Locatie Diksmuide. De Dodengang, symbool van de Belgische offers tijdens de Eerste. Pool van Defensie

Transcriptie

1 48 De Dodengang

2 49

3 6. De Dodengang Locatie Diksmuide de dodengang De Dodengang is gelegen langs de IJzerdijk, ongeveer twee kilometer ten noordoosten van Diksmuide, ter hoogte van kilometerpaal 16, waar de IJzer een bocht naar het oosten maakt. Het adres is IJzerdijk 65 te Diksmuide. De Dodengang, symbool van de Belgische offers tijdens de Eerste Wereldoorlog Het complex van de Dodengang is een unieke getuige van het oorlogsleed van honderd jaar geleden, als laatste stukje van het Belgische front uit de Eerste Wereldoorlog. Dit is een plaats van horror, van diep menselijk lijden, van waanzin. Het uniek loopgravenstelsel bestaat uit een eerste verdedigingsstelling, de Cavalier of Ruiter geheten, iets ten zuidwesten van kilometerpaal 16 en in noordwestelijke richting uitgebouwd. Vervolgens is er de eigenlijke Dodengang die bestaat uit een bezoekerscentrum, de deels gereconstrueerde Dodengang met Ruiterschans en Muizenval (in het uiterste noorden van het complex, bijgevolg de plaats die het dichtst bij de Duitse stellingen lag). Net buiten het domein ligt een vervallen Duitse bunker, die een onderdeel vormt van het verhaal van de Dodengang. Ongeveer 400 meter ten noorden van de site staat de provinciale naamsteen van de petroleumtanks die in de volgende lijnen uitvoerig aan bod komen. Pool van Defensie Duizenden Belgische soldaten zijn hier omgekomen. De Dodengang is een van de belangrijkste sites voor de Historische Pool van Defensie, een initiatief van de voormalige Belgische minister van defensie André Flahaut, met Deze smalle strook grond langs de IJzer heeft voor het Ministerie van Landsverdediging een heel bijzondere betekenis. Hier ligt immers het laatst bewaarde stuk van het Belgische front uit de Eerste Wereldoorlog: de Dodengang. Dit unieke patrimonium moet aan de jonge generaties de boodschap herdenken is aan vrede werken meegeven. als doel de valorisatie en vrijwaring van het historisch patrimonium van de Belgische landsverdediging. Een patrimonium dat aan de jonge generaties de boodschap herdenken is aan vrede werken wil meegeven. Wist u dat? de Belgische posities rond de site van de Dodengang tot 1915 niet veel dieper waren dan een halve meter? de Touring Club van België in 1927 belette dat de Dodengang werd afgebroken om er een weg aan te leggen? de Dodengang in 1992 als beschermd monument werd herkend? 50

4 Midden oktober 1914 kwam het vermoeide Belgische leger in de IJzervlakte aan. Door de sterke Duitse opmars over heel het land werden de Belgen teruggedreven tot Bachten de Kupe, waar in oktober 1914 de Slag om de IJzer plaatsvond. Hier golfde de strijd heen en weer, tegenaanval volgde op aanval. De site van de Dodengang was als het ware een vooruitgeschoven post in het verdedigingssysteem, waarbij het een uitstulping vormde naar de Duitse posities toe. Immers, Duitse strijdkrachten waren er in de nacht van 21 op 22 oktober 1914 in geslaagd om de IJzer over te steken nabij Tervate. Loopgravenoorlog 18 mei Het werk van lange adem begint vandaag. Generaal Jacques heeft beslist dat een naderingsloopgraaf in de dijk van de linkeroever van de IJzer wordt gegraven. Elke dag brengt de Belgische soldaten dichter bij de vijand. De Duitsers blijken dan hetzelfde idee te hebben gehad en graven zuidwaarts doorheen de IJzerdijk. Dit moet onvermijdelijk leiden tot een fatale botsing tussen de twee kampen De onderwaterzetting van de IJzervlakte was een geslaagde operatie. Het stijgende water dwong de vechtende legers om te stoppen met grootscheepse doorbraakpogingen. De bewegingsoorlog werd een loopgravenoorlog. Duitse verkenners, mitrailleurs en scherpschutters Hier waren de gevechten verschrikkelijk en de schaarse adempauzes vaak ondraaglijk. Alle soldaten wisten dat de vijand op enkele tientallen meters afstand op de loer lag. Er werd gevochten met geweer en granaat, maar ook met blank wapen. Gewonden wegbrengen was bijzonder moeilijk en gevaarlijk. De brancardiers konden in de loopgraaf niet rechtop staan zonder een groot risico te lopen neergeschoten te worden. 51

5 namen plaats op de petroleumtanks op de linkeroever van de IJzer. Voor de Belgen was het van groot belang om die hoge positie te heroveren, maar begin mei 1914 mislukte een stormloop doorheen de drassige polders, met een aanzienlijk verlies van manschappen als gevolg. Er moest een andere oplossing worden gevonden, want het Belgische leger wilde absoluut haar posities beveiligen. Even ten zuiden van de petroleumtanks namen de Belgen stelling achter de loopgraven die de spoorweg Nieuwpoort-Diksmuide met de linkeroever van de IJzer verbonden. De Belgen bezetten zelfs enkele voorposten op de rechteroever die in handen van de Duitsers was. Deze laatsten bezetten ook de stad Diksmuide. Wist u dat? bij het graven van de loopgraven in de dijk van de linkeroever van de IJzer een vooruitgang werd geboekt van ongeveer zes meter per dag? tijdens WO I aan het gehele westelijke front ongeveer km loopgraven werden gebouwd, zijnde het equivalent van de omtrek van de aarde? gemiddeld ongeveer één op twee soldaten levend en ongewond uit de loopgraven kwam, en dat de Britten in de eerste helft van 1916, toen zij in geen enkele grote veldslag waren betrokken, toch meer dan soldaten verloren in de loopgraven? 52 Het museum van de Dodengang belicht aan de hand van kaarten, foto s, video s en objecten de situatie van de oorlogvoerende landen, de mobilisatie, de gevechten, de rol van de geallieerden, de terugtocht van het Belgische leger, de Duitse bezetting, de vorming van het front aan de IJzer, de gevechten in de loopgraven van de Dodengang en de vernielingen. Het grootste deel van de documenten en voorwerpen komt uit de collecties van het Koninklijk Museum van het Leger en van Krijgsgeschiedenis te Brussel.

6 Loopgraven hadden het nadeel dat ze grotendeels opgebouwd waren uit natuurlijke materialen. De erosie deed zijn werk. Het hout rotte weg, zandzakken vergingen en wanden stortten in. In 1924 liet het Ministerie van Openbare Werken de Dodengang opnieuw aanleggen. Het jaagpad op de dijk, de plaats waar de soldaten in 1915 de graafwerken waren begonnen, moest weer bruikbaar worden om de scheepvaart op de IJzer opnieuw mogelijk te maken. Deze werken waren meteen de gelegenheid om de jutezandzakken te vervangen door zakken gevuld met cement. Een wijziging die uiteraard aan de site een langere levensduur waarborgde, maar anderzijds betekende dat voortaan enige verbeelding nodig was om de oude inrichting te herkennen. Boyau de la mort Generaal Jacques besliste toen om een naderingsloopgraaf te laten graven in de dijk van de linkeroever van de IJzer. Het werk van lange adem begon op 18 mei Later zou blijken dat de Duitsers hetzelfde idee hadden: zij groeven zuidwaarts doorheen de IJzerdijk. Er volgde een lange periode van gruwel, waarbij de Duitse artillerie de Belgische loopgraven haast continu onder vuur nam, met als gevolg dat enorme verliezen werden geleden en zo goed als elke nacht herstellingen moesten worden uitgevoerd. De Boyau de l Yser, zoals hij in het begin op de stafkaarten was aangeduid, werd veranderd in Boyau de la Mort. Na verloop van tijd waren de petroleumtanks door Belgische beschietingen vernietigd en was het nut verdwenen om ze te heroveren. De dijk die de IJzer van de overstroomde polders scheidde liet men ontploffen: de alzo gevormde krater liep onmiddellijk vol met water en fungeerde voortaan als scheiding tussen de Belgische en Duitse voorposten. De gruwelijkste gevechten behoorden tot het verleden, maar de nachtelijke werken aan de Dodengang zouden nooit stoppen. Het hele complex werd ook gevoelig verbreed. Men bouwde een gevechtsloopgraaf aan de oever van de IJzer en daarachter een steunloopgraaf voor bevoorrading en versterking. Om de aan- en afvoer van zwaar materieel gemakkelijker te maken werd door de steunloopgraaf een spoorlijntje gebouwd van ongeveer 40 cm breed. In oktober 1918 werden de Duitsers gedwongen om zich terug te trekken. Op 11 november volgde de Wapenstilstand. Cement in de plaats van zand In 1924 liet het ministerie van Openbare Werken de Dodengang opnieuw aanleggen. Daar was een praktische reden voor: het jaagpad op de dijk, de plaats waar de soldaten in 1915 begonnen te graven, moest opnieuw bruikbaar gemaakt worden om de scheepvaart op de IJzer mogelijk te maken. Deze werken vormden meteen de uitgekiende gelegenheid om de jute zandzakken te De strategische petroleumtanks op de linkeroever van de IJzer. De Duitsers hadden gemerkt dat die tanks een perfecte uitkijk boden over de Belgische troepen. Waarnemers met verrekijkers, soldaten met machinegeweren en scherpschutters namen de site in. Maanden later waren deze tanks door Belgische kanonnen herleid tot een schroothoop en was het niet meer nodig ze te veroveren. 53

7 De IJzer in het begin van In de verte kan men ook de petroleumtanks zien, wat deze foto situeert rond kilometerpaal 16. vervangen door zakken gevuld met cement. Een wijziging van structuur die de site een langere levensduur garandeerde, maar die het nadeel had dat er voortaan wel enige verbeelding nodig was om de oude inrichting te herkennen. De Touring Club van België zorgde ervoor dat de site in stand werd gehouden. Tot in 1940 nam het Belgische leger het onderhoud en de bewaking van het terrein op zich. De Tweede Wereldoorlog vaagde de herinnering aan de Eerste in belangrijke mate weg. Met uitzondering van de begraafplaatsen waren de voornaamste WO I-sites ondertussen verdwenen. Ook de Dodengang vormde een uitzondering op die regel. Na WO II nam de Touring Club van België de site opnieuw onder haar hoede. Het Belgische leger leverde nog altijd zijn steun en het 11de Bataljon Genie leverde mankracht en materialen voor de regelmatig uit te voeren restauratiewerken. De Ruiterschans aan het begin van het loopgravencomplex. Een echt fort van zandzakken op twee niveaus met zijn mitrailleursposten, scherpschutters- en waarnemersposities, signalisatiepost, en de ondergrondse doorgang naar de evenwijdige loopgraven langs de IJzer: de eigenlijke Dodengang. Beschermd Monument Op 2 juni 1992 werd de unieke waarde van de site officieel erkend door een Besluit van minister van het Vlaams Gewest Johan Sauwens. De Dodengang werd beschermd overeenkomstig de bepalingen van het decreet van 3 maart 1976 tot bescherming van monumenten, stads- en dorpsgezichten. In 1994 besliste de federale regering dat het ministerie van Landsverdediging opnieuw verantwoordelijk werd voor het beheer van de Dodengang. Vanaf 1995 werden belangrijke restauratiewerken uitgevoerd in de loopgraven langs de IJzer. Gezien de slechte staat van het gebouw van de site werd door de afdeling Infrastructuur van Defensie in 2002 een nieuw gebouw opgericht en in 2004 ingehuldigd. Dit gebouw laat toe de loopgravenoorlog en het lijden van de soldaten op een boeiende manier aan de jonge generaties te vertellen. 54 De resten van een Duitse bunker, even voorbij de Muizenval. De Duitsers wilden hun voordeel (van de hogere positie op de petroleumtanks) niet verliezen en gingen verwoed tekeer om de Belgen terug te drijven. De Duitse artillerie bombardeerde de Belgische loopgraven onophoudelijk en richtte schade aan die elke nacht moest hersteld worden om verdedigbare stellingen te behouden voor de volgende dag. Kilometerpaal 16 aan de IJzer in Diksmuide: symboollocatie in de Belgische militaire geschiedenis.

8 De Muizenval aan het einde van de Dodengang. Hier bevonden de beide kampen zich op enkele tientallen meters van elkaar. Even ten noorden van de Dodengang dit Albertina Gedenkteken dat eigenlijk staat op de plaats van de petroleumtanks. Van op deze positie hadden de Duitsers een observatiepost opgericht van waaruit ze het hele gebied konden overzien. Dit Albertina Memorial herdenkt de Slag om de IJzer, oktober Het gruwelijkste wapen dat aan het IJzerfront werd ingezet was gifgas. Granaten, gevuld met mosterdgas, werden door de Duitsers naar de Belgische stellingen geschoten. Ze verspreidden hun kleverige inhoud die langzaam verdampte. Wie het product per ongeluk aanraakte kreeg verschrikkelijke brandwonden. Ogen en longen werden ook aangetast. Men wist nooit op voorhand of een granaat al dan niet gevuld was met gas. Daarom moest iedere soldaat bij elke Duitse beschieting zijn gasmasker opzetten, wat voor de manschappen uiteraard erg zenuwslopend was. Om het hoofd te bieden aan de steeds langer wordende gevaarlijke periodes, waren voor iedere soldaat in de Dodengang twee gasmaskers voorzien. Aan het einde van de Dodengang staat deze demarcatiesteen, die de grens van de Duitse opmars aanduidt. Op Paaszondag 1922 werd hij onthuld door koning Albert I, nadat de Touring Club de benodigde frank voor de monumenten had bijeengekregen. Dit was de eerste die werd onthuld (van in totaal 22). Deze demarcatiesteen is versierd met een Belgische helm en op de zijkanten vier handgranaten en een gasmasker. Tot de Tweede Wereldoorlog kon men erop lezen: Hier werd de overweldiger tot staan gebracht. 55