoewel hij overduidelijk een talenknobbel had, vond Simons het toen al absurd dat Nederlandstalige leerkrachten in Vlaanderen aan Vlaamse kinderen lesgaven in het Frans. Dat ongenoegen zou hij later ook laten blijken in zijn romans (zie verder). 5 Hij gaf zelf aan dat zijn flamingantisme in die periode aan het Franstalige Klein Seminarie ontkiemde. Simons wees in dat verband op de invloed van zijn leraar Thaddeus Spaeninckx, die hem flamingant maakte. 6 Hij maakte er niet alleen kennis met Vlaamsgezinde leerkrachten maar ook met het Vlaamsgezinde Algemeen Katholiek Vlaams Studentenverbond (AKVS). 7 Tijdens zijn humanioratijd begon hij zijn eerste verhalen te schrijven en publiceren. Hoewel zijn interesse aan het einde van zijn middelbare schooltijd al overduidelijk naar cultuur en literatuur uitging, koos hij uit rationele overwegingen het vinden van een goed betaalde functie voor een opleiding Handelswetenschappen aan de Sint-Ignatius Handelshogeschool in Antwerpen (het latere UFSIA, nu Universiteit Antwerpen). In de roman Bonifacius Suikerbuik (1919), waarin het hoofdpersonage dezelfde keuze maakt, geeft Simons er de volgende argumentatie bij: 'Zo komt ge 't dichtst bij 't vuur [ ] Met 't geld koopt ge de boter, ziet ge. En wilt ge dan later nog een paar versjes rijmen op de eerste tand van uw jongstgeboren zoontje of op de uitvallende haren van uw grijze schoonmoeder, het staat u vrij.' 8 Tijdens deze hogeschoolopleiding van twee jaar ging Simons 'op kot bij een bevriende familie, in Klapdorp. 9 Ondanks zijn Kempense ziel, leek Simons het in Antwerpen naar zijn zin te hebben. Hij voelde zich aangetrokken tot het letterkundige leven in de stad. 4 DURNEZ, Denkend aan Jozef Simons, 11; SIMONS, L., Van het kasteel naar het front (manuscript), 5. 5 De ontevredenheid hierover komt heel expliciet aan bod in Bonifacius Suikerbuik. 6 Letterenhuis, S 6225 / B, brief van Jozef Simons aan Louis Sourie, VERHEECKE, Jozef Simons, 62 e.v. 8 SIMONS, J., Bonifacius Suikerbuik, VERHEECKE, Jozef Simons, 104 e.v. en SIMONS, L., Van het kasteel naar het front (manuscript), 8. 6

8 Simons behaalde zijn diploma Handelswetenschappen in In die tijd probeerden werkgevers uit diverse sectoren nieuwe kaderleden te rekruteren onder de pas afgestudeerden van de Sint-Ignatius Handelshogeschool. Simons sprak een aardig mondje Spaans en dus zag de faculteit in hem de geknipte persoon voor een baan op een koffieplantage in Brazilië. Omdat hij zelf dacht dat de harde bedrijfswereld niets voor hem zou zijn, ruilde hij zijn aanstelling met die van een vriend en werd hij huisleraar bij de adellijke familie de Brouchoven de Bergeyck in Beveren-Waas. 10 Leraar bij de adellijke familie de Brouchoven de Bergeyck Het gezin van Joseph graaf de Brouchoven de Bergeyck en Maria Josephe Cornet d'elzius de Peissant telde tien kinderen. Ze woonden in het kasteel Ter Gaver in Beveren-Waas. De vader van Joseph had dit laten bouwen voor zijn gehuwde zoon. Het was in adellijke, Franstalige kringen in het begin van de twintigste eeuw niet gebruikelijk om kinderen naar een gewone school in de omgeving te sturen en dus zocht de familie de Brouchoven de Bergeyck in 1909 een goede huisleraar voor hun oudste zonen. Via de Sint-Ignatius Handelshogeschool kwamen ze bij Jozef Simons terecht. 11 Op 1 oktober 1909 ging hij aan de slag. Simons was een toegewijd leerkracht en hoewel hij aanvankelijk niet bij de grafelijke familie inwoonde bouwde hij een nauwe band op met het gezin, in de eerste plaats met de gravin. Zo leerde de Vlaamsgezinde Simons het adellijke, Franstalige milieu van dichtbij kennen. Simons voelde zich overigens niet gehinderd om in die omgeving voor zijn Vlaamsgezindheid uit te komen. Omdat hij een zachtaardige en graag geziene leraar was, kon hij zich dat permitteren. Meer zelfs, misschien vonden zijn overtuigingen enige weerklank in het adellijke gezin. In enkele brieffragmenten uit 1914 schrijft de gravin dat ze weliswaar Franstalig is, maar een uitgesproken Vlaams hart heeft. 12 De vaststelling dat de (Franstalige) adel sympathie kon opbrengen voor de Vlaamse ontvoogdingsstrijd, heeft Simons latere werk ongetwijfeld beïnvloed. In de roman Eer Vlaanderen Vergaat (1927) werkte hij dit idee verder uit, net als eerder in sommige kortverhalen. 13 In 1913 verhuisde het gezin de Brouchoven de Bergeyck naar Proven bij Poperinge, waar de graaf een jaar eerder een nieuw kasteel had gekocht. Jozef Simons volgde zijn werkgever naar de Westhoek en ook Simons zus Laura verhuisde mee. Zij was intussen aangeworven als gouvernante voor de grafelijke dochters. Zo werd kasteel De Lovie in Proven het nieuwe thuis van de adellijke familie én van broer en zus Simons VERHEECKE, Jozef Simons, 99 e.v. 11 VERHEECKE, Jozef Simons, 128 e.v. 12 SIMONS, L., Van het kasteel naar het front (manuscript), 10, VERHEECKE, 126 e.v. 14 VERHEECKE, Jozef Simons,

9 2. Jozef Simons tijdens de Eerste Wereldoorlog Kort na de verhuis van de familie de Brouchoven de Bergeyck naar kasteel De Lovie viel het Duitse leger België binnen. Hoewel de Duitsers eigenlijk Parijs als einddoel hadden, rukten ze steeds meer op naar het westen, om in oktober 1914 aan de IJzer tot stilstand te komen. De frontlijn die op dat moment West-Vlaanderen doorsneed, verschoof de komende vier jaar amper. Kasteel De Lovie lag net buiten de frontzone, in het kleine stukje onbezet België. Jozef Simons en de grafelijke familie ontsnapten dus aan de Duitse bezetting. Simons bracht de eerste twee jaar van de oorlog door in het kasteel en ging er verder met zijn werk als huisleraar. In de brieven die hij van daaruit schreef naar het in Den Haag verschijnende Vrij België, noemde hij de plek zijn oasis. 15 Toch ontsnapte het kasteel, in tegenstelling tot wat Simons met die omschrijving lijkt te suggereren, niet aan de oorlogsgebeurtenissen. De Britten installeerden er hun hoofdkwartier, wat ervoor zorgde dat het op De Lovie een komen en gaan was van generaals, kolonels en andere hoge (militaire en andere) gasten. De adellijke familie bleef er ondertussen gewoon wonen. Jozef Simons militaire loopbaan Simons toonde zich in zijn brieven aan Vrij België een scherp observator van de gebeurtenissen op het kasteel. Toch wilde hij niet de hele oorlog als commentator aan de zijlijn blijven staan. Hij zette zijn zinnen op een taak als vertaler bij het leger. Het zou echter heel wat voeten in de aarde hebben voor hij daarin slaagde. Een lange aanloop De Britse officieren die in het kasteel De Lovie verbleven, hadden net als andere buitenlandse eenheden in onbezet België voor hun communicatie met de plaatselijke bevolking of met andere legers nood aan vertalers. Die werden door het Belgische leger aan de buitenlandse troepen ter beschikking gesteld via een speciaal daartoe opgericht 'tolkenkorps'. Dit stond onder leiding van François graaf de Hemricourt de Grunne, die in Sainte-Adresse zijn hoofdkwartier had. De graaf was de neef van gravin de Bergeyck. Nadat de Britten bij de Grunne al om een vertaler gevraagd hadden, stuurde de Britse luitenant-generaal Keir op 28 juli 1915 vanuit De Lovie een aanbevelingsbrief naar het tolkenkorps om Simons aan te bevelen als vertaler. Hij schreef die brief op vraag van Simons en met de goedkeuring van graaf en gravin de Bergeyck. 16 Een tweetal weken later kreeg de Britse divisie in De Lovie een vertaler toegewezen, maar het was niet Simons. Eind augustus richtte graaf de Bergeyck een brief aan graaf de Grunne, waaruit bleek dat hij de Grunne al eerder over Simons gesproken of geschreven had. In zijn brief schreef de Bergeyck dat hij op vraag van de Britten opnieuw Simons voorstelde als vertaler op het kasteel. De Bergeyck voegde er nog aan toe dat het ook voor zijn gezin goed zou zijn mocht Simons op die manier 15 VERHEECKE, Jozef Simons, KLM, Militair dossier Jozef Simons, brief van gravin de Bergeyck aan graaf de Grunne,

10 op het kasteel kunnen blijven. Simons had ondertussen ook al het advies gekregen om zelf naar Le Havre te gaan om daar te weten te komen of hij vertaler zou kunnen worden of niet. Indien niet was hij van plan om zich als vrijwilliger aan te melden bij een van de Belgische opleidingscentra in Frankrijk. 17 Nadat de Bergeyck Simons' komst aan de Grunne had aangekondigd 18, vertrok Simons op 31 augustus 1915 met de auto wellicht had graaf de Bergeyck het vervoer geregeld naar Calais en van daaruit per trein naar Parijs. Op 1 september reisde hij per trein door naar Le Havre. Simons, die zijn ervaringen tijdens de eerste oorlogsjaren neerschreef in brieven die in de krant Vrij België onder de titel 'Brieven uit de Oasis' gepubliceerd werden 19, schreef hierover dat zijn kundigheden werden gewogen en zwaar genoeg bevonden, doch voor t oogenblik is het aanwerven van nieuwe Vlaamsch-Engelsche tolken geschorst; de detachementen op het front zijn alle reeds overtallig, zoohaast er plaatsen open komen zal ik worden opgeroepen. 20 Simons had dus het examen voor vertaler mogen afleggen, maar er was geen plaats voor hem. Volgens Simons' dagboek maakte de Grunne hem bovendien duidelijk dat hij niet geschikt was om als vrijwilliger dienst te nemen in het leger: Paardenvolk? ge moet minder dan 66 kgr. wegen. Artillerie? Ge zult geweigerd worden om uwe oogen. Genie? Geen bijzondere bekwaamheden. Infanterie? Ge moet niet denken ooit [in het opleidingskamp voor de infanterie] te Gaillon te geraken. 21 Simons keerde enkele dagen later dus onverrichter zake terug naar huis. Volgens een interview dat biograaf Verheecke afnam met een van de zonen van graaf de Bergeyck, was de afwijzing het gevolg van een tussenkomst van de gravin bij haar neef. Zij wilde Simons immers liever als leraar op het kasteel houden en ze zou zich daarvoor rechtstreeks tot de Belgische kabinetsleider (eerste minister) Charles de Broqueville hebben gewend. 22 Ook de zoon van Jozef Simons, Ludo Simons, hecht geloof aan die versie. Volgens hem was er niks mis met de ogen van zijn vader maar ging het louter om een verzinsel waarmee Simons uit het leger kon gehouden worden. 23 Ook het verdere militaire parcours van Simons bevestigt dit, later werd hij immers wel door een legerarts geschikt verklaard voor alle wapens en diensten. 24 In navolging van zijn bezoek aan Le Havre schreef Simons op 26 september 1915 een brief aan de Grunne. Daarin zei hij te begrijpen dat hij niet onmiddellijk kon benoemd worden als vertaler. Hij wilde zich in afwachting wel aanmelden als vrijwilliger voor de infanterie, maar hoopte daarmee zijn kansen om vertaler te worden niet te verspelen. Daarom vroeg hij de 17 KLM, Militair dossier Jozef Simons, Brief van graaf de Bergeyck aan graaf de Grunne, KLM, Militair dossier Jozef Simons, Brief van graaf de Bergeyck aan graaf de Grunne, [september 1915]. 19 In 1921 werden de brieven gebundeld uitgegeven onder de titel Oorlogs-Vlaanderen. 20 SIMONS, Oorlogs-Vlaanderen, SIMONS, L., Van het kasteel naar het front (manuscript), VERHEECKE, Jozef Simons, Gesprek Geheugen Collectief met Ludo Simons, KLM, Militair dossier Jozef Simons, Certificat,

11 kolonel of die hem ook als hij in een kamp of in de loopgraven zou zitten nog steeds kon aanstellen, mocht er een vacature zijn. 25 Ondertussen bleven ook de Britten bij de Grunne aandringen om Simons als vertaler aan te stellen. 26 Uit al deze correspondentie blijkt dat Simons heel gemotiveerd was om als vertaler aan de slag te gaan liefst in het kasteel waar hij sowieso al verbleef én dat de Britten op het kasteel hem wel zagen zitten als tolk. Alleen als dit zijn kansen op een positie als vertaler niet zou verminderen, wilde Simons zich bij het leger aanmelden. Simons hield er, zo blijkt uit zijn Brieven uit de Oasis, ook rekening mee dat hij verplicht zou worden soldaat te worden. Er waren in september 1915 immers al geruchten over een verplichte mobilisatie van alle weerbare mannen in onbezet België. Ook goed, schreef hij hierover, piotjes moeten er wezen!. 27 Simons werd echter niet opgeroepen. In de daaropvolgende maanden kreeg hij nogmaals te horen dat het leger niet van zijn diensten gebruik wenste te maken, al wist hij niet waarom. 28 Naar het front Jozef Simons bleef nog meer dan een jaar op kasteel De Lovie, waar hij zijn werk als huisleraar verderzette. In oktober 1916 werd hij dan toch opgeroepen, samen met alle andere jongemannen tussen 25 en 35 jaar uit onbezet België. 29 Op 10 oktober 1916 meldde Simons zich bij de Commission de recrutement van Watou, waar hij medisch onderzocht werd. Nadien bracht hij nog enkele dagen op het kasteel door, om op 19 oktober naar Opleidingscentrum nummer 5 in Carteret in Frankrijk te vertrekken. 30 In februari 1917 werd hij doorgestuurd naar het opleidingscentrum voor de artillerie in Eu. 31 Een maand later, op 18 april, vertrok hij als kanonnier naar het front met het 4 de artillerieregiment. 32 Over Simons activiteiten en belevenissen in deze periode geven de officiële militaire bronnen weinig prijs. Ook Simons dagboekaantekeningen over zijn tijd in de opleidingskampen en aan het front zijn veeleer beknopt. In korte berichten vermeldt hij hoe ze beschoten werden en zelf beschietingen uitvoerden. Een enkele keer werd het echt spannend, zoals op 11 juni 1917: Een shrapnel valt vast bij me terwijl ik mijn brieven schrijf, ontploft niet! 33 Op vrije momenten bracht hij soms een bezoek aan De Lovie. Zijn regiment bleef niet lang aan het 25 KLM, Militair dossier Jozef Simons, Brief van Jozef Simons aan colonel [?], KLM, Militair dossier Jozef Simons, Brief van de British Military Mission with the Belgian Army aan colonel [?], SIMONS, Oorlogs-Vlaanderen, SIMONS, L., Van het kasteel naar het front (manuscript), VERHEECKE, Jozef Simons, KLM, Militair dossier Jozef Simons, Feuillet matricule et de punitions; SIMONS, L., Van het kasteel naar het front, KLM, Militair dossier Jozef Simons, Brief van Jozef Simons aan de heer kapitein kwartiermeester van het 1 ste regiment zwaar geschut, ; KLM, Militair dossier Jozef Simons, Bulletin d'incorporation. 32 KLM, Militair dossier Jozef Simons, Feuillet matricule et de punitions; KLM, Militair dossier Jozef Simons, notitie ; SIMONS, L., Van het kasteel naar het front (manuscript), SIMONS, L., Van het kasteel naar het front (manuscript),

12 front. Op 20 juni vertrokken ze naar Frankrijk, waar ze in de omgeving van Calais gestationeerd werden. 34 Simons wordt dan toch tolk In juni 1917 moest Simons chef hem ter beschikking stellen om het examen van vertaler opnieuw af te leggen. Er vond op dat moment een grote rekruteringsactie plaats, want er was een grote nood aan nieuwe vertalers. 35 Gravin de Bergeyck was zo blijkt uit een brief die haar neef de Grunne haar schreef een bemiddelingspoging gestart om Simons als vertaler in het kasteel aan de slag te laten gaan. Op 6 juli 1917 schreef de Grunne aan de gravin dat Simons zijn aanvraag langs de hiërarchische weg moest doen, of dat ze ervoor moest zorgen dat het Belgische Hoofdkwartier zelf Simons naar hem zou sturen. De Grunne mocht als hoofd van de vertalers zijn vertalers niet op eigen initiatief uit het leger rekruteren. 36 De volgende dag al kreeg de Grunne een brief, opgesteld in opdracht van luitenant-generaal Ruquoy, de stafchef van het Belgische leger, waarin stond dat Ruquoy aanbeval om Simons toe te voegen aan het hoofdkwartier van het 18 de Britse korps in het kasteel De Lovie. Simons is daar heel gekend en heel gewaardeerd door de officieren van dit hoofdkwartier. 37 Hoe het kwam dat de stafchef van het leger zich met Simons' zaak inliet weten we niet met zekerheid, misschien was dit het werk van de gravin? Opnieuw reageerde de Grunne echter dat hij niet mocht beslissen bij welke eenheid Simons ingedeeld zou worden, het was luitenant-generaal Orth van de Belgische missie bij het Britse hoofdkwartier die daarover besliste. 38 In de loop van de zomer werd Simons daadwerkelijk opgeroepen als vertaler. Op 2 september 1917 werden de legerdivisies door de staf opgedragen om elk een bepaald aantal kandidaat-tolken naar Le Havre te sturen, 80 in totaal. De 35 kandidaten voor wie eerder al een aanvraag werd ingediend maar die nog niet in Le Havre waren aangekomen, mochten van dit opgelegde aantal worden afgetrokken. Jozef Simons werd voor zijn divisie in deze categorie vermeld: hij was al opgeroepen, maar had het tolkenkorps nog niet vervoegd. 39 Op 13 september 1917 werd Simons naar de Belgische missie bij het Britse hoofdkwartier gezonden om als tolk te beginnen bij de 9 de divisie van het Britse leger. 40 Uit zijn 34 SIMONS, L., Van het kasteel naar het front (manuscript), KLM, EX-CDH, dossier 5597, brief van graaf de Grunne aan majoor Hénon, KLM, Militair dossier Jozef Simons, Brief van graaf de Grunne aan gravin de Bergeyck, [1917]. 37 KLM, Militair dossier Jozef Simons, Brief van majoor Hénon aan graaf de Grunne, [1917]. 38 KLM, Militair dossier Jozef Simons, Brief van graaf de Grunne aan major Hénon, KLM, EX-CDH, dossier 5597, Brief van het Commandement de l'armée aan de Commandants des Divisions et des unités non endivisionnées, KLM, Militair dossier Jozef Simons, Brief van de commandant van de Batterij [?] aan de kapitein kwartiermeester van de 1 e RAL, ongedateerd; KLM, Militair dossier Jozef Simons, Groupement Administratif des Troupes Belges du Havre,

13 dagboeknotities kunnen we opmaken dat De Lovie zijn uitvalsbasis was, maar dat hij ook geregeld voor korte of langere tijd met zijn Britse opdrachtgevers op verplaatsing moest. De opdrachten van de Belgische tolken waren tijdelijk van aard. Ze bleven deel uitmaken van hun oorspronkelijke afdeling en werden slechts tijdelijk uitgeleend aan een afdeling van een buitenlands leger. 41 Hun titel 1 ste sergeant-vertaler kregen ze slechts voor de duur van hun detachering. 42 Simons detachering bij de 9 de divisie eindigde in januari 1918: hij werd teruggeroepen naar Le Havre, met de bedoeling om hem opnieuw naar het front te sturen. 43 Gravin de Bergeyck schreef daarop onmiddellijk een brief naar luitenant-generaal Orth, die verantwoordelijk was voor de indeling van Belgische tolken bij buitenlandse eenheden 44, en vervolgens naar haar neef graaf de Grunne om ervoor te pleiten dat Simons niet opnieuw aan het front zou ingezet worden, maar een functie dicht bij haar familie of elders zou krijgen. Volgens haar verkeerde Simons immers niet in goede gezondheid en bovendien had zijn familie al zwaar te lijden gehad onder meerdere sterfgevallen. Jozefs enige overblijvende broer verkeerde evenmin in goede gezondheid. Ze haalde opnieuw Simons kwaliteiten aan (zijn diploma, zijn intelligentie en zijn perfecte kennis van het Frans, Nederlands, Engels en Duits) en benadrukte dat haar protegé niets wist van haar schrijven. 45 Luitenant-generaal Orth antwoordde haar dat de instructies over het terugsturen van Simons formeel waren 46 en ook de neef van de gravin kon geen soelaas brengen: graaf de Grunne schreef haar op 19 januari dat alle vertalers geschikt voor gewapende dienst hun oorspronkelijke eenheden moesten vervoegen op bevel van het ministerie van oorlog. 47 Twee dagen eerder was Simons door de legerarts geschikt verklaard voor alle wapens en alle diensten. 48 Opnieuw in de artillerie Simons kwam in februari 1918 terecht bij het 1 ste regiment zware artillerie 49, als kanonnier in Nieuwkapelle. 50 Uit zijn dagboeknotities blijkt dat hij in die periode in nauw contact kwam met de Frontbeweging. Hij had onder andere verschillende keren contact met Hendrik Borginon en leerde ook Filip de Pillecyn kennen, beiden actief in het bestuur van de 41 KLM, EX-CDH, doos 44, DE HASQUE, Les grandes lignes de l'historique du corps des interprêtes militaires Belges. KLM, Militair dossier Jozef Simons, Feuillet matricule et de punitions. 43 KLM, Militair dossier Jozef Simons, Relevé des mutations subies; KLM, Militair dossier Jozef Simons, Brief van de commandant van de Batterij [?] aan de kapitein kwartiermeester van de 1 e RAL, ongedateerd. 44 KLM, Militair dossier Jozef Simons, Brief van graaf de Grunne aan major Hénon, KLM, Militair dossier Jozef Simons, brief van gravin de Bergeyck aan graaf de Grunne, KLM, Militair dossier Jozef Simons, Brief van luitenant-generaal Orth aan gravin de Bergeyck, KLM, Militair dossier Jozef Simons, Brief van graaf de Grunne aan gravin de Bergeyck, KLM, Militair dossier Jozef Simons, Certificat, KLM, Militair dossier Jozef Simons, Feuillet matricule et de punitions. 50 VERHEECKE, Jozef Simons,

14 Frontbeweging. 51 De Frontbeweging werkte op dat moment al grotendeels 'ondergronds', nadat in februari 1917 de studiekringen door Ruquoy verboden waren. Het is niet duidelijk welke rol Jozef Simons precies heeft gespeeld in de Frontbeweging. De Pillecyn verklaarde later dat Simons geen voorman was, maar wel een harde werker achter de schermen. 52 Bovendien schreef hij de tekst en componeerde de melodie voor een lijflied, dat binnen de Frontbeweging zo enthousiast werd onthaald dat het meteen tot hét Frontlied uitgroeide. In juni 1918 werd het gedrukt en in het geheim aan het front verspreid. 53 Met verwijzingen naar zelfbestuur en Vlaamse regimenten vatte het lied de eisen van de Frontbeweging samen. 54 Simons' engagement in de Frontbeweging ging gepaard met een toegenomen ontgoocheling en kwaadheid tegenover de (Franstalige) legeroversten. Wellicht werd in die periode de basis gelegd voor zijn scherpe uitvallen naar officieren in zijn naoorlogse publicaties. In maart 1918 liet hij zich in zijn dagboek voor het eerst kritisch uit met betrekking tot de taalproblematiek in het Belgisch leger:... twee Waalsche officieren die hebben aangevraagd om over te gaan naar 't Fransch leger, liever dan te moeten Vlaamsch leeren en opnieuw als tolk Op 14 oktober 1918 riep het ministerie van Oorlog op om alle militairen die de opleiding tot vertaler hadden gevolgd naar het Dépôt du Corps des Interprêtes in Bayeux te sturen. 56 Zo kwam ook Simons daar rond de wapenstilstand terecht. 57 Op 18 november was hij in Rijsel, op 21 februari 1919 in het G.T.E.M. (Groupement Temporaire d Etudiants Militaires) in Antwerpen. 58 Met zijn regiment ging hij nog (kortstondig) naar Seraing en vervolgens, in het kader van de bezetting van de Rijnvallei, naar Duitsland. 59 Ook verbleef hij in Fort 4 in Mortsel 51 VERHEECKE Jozef Simons, 195; VANDEWEYER, 'Frontbeweging'. 52 Interview van Verheecke met De Pillecyn; VERHEECKE, Jozef Simons, VERHEECKE, Jozef Simons, DURNEZ, Denkend aan Jozef Simons, SIMONS, L., Van het kasteel naar het front (manuscript), KLM, EX-CDH, dossier 5597, brief van de Minister van Oorlog aan alle militaire autoriteiten, KLM, Militair dossier Jozef Simons, Brief van de commandant van de Batterij [?] aan de kapitein kwartiermeester van de 1 e RAL, ongedateerd. 58 KLM, Militair dossier Jozef Simons, nota 262; KLM, Militair dossier Jozef Simons, Brief van Jozef Simons aan de heer kapitein kwartiermeester van het 1ste regiment zwaar geschut, VERHEECKE, Jozef Simons,

15 en in het G.T.E. 16 in Brussel. 60 Op 15 augustus 1919 liep Simons militaire loopbaan ten einde. 61 Context: het tolkenkorps van het Belgische leger Het tolkenkorps van het Belgische leger waar Jozef Simons tijdens de Eerste Wereldoorlog deel van uitmaakte, was een nieuwe eenheid binnen het leger. De Belgische tolken waren burgers of militairen die voor tijdelijke opdrachten gedetacheerd werden naar een buitenlandse eenheid (meestal een Britse of een Franse, maar later ook bijvoorbeeld naar Amerikaanse en Canadese divisies) die om een tolk gevraagd had. De werking van het tolkenkorps is slecht gedocumenteerd. Op basis van de bestaande bronnen en literatuur 62 en informatie uit het militaire dossier van Simons 63, kunnen we het ontstaan en de werking van het korps tijdens de Eerste Wereldoorlog reconstrueren. Waarschijnlijk werd in november of december 1914, nadat de Britse troepen om vertalers hadden gevraagd, de beslissing genomen het korps op te richten. 64 Kolonel graaf François de Grunne werd belast met de organisatie ervan. Voor de rekrutering van vertalers moest hij bij voorkeur beroep doen op militairen actief bij hulptroepen van het leger en op burgers. 65 De opdracht van de vertalers werd op dat moment omschreven als het faciliteren van de contacten tussen de Britse autoriteiten en de bevolking. 66 In praktijk namen ze soms het dagelijks bestuur op van gemeenten die de Britten in de frontzone hadden veroverd op de Duitsers en waarvan het gemeentebestuur gevlucht was. Ze regelden de toelevering van voedsel voor de bewoners en zorgden ervoor dat de communicatie tussen het Britse en het 60 KLM, Militair dossier Jozef Simons, Brief van Jozef Simons aan de heer kapitein kwartiermeester van het 1ste regiment zwaar geschut, ; KLM, Militair dossier Jozef Simons, nota 262; KLM, Militair dossier Jozef Simons, Brief van de commandant van de Batterij [?] aan de kapitein kwartiermeester van de 1 e RAL, ongedateerd. 61 KLM, Militair dossier Jozef Simons, Brief van Jozef Simons aan de heer kapitein kwartiermeester van het 1ste regiment zwaar geschut, ; KLM, Militair dossier Jozef Simons, Corps des interprêtes armée Belge; KLM, Militair dossier Jozef Simons, nota Het documentatiecentrum van het Koninklijk Museum van het Leger en de Krijgsgeschiedenis bevat een aantal archiefbronnen met betrekking tot het tolkenkorps, waaronder de neerslag van de poging die Defensie in 1932 zelf ondernam om de werking te reconstrueren op basis van de fragmentarische documenten die ze hadden gevonden en op basis van de getuigenis van een voormalig vertaler, Maurice de Hasque (KLM, EX-CDH, doos 44, DE HASQUE, Maurice, Les grandes lignes de l'historique du corps des interprêtes militaires Belges, ). In 1939 schreef een andere oud-vertaler, Tobiansky d Altoff, een artikel over het korps in La Belgique militaire, een propagandatijdschrift van het Belgische leger (TOBIANSKY D ALTOFF, Les interprêtes militaires belges pendant la guerre , La Belgique militaire, 1939, ). 63 KLM, Militair dossier Jozef Simons. 64 KLM, EX-CDH, doos 44, DE HASQUE, Les grandes lignes de l'historique du corps des interprêtes militaires Belges. 65 KLM, EX-CDH, doos 22, Brief van de Chef de la section C aan de Président de la Commission spéciale de la carte du feu, KLM, EX-CDH, doos 22, Brief van de Chef de la section C aan de Président de la Commission spéciale de la carte du feu,

16 Belgische front vlot verliep. 67 Tijdens het verdere verloop van de oorlog werkten de vertalers niet alleen voor het Britse leger maar ook voor andere geallieerde legers, voor wie ze zowel naar het Nederlands als naar het Frans vertaalden. De vertalers moesten het uniform dragen van het leger waaraan ze geattacheerd werden. Zo vielen ze minder op: Franse vertalers die aan het begin van de oorlog in hun eigen uniform Britse troepen hadden ondersteund, waren door hun opvallende outfit immers vaak het mikpunt geweest van vijandelijke schoten. Wel kregen ze een specifiek hoofddeksel van het Belgische leger en droegen ze het insigne van het tolkenkorps, de Belgische leeuw. Hun bewapening werd eveneens door het Belgische leger verzorgd. Dat zorgde voor praktische problemen: de wapengordel van het Britse uniform was bijvoorbeeld te groot voor het wapen dat de vertalers droegen. De nodige aanpassingen aan de wapengordel en hun uniform moesten ze zelf bekostigen. 68 Dat was niet hun enige kostenpost. Wanneer ze in Le Havre verbleven in afwachting van een missie, moesten ze in hun eigen logement voorzien. Bovendien volstond hun soldij vaak niet om aan de hoge levensstandaard van de kringen waarin ze zich bewogen, vaak welgestelde Britse officieren, te voldoen. 69 Het eerste detachement vertalers vertrok in januari 1915 vanuit Le Havre naar het front. Ze waren nauwelijks opgeleid. Dat zorgde voor ongemakken: ze spraken de Britse officieren op een verkeerde manier aan en wisten niets van de hiërarchie en organisatie van het Britse leger. Voor de latere lichtingen werden in Le Havre opleidingen georganiseerd, zodat de vertalers beter voorbereid waren. 70 Het aantal (actieve) vertalers was afhankelijk van de behoeften 71 en schommelde daardoor voortdurend. Wellicht waren ze in 1916 met ongeveer een 250-tal. Met het oog op de geplande Derde Slag om Ieper in de zomer van 1917, kreeg het korps de opdracht om de rekrutering van vertalers sterk op te drijven. 72 Pas op 2 januari 1917 maakte een Koninklijk Besluit het bestaan van het tolkenkorps officieel. Het korps werd opgericht voor de duur van de oorlog. In het KB werd vastgelegd wie vertaler kon worden, hoe omgesprongen werd met de verschillende graden, etc. Dat de rekrutering van nieuwe vertalers in 1917 urgent was, blijkt uit de briefwisseling over het tolkenkorps uit die periode. Een telegram van 9 juni 1917 spreekt van een besoin pressant voor het Britse front. Op 20 juli vroeg de Grunne de minister toestemming om maar 67 TOBIANSKY, 'Les interprêtes militaires belges', KLM, EX-CDH, doos 44, DE HASQUE, Les grandes lignes de l'historique du corps des interprêtes militaires Belges. 69 TOBIANSKY, 'Les interprêtes militaires belges', KLM, EX-CDH, doos 44, DE HASQUE, Les grandes lignes de l'historique du corps des interprêtes militaires Belges. 71 KLM, EX-CDH, dossier 5597, Ordre journalier de l'armée, KLM, EX-CDH, doos 44, DE HASQUE, Les grandes lignes de l'historique du corps des interprêtes militaires Belges. 15

17 liefst 650 nieuwe vertalers te mogen rekruteren uit het veldleger. 73 De minister gaf zijn goedkeuring, de Grunne moest de praktische uitvoering regelen met de algemene stafchef. 74 Die was niet opgezet met de vraag en pleitte er bij de minister voor om de vertalers in andere, ondersteunende diensten te zoeken. Het veldleger kon zoveel manschappen immers niet missen. 75 Wellicht haalde hij zijn slag thuis, de Grunne schreef eind augustus immers dat hij zich voorlopig zou behelpen met slechts 180 bijkomende vertalers. 76 Uit een schrijven van de dienst van de Grunne aan de commandanten van de legereenheden van 2 september 1917 blijkt dat hij enkele dagen later al tachtig nieuwe kandidaat-vertalers wou ontvangen in Le Havre. Voor 35 daarvan had hij eerder al een aanvraag gedaan, zij werden op 6 september in Le Havre verwacht. Jozef Simons was een van deze 35 kandidaatvertalers. In dezelfde brief staat dat later die maand mogelijk nog eens honderd kandidaten opgeroepen zouden worden, de eenheden moesten zich hierop voorbereiden. 77 Deze tweede oproep is echter nooit gelanceerd. 78 De snelle uitbreiding van het tolkenkorps zorgde opnieuw voor een aantal problemen. Voordien werden kandidaten vooral gerekruteerd uit vrijwilligers die zich specifiek voor de functie hadden aangemeld. Ze hadden een voldoende talenkennis en kwamen hoofdzakelijk uit gegoede milieus. De nieuwe kandidaat-vertalers kwamen vooral uit het (veld)leger. Ze hadden vaak een minder goede opleiding genoten en hadden eerder 'per toeval' Engels geleerd tijdens de oorlog. Doordat ze snel ingezet moesten worden, kregen ze bovendien weinig opleiding. Dit zorgde soms voor problemen met de Britse officieren, die het niet gewend waren om te gaan met 'gewone' soldaten die recht uit de loopgraven kwamen. Ook de nieuwe vertalers zelf waren soms ontgoocheld: ze hadden een comfortabele bureau-job verwacht, maar moesten nog steeds in gevarenzones werken. 79 Net als bij andere eenheden vielen er doden en gewonden onder de vertalers. 80 Vanaf november 1917, na de derde slag bij Ieper, vertrokken vele Britse troepen en daalde het aantal vertalers opnieuw naar ongeveer 250. Wie fysiek geschikt was voor velddienst, werd teruggestuurd naar zijn eenheid. Daardoor bestond het korps niet per definitie uit de 73 KLM, EX-CDH, dossier 5597, Brief van de Grunne aan majoor Hénon, KLM, EX-CDH, dossier 5597, Brief van Hublet aan graaf de Grunne, KLM, EX-CDH, dossier 5597, Brief van de Chef d'e.m.g. aan de minister, KLM, EX-CDH, dossier 5597, Brief van de Grunne aan majoor Hénon, KLM, EX-CDH, dossier 5597, Brief van het Commandement de l'armée aan de Commandants des Divisions et des unités non endivisionnées, KLM, EX-CDH, dossier 5597, Brief van [?] aan de minister, KLM, EX-CDH, doos 44, DE HASQUE, Les grandes lignes de l'historique du corps des interprêtes militaires Belges. 80 KLM, EX-CDH, doos 22, Brief van de Chef de la section C aan de Président de la Commission spéciale de la carte du feu,

18 beste vertalers. 81 Volgens een nota uit mei 1918 mochten er maximum 110 vertalers ter beschikking gesteld worden van het Britse leger en nog eens 43 van het Franse leger. 82 Vanaf het eindoffensief in september 1918 nam de vraag naar vertalers weer toe: de geallieerde troepen wonnen steeds meer terrein en moesten kunnen communiceren met de bevrijde bevolking van het tot dan bezette België. 83 Daarom werden in oktober 1918 alle militaire overheden opgeroepen om alle militairen die de opleiding tot vertaler gevolgd hadden, maar nadien teruggestuurd waren naar hun eenheden, naar het Dépôt du Corps des Interprêtes in Bayeux te zenden. Welke opdrachten de vertalers vanaf dan nog kregen, is niet duidelijk. Als we naar het parcours van Jozef Simons kijken, verliepen die laatste maanden actieve dienst vrij chaotisch: Simons ging van Bayeux naar Lille, Antwerpen, Seraing, Duitsland, Mortsel en Brussel. 84 Heel wat vertalers hadden de indruk dat hun werk niet naar waarde geschat werd. Dat ze aan het einde van de oorlog een uniform in de kleuren van het administratieve korps kregen, was hen een doorn in het oog. Zelf hadden ze hun taak aan het front immers niet als louter administratief ervaren. Bovendien werd het tolkenkorps in september 1919 opgeheven. 85 Toen de geschiedenis van het korps in 1932 door het leger zelf onderzocht werd, concludeerden ook de onderzoekers dat vele vertalers dezelfde risico s hadden gelopen als de troepen die ze hadden bijgestaan KLM, EX-CDH, doos 44, DE HASQUE, Les grandes lignes de l'historique du corps des interprêtes militaires Belges. 82 KLM, EX-CDH, dossier 3996, Brief van de minister van oorlog, KLM, EX-CDH, doos 22, Brief van de Chef de la section C aan de Président de la Commission spéciale de la carte du feu, KLM, Militair dossier Jozef Simons, Brief van Jozef Simons aan de heer kapitein kwartiermeester van het 1ste regiment zwaar geschut, ; KLM, Militair dossier Jozef Simons, nota 262; KLM, Militair dossier Jozef Simons, Brief van de commandant van de Batterij [?] aan de kapitein kwartiermeester van de 1 e RAL, ongedateerd. 85 KLM, EX-CDH, doos 44, DE HASQUE, Les grandes lignes de l'historique du corps des interprêtes militaires Belges. 86 KLM, EX-CDH, doos 22, Brief van de Chef de la section C aan de Président de la Commission spéciale de la carte du feu,

19 3. Naoorlogse periode Van huisleraar tot klerk Na de oorlog ging Simons opnieuw aan het werk bij de familie de Brouchoven de Bergeyck, die op dat moment verbleef op de Frankrijklei (toen nog Kunstlei) in Antwerpen. Even waagde Simons een carrièreswitch en ging hij aan de slag als secretaris bij industrieel Lieven Gevaert. Hij kon echter niet aarden in het bedrijfsleven en keerde al snel terug naar de grafelijke familie. 87 Maar niet voor lang. In 1922 overleed de graaf en een jaar later de gravin. Hun kinderen werden onder voogdij geplaatst en dat betekende het einde van Simons carrière als huisleraar. 88 In die periode had Simons al wat gepubliceerd en zijn faam als volksverteller begon toe te nemen. (We gaan hier in deel 2 uitgebreid op in.) Dat betekende niet dat hij van zijn pen kon leven. Hij moest dus op zoek naar ander werk en kwam zo bij de Boerenbond in Leuven terecht. 89 Hij werd er redacteur van het weekblad De Boer. 90 Ook op privévlak vormde de naoorlogse periode een ommezwaai voor Jozef Simons. Hij zocht opnieuw contact met Maria Engels, een jeugdvriendin uit Nijlen. Het klikte nog steeds tussen hen en ze trouwden op 8 mei Toen Simons aan de slag ging bij de Boerenbond, verhuisden ze samen naar Leuven. Zijn nieuwe job kon hem maar matig boeien: 7 ½ uur per dag bureelwerk slechts 14 dagen congé onnoozel werk, schreef hij over zijn functie aan Jan- Albert Goris (Marnix Gijsen). 91 De intellectuele uitdaging die hij miste in zijn vaste betrekking, zocht hij op in zijn vrije tijd: hij schreef zich in aan de universiteit van Leuven om archeologie en kunstgeschiedenis te studeren. 92 Hij behaalde zijn diploma in Een nieuwe uitdaging Jozef Simons was voor de oorlog bevriend geraakt met leeftijdsgenoot Jan Van Mierlo, maar tijdens en kort na de oorlog was hun contact verwaterd. Van Mierlo was ondertussen actief geworden in de drukkerswereld. Hij had tijdens de oorlogsjaren in Baarle-Nassau een drukkerijtje opgezet en bracht in 1919 zijn activiteiten over naar Turnhout. 93 Toen Jozef Simons en Jan Van Mierlo elkaar halverwege de jaren 1920 bij toeval opnieuw tegen het lijf liepen, vertelde Simons hem over Eer Vlaanderen Vergaat (zie verder). 94 Van 87 VERHEECKE, Jozef Simons, VERHEEECKE, Jozef Simons, VERHEECKE, Jozef Simons, DURNEZ, Denkend aan Jozef Simons, Letterenhuis, S6225/ B, brief van Jozef Simons aan Marnix Gijsen, DURNEZ, Denkend aan Jozef Simons, Odis, Jan Van Mierlo, 94 VERHEECKE, Jozef Simons,

20 Mierlo toonde zich enthousiast om het manuscript te drukken. Daarmee was de basis gelegd voor het hernieuwen van hun vriendschap. Van Mierlo koesterde in die jaren ambities om zijn bedrijf Lityca te laten uitgroeien tot een echte uitgeverij en Simons haalde zoals gezegd weinig voldoening uit zijn werk bij de Boerenbond. Een professionele samenwerking lag voor de hand: Jan Van Mierlo bood Simons een contract aan als uitgever. 95 Op 1 juli 1932 ging Simons bij zijn oude jeugdvriend aan de slag en verhuisde samen met zijn echtgenote naar Turnhout. Simons werkte, naast zijn literaire carrière, tot aan zijn dood voor Van Mierlo. Jozef Simons integreerde zich in Turnhout volop in het Kempense culturele leven. In 1936 werd hij voorzitter van de Vereniging van Kempische Schrijvers. 96 Hij bleef dat tot zijn dood. Hij werd ook lid van heemkundige kring Taxandria en van de Davidsfondsafdeling. 97 Op privévlak was 1939 een bijzonder jaar voor het gezin Simons. Na jaren van kinderloos huwelijk werd op 20 juli zoon Ludo Simons geboren. Een slepende ziekte Tijdens de Tweede Wereldoorlog kreeg Jozef Simons gezondheidsproblemen. Tuberculose, luidde het verdict. Hij probeerde te herstellen in een sanatorium in de Kempen en vervolgens in Zwitserland, waar hij zeven maanden in Leysin doorbracht. 98 Simons verbleef ook enkele weken bij zijn broer, de pastoor van Beigem, en in de kliniek van Brasschaat, waar zijn schoonbroer (kanunnik) rector was. 99 Zijn ziekte woog op hem en zijn gezin: hij mocht zijn zoon alleen nog maar vanop afstand zien. Simons overleed op 20 januari Hij werd in Turnhout begraven, waar kort na zijn dood ook een monument voor hem werd opgericht. 100 In 1963 publiceerde Van Mierlo-Proost zijn verzamelde werken. In 1988 werden, naar aanleiding van Simons honderdste verjaardag, in Oelegem het Jozef Simonsgenootschap en de toneelvereniging Jozef Simonskring opgericht VERHEECKE, Jozef Simons, VERHEECKE, Jozef Simons, VERHEECKE, Jozef Simons, DURNEZ, Denkend aan Jozef Simons, DE VOGHT, Jozef Simons, DURNEZ, Denkend aan Jozef Simons, DURNEZ, Denkend aan Jozef Simons,

21 Deel 2. Jozef Simons als auteur 20

22 Jozef Simons publiceerde een grote variëteit aan genres. Behalve zijn romans en vele kortverhalen, schreef hij gedichten vaak Vlaamsgezinde teksten die vooral bekend werden nadat ze op muziek werden gezet 102 reisverhalen, kindervertellingen 103, Maria-verhalen 104, minneliederen 105. Hij vertaalde eveneens een aantal romans, kortverhalen en sprookjes 106 uit het Spaans, Engels, Duits en Zweeds. 107 In wat volgt bieden we eerst een niet-exhaustieve bespreking van zijn werk. Vervolgens gaan we in op Simons plaats binnen de literaire wereld van zijn tijd. In het derde deel analyseren we de impact van de Eerste Wereldoorlog op zijn werk aan de hand van een discoursanalyse van zijn belangrijkste oorlogsliteratuur. 1. Een bibliografie in vogelvlucht Jozef Simons heeft bijzonder veel gepubliceerd. Onderstaand overzicht is slechts een bloemlezing uit zijn werk, waarin we vooral aandacht besteden aan de publicaties die (minstens gedeeltelijk) over de Eerste Wereldoorlog gaan. Om de bibliografie overzichtelijk te houden, bespreken we de meeste werken slechts summier, maar van de titels met een (*) volgt in deel 3 een meer uitgebreide discoursanalyse. Een uitzondering maken we voor Eer Vlaanderen vergaat. Aangezien dat boek Simons belangrijkste publicatie over de Eerste Wereldoorlog is, wordt het in deze bibliografie al uitgebreid behandeld. Het vroegste werk van Jozef Simons In zijn humanioratijd begon Jozef Simons zijn eerste verhalen te schrijven, waarvan er een aantal werden opgenomen in tijdschriften en weekbladen. 108 In 1908 werden een aantal van die verhalen gepubliceerd in Simons eerste bundel, Uit een eenvoudige wereld. Het waren kortverhalen geïnspireerd op wat er rondom Simons gebeurde. 109 In zijn studententijd ( ) produceerde hij verschillende schrijfsels in Vlaamsgezinde tijdschriften als De Student en De Vlaamsche Keikop en hij werd medewerker van het tijdschrift Jonge Krachten, eerder verschenen als Jong Antwerpen. Verder leverde Simons onder meer bijdragen aan Ons Leven, het tijdschrift van het Vlaamsgezinde Katholiek Vlaamse Studentenverbond SOURIE, Jozef Simons, SOURIE, Jozef Simons, SOURIE, Jozef Simons, SOURIE, Jozef Simons, SOURIE, Jozef Simons, DE VOGHT, Jozef Simons, SOURIE, Jozef Simons. 109 SOURIE, Jozef Simons, VERHEECKE, Jozef Simons, 99 e.v. 21

23 Ook als huisleraar bij de familie de Brouchoven de Bergeyck ontplooide Simons zich verder op literair gebied. Hij bleef in die vooroorlogse periode schrijven en werken voor verschillende tijdschriften. 111 In 1912 verscheen opnieuw een verhalenbundel, Een sant in zijn land. 112 In 1913 publiceerde Simons zijn eerste roman, De danstent. Critici zagen hierin ten opzichte van zijn eerste publicaties al een hele vooruitgang qua schrijfstijl. 113 In 1914 waagde Simons zich aan een nieuw genre met de dichtbundels Blonde garve en Vlinders in de regen. Simons tijdens en over de Eerste Wereldoorlog De Eerste Wereldoorlog zorgde voor een pauze in Simons publicaties, maar fnuikte allerminst zijn literaire ambities. In 1915, toen hij nog huisleraar was in kasteel De Lovie in onbezet België, schreef hij aan dichter André De Ridder, die in het neutrale Nederland verbleef: Ik benijd u dat gij daar in Holland zoo rustigjes aan letterkunde kunt doen. 114 De oorlog bemoeilijkte dus het schrijven, maar Simons zag ook opportuniteiten: Deze oorlog [...] zal meer doen om onze letterkunde op de cosmopolitische baan te brengen dan een halve eeuw geschrijf. 115 Brieven en gedichten tijdens WOI Vanuit kasteel De Lovie schreef Simons tijdens de eerste oorlogsjaren brieven over zijn oorlogservaringen naar Vrij België, een verzetsblad dat door Frans Van Cauwelaert en Julius Hoste jr. uitgegeven werd vanuit Den Haag. 116 Het blad publiceerde ze als Brieven uit de Oasis. Na de oorlog, in 1921 werden ze gebundeld uitgegeven onder de titel Oorlogs-Vlaanderen*. Tijdens zijn legerdienst bleef hij schrijven. Zo leverde hij bijdragen voor de radicaal Vlaamsgezinde krant Ons Vaderland, vanaf 1916 het orgaan van de Frontbeweging. Hij was ook de auteur van het Frontlied, het lied van de Frontbeweging. Daarnaast schreef hij gedichten en bereidde hij de publicatie voor van de (autobiografisch geïnspireerde) roman Bonifacius Suikerbuik*. Op 21 mei 1918, tijdens zijn legerdienst, schreef hij in dat verband aan auteur Jozef Muls: t is een volksuitgave dus de schrijver moet er niet te veel op verdienen. Van den anderen kant ware mij een kleine soldij-toeslag niet onwelkom. 117 Zelfs in oktober 1918 tijdens het eindoffensief vond soldaat Simons de tijd om met literatuur bezig te zijn. Hij schreef aan André De Ridder, die in Nederland meewerkte aan de publicatie van verschillende tijdschriften: Ik maak gebruik van onze eerste rustpoos in t offensief [...]. Ik sluit hierbij drie versjes in en dank u voor de plaatsing op voorhand. 118 De gedichten geven een 111 VERHEECKE, Jozef Simons, 126 e.v. 112 SOURIE, Jozef Simons, SOURIE, Jozef Simons, Letterenhuis, S6225/ B, Brief van Jozef Simons aan André de Ridder, Letterenhuis, S6225/ B, Brief van Jozef Simons aan André de Ridder, Wikipedia, Vrij België, Letterenhuis, S6225/ B, Brief van Jozef Simons aan Jozef Muls, Letterenhuis, S6225/ B, Brief van Jozef Simons aan André De Ridder,