Opdrachtkaart gedicht op zoek naar een nieuwe jas. WINTEROCHTEND van Ted van Lieshout. gedicht WINTEROCHTEND. vragen bij het lezen van WINTEROCHTEND

Transcriptie

1 Opdrachtkaart gedicht op zoek naar een nieuwe jas WINTEROCHTEND van Ted van Lieshout biografie Ted van Lieshout (1955) schrijft niet alleen boeken, hij illustreert ze ook. Sinds hij in 1984 voor het eerst gedichten en verhalen begon te publiceren in het tijdschrift Vrij Nederland, heeft hij in hoog tempo doorgeschreven en -getekend. Hij maakte verhalen, gedichten en boeken over beeldende kunst, zoals het bijzondere en interessante Papieren museum. Veel van Ted van Lieshouts werk gaat over hemzelf, de bekroonde bundel Begin een torentje van niks bijvoorbeeld gaat over zijn overleden vader, het boek Gebr. over zijn dode broer. Maar hoe zwaar en ernstig de onderwerpen ook, Van Lieshout weet in taal verdriet en andere grote onderwerpen zo licht te maken dat het mooi en soms zelfs om te lachen wordt: een van zijn boeken heet niet voor niks Van verdriet kun je grappige hoedjes vouwen. En natuurlijk schrijft hij niet alleen over sombere dingen. Behalve zijn gedichten zijn ook zijn illustraties om uren naar te kijken. Of om zelf na te maken, want vaak legt hij in zijn boeken uit hoe hij ze gemaakt heeft. Kijk ook op gedicht WINTEROCHTEND Ik loop naar buiten en zie meteen dat ik besta: mijn adem is een wolk. De deur van de schuur snurkt nog en mijn fiets heeft geen zin om mee te gaan. Het wiel sleept een beetje en de ketting hoest, maar het moet. School bestaat ook in de winter als het guurt en de dag lekker uitslaapt onder een deken van nacht en mist en dauw. Dan zie ik jou, net zo dapper als ik, het schoolplein op gaan. Je zwaait, en heel, heel de wereld wordt wakker. Uit: Ted van Lieshout, Mama! Waar heb jij het geluk gelaten? (Amsterdam, Leopold, 2005) vragen bij het lezen van WINTEROCHTEND Lees het gedicht rustig door. mijn adem is een wolk, staat er in de tweede regel. Ken je dat verschijnsel? En een schuur die snurkt, kun je je daar iets bij voorstellen? De ik gaat op de fiets naar school. Zou het een nieuwe of een oude fiets zijn? Waarom denk je het een of het ander? Wat zou het betekenen dat de dag lekker uitslaapt? Wat vind je van dat beeld? Hoe zou het kunnen dat de wereld door de je wakker wordt? Een persoon uit het groepje leest het gedicht nu hardop, de anderen letten op de klanken. Zijn er in de eerste drie strofen van het gedicht vooral lange, slome klanken, klanken van nog lekker in je bed willen liggen, bijvoorbeeld aa, ee, uu? En in de laatste strofe, gaan van de harde en kortere klanken, zoals de a, de pp en de kk niet vanzelf je ogen wijd open? Kun je navertellen waar het gedicht over gaat, ken je dat gevoel?

2 blanco

3 Opdrachtkaart gedicht op zoek naar een nieuwe jas NIKS AAN van Eva Gerlach biografie Op een dag stond ze uit het raam te kijken en zag een verhuisauto voorbijrijden van de firma Gerlach. Sindsdien heet ze als schrijfster Eva Gerlach (1948) en is ze vooral bekend geworden met haar poëzie voor volwassenen. Ze maakte twee bundels voor kinderen waarin ze erin slaagt om uiterst precies gevoelens en gedachten te beschrijven van kinderen op de grens van de pubertijd. Onzekerheid, verliefd zijn, als je er een gedicht van Eva Gerlach over leest word je prompt verlegen of zou je ook wel vlinders is je buik willen krijgen. Eva Gerlach heeft niet alleen oog voor wat mooi is, haar gedichten gaan ook over de wat somberder kanten van het leven, of over beestjes onder stenen waar veel mensen bang voor zijn. Een gedicht van haar kun je het beste met je vinger langs de woorden lezen, langzaam en precies. En als je het gelezen hebt, snap je: het kon niet anders gezegd dan zo. gedicht NIKS AAN Nu gaan we dus zoenen. Geen flauwekul, het was afgesproken dat we dat nu zouden doen. Jij kijkt toch ook wel eens naar soaps. Niks aan, maar iemand moet beginnen anders staan we hier straks te sterven van de ouderdom. Kom, eerst je hoofd naar voren en ik dan het mijne. Wat zie ik je ogen goed, je hebt vlekjes van groen in het blauw, daar hangt een kruimeltje brood aan je wimpers (volkoren), wist je dat er haar groeit in je neus en dat kleine sproetje juist naast je wenkbrauw: zuiver rond hoor (er is te veel van je. Kan alles behalve je mond niet gewoon tot de pauze voorbij is verdwijnen?). Uit: Eva Gerlach, Oog in oog in oog in oog. (Amsterdam, Em. Querido s Uitgeverij B.V., 2001) vragen bij het lezen van NIKS AAN Lees het gedicht. Wie is er in dit gedicht aan het woord? Zijn het gedachten die je leest, of praat er iemand hardop? Wat is er eigenlijk in soaps te zien? In het gedicht staat dat daar niks aan is. Dit is ook de titel van het gedicht. Slaat de titel alleen op de soaps? Waar zou het verder nog op kunnen slaan? Hoe ver staan de ik en de je in de eerste strofe van elkaar? Hoe kun je dat weten? Lees bijvoorbeeld de laatste twee regels van de eerste strofe. En in de tweede? Hoe weet je dat hier? Wat gebeurt er? De tweede strofe eindigt zonder punt, de laatste staat tussen haakjes. Zou dat kunnen zijn omdat de ik eigenlijk niet meer wil denken? En waarom zou de mond niet mogen verdwijnen? Eva Gerlach lijkt haast een verhaaltje te vertellen en niet veel te rijmen, maar pak eens verschillende kleuren potloden of viltstiften en geef dezelfde klanken dezelfde kleur. Wat valt je dan op? Kijk eens in je Leeshulp bij rijm : welke soorten rijm worden daar genoemd? Zie je nu nog meer rijmwoorden? En kun je benoemen welke soorten rijm er bij die woorden horen?

4 blanco

5 Opdrachtkaart gedicht op zoek naar een nieuwe jas SWEET THINGS van Ingmar Heytze biografie Ingmar Heytze (1970) werd geboren in Utrecht en woont daar nog steeds. Lange tijd durfde hij zelfs de stad niet uit: zijn angst voor reizen weerhield hem ervan om buiten Utrecht op te treden. Een scootertje hielp hem van zijn angst af te komen je leest erover in zijn Scooterdagboek. Maar zelfs al kwam hij Utrecht niet uit, Ingmar Heytze is een van de meest gelezen dichters van Nederland. Dat komt waarschijnlijk omdat zijn poëzie zo toegankelijk is, het is poëzie van deze tijd, zonder dat het gewild modern is. Heytze dicht over de liefde, de stad, het leven, maar ook over het navigatiesysteem TomTom. Zijn gedichten zijn helder geschreven, met soms een melancholische en vaak een wat tragikomische ondertoon. Zie ook gedicht SWEET THINGS Ik heb van ons gedroomd. We moesten dringend ergens zijn, maar jij was zoek. Ik rende door een stad die traag, maar onstuitbaar in een taart veranderde. Ik zakte weg in straten van fondant. Ongeklopte slagroom in de gracht. Borstplaatbruggen hingen boven rondvaartboten van amandelspijs Daar stond je, kaarsrecht, op de top. Poedersuiker sneeuwde om je heen. Je droeg een jurk van melkwit marsepein. Mijn kleren smolten om tot chocola. Er kwam een lange vinger met twee ringen en een vraag. Wij zeiden: Ja. Uit: Ingmar Heytze, Elders in de wereld. (Amsterdam, Uitgeverij Podium, 2008) vragen bij het lezen van SWEET THINGS Lees eerst het gedicht eens rustig door. Zoek van alle woorden die je niet kent de betekenis op in een woordenboek (wat betekent bijvoorbeeld onstuitbaar?), of vraag in je groepje wie de betekenis kent. Wat zou het kunnen zijn waar we dringend moesten zijn? De ik rent door een stad die in een taart verandert. Zou hij hard kunnen rennen? Waarom denk je dat? Heb je ook wel eens van die dromen waarin je wilt rennen? Is het een prettige droom? En uit welke woorden leid je dat af? Tel het aantal de regels van dit gedicht. Zo n gedicht noem je een sonnet. Het bestaat uit twee strofen van vier en twee strofen van drie regels. In die laatste twee strofen vindt vaak een verandering plaats: als het een somber gedicht is, wordt het bijvoorbeeld vrolijk, of er komt iemand anders aan het woord. Verandert er ook iets in de sfeer van dit gedicht? Wat denk je dat er hier gebeurt? Je in een jurk van melkwit marsepein, wat zou dat zijn? En een ik in kleren van chocola, wat zou die gaan doen? En die lange vinger, van wie is die? De dichter is heel consequent in de beelden die hij gebruikt: in dit gedicht is alles zoet en te koop bij de banketbakker. Je zou eens kunnen proberen om alle zoete beelden door zoute dingen te vervangen, of door fruit en groente. Lukt dat? Klopt het gedicht dan nog bij de droom waar dit gedicht over gaat? Is een bruiloft niet ook mierzoet?

6 blanco

7 Opdrachtkaart gedicht op zoek naar een nieuwe jas DE SPRONG van Elma van Haren biografie gedicht DE SPRONG vragen bij het lezen van DE SPRONG Elma van Haren (1954) had al enkele dichtbundels voor volwassenen geschreven voordat De wiedeweerga verscheen. In haar volwassen werk is ze een dichter die door heel precies te werken heel fijne zinnen kan maken. Zo kreeg ze bijvoorbeeld eens een prijs voor haar gedicht Het schitterende en als je daar goed naar kijkt zie je hoe Elma van Haren probeert de woorden te laten flonkeren. Haar gedichten voor kinderen zijn soms net verhaaltjes, ze zijn goed te begrijpen, rechttoe rechtaan verteld, maar in die rechtdoorzee taal wordt een gedachte op z n kop gezet, belandt de taal ineens in een sprookjeswereld of worden onverwacht twee heel uiteenlopende werelden bij elkaar gebracht. Rondom het kasteel van mijn gedachten ligt een slotgracht, waar mijn denken overheen moet springen, voor ik het in woorden heb gevat en het uit kan spreken. Als iemand van buiten mij iets vraagt, roep ik mijn allereerste gedachte toe de sprong te wagen. Ik vang hem op, geef hem zijn jas van woorden en zeg hem dan pas hardop als antwoord. Soms heeft die gedachte nog natte voeten. De slotgracht is te breed, het denken nog te kort. Hij moet eerst uit het water klimmen, voor ik met de woordenjas kan beginnen. Ik mis een brug. Ik wil die mijn gedachten heus wel geven, om ze in en uit te laten, zodat ze vrolijk met de woorden buiten kunnen spelen. Zonder te dringen, zonder te springen. Ik wil ze het best gemakkelijk maken. Maar dan weet ik niet meer zeker wie er binnenkomt of eruit gaat. Ik moet er maar op vertrouwen dat ze op tijd thuis zijn of veilig aankomen aan de overkant met hun jas goed dichtgeknoopt. Moet ik dan altijd antwoord geven, alleen maar omdat iemand mij iets vraagt? Hoe mijn moeder of de meester van mijn klas ook klaagt; als mijn gedachten niet willen springen, zal ik ze nooit dwingen. Aan een nattevoetgedachte heb ik niet zo veel. Daar wordt mijn antwoord maar verkouden van. Dan krijg ik straf of haal ik slechte punten. Een ophaalbrug? Voor als ik bijvoorbeeld eens een vriend vind of een lief?... Ja, misschien! Dan kan ik altijd nog met mijn gedachten terug. Als het misloopt gaan we binnen zitten met de brug omhoog. Dan blijven ieders voeten droog. Uit: Elma van Haren, Het krakkemik. Lees het gedicht rustig door. Leg het weg en probeer je een voorstelling te maken van wat er in het gedicht staat. Het is geen gemakkelijk gedicht. Heb je een idee waar het over gaat? Het gedicht verbindt twee dingen met elkaar: iets heel concreets dat iedereen kent uit verhalen, namelijk een kasteel met slotgracht, met iets heel abstracts dat je niet kunt pakken of voelen of ruiken, namelijk je gedachten, het denken en de woorden. Toch lijken de gedachten te leven in dit gedicht: ze krijgen een jas, een brug, ze kunnen springen. Als de gedachten in een kasteel wonen, waarmee zou je ze dan kunnen vergelijken? Ridders, prinsessen? Denk je dat de ik in dit gedicht iemand is die graag praat? Kijk bijvoorbeeld naar strofe zes. Het gedicht gaat er eigenlijk over hoe moeilijk het is om precies te zeggen wat je bedoelt. Wat is een nattevoetgedachte? Als je de kans loopt verkeerde dingen te zeggen of verkeerd begrepen te worden, kun je dan maar beter je mond houden je gedachten in het kasteel verzamelen en de brug ophalen? Ken je zo n situatie waarin je nét niet zegt wat je wilt? Bijvoorbeeld als je verliefd bent? Ben je wel eens heel erg verkeerd begrepen? (Amsterdam, Uitgeverij De Harmonie, 2003)

8 blanco

9 Opdrachtkaart gedicht op zoek naar een nieuwe jas OOTE van Jan Hanlo biografie gedicht OOTE vragen bij het lezen van OOTE Heel oud is Jan Hanlo ( ) niet geworden, maar hij heeft wel een paar bijzondere gedichten geschreven. Het bekendst werd hij met het klankgedicht Oote. Toen het gedicht zestig jaar geleden verscheen, waren sommige mensen er zo boos over dat zelfs de regering zich ermee bemoeide: een dichter die zulke onzin schreef en een tijdschrift dat die nonsens afdrukte, kon dat zomaar? Toch had Hanlo met dit gedicht geen kwaad in de zin. Als je zijn andere gedichten leest, weet je dat hij dat niet kan. Soms lijkt het of Jan Hanlo s gedichten door kinderen geschreven zijn, want moeilijke woorden gebruikt hij bijna nooit. Vaak hebben zijn gedichten wel iets van liedjes, met veel herhalingen, deinende ritmes en klanken. Jan Hanlo was een groot dierenliefhebber. Hij ging er graag met zijn bandrecorder op uit om bijvoorbeeld het zingen van een vogel op te nemen. Zo maakte hij ook dit gedicht. Oote oote oote Boe Oote oote Oote oote oote boe Oe oe oe oe oote oote oote A A a a Oote a a a Oote oe oe Oe oe oe Oe oe oe oe oe Oe oe oe oe oe Oe oe oe oe oe oe oe oe oe oe etc. Oote oote oote Eh eh euh Euh euh etc. Oote oote oote boe etc etc. etc. Hoe boe hoe boe Hoe boe hoe boe B boe Boe oe oe Oe oe (etc.) Oe oe oe oe etc. Eh eh euh euh euh Oo-eh oo-eh o-eh eh eh eh Ah ach ah ach ach ah a a Oh ohh ohh hh hhh (etc.) Hhd d d Hdd D d d d da D dda d dda da D da d da d da d da d da da da Da da demband Demband demband dembrand dembrandt Dembrandt Dembrandt Dembrandt Doe d doe d doe dda doe Da do do do da do do do Do do da do deu d Do do do deu deu doe deu deu Deu deu deu da dd deu Deu deu deu deu Kneu kneu kneu kneu ote kneu eur Kneu kneu ote kneu eur Kneu ote ote ote ote ote Ote ote oote Ote ote Boe Oote oote oote boe Oote oote boe oote oote oote boe Uit: Jan Hanlo, Verzamelde gedichten. (Amsterdam, G.A. van Oorschot, 1970) Knip het gedicht in evenveel stukjes als er mensen in het groepje zitten. Lees allemaal hardop een stukje voor. Probeer zo precies mogelijk te lezen: soms staat er da, dan weer dda, laat het verschil in klank horen. Wat voor klanken hoor je? Alleen onzinklanken of lijkt het soms op hoe kinderen leren praten? Lijken de klanken hier en daar op woorden die je kent? Wie is er in dit gedicht aan het woord? Een volwassene of een kind? Waarom denk je het een of het ander? Ongeveer negentig jaar geleden was er een groep kunstenaars die zichzelf Dada noemde. Niet voor niets kozen ze het babywoordje dada als naam, want ze wilden kunst maken zoals kinderen dat doen. De kunstenaars van Dada waren ook de eersten die readymades maakten. Dat zijn kunstwerken die eigelijk gewoon gevonden voorwerpen zijn, zoals de wc-pot die Marcel Duchamp maakte (Duchamp vond een wc-pot, schreef er zijn naam op en zette hem als kunstwerk op voor een tentoonstelling). Ook het gedicht De Mus van Jan Hanlo dat op de dvd staat is een readymade. Het geluid van de mus bestond al, maar Jan Hanlo maakte er een kunstwerk van door het op te schrijven als een gedicht. Wat vind je als je dit gedicht leest, zou Jan Hanlo de kunst van de Dada-beweging gekend hebben? Misschien vind je het woordje zelf terug in het gedicht? Bijna noemt Hanlo ook de naam van een andere heel bekende Nederlandse kunstenaar, welke? Probeer op het internet informatie te vinden over Dada en over die bekende Nederlandse kunstenaar. Wat valt op als je de kunst vergelijkt? Plint heeft een mooi tijdschrift uitgegeven over Dada. Misschien staat het wel bij jullie in de bibliotheek. Wat vind je eigenlijk van dit gedicht? Kun je je voorstellen dat mensen er boos over werden?

10 blanco