Gezond computeren in de klas!

Transcriptie

1 Gezond computeren in de klas! Scholingsaanbod ter preventie van CANS bij kinderen in de bovenbouw van het reguliere basisonderwijs. Lerarenhandleiding April 2006 Junioradviseurs Carla Heitkamp Ineke Kwant Senioradviseur Saskia Hofstede In opdracht van REC Fryslân, ambulante begeleiding

2 Gezond computeren in de klas! Scholingsaanbod ter preventie van CANS bij kinderen in de bovenbouw van het reguliere basisonderwijs. Lerarenhandleiding & Theoretische onderbouwing April 2006 Junioradviseurs Carla Heitkamp Ineke Kwant Senioradviseur Saskia Hofstede In opdracht van REC Fryslân, ambulante begeleiding Trefwoorden: Ergotherapie, Computer, Zithouding, RSI/CANS, Lespakket. Amsterdamse Hogeschool voor Paramedische Opleidingen, opleiding Ergotherapie April 2006 Inhoudsopgave REC Fryslân, ambulante begeleiding Gezond computeren in de klas! 1

3 Voorwoord...4 Inleiding...5 Les 1: Wat is CANS en waarom moet je dat voorkomen? Bijlage: Figuur voor de themaposter 2. Bijlage: CANS- Complaints of the arm, neck and or shoulder 3. Bijlage: Oplossing puzzel les 1 CANS, wat is dat? Les 2: Zit je goed? Bijlage: Figuur voor de themaposter 5. Bijlage: Zithouding 6. Bijlage: oplossing puzzel les 2 Vind het verborgen woord! Les 3: Zit jij goed op elke stoel? Bijlage: Figuur voor de themaposter 8. Bijlage: Aanpassen van de zithouding op een te grote stoel 9. Bijlage: Oplossing puzzel - Zoek de juiste zithouding! Les 4: Zit je goed achter de computer? Bijlage: Figuur voor de themaposter 11. Bijlage: Werkplekinrichting 12. Bijlage: Kubus knutselen Les 5: Zit je nog steeds goed achter de computer? Bijlage: Figuur voor de themaposter 14. Bijlage: Sneltoetsen 15. Bijlage: Beschrijving praktijkopdrachten 16. Bijlage: Uitleg Praktijkopdracht 17. Bijlage: Antwoordenblad Praktijkopdracht 18. Bijlage: Checklijst Praktijkopdracht REC Fryslân, ambulante begeleiding Gezond computeren in de klas! 2

4 19. Bijlage: Oplossing opdracht 1: Vul maar in! 20. Bijlage: Oplossing opdracht 2: Zoek de goede combinatie 21. Bijlage: Opdracht 3: Doolhof Les 6: Ik kan gezond computeren in de klas! (en thuis!) Bijlage: Figuur voor de themaposter 23. Bijlage: Pauzes en Ontspanningsoefeningen 24. Bijlage: Ontspanningsoefeningen 25. Bijlage: Vragenlijst en antwoorden van de quiz 26. Bijlage: Antwoordalternatieven A t/m C Literatuurlijst...98 Theoretische onderbouwing? Inrichting laptop werkplek...103? Van RSI naar CANS...106? De keuze voor de term CANS...107? Taxonomie van Bloom e.a. (1956) en Krathwohl e.a. (1964)...108? Leerstijlen van Kolb...110? Verschillende soorten onderwijs...112? Automatiseren van kennis...114? Telefonische enquêtes...115? Evaluatie van de telefonische enquêtes...118? Inhoudsmodel Adaptation through occupation...126? Criteria voor de eindproducten van het scholingsaanbod Voorwoord REC Fryslân, ambulante begeleiding Gezond computeren in de klas! 3

5 Voor u ligt de lerarenhandleiding die in het kader van een afstudeerproject voor het REC Fryslân, ambulante begeleiding is ontwikkeld. De lerarenhandleiding is een onderdeel van het lespakket Gezond computeren in de klas! Hierin ligt de nadruk op preventie van klachten die door computeren ontstaan. Het lespakket is ontwikkeld door studenten van de opleiding ergotherapie van de Amsterdamse Hogeschool voor Paramedische Opleidingen. Gedurende 20 weken is er gewerkt aan het project. Het afstudeerproject is begonnen met 3 junioradviseurs, waarvan 1 junioradviseur (Susanne Meijer) na 10 weken is afgestudeerd. Susanne heeft met ons gewerkt aan een literatuurstudie waardoor dit lespakket tot stand heeft kunnen komen. Zij heeft een grote bijdrage gehad aan de afgenomen telefonische enquêtes. Daarnaast heeft ze de taak op zich genomen, een pilot te geven om de eerste les van het lespakket te testen. Susanne heel erg bedankt voor al je bijdragen aan dit lespakket! Tevens willen we onze Senioradviseur Saskia Hofstede bedanken voor haar ondersteuning, inzichtgevende blik en nauwkeurigheid bij het geven van feedback. Ook gaat onze dank uit naar de opdrachtgevers van het REC Fryslând, Marijke Benning en Jantine Witteveen, voor de feedback en het goed verlopen contact. Onze speciale dank gaat uit naar onze Pim voor de foto s die we van hem mochten maken. Wij wensen u veel succes met het lespakket Gezond computeren in de klas! Junioradviseurs: Carla Heitkamp Ineke Kwant Senioradviseur Saskia Hofstede Inleiding van het lespakket REC Fryslân, ambulante begeleiding Gezond computeren in de klas! 4

6 Van RSI naar CANS. CANS (Complaints of Arm, Neck and/or Schoulder) of RSI (Repetitive Strain Injury) is een onderkende aandoening die ontstaat bij het uitvoeren van statische en repeterende handelingen. De i in rsi, van Injury, suggereert dat er iets onherstelbaar kapot is, maar zover is het voor de meeste mensen meestal nog lang niet. Medici en paramedici willen een stapje terug doen en alleen spreken van klachten. Vanaf oktober 2004 wordt er gesproken over CANS. In deze lerarenhandleiding zal daarom de term CANS gehanteerd worden. (Kenniscentrum AKB, 2004) In hoeverre bestaat CANS bij kinderen? Uit onderzoek blijkt dat kinderen die achter de computer hebben gewerkt CANSgerelateerde klachten aangeven (Jeugd in Beeld feitenblad, 2005). Het blijkt dat kinderen zelf aangeven wel eens klachten te hebben waarvan men vermoed dat ze met computergebruik samenhangen. Van de 10/11-jarigen meldt 5% af en toe hoofdpijn te hebben die men toewijst aan het computergebruik. Hoe meer de kinderen computeren, hoe meer hoofdpijnklachten er gemeld worden. Van de kinderen die meer dan 7 uur per week achter de computer zitten, meldt 12% wel eens hoofdpijn door het computeren te hebben. Klachten van rug, nek, schouder of arm worden gemeld door 6% van de 10/11-jarigen. Ook hier is een samenhang zichtbaar met het aantal uren dat er gecomputerd wordt. Van de kinderen die meer dan 7 uur per week achter de computer zitten, meldt 16% wel eens klachten van rug, nek, schouder of arm te hebben. (Jeugd in Beeld feitenblad, 2005). Waarom CANS-preventie bij kinderen? Hoewel kinderen over het algemeen een groter herstellend vermogen hebben dan volwassenen moet men er niet vanuit gaan dat zij geen risico op CANS lopen. Murphy & Stevenson (2005) stellen dat jonge kinderen juist kwetsbaarder zijn voor computergerelateerde CANS dan volwassenen. Kinderen hebben een nog niet volledig REC Fryslân, ambulante begeleiding Gezond computeren in de klas! 5

7 ontwikkelde fijne motoriek en vaak zijn ook de werkplekken ingericht voor volwassenen, waardoor de kinderen genoodzaakt zijn om in een ongunstige houding te werken. Het onderzoeksbureau Ergo 2000 vermeldt dat maar liefst 44% van de leerlingen uit groep 4 t/m 8 op ongeschikt meubilair zit (RSI- patiëntenvereniging, 2005). Momenteel wordt de computer in bijna iedere beroepsgroep gebruikt. Het is van groot belang dat kinderen al op jonge leeftijd informatie krijgen over CANS en dat de kennis over gezond omgaan met computers wordt vergroot. Computer gebruik op school Ook op school wordt er steeds vaker gebruik gemaakt van computers. Het gebruik van de computer is niet alleen gemakkelijk, maar ook zeer leerzaam. Maar heeft u er wel eens over nagedacht dat de leerlingen naast het computergebruik op school vaak ook nog veelvuldig thuis achter de computer zitten en misschien ook achter de spelcomputer? Het vele computeren zowel thuis als op school kan ook negatieve gevolgen met zich mee brengen. Leerlingen krijgen sneller lichamelijke klachten door het vele computeren. Door de leerlingen op school te leren hoe ze gezond kunnen computeren, zullen zij thuis en ook in de toekomst gezond computeren! De leerling heeft vanaf het begin een goede omgang met de computer aangeleerd en kan dit toepassen in de latere carrière. Want jong geleerd is oud gedaan! (Kennisnet, de internetorganisatie voor het onderwijs, 2005). Het lespakket Het lespakket gezond computeren in de klas! bestaat uit een lerarenhandleiding met ondersteunend lesmateriaal en een werkboek voor de leerlingen. De lerarenhandleiding is geschreven als ondersteuning bij het lespakket, dat gericht is op leerlingen in groep 5/6 van het reguliere basisonderwijs. Het doel van het lespakket Het doel van het lespakket is kinderen in groep 5/6 van de reguliere basisschool te leren hoe ze CANS kunnen voorkomen. Hierdoor zullen leerlingen op de lange termijn goede gewoonten bij het werken achter de computer op school aanleren en op de hoogte zijn van REC Fryslân, ambulante begeleiding Gezond computeren in de klas! 6

8 ergonomische principes. De bedoeling is dat kinderen deze gewoonten generaliseren naar de thuissituatie en de toekomstige werksituatie. Op deze wijze kan CANS op latere leeftijd worden voorkomen. Waarom een lespakket voor de bovenbouw van de basisschool? Er is reeds een lespakket ontwikkeld voor leerlingen in groep 2, namelijk het Muisje Max programma ontwikkelt door Jansen en Druten (2000). Kinderen van 5 en 6 jaar (groep 2) hebben al een grote hoeveelheid praktische kennis en een aantal belangrijke vaardigheden, zoals het hanteren van taal. Rond het 7 e jaar ontstaat een vorm van denken die het mogelijk maakt logisch te redeneren. Ook verwerven kinderen tussen de 6 en 12 jaar een steeds grotere controle over hun aandachtsfunctie en zijn ze in staat om bewust te kiezen waar zij hun aandacht op richten (Verhulst, 2005). Om te participeren in het lespakket Gezond computeren in de klas! zullen de leerlingen de bovenbeschreven vaardigheden moeten beheersen Het lespakket Gezond computeren in de klas! is ontwikkeld voor leerlingen in groep 5/6. Indien leerlingen uit groep 7/8 nog geen scholing over CANS-preventie hebben gevolgd, kan het lespakket Gezond computeren in de klas! met kleine aanpassingen toch worden aangeboden aan deze leerlingen. Opbouw en tijdsindeling van het lespakket In de lerarenhandleiding staan zes lessen van ongeveer twintig minuten per keer uitgeschreven. Hier is de voorbereidingstijd voor de leerkracht nog niet in opgenomen. De zes lessen zijn beschreven en bevatten aanvullende bijlagen. Met de kennisuitbreiding uit de bijlagen zal de leraar in staat moeten zijn om de leerlingen voor te lichten wat betreft de preventie van CANS. Daarnaast wordt er in de bijlagen uitleg en antwoorden gegeven van de opdrachten die de leerlingen maken. Het werkboek voor de leerlingen bevat een uitleg van de onderwerpen die in de les behandeld zijn. Daarnaast staan er opdrachten in het werkboek voor de leerlingen. REC Fryslân, ambulante begeleiding Gezond computeren in de klas! 7

9 Hoe ziet de opbouw per les eruit? De lessen zijn geschreven naar de leerkracht, waar steeds de volgende stappen beschreven worden: doelen, lesvoorbereiding, benodigdheden, overzicht lesindeling, samenvatting van de les, suggesties voor de les en een uitwerking van de inhoud van de les. In de lessen is gebruik gemaakt van de Taxonomie van Bloom (Smuling, Brandts & Pilot, 1990) Hierbij is een onderscheid gemaakt in vaardigheid en niveau:? affectieve vaardigheden (Kennen, begrijpen, toepassen, probleem oplossen)? cognitieve vaardigheden (In zich op nemen, responderen, waarderen, organisatie van waarden, karaktervorming)? psychomotorische vaardigheden (Perceptie, bereidwilligheid tot handelen mechanisme, aanpassing, scheppen) Tevens is er gebruik gemaakt van de leerstijlen van Kolb (Veen & Wal, 2003). Hierbij is een onderscheid gemaakt in:? Doener? Denker? Dromer? Beslisser In de overzichten van de lesindelingen staan de taxonomie van Bloom en de leerstijlen van Kolb per agendapunt van de les genoemd. Op pagina 108 t/m 111, theoretische onderbouwing, staat meer informatie over de taxonomie van Bloom en de leerstijlen van Kolb. REC Fryslân, ambulante begeleiding Gezond computeren in de klas! 8

10 Les 1: Wat is CANS en waarom moet je dat voorkomen? Doelen 1. De leerlingen weten wat CANS is, welke klachten dit geeft en waar het door veroorzaakt wordt. 2. De leerlingen begrijpen waarom het belangrijk is om op de basisschool bezig te zijn met het voorkomen van CANS. Lesvoorbereiding? Ophangen van de achtergrond voor de themaposter in de klas. (zie ondersteunend lesmateriaal)? Ophangen van de CANS preventie poster bij de computer.? Uitknippen van het figuur voor de themaposter (bijlage 1, p14)? Doorlezen van bijlage 2 (p15) over CANS.? Uitschrijven van de engelse betekenis van de term CANS op het bord. (CANS = Complaints of the Arm, Neck and/ or Shoulder) Benodigdheden? Uitgeknipte figuur voor de themaposter? Verhaal van Pim (deel 1)? Werkboeken voor de leerlingen? Bijlage 3 (p21): Puzzel Cans, wat is dat? REC Fryslân, ambulante begeleiding Gezond computeren in de klas! 9

11 Overzicht lesindeling Agenda van de les Tijd Focus op Taxonomie van Bloom 1. Verhaal van Pim 5 minuten Affectieve vaardigheden (deel 1) (In zich op nemen) 2. Onderwijsleergesprek 15 minuten Cognitieve vaardigheden over CANS (Begrijpen) 3. Puzzel CANS, wat is 5 minuten Cognitieve vaardigheden dat? (Kennen) Accent van de Leerstijlen van Kolb Dromer Denker Doener Samenvatting van de les Het verhaal van Pim (deel1) wordt voorgelezen en er wordt samen met de leerlingen een onderwijsleergesprek gehouden over CANS. Er wordt verteld wat de inhoud van de volgende lessen zal zijn. Als afsluiting van de les maken de leerlingen een puzzel over CANS. Suggesties voor de les? Het wordt aanbevolen om de les te geven zoals deze is uitgeschreven.? Eventueel kan les 1 samengevoegd worden met (een deel van) les 2. REC Fryslân, ambulante begeleiding Gezond computeren in de klas! 10

12 Inhoud van les 1 1. Verhaal van Pim (deel 1) Pim wordt vandaag 10 jaar en hij hoopt op een cadeau, dat hij op zijn verjaardagslijstje heeft gezet. Namelijk een cd-rom met spelletjes voor op de computer. Het is al heel druk op zijn verjaardag, iedereen is er, opa en oma, tantes en ooms, neefjes en nichtjes en natuurlijk al zijn vriendjes. Pim is al flink verwend met heel veel cadeautjes, maar hetgene wat hij zo graag wilde hebben, het computerspel, zit er niet bij. `s Avonds eet Pim frietjes als verjaardagseten, maar Pim zit een beetje sip aan tafel. Wat is er toch met je, Pim?, vraagt zijn moeder, Heb je geen leuke verjaardag? Jawel, zegt Pim, ik vind het een hele leuke verjaardag. Je hebt heel veel leuke cadeautjes gehad, zegt mama. Pim knikt en zucht. Maar zegt mama met een grote glimlach op haar gezicht, het leukste cadeau heb je nog niet gehad! en ze haalt nog een pakje tevoorschijn. Pim scheurt het papier eraf, en ja hoor! Het is de cd-rom voor op de computer! Pim danst door de kamer van blijdschap en geeft zijn moeder een dikke zoen. De volgende dag is het zondag. Pim kan bijna niet wachten tot ze klaar zijn met ontbijten. Als eindelijk iedereen klaar is roept Pim: Ik ga computeren! en hij rent naar de computer. Pim is al een poosje bezig als zijn moeder roept: Pim, kom je even wat drinken? Ja, zo meteen! roept Pim terug. Maar Pim is zo druk bezig met zijn spel dat hij de tijd helemaal vergeet. Vlak voor het avondeten komt zijn moeder hem halen. Je zit nu echt al lang genoeg achter de computer, Pim, zeg ze, Kom mee naar beneden, dan gaan we eten. Pim zet met tegenzin de computer uit. Onder het eten heeft Pim een beetje last van zijn armen en schouders. De volgende dag komt Pim weer op school. De juf vraagt: Heb je een leuke verjaardag gehad Pim? Ja, zegt Pim, ik heb een computerspel gekregen en ik ga vandaag trakteren! Dat is goed! zegt de juf. Als Pim na de pauze getrakteerd heeft, heeft de juf een verassing: Omdat Pim zaterdag jarig was, gaan we iets leuks doen vandaag! Spellingsles!, zegt de juf. REC Fryslân, ambulante begeleiding Gezond computeren in de klas! 11

13 De kinderen kijken een beetje teleurgesteld. Pim denkt: spellingsles, dat is toch helemaal niet leuk! De juf begint te lachen en zeg dan: Haha, had ik jullie even mooi te pakken! We gaan wel spelling doen, maar dan op de computer. De kinderen beginnen te juichen en hebben er allemaal zin in. Pim begint enthousiast aan de opdrachten, maar halverwege krijgt hij toch weer last van zijn armen en schouders. Wanneer Pim `s middags thuis komt vraagt zijn moeder hoe het op school was. Pim zegt: Ik heb getrakteerd en we hebben spelling gedaan op de computer. Maar nu heb ik wel een beetje last van mijn armen en schouders. O jee, zegt zijn moeder is het dan voor het eerst dat je er last van hebt? Nee zegt Pim, gister had ik ook al last van mijn armen en schouders Samen gaan Pim en zijn moeder naar de dokter. Pim verteld aan de dokter dat hij pijn aan zijn armen en schouders heeft. De dokter denkt even na en vraagt dan aan Pim: Heb je de afgelopen dagen iets bijzonders gedaan? Pim zegt: Ik ben jarig geweest en ik heb heel veel gecomputerd want ik heb een nieuw spel gehad voor mijn verjaardag. En gisteren hebben we op school ook achter de computer gezeten. Aha, zegt de dokter, dan weet ik wel waarom je pijn hebt aan je armen en schouders. Als je veel achter de computer zit moet je er goed op letten hoe je zit, bovendien moet je uitkijken dat je niet te lang achter elkaar achter de computer zit. Als je niet goed zit en je computert heel lang achter elkaar, dan kan je CANS krijgen. Hmmm, denk Pim. CANS, wat is dat eigenlijk? Hang na het verhaal van Pim het figuur voor de themaposter (p14) op om duidelijk te maken waar deze les over gaat. REC Fryslân, ambulante begeleiding Gezond computeren in de klas! 12

14 2. Onderwijsleergesprek over CANS Motiveer de leerlingen door het stellen van open vragen waardoor ze zelf nadenken over het onderwerp. Leg tijdens het onderwijsleergesprek de link met het verhaal van Pim. Ga de beginsituatie van de leerlingen na en vraag of de leerlingen al iets over CANS weten.? Vertaal de op het bord uitgeschreven Engelse term voor CANS. - Begin bij Arm, Neck and Shoulders waarna Complaints kan worden vertaald. - Schrijf na de vertaling ook de Nederlandse term uit op het bord.? Waardoor kan je CANS krijgen? - Door lang, veel en/of in een verkeerde zithouding achter de computer te zitten - Door vaak achter elkaar dezelfde beweging te maken. Bijv. veel met je muis te klikken of knopjes op het toetsenbord in te drukken. Ook het spelen op een spelcomputer kan CANS veroorzaken.? Waar krijg je dan last van? - Stijve spieren en/of tintelingen in de in de rug, schouders, nek, armen en handen. - Koude handen - Hoofdpijn? Waarom is het belangrijk om op de basisschool al met CANS preventie te beginnen? - Computers worden steeds vaker in de klas gebruikt. - Ook thuis wordt er veel en vaak gecomputerd. - Computer gezond in de klas en thuis, want als je dit nu al leert zul je later op de middelbare school of als je gaat werken minders snel klachten krijgen door het werken achter de computer.? Wat kun je doen om CANS te verkomen? - Er zijn 4 hoofdthema s aan de hand waarvan CANS kan worden voorkomen. - Korte uitleg van deze 5 hoofdthema s (5 L s) - Deze thema s komen in de volgende lessen aan bod. 3. Puzzel CANS, wat is dat? Als afsluiting maken de leerlingen de puzzel op blz 7 van het werkboek. Ook kunnen ze de informatie over CANS nalezen. REC Fryslân, ambulante begeleiding Gezond computeren in de klas! 13

15 Bijlage 1: Figuur voor de Themaposter REC Fryslân, ambulante begeleiding Gezond computeren in de klas! 14

16 Bijlage 2: CANS Complaints of the Arm, Neck and/or Shoulder Computers zijn niet meer weg te denken uit het onderwijs. Computeren is leuk en leerzaam, maar er is een keerzijde. Veel en vaak computeren kan - op korte of langere termijn - leiden tot gezondheidsklachten, zoals pijn in armen, handen, nek en/of schouders, hoofdpijn en oogklachten. Niet alleen volwassenen, maar ook kinderen kunnen deze lichamelijke klachten krijgen. De klachten kunnen in de meeste gevallen worden voorkomen door kinderen te leren hoe ze een computer goed en gezond gebruiken én hen te voorzien van ergonomisch ingerichte werkplekken. CANS staat voor Complaints of the Arm, Neck and/or Shoulders. In het Nederlands betekent dit: Klachten van de Arm, Nek en/of Schouders. Van RSI naar CANS RSI staat voor Repetitive Strain Injury wat in het Nederlands verwonding door repeterende belasting betekend. De term RSI heeft in de praktijk een aantal nadelen. Voor patiënten heeft RSI een negatieve lading. Daarnaast schept de term verwarring: het gaat veelal niet om een 'verwonding'. Bovendien kan niet alleen 'repeterende belasting maar ook statische belasting de klachten veroorzaken. Bij statische belasting ligt het accent op een tekort aan beweging, doordat men langdurig zit of staat met het bovenlichaam in een statische houding. (zie ook p16) Naast RSI worden nog vele andere termen gebruikt voor arm-, nek- en/of schouderklachten en zijn vele definities en indelingen in omloop (Kenniscentrum AKB, 2004). In oktober 2004 is er is overeengekomen de klachtengroep RSI voortaan aan te duiden als CANS (Complaints of the Arm, Neck and/or Shoulder). Volgens de daarbij opgestelde definitie zijn dit klachten van het bewegingsapparaat in arm, nek en/of schouder, die niet REC Fryslân, ambulante begeleiding Gezond computeren in de klas! 15

17 veroorzaakt worden door een acuut trauma of een systemische aandoening. (systemische ziekte is een ziekte die door het hele lichaam verspreid zit.) (Kenniscentrum AKB, 2004). N.b. Ook al is CANS is de nieuwe benaming van RSI, de beschrijving van de oorzaken en klachten is niet verandert. Omdat tot op heden nog geen nieuwe literatuur met de term CANS is verschenen, wordt de beschreven informatie gebaseerd op de literatuur van RSI. Hierbij zijn de termen RSI en CANS inwisselbaar gebruikt. Hoe ontstaat CANS? Door herhaalde inspanning van dezelfde spieren. - het lang achter elkaar uitvoeren van werk waarbij kracht moet worden gezet - het werken in een verkeerde houding - het vaak uitvoeren van dezelfde of soortgelijke bewegingen - het werken onder grote druk (Peereboom, 1999). Er wordt onderscheid gemaakt tussen 2 hoofdvormen: 1. Statische: Hierbij ligt het accent op een tekort aan beweging, doordat men langdurig zit of staat met het bovenlichaam in een statische houding. Dit type komt veel voor bij beeldschermwerk. 2. Dynamische: Hierbij ligt het accent op overbelasting als gevolg van het uitvoeren van steeds dezelfde, dynamische bewegingen, zoals bij lopende bandwerk. (Peereboom, 1999). Door lange tijd achter elkaar dezelfde bewegingen te maken of dezelfde houding aan te nemen, kunnen klachten en aandoeningen ontstaan. Meestal is er sprake van pijn die in de loop van de dag of week toeneemt. N.b. Omdat tot op heden nog geen nieuwe literatuur met de term CANS is verschenen, is de beschreven informatie gebaseerd op literatuur over RSI. REC Fryslân, ambulante begeleiding Gezond computeren in de klas! 16

18 Waar kan je last van krijgen? De klachten kunnen zich voordoen in de vorm van spierpijn en de bloedtoevoer naar armen, nek en schouders kan afnemen. Hierdoor kunnen symptomen ontstaan als stijfheid, tintelingen, coördinatieproblemen, een doof of koud gevoel en krachtverlies (RSI patiëntenvereniging, 2005). Hoe te voorkomen? Een goede werkomgeving is van belang voor prettig en gezond werken. Ongunstige omstandigheden als bijvoorbeeld teveel zonlicht, overdaad aan geluid, koude, tocht of het gebruik van slecht functionerende apparatuur hebben invloed op de houding. Een gespannen of verkrampte houding leidt simpelweg tot een verminderde doorbloeding (RSI patiëntenvereniging, 2005). Door goed op de lichaamshouding te letten, werkplekken aan te passen, meer pauzes te nemen en afwisselend werk te doen, kunnen klachten worden voorkomen en eventueel worden verminderd. N.b. Omdat tot op heden nog geen nieuwe literatuur met de term CANS is verschenen, is de beschreven informatie gebaseerd op literatuur over RSI. Aandachtsgebieden bij CANS De aandachtsgebieden bij CANS worden op vijf verschillende gebieden onderscheiden. Deze gebieden zijn de 5 W s, of te wel de werkwijze, werkplek, werktijden, werktaken en werkdruk (Peereboom, 2000). Op scholen worden deze 5 W s ook wel de 5 L s genoemd. De vijf L s geven de factoren weer die scholen, leraren en overige begeleiders voor ogen dienen te houden bij de preventie van CANS (Messiaen, 2002). De 5 L s:? Lokaal? Lichaamshouding? Licht? Lange uren onderbreken? Lange termijn denken REC Fryslân, ambulante begeleiding Gezond computeren in de klas! 17

19 Lokalen In het basisonderwijs zijn er gemiddeld drie computers per klas beschikbaar. Er is gebleken dat leerlingen werken achter een computerwerkplek die niet aan hen is aangepast. Het werken met beeldschermen stelt extra eisen aan het te gebruiken meubilair. Het is gewenst om over goede werktafels en stoelen te beschikken, omdat er bij dit werk weinig variatie is in de werkhouding, waardoor de statische belasting ontstaat. Goede meubelen kunnen door een optimale ondersteuning de statische belasting minder belastend maken. Aangezien mensen onderling sterk in lichaamsafmetingen verschillen is het nodig dat de werkstoel en werktafel kunnen worden aangepast aan de gebruiker (Voskamp, 2003). Om een optimale werkplek te creëren is het niet altijd nodig om instelbaar meubilair te hebben. Door middel van kleine aanpassingen en trucjes kan een werkplek goedkoop instelbaar worden gemaakt. Deze tips en trucjes zullen in het lespakket aangeboden worden. Naast een goede plaatsing van het meubilair is ook de plek waar de diverse onderdelen van de computer staan van belang. Zo is het bijvoorbeeld belangrijk waar het beeldscherm geplaatst wordt. In het kader van verlichting moet er namelijk worden gelet op hinderlijke spiegelingen in het beeldscherm die het licht kan weerkaatsen. Lichaamshouding Een juiste lichaamshouding voorkomt de ontwikkeling van CANS op school. Bovendien leren de leerlingen op vroege leeftijd een gewoonte aan die ze later zullen behouden (Edelbroek, 2003). Op de basisschool leeftijd hebben kinderen nog geen vast houdings- en bewegingspatroon ontwikkeld en staan zij open om te leren. Het kind zal daardoor makkelijker een goede houding aan kunnen leren dan een volwassene. Er hoeft geen ongunstige gewoontehouding van het lichaam te worden afgeleerd en de kinderen passen de goede houding gemakkelijk toe. De goede technieken zullen telkens opnieuw ingeprent moeten worden totdat ze een tweede natuur is geworden (Edelbroek, 2003). REC Fryslân, ambulante begeleiding Gezond computeren in de klas! 18

20 Licht De ogen worden sneller vermoeid als er te veel of te weinig licht is. Over de optimale lichtsterkte valt te discussiëren, maar als algemene stelregel kan gehanteerd worden dat de lichtsterkte van de computer de helft is van het licht dat aanwezig is in het lokaal (Messiaen, 2002). Lange uren onderbreken Leerlingen moeten elk half uur dat ze achter een computer zitten, een kleine pauze nemen. De handen, de polsen en de nek kunnen dan losgemaakt worden. Indien dit niet gebeurd, bestaat de kans dat er continue statische belasting aanwezig is.? Tijdsduur Voor computeren geldt: hoe langer de duur, des te groter de kans op klachten. Veel bewegen, thuis én op school, houdt kinderen fit en helpt klachten voorkómen. De wettelijke grens voor beeldschermwerk is maximaal vijf tot zes uur per dag. Vooralsnog is de (gemiddelde) gebruiksduur in het basisonderwijs aanzienlijk korter. Maar veel kinderen maken dagelijks thuis de nodige uren achter het beeldscherm. Uitgaande van normen voor volwassenen, wordt aanbevolen leerlingen niet langer dan 50 minuten achterelkaar te laten computeren (Stichting voor ICT op school, 2006).? Pauzes CANS-specialisten raden aan in elk uur 10 minuten pauze te nemen. Ook is het belangrijk om na elke 5 minuten achter de computer een micro pauze in te lassen van enkele seconden. Ook als er maar een korte tijd achter de computer wordt gezeten. Deze pauzes kunnen benut worden om verschillende oefeningen te doen ter ontspanning van het lichaam. Deze ontspanning is nodig om de gewrichten soepel te houden en spieren een goede spanning te geven (Seller, 1997). Lichaamsbeweging brengt de bloedsomloop op gang die nodig is om je bloedvaten in je vingertoppen en pezen van je onderarmen van vers bloed te voorzien en afvalstoffen af te voeren (RSI patiëntenvereniging, 2005). REC Fryslân, ambulante begeleiding Gezond computeren in de klas! 19

21 Lange termijn denken Het aanleren van een goede omgang met een computer moet dagelijkse routine worden voor de leerlingen. Alleen dan kan de preventie van CANS zijn doel behalen (Messiaen, 2002). Leerlingen leren op deze manier gewoontes aan die ze later zullen behouden. Spelcomputer De spelcomputer (GameBoy, Nintendo 64 of PlayStation) blijkt ook een groot gevaar voor het oplopen van CANS. Kinderen zitten soms langdurig in een ongelukkige houding op de bank of op een stoel en gaan volledig op in hun spel. Pas als ze op willen staan, blijkt dat ze helemaal stijf zijn of dat hun duim pijn doet van het drukken op de knopjes of duwen tegen de joystick. Uit Engels onderzoek is vastgesteld dat 15% van de kinderen die geregeld met een spelcomputer spelen, last hebben van verschijnselen van CANS. Bovendien bleek uit dit onderzoek dat bijna alle kinderen in een verkeerde houding zaten (Walker, 2002). Dit lespakket is gericht op het computergebruik in de klas, dit neemt niet weg dat het goed is om de leerlingen te laten realiseren dat ook het gebruik van de spelcomputer risico s met zich mee brengt. In het werkboek voor de leerlingen wordt ook de link naar de spelcomputer gelegd. N.b. Omdat tot op heden nog geen nieuwe literatuur met de term CANS is verschenen, is de beschreven informatie gebaseerd op literatuur over RSI. REC Fryslân, ambulante begeleiding Gezond computeren in de klas! 20

22 Bijlage 3: Oplossing puzzel les 1 CANS, wat is dat? Onder aan de pagina staan een aantal woorden. Deze woorden staan verborgen in het vierkant met letters erboven. Zoek de woorden op en streep ze door. ARMEN MUIS SCHOUDERS BEELDSCHERM NEK SPELCOMPUTER CANS PAUZE TOEKOMST COMPUTEREN PIM TOETSENBORD HANDEN POLSEN VINGERS HOOFDPIJN RUG ZITHOUDING KLACHTEN REC Fryslân, ambulante begeleiding Gezond computeren in de klas! 21

23 Les 2: Zit je goed? Doelen 1. De leerlingen weten hoe zij op de juiste wijze op hun stoel moeten zitten. 2. De leerlingen kunnen op de juiste wijze op hun stoel zitten. 3. De leerlingen ervaren het verschil tussen een goede zithouding en een foute zithouding. Lesvoorbereiding? Uitknippen van het figuur voor de themaposter (bijlage 4, p26)? Doorlezen van bijlage 5 (p27) over de zithouding Benodigdheden? Uitgeknipte figuur voor de themaposter? Verhaal Pim (deel 2)? Bijlage 6 (p30): Puzzel - Vind het verborgen woord! Overzicht van de lesindeling Agenda van de les Tijd Focus op Taxonomie van Bloom Accent van de Leerstijlen van Kolb 1. Herhaling van CANS 1 minuut Affectieve vaardigheden (Responderen) Denker 2. Verhaal van Pim (deel 2) 3. Zithouding op eigen stoel 4. Puzzel Vind het verborgen woord! 1 minuut Affectieve vaardigheden (In zich op nemen) 10 minuten Psychomotorische vaardigheden (Bereidwilligheid tot handelen) 10 minuten Cognitieve vaardigheden (Begrijpen) Dromer Doener Beslisser REC Fryslân, ambulante begeleiding Gezond computeren in de klas! 22

24 Samenvatting van de les Er wordt kort herhaalt wat er in de vorige les is behandeld, waarna het verhaal van Pim (deel 2) wordt voorgelezen. Hierna wordt klassikaal de juiste zithouding op een stoel doorgenomen.tevens wordt er door de leerlingen ervaren wat het verschil is tussen een goede en een slechte zithouding. Als afsluiting kunnen de leerlingen de puzzel in het werkboek maken. Suggesties voor de les? Het wordt aanbevolen om de les te geven zoals deze is uitgeschreven.? Eventueel kan les 2 samengevoegd worden met punt 3: De optimale zithouding op een te grote stoel uit les 3. Dit wordt met name aangeraden als er bij de leerlingen al veel kennis is over de zithouding.? Het advies is om deze les in een kring waarbij iedereen elkaar goed kan zien uit te voeren.? Wanneer deze opdracht niet in de kring wordt uitgevoerd, laat dan de zithouding van de zijkant aan de leerlingen zien. Zo kunnen de leerlingen de zithouding beter bekijken.? Als een leerling niet met zijn voeten op de grond komt, kan een voetenbankje of boek onder de voeten van de leerling worden geschoven, om toch een optimale zithouding te oefenen. REC Fryslân, ambulante begeleiding Gezond computeren in de klas! 23

25 Inhoud van les 2 1. Herhalen van CANS Vraag of de leerlingen nog weten wat CANS is, en waarom er op de basisschool al rekening wordt gehouden met CANS-preventie. Koppel hierbij terug naar het verhaal van Pim. Weten de leerlingen nog wie Pim is, en wat er met hem aan de hand is? 2. Verhaal Pim (deel 2) Pim is net bij de dokter geweest omdat hij zoveel last had van zijn armen en schouders. De dokter zei dat Pim misschien wel CANS had. Dat was natuurlijk wel even schikken voor Pim en zijn moeder. Pim, had de dokter gezegd, als je op de juiste manier zit tijdens het computeren en als de plek waar de computer staat goed is ingericht dan kan je weer gewoon computeren zonder last te krijgen van je armen of schouders. Maar dan moet je me beloven dat je nooit meer zo lang achter elkaar achter de computer gaat zitten Dat had Pim natuurlijk onmiddellijk beloofd! De dokter heeft precies aan Pim verteld wat hij moest doen om te voorkomen dat hij weer last zou krijgen van zijn armen en schouders. Hij heeft een folder meegekregen waarin precies staat wat de dokter heeft verteld. Thuisgekomen ging Pim meteen aan de slag met wat de dokter had verteld. Hij moest dus eerst leren hoe hij goed moest zitten! Hang na het verhaal van Pim het figuur voor de themaposter (p26) op om duidelijk te maken waar deze les over gaat. REC Fryslân, ambulante begeleiding Gezond computeren in de klas! 24

26 3. Zithouding op eigen stoel Oefen met de leerlingen hoe zij goed op een stoel kunnen zitten. Uitleg over zithouding:? Vraag aan de leerlingen of zij weten hoe ze goed moeten zitten en of ze dit voor kunnen doen. Vraag door aan de leerlingen waarom ze denken zo goed te zitten.? Bespreek gezamenlijk de juiste zithouding en laat deze door de leerlingen uitvoeren.? Laat de leerlingen ook per lichaamsdeel ervaren hoe het voelt als ze niet goed zitten. De leerlingen zullen ervaren wat het verschil is tussen een goede zithouding en een slechte zithouding. Bijvoorbeeld: o Laat alle leerlingen hun schouders helemaal optrekken tot naast hun oren, om ze daarna weer te ontspannen. Als de schouders ontspannen zijn hangen ze goed. o Laat alle leerlingen overdreven op één bil zitten waardoor al het gewicht op die bil komt en de leerlingen scheef zitten. Laat ze daarna goed op 2 billen zitten door het gewicht te verdelen over beide billen en netjes recht te gaan zitten. o Laat alle leerlingen hun benen kruisen (de manier waarop is niet belangrijk), wijd neerzetten onder de stoel trekken, en vervolgens recht onder de knieën plaatsen zoals het hoort.? Begin bij het goed gaan zitten bij: o Schouders o Armen o Rug o Billen o Knieën o Voeten? Observeer of de leerlingen goed zitten en bespreek dit. 4. Puzzel Vind het verborgen woord! Als afsluiting kunnen de leerlingen de puzzel op blz 11 van het werkboek oplossen. Eventueel kunnen ze de informatie over de juiste zithouding nalezen. REC Fryslân, ambulante begeleiding Gezond computeren in de klas! 25

27 Bijlage 4: Figuur voor de Themaposter REC Fryslân, ambulante begeleiding Gezond computeren in de klas! 26

28 Bijlage 5: Zithouding Informatie over goed zitten Goed zitten is een kunst op zich. De mens is niet gemaakt om stil te zitten, maar om te bewegen. Wetenschappelijk is bewezen dat een juiste zithouding klachten in belangrijke mate kan verminderen. Er zijn drie soorten zithoudingen? Actieve zithouding: Je hebt een actieve zit bij bijvoorbeeld werken (aan tafel),? Semi-actieve zithouding: je hebt een semi-actieve zithouding bij ontspannen, converseren en tv-kijken,? Passieve zithouding: je hebt een passieve zithouding bij kort rusten waarbij je hoofd ondersteund is. (Staarink & Haaster, 1997) REC Fryslân, ambulante begeleiding Gezond computeren in de klas! 27

29 In het lespakket zal men name aandacht worden besteed aan een actieve zithouding op een stoel. Het is ook mogelijk een actieve zithouding aan te nemen op een kruk. Een rugleuning is dus niet noodzakelijk bij het aannemen van een actieve zithouding. De aandachtspunten voor het goed gaan zitten op een stoel en een kruk zijn hetzelfde. Wanneer iemand zijn actieve zithouding verliest zit hij met een bolle rug en afhangende schouders. In deze les wordt er uitgegaan van het zitten achter een tafel. Er wordt dus begonnen met het ontspannen laten hangen van de schouders en het laten rusten van de handen op schoot (bij het zitten achter een tafel kunnen de armen ook op armleuningen of op het tafelblad worden geplaatst). Hierna wordt verder gegaan met de rug, billen, knieën en voeten. Deze stappen staan hieronder beschreven. Actieve zithouding op een stoel Schouders - Laat de schouders ontspannen hangen. Zorg dat ze niet naar beneden duwen of juist omhoog worden getrokken. Armen - Houd de bovenarmen evenwijdig aan het bovenlichaam. - Plaats de handen en onderarmen losjes op de schoot. - Wanneer armleuningen of tafel aanwezig zijn, kunnen de armen lichtjes op de armleuningen of de tafel steunen. De bovenarmen blijven hierbij evenwijdig aan het bovenlichaam. Rug - De rug heeft een lichte holling in de onderrug en een lichte bolling in bovenrug. - De rug leunt licht tegen de rugleuning aan, waarbij de onderrug tot net onder de schouderbladen ondersteund wordt door de rugleuning. REC Fryslân, ambulante begeleiding Gezond computeren in de klas! 28

30 Heupen/ billen - De billen worden achter in de stoel geschoven. Het gewicht is gelijk verdeeld over beide billen. - De hoek van het bovenbeen ten opzichte van de rug is ongeveer De heupen/ billen, rug en hoofd zouden nu in één rechte lijn moeten staan. Knieën - De knieën wijzen recht naar voren. - De hoek van het onderbeen ten opzichte van het bovenbeen is ongeveer Tussen de rand van de zitting en de knieholte moet ongeveer een vuist passen. Voeten - Zet je voeten recht onder je knieën - De voeten staan plat op de grond, met ongeveer anderhalve voet ruimte er tussen. REC Fryslân, ambulante begeleiding Gezond computeren in de klas! 29

31 Bijlage 6: Puzzel les 2 Vind het verborgen woord! Links van de bladzijde staan 9 vragen. Het antwoord op de vraag moet ingevuld worden in de vakjes aan de rechterkant van de pagina. In elk vakje moet één letter komen te staan. De donker gekleurde vakjes die van boven naar beneden lopen vormen samen een zin. Dit is het antwoord van de puzzel en kan onderaan de bladzijde in de balk ingevuld worden. Vraag Oplossing 1 Je moet goed op je stoel... 1 z i t t e n 2 Hiermee moet je goed achter in de stoel zitten 2 b i l l e n 3 De Nederlandse vertaling van de C van CANS 3 k l a c h t e n 4 Pim is geen meisje maar een 4 j o n g e n 5 Dit deel van je voeten wijst dezelfde kant op als je knieën 5 t e n e n 6 Hiermee leun je tegen de leuning van de stoel 6 r u g 7 Je staan op de vloer 7 v o e t e n 8 Waarachter zit Pim al hij last krijgt van CANS? 8 c o m p u t e r 9 Je hangen ontspannen als je goed zit 9 s c h o u d e r s? Antwoord: Zit je goed? REC Fryslân, ambulante begeleiding Gezond computeren in de klas! 30

32 Les 3: Zit je goed op elke stoel? Doelen 1. De leerlingen weten hoe zij hun zithouding aan kunnen passen aan meubilair. 2. De leerlingen kunnen hun zithouding aanpassen aan een stoel met behulp van voorwerpen. 3. De leerlingen kunnen slechte en goede zithoudingen herkennen en onderscheiden. Lesvoorbereiding? Uitknippen van het figuur voor de themaposter (bijlage 7, p35)? Doorlezen van Bijlage 8 (p36): Aanpassen van een zithouding op een te grote stoel? Nogmaals doorlezen van Bijlage 5 (p27): Zithouding Benodigdheden? Uitgeknipte figuur voor de themaposter? Verhaal Pim (deel 3)? Grote leraren stoel? Kussentjes? Voetenbankje, mappen, boeken, pak papier? Bijlage 9 (p42): Puzzel - Zoek de verschillen Overzicht van de lesindeling Agenda van de les Tijd Focus op Taxonomie van Bloom 1. Verhaal van Pim 1 minuut Affectieve (deel 3) vaardigheden (In zich op nemen) 2. Korte herhaling van 2 minuten Affectieve de juiste zithouding vaardigheden (Responderen) Accent van de Leerstijlen van Kolb Dromer Denker

33 3. Zithouding op een stoel m.b.v. voorwerpen 10 minuten Psychomotorische vaardigheden (Bereidwilligheid tot handelen) 4. Zoek de verschillen 10 minuten Cognitieve vaardigheden (Toepassen) Beslisser Dromer Samenvatting van de les Er wordt kort herhaalt wat er in de vorige les is behandeld, waarna het verhaal van Pim (deel 3) wordt voorgelezen. Hierna wordt klassikaal de juiste zithouding op een te grote stoel doorgenomen. Er zal uitgelegd worden hoe de zithouding op een te grote stoel aangepast kan worden met behulp van voorwerpen. Als afsluiting kunnen de leerlingen de Puzzel Zoek de verschillen in het werkboek maken. Suggesties voor de les? Het wordt aanbevolen om de les te geven zoals deze is uitgeschreven.? Eventueel kan les 3 samengevoegd worden met les 4.? Het advies is deze les uit te voeren in een kring waarbij iedereen elkaar goed kan zien.? Wanneer deze opdracht niet in de kring wordt uitgevoerd, laat dan de zithouding van de zijkant aan de leerlingen zien. Zo kunnen de leerlingen de zithouding beter bekijken.? Op de grote stoel kunnen meerdere leerlingen plaats nemen om effecten van verschillende lengtes te zien.? Bij lange leerlingen kan een instelbare stoel dusdanig in worden gesteld dat ook zij kunnen ervaren hoe het is om op een te grote stoel te zitten. REC Fryslân, ambulante begeleidi ng Gezond computeren in de klas! 32

34 Inhoud van les 3 1. Verhaal Pim (deel 3) Pim heeft geoefend hoe hij goed op zijn stoel moet zitten. Maar toen Pim op de stoel achter de computer ging zitten merkte hij dat deze stoel veel te groot was! Zijn voeten bungelden boven de grond en hij kon niet met zijn billen achter in de stoel zitten zoals hij dat net geleerd had. Pim dacht; Dat klopt niet. Ik roep mijn moeder er maar eens bij, misschien weet zij hoe het moet. Mamma!!! riep Pim ik zit niet goed op deze stoel. De moeder van Pim kwam naar boven. Hmmm Ik zie het, zei de moeder van Pim. Daar zullen we wat aan moeten veranderen. Volgens mij weet ik nog wel een paar trucjes om je toch goed op die stoel te laten zitten. Hang na het verhaal van Pim het figuur voor de themaposter (p35) op om duidelijk te maken waar deze les over gaat. 2. Korte herhaling van de juiste zithouding Neem met de leerlingen door hoe een goede zithouding ook al weer was. Begin bij de schouders en eindig bij de voeten. 3. Zithouding op een stoel met behulp van voorwerpen Vraag op wat voor een stoel de leerlingen thuis achter de computer zitten. Om duidelijk te maken wat een verkeerde stoel betekend voor iemand zijn zithouding wordt dit in de praktijk getoond. Zet een grote stoel in het midden of zichtbaar in de klas, laat een kleine leerling plaatsnemen op de stoel. REC Fryslân, ambulante begeleidi ng Gezond computeren in de klas! 33

35 Ga per lichaamsdeel na wat er niet goed is aan de zithouding van de leerling. Neem door hoe deze leerling wel zou moeten zitten en corrigeer de houding eventueel met behulp van voorwerpen. Begin bij de schouders en eindig bij de voeten. Voorbeeld: De voeten bungelen boven de grond. De voeten zouden op de grond moeten staan, dit kan opgelost worden door een voetenbankje, pak papier, boeken, map, enz onder de voeten te plaatsen. Het is van belang een juist formaat stoel te gebruiken tijdens het computeren. Wanneer er geen juist formaat stoel is, dan is het beter om op een te grote stoel te zitten dan op een te kleine. Dit aangezien de zithouding aangepast kan worden op een te grote stoel. 4.Puzzel Zoek de verschillen Op bladzijde 18 van het werkboek staan een aantal foto s. De bedoeling is dat de leerlingen de juiste zithouding kiezen van de twee foto s die naast elkaar staan. Bij elke foto staat een letter. De letters bij de foto s met de juiste zithouding vormen een woord die onderaan de puzzel ingevuld kan worden. De leerlingen beschrijven ook waarom de andere foto niet goed is. REC Fryslân, ambulante begeleidi ng Gezond computeren in de klas! 34

36 Bijlage 7: Figuur voor de Themaposter REC Fryslân, ambulante begeleidi ng Gezond computeren in de klas! 35

37 Bijlage 8: Aanpassen van de zithouding op een te grote stoel Een onderzoeksteam in Amerika stelt in 1998 dat jonge kinderen kwetsbaarder zijn voor computergerelateerde CANS dan volwassenen. De reden is dat de computerwerkplek dikwijls ingericht is voor volwassenen, waardoor de kinderen genoodzaakt worden om in een ongunstige houding te werken (Messiaen, 2002). Op de basisschool wordt in bepaalde mate rekening gehouden met de lichaamsmaten van het kind. Maar ergonoom H. Knibbeler zegt; In de groepen vier tot en met acht zit 44 procent van de kinderen op slecht meubilair. Het is te klein én hoognodig aan vervanging toe, omdat het gewoon versleten is (RSI patiëntenvereniging, 2005). Uit enquêtes die het adviesteam heeft afgenomen bij 20 basisscholen in de provincie Friesland is gebleken dat er geen gebruik wordt gemaakt van instelbaar meubilair. Daarnaast gaven de geënquêteerde leraren van de basisscholen in de enquêtes aan dat er weinig geld beschikbaar is voor het aanschaffen van ergonomisch meubilair (Theoretische onderbouwing, p114) Om de bestaande computerwerkplekken zo optimaal mogelijk aan te passen is niet altijd nieuw meubilair nodig. Met de volgende tips kan gewerkt worden aan het optimaliseren van de zithouding. REC Fryslân, ambulante begeleidi ng Gezond computeren in de klas! 36

38 Is de hoogte van mijn stoel goed? Wat gebeurt er? - Je trekt je schouders omhoog terwijl ze op tafel leunen - Je bovenbenen leunen niet op de zitting Wat is er niet goed? - Je zit te laag Hoe kun je het oplossen? - Je kunt een hogere stoel gebruiken of; - Leg één of meerdere kussentjes op de zitting. Je kan het beste harde kussens pakken waar je op kan gaan zitten, omdat zachte kussens in elkaar zakken. - Als je op een stoel zit die je hoog en laag kan instellen, kun je de stoel iets hoger zetten. Slechte zithouding Juiste zithouding REC Fryslân, ambulante begeleidi ng Gezond computeren in de klas! 37

39 Zit ik goed op mijn stoel? Wat gebeurt er? - Je ellebogen kunnen niet op de tafel steunen. - Je voeten bungelen boven de vloer Wat is er niet goed? - De stoel is te hoog Hoe kun je het oplossen? - Als je je stoel omhoog en omlaag kan zetten kun je de stoel iets lager zetten - Je kan een kleinere stoel pakken, let er alleen wel op dat je met je rug, billen, en bovenbenen wel goed blijft zitten zoals in les 2 beschreven staat of; - Je kan een voetenbankje onder je voeten zetten of als deze niet aanwezig is kun je een dik boek gebruiken of een pak papier of een dikke map, enz. Slechte zithouding Juiste zithouding REC Fryslân, ambulante begeleidi ng Gezond computeren in de klas! 38

40 Past er een vuist tussen je knieholte en de rand van de zitting? Wat gebeurt er? - Je kan met je billen niet helemaal achterin de stoel zitten - Je knieholtes raken de rand van de zitting Wat is er niet goed? - Het gedeelte van de stoel waar je op zit (de zitting) is te groot Hoe kun je het oplossen? - Ga wat naar voren zitten op de stoel, totdat er een vuist past tussen de rand van de zitting en de knieholte. Stop dan een kussentje tussen je rug en de rugleuning van de stoel. Als het goed is kun je nu rechtop zitten, voel je steun in je rug van het kussentje en past er een vuist tussen de rand van de zitting en de knieholte. Slechte zithouding Juiste zithouding Les 3 gaat over het aanpassen van de zithouding. Echter hebben de werkplekinrichting en het licht invloed op de zithouding. In les 4 zal hier op in gegaan worden. REC Fryslân, ambulante begeleidi ng Gezond computeren in de klas! 39

41 Bijlage 9: Oplossing Puzzel - Zoek de juiste zithouding Hieronder zie je een aantal foto s staan. Kies van de twee foto s die naast elkaar staan, de foto waar Pim goed zit. Schrijf de letter van de goede foto op in het schema. Beschrijf ook waarom de ander foto niet goed is. De letters die bij de goede foto s staan vormen samen een woord. Dat woord kun je onderaan de opdracht invullen. K De juiste houding is te zien op de foto met de letter: G Op de andere foto zit Pim in een slechte houding. Wat is er niet goed aan de houding van Pim? Op foto K zit Pim niet met zijn billen achter in de stoel, hij zit met zijn knieholtes tegen de rand van de zitting en leunt te veel met zijn rug naar achteren G REC Fryslân, ambulante begeleidi ng Gezond computeren in de klas! 40

42 I O De juiste houding is te zien op de foto met de letter: Op de andere foto zit Pim in een slechte houding. Wat is er niet goed aan de houding van Pim? O Op foto I zit Pim schreef op zijn stoel, hij leunt vooral op 1 bil. Zijn voeten staan niet recht onder zijn knieen. E U De juiste houding is te zien op de foto met de letter: E Op de andere foto zit Pim in een slechte houding. Wat is er niet goed aan de houding van Pim? Op foto U zit Pim met een bolle rug, waardoor deze niet goed wordt ondersteund. REC Fryslân, ambulante begeleidi ng Gezond computeren in de klas! 41

43 D De juiste houding is te zien op de foto met de letter: D Op de andere foto zit Pim in een slechte houding. Wat is er niet goed aan de houding van Pim? Op foto B staan de voeten van Pim helemaal naar buiten gedraaid en staan dus niet recht onder de knieen B G L De juiste houding is te zien op de foto met de letter: G Op de andere foto zit Pim in een slechte houding. Wat is er niet goed aan de houding van Pim? Op Foto L zijn de voeten van Pim naar voren geschoven en de benen overelkaar geslagen. REC Fryslân, ambulante begeleidi ng Gezond computeren in de klas! 42

44 E A De juiste houding is te zien op de foto met de letter: E Op de andere foto zit Pim in een slechte houding. Wat is er niet goed aan de houding van Pim? Op foto A zijn de billen van Pim niet achterin de stoel geschoven. Hierdoor zit hij onderuitgezakt. F D De juiste houding is te zien op de foto met de letter: D Op de andere foto zit Pim in een slechte houding. Wat is er niet goed aan de houding van Pim? Op foto F zijn de voeten van Pim naar voren geschoven en de benen overelkaar geslagen. REC Fryslân, ambulante begeleidi ng Gezond computeren in de klas! 43