Dieetadvies bij ondervoeding en natriumbeperking. Diëtetiek

Transcriptie

1 Dieetadvies bij ondervoeding en natriumbeperking Diëtetiek

2 Inleiding Van de arts hebt u vernomen dat het wenselijk is minder zout te gebruiken (natriumbeperkt dieet). Een natriumbeperkt dieet wordt voorgeschreven bij mensen met vochtophoping (oedeem), hoge bloeddruk (hypertensie) en hartfalen. Daarnaast is er sprake van (ernstige) ondervoeding na een grote operatie, na ernstig braken of langdurige diarree of door ziekte (zoals kanker). Ook bij decubitus (oftewel doorliggen ), neemt de kans op ondervoeding toe. Vaak is ook de eetlust minder en eet u onvoldoende. Uw voedingstoestand is daarom achteruit gegaan. Als u op deze situaties niet alert reageert, is de kans groot dat uw voedingstoestand verder verslechterd. Het gevolg is dat uw spiermassa en vetreserve afnemen en uw conditie achteruit gaat. Hierdoor loopt u meer kans op infecties en verloopt het herstel moeizamer. U hebt onder deze omstandigheden meer voeding nodig terwijl u juist minder eet. Het verhogen van het eiwit- en energiegehalte van de voeding is noodzakelijk om uw (goede) voedingstoestand te behouden of een slechte voedingstoestand te verbeteren. In deze folder wordt uitleg gegeven over een natriumbeperkt dieet in combinatie met (risico op) ondervoeding, de volgende punten komen aan bod: Voedingsstoffen in een goede voeding De samenstelling van een optimale voeding Tips bij gewichtsverlies, slechte eetlust, vermoeidheid (in het algemeen) Het gebruik van (eventueel) aanvullende (drink)voeding. Natrium en de voedingsmiddelen waarin natrium voorkomt Het natriumgehalte van veel voorkomende producten Natrium Natrium is een mineraal dat normaal in het lichaam voorkomt en niet gemist kan worden. Natrium houdt onder andere de hoeveelheid vocht in het lichaam op peil, omdat het de eigenschap heeft om vocht vast te houden. Om te voorkomen dat het lichaam te véél vocht vast houdt, wordt een natriumbeperkt dieet voorgeschreven. Natrium komt van nature in bijna alle voedingsmiddelen voor. Een groot deel van het natrium dat u op een dag eet is afkomstig van keukenzout dat u zelf over de verschillende gerechten strooit. Bovendien wordt aan allerlei kant-en-klare producten bij de bereiding door de fabrikant zout toegevoegd. Veel zout zit in brood, kaas, vleeswaren, snacks, soep uit een pakje of blik, kant-en-klare maaltijden, groenten uit blik of glas, zuurkool, hartige versnaperingen, kant-en-klare sauzen, jus- en sauspoeder, aroma, sambal, ketjap, bouillonblokken, kruidenmengsels voor vlees, kip en barbecue, alle soorten zoete en zoute drop. 2

3 Er zijn producten in de handel die speciaal zonder zout zijn bereid. Op de verpakking van deze producten komt een van de volgende aanduidingen voor: natriumarm voor natriumbeperkt dieet ongezouten voor zoutarm dieet zonder toevoeging van keukenzout zoutloos. Keukenzout kan vervangen worden door kaliumzout of dieetzout. Zeezout, selderijzout, knoflookzout en uienzout bevatten echter evenveel natrium als keukenzout. Ook is er zout met minder natrium (= niet natriumarm) zoals halvazout, magnesiumzout en mineraalzout. Het gebruik hiervan is af te raden omdat deze producten nog steeds veel natrium bevatten. Overleg over het gebruik van natriumarme dieetproducten en (dieet)zout met de diëtist of uw arts. Uw dieet mag per dag mg natrium bevatten. In de bijlagen kunt u het natriumgehalte per eenheid van de meeste voedingsmiddelen opzoeken. Ondervoeding Goede voeding Een goede voeding houdt uw gewicht stabiel en uw conditie op peil. Basis voor een goede voeding is voldoende energie, voedingstoffen en vocht. De voedingsmiddelen die wij eten, leveren ons de noodzakelijke voedingstoffen. Alle voedingsstoffen hebben hun eigen taak. Optimale voeding Als u in een slechte voedingstoestand bent is de behoefte aan voedingsstoffen hoger dan normaal. Het gaat vooral om extra eiwitten (± 1,5 gram per kilo ideaal lichaamsgewicht) en extra energie. In uw geval: streef naar een eiwitopname van gram per dag. Eiwitten Eiwitten dienen voor opbouw en herstel van alle cellen en spieren in het lichaam. Eiwitrijke voedingsmiddelen zijn vlees, vis, ei, kaas, peulvruchten, melkproducten, vegetarische vleesvervanging (soja). Bijlage 1 geeft een overzicht van het eiwitgehalte van diverse producten. Energie Koolhydraten en vetten zijn voedingsstoffen die zorgen voor voldoende energie (kilocalorieën) voor het lichaam. Door een tekort aan energie valt u af. Daarnaast zal de opbouw van eiwitten ook in de knel komen als er onvoldoende energie met de voeding wordt opgenomen. 3

4 Koolhydraatrijke voedingsmiddelen zijn brood, fruit, aardappelen, rijst, macaroni, spaghetti, (druiven)suiker, zoet beleg, snoepgoed, frisdrank. Vetrijk zijn (dieet)margarine, room, roomboter, olie, mayonaise, volvette kaas, pindakaas, vet vlees (spek, worst), snacks, volle melkproducten. Algemene richtlijnen voor gezonde voeding bij ondervoeding en een natriumbeperkt dieet Om in de verhoogde behoefte aan eiwit en energie te kunnen voorzien, is het is aan te raden dagelijks te gebruiken: 5 tot 7 sneetjes (bruin) brood, besmeerd met margarine of boter 3 plakken natriumarme vleeswaren 2 plakken (natriumarme, volvette) kaas (eventueel als blokjes) 4 bekers volle melk- en melkdranken, pap of pudding 2 porties fruit of vruchtensap 1 stukje vlees of vis (150 gram) met jus, zonder toevoeging van zout. 3 tot 5 (gebakken) aardappelen of vervanging, zonder toevoeging van zout. 3 tot 4 lepels groente, zonder toevoeging van zout. 1,5 liter drinkvocht (10 tot 12 kopjes of glazen). Overleg het gebruik van dieetzout en natriumarme dieetproducten met de diëtist. Vermijd het gebruik van alle soorten drop. Drop bevat naast natrium nog een andere bloeddrukverhogende stof. Deze stof komt voor in alle dropsoorten, zowel in de zoete als de zoute, in de laurier- en de engelse drop. Bovenstaande dagelijkse aanbevolen hoeveelheden bevatten 85 tot 95 gram eiwit en zijn gebaseerd op extra eiwitbehoefte. Hierbij is rekening gehouden met natriumarme producten zodat ook dit nagestreefd kan worden. Vocht Vocht zorgt ervoor dat we niet uitdrogen en dat we afvalstoffen goed uitplassen. Als u voldoende drinkt gaat u regelmatig naar het toilet en is de urine licht van kleur. U voelt zich fitter als u genoeg drinkt. Streef ernaar dagelijks 1,5 liter te drinken. Tips om voldoende te drinken: Verdeel de inname van vocht over de hele dag Varieer in smaken en wissel temperatuur af Zoet: limonade(siroop), vruchtensap, frisdrank, gezoete melkdranken (vruchtenyoghurt), drinkontbijt Hartig: (natriumarme) bouillon, cup-a-soup / soep, tomatensap, groentesap Warm: alle soorten thee en koffie, warme (chocolade) melk Koud: melk, karnemelk, yoghurt(dranken), (mineraal)water, ijsthee, alle soorten ijs, milkshake. Let op: Als u een vochtbeperking heeft, mag u over het algemeen maximaal 1,5 liter vocht per dag gebruiken. Mocht de arts minder of meer dan 1,5 liter aangegeven hebben dan hanteer dit. Bij vocht rekenen we alles wat vloeibaar is. Zo ook bijvoorbeeld vla, yoghurt, soep, vruchtensap etc. 4

5 Tips om minder zout te eten Neem, indien uw lichamelijke conditie het toelaat, 2 weken de tijd om het zoutgebruik af te bouwen. Door (daarna) consequent géén zout te gebruiken went u het makkelijkst aan een natriumarme voeding. U zult veel beter proeven hoe producten en gerechten van nature smaken. Kook aardappelen en groente kort en in weinig water. Hierdoor blijft de natuurlijke smaak beter behouden. Bereidingswijzen zoals roerbakken, grillen en frituren geven méér of een speciale smaak aan een gerecht. Maak gebruik van: - (verse) kruiden en specerijen in plaats van zout om gerechten op smaak te brengen; azijn en citroensap. Deze versterken de smaak van gerechten; - speciale olie (notenolie) of azijn (frambozenazijn, balsamicoazijn, dragonazijn); - geroosterde zonnebloem- of pijnboompitten; - gesnipperde ui, knoflook, champignons, tomaten, Provençaalse kruiden. Tips bij (ongewenst) gewichtsverlies Afvallen komt vaak voor en is nadelig voor uw herstel. Ook het ondergaan van een behandeling (operatie, bestraling, enz.) kan moeizamer verlopen bij gewichtsverlies. Het is belangrijk uw gewicht in de gaten te houden door u één keer per week te wegen. Maak de voeding extra energierijk zonder dat het volume zichtbaar toeneemt door toevoegen van: ongeklopte slagroom aan koffie, melkproducten, gebonden soep, saus en aardappelpuree Extra klontje / kneepje dieetmargarine of boter bij de warme maaltijd door de groente, puree, stamppot. Extra suiker of honing aan thee, koffie, melk, pap, pudding, milkshake, fruit uit blik, vruchtenmoes in plaats van suiker kan druivensuiker of Fantomalt worden toegevoegd aan alle dranken. Deze producten leveren evenveel energie als suiker maar smaken minder zoet. Druivensuiker en Fantomalt zijn verkrijgbaar in de supermarkt, drogist en apotheek. Besmeer brood dik met boter of margarine Gebruik volle melk en melkproducten, volvette kaas, roomkwark. Liever niet de halfvolle en magere variant (tevens eiwitrijk) Maak koffie van oploskoffie met volle melk Beleg uw brood extra royaal met natriumarm vlees, natriumarme kaas of kwark of eet brood open, met beide helften belegd. Gebruik naast drie hoofdmaaltijden ook vaker een tussendoormaaltijd. Overleg met de diëtist of het gebruik van aanvullende (drink)voeding zinvol is. 5

6 Tips om tussendoor te gebruiken Beschuit of cracker met (dieet)margarine of roomboter en beleg 1 snee krentenbrood met (dieet)margarine of roomboter en 1 plakje kaas ½ broodje met (dieet)margarine of roomboter met salade (zoals zalmsalade, kipsalade, eisalade) of met 1 stukje koud vlees van de warme maaltijd 1 plak ontbijtkoek met (dieet)margarine of roomboter 1 plak cake of 1 stukje vlaai 1 Evergreen, Sultana, Right Blokjes natriumarme kaas, natriumarme vleeswaren uit het vuistje 1 schaaltje vla of kant-en-klare yoghurt- en kwarktoetjes 1 milkshake: melk, yoghurt en kwark gemixt met ijs, vruchtenmoes of vruchtensap en gezoet met (druiven)suiker, honing, jam of limonadesiroop en een scheutje room of crème fraîche 1 ijsje Koekje(s) of iets te snoepen. Tips bij slechte eetlust Eet vaker kleine porties per dag. Grote hoeveelheden kunnen u snel tegenstaan. Zorg dat de maaltijden er aantrekkelijk uitzien en goed ruiken. De geur kan de eetlust bevorderen. Hebt u last van een droge mond, zuig dan voor de maaltijd op een snoepje of neem een kauwgum. Zo stimuleert u de speekselvorming. Zorg voor voldoende variatie; wissel koude gerechten af met warme, en zoete met hartige gerechten. Tips bij vermoeidheid Door ziekte of na een behandeling (operatie, chemokuur, bestraling) kunt u zich erg moe voelen. Zin en energie om het eten klaar te maken is er vaak niet. De neiging om niet te eten wordt groter, waardoor het slecht voelen versterkt wordt. Zorg ervoor dat u niet te moe bent voordat u aan een maaltijd begint; rust ongeveer een half uur voor de maaltijd. Gebruik de grootste maaltijd op het dagdeel waarop u zich het beste voelt. Maak het eten ruime tijd van tevoren klaar. Vraag iemand uit uw omgeving voor u (mee) te koken. Gebruik het ontbijt voordat u zich gaat wassen. Maak het ontbijt eventueel de voorafgaande avond al klaar. Kies eten klaar dat makkelijk te bereiden is zoals: kant-en-klare groenten, vlees met een korte bereidingstijd, (diepvries)maaltijden die op te warmen zijn in de magnetron, eenpansgerechten en kant-en-klare nagerechten. Maak eventueel gebruik van de maaltijdservice van Tafeltje-dek-je bij u in de buurt of bedrijven die diepvriesmaaltijden aan huis bezorgen. Eet voedsel dat u makkelijk kunt kauwen, bijvoorbeeld zacht vlees, zoals gehakt en tartaar, vis, zacht gekookte groenten, eventueel stamppot in plaats van rauwe groenten, maaltijdsoep, pap en pudding. Eet langzaam en rustig. Slik een hap in één keer door en adem diep in voor u de volgende hap neemt. 6

7 Bijlage 1: Toelichting dagmenu In deze toelichting is per voedingsmiddel vermeld welke producten voor u geschikt zijn. Als er voedingsmiddelen zijn die wij u afraden te gebruiken, zijn deze eveneens genoemd. Broodmaaltijd Brood - Alle soorten (natriumarm) brood, beschuit, knäckebröd en ontbijtkoek. Vetten - Ongezouten halvarine, - margarine en - roomboter. Vleeswaren - Alle soorten lichtgezouten vleeswaren en 'zoutarm' rookvlees. - Af te raden: 'Gewoon' rookvlees en rauwe ham. Kaas - Alle soorten kaas met 25 % minder zout, smeerkaas en buitenlandse kaas en kwark. Ei - Gebruik niet meer dan 3 eieren per week. Zoet beleg - Alle soorten zoet beleg, tenzij er sprake is van overgewicht. Fruit - Alle soorten fruit. Warme maaltijd Algemeen advies: gebruik geen zout bij de bereiding van soep, vlees, jus, groente en aardappelen tenzij anders aangegeven in het dagmenu. Soep - Soep zelf bereid zonder zout, bereiding: Bouillon trekken van vlees, vis, kip, of groenten. Toevoegingen: Alle soorten groenten, verse en gedroogde kruiden, specerijen, vlees, vis, kip en bindmiddelen. - Af te raden: Kant-en-klare soepen en bouillon uit glas, blik en pakje,bouillonblokken, Maggi en aroma. Vlees - Alle soorten vers vlees, wild en gevogelte. - Af te raden: toebereid vlees zoals gehakt, kant-en-klaar gepaneerd vlees, snacks. 7

8 Vis - Alle soorten verse en diepvriesvis. - Af te raden: gepaneerde vis, haring, maatje, rolmops, schaal- en schelpdieren. Bereiding van vlees, vis en jus: - Vlees of vis eventueel zelf paneren of door bloem halen en bakken in weinig ongezouten boter of olie. 8 Groente - Alle soorten verse groenten, niet aangemaakte diepvriesgroente, natriumarme zuurkool (Eden) en groente uit blik of glas waar "natriumarm" op vermeld staat. Aardappelen - Gekookte aardappelen, gebakken aardappelen, frites, puree, stamppot, rijst, macaroni, spaghetti en mie. Melk en melkproducten - Alle soorten melk en melkproducten. Dranken - Thee, koffie, natriumarm mineraalwater (Spa, Vittel, Evian, Perrier, Chaudfontaine), frisdrank, limonadesiroop, vruchtensap en vruchtendrank. Versnaperingen - Droge biscuits, tarwebiscuits, vlaai, kauwgum, pepermunt, zuurtjes, schuimpjes, chocolade (puur), druivensuiker, krenten, rozijnen, gekonfijte vruchten, waterijs en ongezouten noten. Diversen - Verse en gedroogde kruiden, specerijen, kruidenmengsels zonder zout, azijn, citroensap en cacao. - Bindmiddelen zoals bloem, maïzena, aardappelmeel, rijst, vermicelli, pappoeder en puddingpoeder. Zuinig gebruiken: - 'Gewone' mosterd, mayonaise, sambal, tomatenpuree, zilveruien en augurk. - Kaliumzout en dieetzout. Af te raden: - Keukenzout, zeezout, selderijzout, knoflookzout en uienzout, 'halvazout', 'Jozo-vitaal-zout', kruidenmengsels met zout, 'gewone' jus- en sauspoeder, ketjap (zoet en zout) en tomatenketchup, kant-en-klare maaltijden. Voor méér informatie over bereidingswijze en het gebruik van kruiden en specerijen en verdere begeleiding kunt u terecht bij de diëtist. 8

9 Aanvullende (drink)voeding Als u niet of onvoldoende kunt eten, kan het gebruik van speciale dieetproducten de voeding prima aanvullen of volledig vervangen. Drinkvoeding is geconcentreerde voeding op basis van melk, yoghurt of vruchtensap; kanten-klaar of in poedervorm. Ook zijn er speciale dieetproducten die de gewone voeding kunnen aanvullen, zoals eiwitrijke drankjes en eiwitrijke of koolhydraatrijke poeders, zoals druivensuiker en Fantomalt. Deze producten zijn verkrijgbaar via de apotheek, thuiszorgwinkel of een facilitair bedrijf dat hierin gespecialiseerd is. Bovengenoemde producten worden in bepaalde gevallen vergoed door de ziektekostenverzekeraar. De diëtist of arts kan een machtiging aanvragen. Overleg met uw diëtist over het gebruik van de aanvullende (drink)voeding. Advies en begeleiding nodig? Heeft u naar aanleiding van de brochure nog vragen of wilt u een persoonlijk voedingsadvies, dan is het raadzaam een diëtist te raadplegen. Uw arts kan u doorverwijzen. 9

10 Diëtetiek Meldpunt Oost 02 (Interne geneeskunde) Telefoon informatie Bereikbaar van 8.30 tot uur Internet Voedingscentrum Postbus CK Den Haag Telefoon: Website: