HARDWARE CONFERENCE. Dekimo ontwikkelt en produceert om de hoek CompactPCI gaat serieel Introductie in organische elektronica

Transcriptie

1 7 Tweewekelijks nieuwsmagazine voor de hightechindustrie 13e jaargang 3 juni - 17 juni HARDWARE CONFERENCE Dekimo ontwikkelt en produceert om de hoek CompactPCI gaat serieel Introductie in organische elektronica Zie ommezijde voor beurscatalogus Nieuws Op eigen benen bloeit Nijmeegse chipverpakker op Interview Delfts-Ierse prof plakt sensor tegen processor

2 Learn, create and make it work! Vianen: vrijdag 10 juni, 8:00-19:00 uur en zaterdag 11 juni, 10:00-17:00 uur Nieuwsgierig naar jouw carrièremogelijkheden binnen CIMSOLUTIONS? Wij houden OPEN HUIS op vrijdag 10 juni en zaterdag 11 juni in ons hoofdkantoor in Vianen, Havenweg 24, en je bent van harte welkom! De kans om samen te onderzoeken wat voor jou de mogelijkheden zijn. Vianen Best Deventer Rotterdam Amsterdam Groningen Dhaka CIMSOLUTIONS Weekend in Londen 2010 Tijdens het OPEN HUIS presenteren onze specialisten de best practices op het gebied van Prince2, DSDM, RUP, Agile/Scrum, UML, TMAP, Microsoft, Java/J2EE, Oracle, Internet en Embedded. In de projectkamers kun je door ons ontwikkelde state-of-the-art applicaties en systemen bekijken. Je proeft de sfeer en ontmoet onze medewerkers, die graag vertellen over hun ervaringen binnen CIMSOLUTIONS. Lunch en drankjes staan de gehele dag voor je klaar. Wij nodigen ambitieuze professionals en starters uit met een voorliefde voor ICT, die klantgericht zijn en zowel zelfstandig als in teamverband goed functioneren. Tevens ben je communicatief en sociaal vaardig en blink je uit in kwaliteit en professionaliteit en beschik je over een HBO- of Universitair diploma. CIMSOLUTIONS levert sinds 1992 hoogwaardige diensten en oplossingen op het gebied van bestuurlijke, administratieve, industriële en technische automatisering. Dit doen wij vanuit twee divisies: Business en Industry. Wij richten ons op het in- en toepassen van state-of-the-art ICT-concepten en technieken met als doel een optimale oplossing voor onze klanten. Onze expertise dekt alle fasen van de software levenscyclus van behoeftebepaling en ontwerp tot ontwikkeling, testen en onderhoud. CIMSOLUTIONS is onafhankelijk zodat wij onze klanten optimaal kunnen adviseren en ondersteunen. Wij zijn ISO gecertificeerd en uitgeroepen tot Top Employer ICT CIMSOLUTIONS opereert vanuit zeven vestigingen: Amsterdam, Rotterdam, Vianen, Best, Deventer, Groningen en Dhaka (Bangladesh). Interesse? Als je langs wilt komen bij ons OPEN HUIS, meld je dan per telefoon of per aan en stuur bij voorkeur je sollicitatiebrief met CV mee. Indien je niet in staat bent om langs te komen en toch geïnteresseerd bent in een functie bij CIMSOLUTIONS, stuur dan je sollicitatiebrief met CV naar Voor meer informatie over ons OPEN HUIS, over onze vacatures en over CIMSOLUTIONS, zie onze website en/of bel met Jos Peek of Patrick van der Wal, telefoon tot uur. CIMSOLUTIONS B.V. Havenweg 24, 4131 NM Vianen Postbus 183, 4130 ED Vianen The Netherlands Phone: (+31) Fax: (+31) Internet:

3 REDACTIONEEL Colofon Bits&Chips is een onafhankelijk nieuwsmagazine voor mensen die werken aan slimme producten en machines. Bits&Chips is een publicatie van Techwatch bv in Nijmegen. Snelliusstraat NV Nijmegen tel fax info@techwatch.nl Redactie Nieke Roos hoofdredacteur tel nieke@techwatch.nl Alexander Pil chef redactie tel alexander@techwatch.nl René Raaijmakers redacteur tel rene@techwatch.nl Pieter Edelman redacteur tel pieter@techwatch.nl Paul van Gerven redacteur tel paul@techwatch.nl Vormgeving Justin López vormgever tel justin@techwatch.nl Marketing en events Daniëlle Jacobs marketingmanager tel danielle@techwatch.nl Kim Huijng eventmanager tel kim@techwatch.nl Marjolein Vissers marketing- en eventmedewerker tel marjolein@techwatch.nl Ellen Lely coördinator trainingen tel ellen@techwatch.nl Adviseur Maarten Verboom Medewerkers Joris van Gurp, Bart van Mierlo, Esther van Voskuijlen, Jacqueline van Woerkom Columnisten en externe auteurs Joost Backus, Robert Hendriksen, Meindert Kuipers, Anton Montagne, Bram Nauta, Anton van Rossum, Barbara Schmitz Uitgever René Raaijmakers tel rene@techwatch.nl ISSN Verantwoordelijk uitgever voor België René Raaijmakers Biesheuvelstraat Arendonk, België Drukkerij Senefelder Misset, Doetinchem Abonneren Abonnement op privéadres: 81 euro Bedrijfsabonnement: 140 euro Internationaal abonnement: 210 euro Studentenabonnement: gratis Prijzen op jaarbasis en inclusief btw. Abonnementen lopen van januari tot en met december. Opzeggen tot uiterlijk één maand voor het verstrijken van de abonnementsperiode. Studenten en professionals die werken aan slimme producten en machines (zoals elektronica- en softwareontwerpers, systeemarchitecten, chipdesigners en technisch managers) kunnen Bits&Chips gratis thuis ontvangen. Vul het aanvraagformulier in op Deze gratis abonnementen zijn beperkt tot België en Nederland. Losse nummers op aanvraag: 10 euro. Klachten over bezorging Heeft u Bits&Chips niet of te laat ontvangen of heeft u andere opmerkingen over de bezorging? Laat het ons weten. Stuur een naar info@techwatch.nl. Adverteren Advertentietarieven staan vermeld op onze website ( Wanneer u op de hoogte gehouden wilt worden van komende thema s en specials of voor het reserveren van advertenties, neem dan contact op met de afdeling sales, tel sales@techwatch.nl. Verschijningsdata 3 juni, 17 juni, 8 juli, 9 september, 23 september, 21 oktober, 4 november, 2 december, 23 december Copyright Alle rechten voorbehouden. (c) 2011 Techwatch bv. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande toestemming van de uitgever. Disclaimer Uitgever en redactie betrachten uiterste zorgvuldigheid bij het maken, samenstellen en verspreiden van de informatie in Bits&Chips, maar kunnen op geen enkele wijze instaan voor de juistheid of volledigheid van de informatie. Uitgever en redactie aanvaarden geen aansprakelijkheid voor schade die zou kunnen ontstaan als gevolg van de publicatie van informatie in Bits&Chips. Columnisten en externe medewerkers schrijven op persoonlijke titel. Reacties van lezers vallen buiten de verantwoordelijkheid van uitgever en redactie. Uitgever en redactie aanvaarden geen aansprakelijkheid met betrekking tot de inhoud en ondertekening van reacties van lezers. De redactie behoudt zich het recht voor reacties niet of gedeeltelijk te plaatsen of te bewerken. Fotografie Productfoto s zijn van fabrikanten, overige foto s zijn van Techwatch bv (c), tenzij anders vermeld. Verbinding met het netwerk Eén keer per jaar ga ik een weekendje weg met mijn oude studievrienden. Met aanhang en kinderen sluiten we ons dan op in een groot vakantiehuis om bij te praten en vooral om veel spelletjes te doen. Bordspelletjes, kaartspelletjes en natuurlijk computerspelletjes we blijven informatici. Deze weekenden brengen heel veel gezelligheid en lol, maar maken ook duidelijk dat ik niet bepaald een early adopter ben van nieuwe technologieën. De afgelopen keer, een paar weken geleden, vormde hierop geen uitzondering. Het begon al op de heenreis. We hebben een tomtom, maar in al mijn wijsheid had ik besloten dat ik het huisje ook wel zonder kon vinden. Van tevoren had ik even op Google Maps gekeken en gezien dat het vanaf de snelweg één rechte weg was. Dat was ook zo, tenminste, als je de goede afslag neemt. Doe je dat niet, dan sta je op een gegeven moment in the middle of nowhere ouderwets de weg te vragen aan een local. En dan kom je dus een kwartier later aan dan die vriend die op de snelweg nog vijftien kilometer achter je zat maar wel op de tomtom reed. Eenmaal gesetteld haalden mijn vrienden al snel hun gadgets tevoorschijn. Topstuk is hoofdtwitteraar jaar: een Ipad 2. Mooier dan de voorganger, vond degene die zijn Ipad 1 had thuisgelaten. Hij had wel zijn Iphone 3 bij zich, die prompt ten prooi viel aan een vergelijking met een gloednieuwe Iphone 4. De drie eigenaars van een Android-mobieltje lieten zich ook niet onbetuigd, waarna de twee kampen de bekende strijd tussen Apple en Google dunnetjes overdeden. Ik hield me stil; mijn telefoon is nog uit het I-Mode-tijdperk, van een fabrikant die allang geen mobieltjes meer maakt. De volgende dag waagden we ons even buiten voor een GPS-tocht in een nabijgelegen stad. Hierbij leggen de deelnemers met een simpel GPS-kompas een route af langs verschillende bezienswaardigheden. Op elk punt krijgen ze een vraag, waarvan ze het antwoord kunnen vinden in de omgeving of bij omstanders. Althans, dat is het idee. Terwijl ik de mevrouw van de VVV raadpleegde voor een van de oplossingen, googelden mijn vrienden op hun smartphones alle antwoorden bij elkaar, en passant de route checkend met de ingebouwde GPS-functionaliteit. Het hele weekendje verloren mijn vrienden hun mobieltjes sowieso geen seconde uit het oog. Of we nu samen aan het wiiën waren of met zijn allen een gedownloade film keken, de blog-entry s en tweets volgden elkaar in hoog tempo op hoezo sociale media? Mijn telefoon staat standaard uit bewust, want gegarandeerd lekker rustig en gaat alleen aan om onderweg te bellen of te sms en dat ik wat later thuis ben. Tot voor kort had ik niet eens een twitteraccount. Ik had totaal geen behoefte om mijn bezigheden te delen met de wereld dan wel om de koetjes en kalfjes van anderen te vernemen. Inmiddels ben ik wel aan de twitter. Nog steeds niet om mijn privéleven te verslaan, maar om namens dit blad het nieuws uit mijn vakgebied te brengen en te becommentariëren, zoals mijn collega-redacteuren dat zijn gaan doen voor hun specialismen. Een Bits&Chips-account hadden we al een tijdje, maar dat fungeerde tot nu toe slechts als doorgeefluik voor onze RSS-feed. Ook dat hebben we veranderd: de feed is eraf en we twitteren of retweeten voortaan wetenswaardigheden in de hightech. Hoewel we nog in de experimenteerfase zitten, ben u van harte uitgenodigd om ons te volgen. Gelijk ook maar een smartphone aanschaffen om op locatie te kunnen twitteren? Dat gaat me nog net iets te ver. Het is wel zo lekker om niet overal verbonden te zijn met het netwerk. Ik kan het iedereen aanbevelen. 3 juni 2011 nr. 7 3

4 Principal Mechanical Engineer & Principal Mechatronics Engineer The ITEC equipment requires fast and accurate movements for die placement and wirebonding. Your deep knowledge of mechanics and mechatronics is required to make the difference. ITEC is looking for two technical leaders: Principal Mechanical Engineer (job ID 6356) Minimum Masters degree in Mechanical Engineering Principal Mechatronics Engineer (job ID 6357) Minimum Masters degree in Mechanics or Mechatronics NXP Semiconductors provides High Performance Mixed Signal and Standard Product solutions that leverage its leading RF, Analog, Power Management, Interface, Security, Digital Processing and Manufacturing expertise. To manufacture these products, the department ITEC develops, supplies and services leading edge assembly equipment. The integrated assembly lines play an important role in the roadmap towards cost leadership. Your task will be to extend technological leadership of NXP in this field and propose and realize innovative machine concepts. For more information please see or contact Bas Verhelst, ITEC Development Manager. You can send your application to NXP Semiconductors Manager External Resourcing Hays Resource Desk Eindhoven Hays levert innovatieve Recruitment Process Outsourcing (RPO) services aan vele organisaties wereldwijd. Met onze kennis van recruitmentprocessen helpen we onze klanten om de beste kandidaten aan te trekken en te behouden. Hays Resource Management biedt Managed Service Providing (MSP) oplossingen voor het managen van grote aantallen externe inhuurkrachten op professional niveau. ZZP ers, consultants, internationale contractors, payrollees, detacheringskrachten en uitzendkrachten. Vanwege de snelle groei van Hays Resource Management zijn wij op zoek naar een Manager External Resourcing Je hebt ruime ervaring met het inhuren of bemiddelen/detacheren van professionals in Hightech, Electronica of ICT, aan de inkoop- of verkoopzijde. Je bent onderhandelingsvaardig en in staat om veranderprocessen te overzien en te managen. Diplomatiek waar dat nodig is, maar ook doortastend en besluitvaardig. Bij voorkeur heb je een netwerk binnen hightech, semiconductor, electronica. Minimaal Bachelors Degree. Circa 5 jaar recruitmentervaring. Circa 2 jaar management/teamleader ervaring. Inhoudelijke kennis van High Tech industrie, zowel R&D als IT. Communicatief sterk. Uw sollicitatie met CV ontvangen wij graag via recruitment@hays.nl. Verantwoordelijkheden: inregelen en uitbouwen van een MSP service bij een bestaande relatie. Operationeel managen van een External Resourcing-team en het leveren van de service aan de klant. Vendor management, client delivery, managen van SLA s en stakeholder management behoren tot de dagelijkse gang van zaken. Daarnaast ben je bezig met het managen van change managementprocessen. Meer informatie: hays.com/jobs/internationalcareers of bel Jurgen Jaarsma Software engineer Promexx Contactpersoon: Suzanne van Dijck jobs@promexx.nl Tel: Sr. software engineer / (sr.) software designer Promexx Contactpersoon: Suzanne van Dijck jobs@promexx.nl Tel: Project leader industrial engineering ASML Contactpersoon: Frank Bax Url: Groupleader electronic development ASML Contactpersoon: Martien Hermens Url: Redacteur elektronica (junior) Techwatch Contactpersoon: Nieke Roos nieke@techwatch.nl Tel: De vacaturesite voor hoger opgeleide technici

5 INHOUD THEMA 15 NIEUWS 12 INTERVIEW 20 Bits&Chips Hardware Conference 2011 Intel geeft hoge-k vinnig vervolg Zolang de sensor van silicium is, kun je hem smart maken VERDER IN DIT NUMMER NIEUWS 7 Nijmeegse chipverpakker onder vleugels Elmos vandaan 8 Kennis-kunde-kassaplan teruggeketst 10 Thermische analyse krijgt turbo van drie mkb ers 12 Intel geeft hoge-k vinnig vervolg 15 Configureerbaar DSP-blok brengt floating point naar Altera-FPGA OPINIE 3 Verbinding met het netwerk Nieke Roos 9 Kop in het zand Bram Nauta 13 E-mobil in Deutschland Joost Backus 17 Komkommer en Quel Robert Hendriksen 19 Vraag het de headhunter Anton van Rossum 27 Gestructureerd ontwerpen, da s de kunst Anton Montagne INTERVIEW MET PADDY FRENCH 20 Zolang de sensor van silicium is, kun je hem smart maken ACHTERGROND OVER EMS 24 Ontwikkeling en productie onder één West-Europees dak ACHTERGROND OVER EMBEDDED COMPUTERS 29 CompactPCI gaat serieel ACHTERGROND OVER ORGANISCHE ELEKTRONICA 32 Uitgesmeerde elektronen doen plastic geleiden EN VERDER 36 Cursusagenda 36 Eventagenda 36 Wegwijzer 37 Advertentie-index Binnenkort in Nr. 8 Thema Multicore Nr. 9 Thema Arbeidsmarkt Nr. 10 Thema Agile Een interessante bijdrage? nieke@techwatch.nl Adverteren in deze nummers? sales@techwatch.nl Copyright 2008 Techwatch Studio 3 juni 2011 nr. 7 5

6 Systeem Sysarch System architect(ing) Het systeemarchitectuurproces is opgebouwd uit activiteiten om multidisciplinaire systemen te ontwerpen en ontwikkelen. Een systeemarchitect heeft hierbij de taak om de vragen en eisen van vele stakeholders te vertalen naar een blauwdruk voor de opbouw van een systeem. De systeemarchitect doet dit op basis van een grondige kennis van het probleemdomein, de zakelijke context, menselijke aspecten, het oplossingsdomein, technologieroadmaps en bestaande architecturen. De systeemarchitect bepaalt de technische visie, ontwikkelt de contouren van een integraal ontwerp, houdt overzicht en bewaakt de ontwerpconsistentie. Hij of zij levert kader en context aan multidisciplinaire ontwikkelteams. Deze training geeft de systeemarchitect een duidelijk beeld van zijn rol, verantwoordelijkheid en zijn taken binnen een multidisciplinaire ontwikkelomgeving. De training reikt instrumenten aan om architecturale zaken te benaderen, een balans te vinden in soms conflicterende requirements, een roadmap op te zetten en om werkende oplossingen te ontwikkelen. De training geeft een overzicht van het speelveld van de systeemarchitect en biedt inzicht in de brede variëteit van alle invalshoeken waar de architect rekening mee dient te houden. De vijfdaagse training biedt zeer veel oefeningen. Deelnemers werken bij de oefeningen in groepen. Ze brainstormen en presenteren de resultaten. Er is ruimte voor intermenselijke aspecten, waarbij cursisten in staat moeten zijn om oplossingen te kunnen uitleggen aan een brede groep. Omgaan met alle stakeholders is immers een belangrijke eigenschap van een goede systeemarchitect. Duur: 5 dagen Kosten: 2400 euro Datum: juni 2011 Locatie: Eindhoven

7 NIEUWS Nijmeegse chipverpakker onder vleugels Elmos vandaan Begin dit jaar gingen chipverpakkingsspecialist Sencio en zijn Duitse moederbedrijf Elmos ieder hun eigen weg. Bevrijd van concurrentieproblematiek bloeien de zaken in Nijmegen op. Paul van Gerven Gaatjes overhouden in chipverpakkingen, waar u maar wilt, zodat het binnenste direct contact kan maken met de buitenwereld. Dat is het ambacht dat het Nijmeegse Sencio tot in de puntjes beheerst. Chipje in de matrijs, tijdelijk materiaal op de plaats waar het gaatje moet, spuitgieten, uitharden en het gaatje vrijmaken het klinkt als een eenvoudig trucje, maar de marge voor fouten is minimaal. Het silicium zelf kan nog wel tegen een stootje, maar de tere gouden stroomkabeltjes gaan al kapot als je ernaar kijkt, terwijl bestanddelen van lucht (typisch vocht) andere chipmaterialen kunnen aantasten. De plastic omhulling vormt eigenlijk de enige bescherming en moet dus als gegoten zitten. Zonder goede behuizing kun je je sensor wel vergeten, zegt manager sales en marketing Ignas van Dommelen. Dat geldt zeker voor de automotivesector, waar de chips die wij verpakken meestal terechtkomen. Zo verpakken wij een sensor voor het motoroliepeil. Die brengt zijn hele leven ondergedompeld door. Soms is die olie 140 graden Celsius. Managing director John Pleumeekers knikt. We zitten altijd onder de motorkap, maar nog nooit heb ik gehoord dat sensoren uit het veld zijn teruggekomen. Daar zijn we best trots op. Cataloguswerk Sencio heeft een bewogen geschiedenis, waarin het een aantal maal van eigenaar wisselde. Het bedrijf wordt als Eurasem in 1987 opgericht door een groepje ondernemers, onder wie Dimes-directeur Kees Beenakker. Dat kon destijds rekenen op enthousiaste steun van de Nijmeegse gemeenteraad, in het bijzonder van wijlen Ien Dales. Die wilde een tweede Silicon Valley in de regio vestigen, vertelt Pleumeekers. Vijf jaar later moet Eurasem uitstel van betaling aanvragen. Joep van den Nieuwenhuyzen, een zakenman met inmiddels een besmeurde reputatie, neemt het bedrijf over, samen met de Euroline-assemblagelijn die Philips in het kader van operatie Centurion van de hand deed. Een aantal jaren werkt Eurasem voor de telecomsector, maar een project rond een airbagsensor le- vert inspiratie voor de chipverpakking met uitsparing op. In 1996 verschuift de focus definitief naar sensoren. Weer vijf jaar later laat de Duitse automotivespecialist Elmos zijn oog vallen op het bedrijfje. De aandelen worden verkocht en Eurasem wordt omgedoopt tot Elmos Advanced Packaging. In deze periode bedienden we ook wel externe klanten, maar voornamelijk Elmos. We hadden geen eigen sales en marketing en waren dus naar binnen gericht, zegt Pleumeekers. Tijdens de laatste crisis verandert het moederbedrijf van gedachten. Elmos werd hard geraakt omdat zijn producten vooral terechtkomen in high-end modellen, waarvan de verkoop totaal inzakte. Daarom lieten ze ons zelf maar nieuwe klanten werven. Aan belangstelling geen gebrek, zo blijkt al snel, maar nieuwe business blijft uit. Onze eigenaar zat in de weg. Potentiële klanten liepen natuurlijk niet warm bij het idee hun producten bij de concurrent te laten verpakken. Een oplossing ligt voor de hand: op eigen benen verder. Sinds begin dit jaar is Elmos AP, opnieuw omgedoopt, voor negentig procent in handen van Nimbus Investments. Pleumeekers bezit de rest van de aandelen. Er werken nu zo n zeventig man bij Sencio, dat 24 uur per dag, zeven dagen per week op locatie produceert. In een topjaar krijgen zo n zestig miljoen chips een jasje, verdeeld over productseries die kunnen oplopen tot vijf miljoen stuks. Elke Een gaatje overlaten in de verpakking, dat is het specialisme van Sencio. serie is op maat, want voor cataloguswerk moet je in Azië zijn, zegt Van Dommelen. De verpakking is tegenwoordig een integraal onderdeel van het product en het ontwerpproces. Klanten komen al in een heel vroeg stadium bij ons aan tafel zitten. Onontgonnen Sensoren, zeker automotive sensoren, zijn een echt Europees specialisme. Die ontwerpers zitten hier allemaal in de buurt, bij wijze van spreken. Dat werkt in ons voordeel, maar veel van onze kracht schuilt ook in het feit dat we zelf produceren. Kennis van het productieproces staat centraal in onze filosofie, vervolgt Van Dommelen, die sinds de verzelfstandiging een groot Europees halfgeleiderbedrijf als nieuwe klant heeft mogen verwelkomen. Bestaande klanten als Melexis zien mogelijkheden om de relatie uit te bouwen. Elmos blijft vanzelfsprekend ook de Nijmeegse diensten afnemen. Alle reden om aan te nemen dat Sencio de komende jaren stevig kan groeien, vindt Pleumeekers. Een aantal types sensoren is inmiddels gemeengoed geworden, maar de rek is nog lang niet uit de automotivesensormarkt. Er zijn heel wat sensoren in het dure segment geïntroduceerd die nog naar lagere regionen kunnen druppelen. Ook zie je tegenwoordig dat sensoren direct in goedkopere modellen worden toegepast als ze kosten besparen. Die oliepeilsensor betekent bijvoorbeeld dat de peilstok kan worden weggelaten. Dat maakt de constructie van de motor eenvoudiger. Ten slotte zijn er nog grote onontgonnen gebieden, zoals hulpmiddelen om ouderen langer in de auto te houden. De automobielindustrie springt sterk in op de vergrijzing. 3 juni 2011 nr. 7 7

8 ANALYSE Kennis-kunde-kassaplan teruggeketst Paul van Gerven Het was een volslagen verrassing dat de overheid het voorstel van Stichting Incubator3+ terugstuurde, meldt een ingewijde vanaf de zijlijn. Een woordvoerder van de valorisatieorganisatie bevestigt dat het plan inderdaad nogal vlot weer retour was gekomen, maar ontkent een uitglijder. De extra uurtjes huiswerk leveren hoe dan ook minimaal op één punt verbetering op. Stichting Incubator3+ verenigt negen partners uit het bedrijfsleven, het onderwijs en de (semi)overheid om meer te verdienen aan de technische kennis die in de Brainport-regio wordt ontwikkeld. Het samenwerkingsverband gaat al een paar jaar mee, claimt successen als betrokkenheid bij de oprichting van zo n honderdzestig bedrijven en wil graag door. Voor cofinanciering van de periode deed het daarom eind vorig jaar een beroep op het Valorisatieprogramma van ELI en OCW, maar die gingen niet zonder slag of stoot akkoord. In ieder geval plaatsten de ministeries vraagtekens bij de voorgestelde organisatiestructuur. Daarin zouden gedelegeerden van Brainport Development en de TU Eindhoven de leiding op zich nemen. Dat zag de politiek niet zitten: een universiteit zou niet de aangewezen partij zijn om een dergelijk initiatief te trekken, aldus de ingewijde. Welnee, zegt Brainport Development, de overheid vond dat deze constructie geen recht deed aan de brede samenstelling van het consortium. In het herschreven plan dat binnenkort gepresenteerd zal worden aan de toetsingcommissie komt er een onafhankelijke directeur, die in dienst treedt van een nog op te richten bv. Dat is een uitstekende aanpassing. In Nederland, en zeker in de Brainport, waart de geest van Philips nog rond: aan kennis heeft het nooit ontbroken, het is de expertise om die te vermarkten die mist. In zo n situatie zou het buitengewoon vreemd zijn om een universiteit aan het roer te zetten. Op die positie wil je liefst een ervaren ondernemer, of anders iemand die goed weet wat ondernemers beweegt. De gemiddelde ambtenaar van het business development office, voormalig bestuurder of exonderzoeker de enige smaakjes die een universiteit kan leveren beschikt zelden over deze gave. De crux is om de mindset van academici met ondernemersambities te veranderen. Ook al wordt er tegenwoordig meer en meer maatschappelijke relevantie verwacht, de basiscultuur op de universiteiten is er nog altijd eentje van kennis omwille van de kennis. Dat is niet slecht je hoeft geen uitvinder en koopman tegelijk te zijn maar de drijfveren, interesses en vaardigheden van mensen uit zo n omgeving sluiten daarom nog niet aan op het ondernemerschap. Kort door de bocht: wetenschappers hebben geen zin in of talent voor sales. Bij een universitaire Incubator3+-directeur zouden zij veel te veel een luisterend oor vinden. 28 & 29 September 2011 ASML Veldhoven NL HIGH-TECH PRODUCT LINES Call for speakers With its emphasis on providing actionable advice, High-Tech Product Lines 2011 is the ideal opportunity for software practitioners to understand how to benefit from emerging approaches, technologies and tools in the field of software product lines. Submission deadline: Wednesday 15 th June 2011 We are seeking high-quality speaking proposals covering any topic in software product line engineering (including software factories and system families). Case studies and interactive sessions based on these and related approaches are particularly encouraged although more theoretical sessions are also welcome. High-Tech Product Lines 2011 is organized by Sponsors and supporting partners Media partners Mechatronica Magazine Mechatronica Nieuws 8 nr. 7 3 juni 2011

9 Kop in het zand Stel dat y = 2x 3 q en dat q = 2p z. Z is een monotoon dalende functie van t, waarbij t reëel en positief is. We nemen vervolgens de differentiaal van y ten opzichte van p en kunnen dan q verwaarlozen. Bent u er nog? Als u deze tekst nu nog leest, dan bent u waarschijnlijk iemand die zijn school heeft afgemaakt en niet bang is voor een beetje technisch jargon. Mooi, want dat zijn er niet zo veel, laat staan dat ze ook nog eens Nederlands begrijpen. Het is bekend dat steeds minder studenten voor techniek kiezen. Ze vinden het moeilijk, saai en je moet ook nog hard werken. Het is blijkbaar aantrekkelijker om iets makkelijks te doen, met sociale dingen zoals feesten en gezellig samen koffiedrinken. Gewoon leuke studies als vrijetijdskunde of technisch ballet op een kapotgefuseerde hogeschool ergens in Holland. Leuke studies natuurlijk, maar als wij met zijn allen in dit land alleen maar een beetje leuke dingen gaan doen, dan hebben we op termijn ook Griekse toestanden hier. Als wij als land dingen willen importeren die we zelf niet hebben, zoals grondstoffen of leuke gadgets, dan moeten we volgens mij dat geld toch eerst ergens mee verdienen. Bram Nauta is hoogleraar IC-design aan de Universiteit Twente. We moeten als land dus een flink deel van onze bevolking aan de slag hebben met dingen die ons netto geld opleveren. Dat kan een maakindustrie zijn, maar zodra erg grote series worden geproduceerd in fabrieken, zijn wij toch wel een duur land. We moeten de boel dus goed automatiseren, of we moeten dingen maken die anderen niet kunnen maken. In beide gevallen hebben we toch echt technische mensen nodig. Maar er is meer. We kunnen als land best ook van de dienstverlening leven, maar dan moeten we die diensten wel aan het buitenland verkopen. En dat doen we dus ook. Zo hebben we een heel grote financiële sector waarvan we tot voor kort dachten dat het een solide inkomstenbron was. We hebben echter allemaal gezien dat het financiële systeem zoals we dat nu hebben niet meer werkt. Banken kunnen zorgeloos met ons spaargeld aan de haal gaan en kloppen ons vervolgens met een woekerpolis doodleuk nog meer geld uit de zakken. Als het dan toch nog misgaat, is er altijd nog de belastingbetaler. De Chinezen hebben het pragmatisch aangepakt. Hard werken, exporteren en heel veel geld verdienen. Hier in het westen hebben we decennialang niet aan de goede dingen gewerkt omdat het zo makkelijk was om even een leninkje af te sluiten en lekker door te modderen. We werken nauwelijks aan de primaire processen en we hebben een bouwwerk aan regels en procedures bedacht die worden bewaakt door een heel pak ambtenaren. En waar we regels dreigen te overtreden, hebben we altijd nog onze juristen. Afdelingen als inkoop, ICT-support, HR, kwaliteit en communicatie zijn gegroeid als kool en houden ons af van het echte werk. Ten slotte hebben we op elke hoek van de straat afgestudeerde psychologen staan die ons denken te kunnen helpen, op het moment dat ze een baan vinden tenminste. Het is dus hoog tijd om de kop in het zand te steken: ik heb een leuke baan met veel technische uitdagingen. Ik mag de hele wereld over reizen om te praten over de laatste ontwikkelingen op het gebied van chipdesign (ik schrijf deze column in Rio de Janeiro, met uitzicht op zee). Bedrijven sponsoren ons onderzoek en we hebben volop toegang tot de meest moderne IC-technologie. We doen vreselijk leuke dingen die we zelf mogen bedenken. Gelukkig hebben we nog genoeg studenten om samen ons onderzoek te doen. Ja, ook Nederlanders! We hebben een prachtige campus, met veel leuke studenten die lekker bezig zijn. Je zou het misschien niet verwachten op een technische universiteit, maar er zijn vreselijk veel blije meisjesstudenten. Ach, zo is het toch ook wel weer fijn dat je psychologie kunt studeren in Twente. KORT VAN INTERNET Automatisering Ex-topman Koning & Hartman Ton Kersbergen overleden Ton Kersbergen is onlangs op 70-jarige leeftijd overleden. Kersbergen is zijn hele werkzame leven in dienst geweest van technisch automatiseerder Koning & Hartman, waar hij opklom tot algemeen directeur, en Getronics, waar hij na de overname van K&H doordrong tot de raad van bestuur. Daarnaast is hij vele jaren voorzitter geweest van de FHI. Netwerken NXP neemt internet der dingen serieus Het lijkt erop dat NXP een nieuwe strategische groeimarkt wil gaan bespelen: het internet der dingen. Onlangs stuurde het halfgeleiderbedrijf twee aankondigingen de deur uit rond dit thema: een over stuurchipjes voor led- en spaarlampen met een eigen IP-adres en een over een softwarestack die het later dit jaar onder een opensourcelicentie zal vrijgeven. Verkeer en vervoer Karlsruhe wint coöperatieve race op Helmondse snelweg Tijdens de Automotive Week heeft team Annieway van het Karlsruhe Institute of Technology de eerste Grand Cooperative Driving Challenge (GCDC) gewonnen. Bij een internationale competitie op wegen in en rond Helmond toonden de Duitsers zich de beste coöperatieve rijders. Zij versloegen tien andere deelnemers, waaronder de combi-equipe van de Fontys, de Universiteit Twente en de Canadese Waterloo University, de gezamenlijke ploeg van de Han en de TU Delft en het team van de TU Eindhoven. Biometrie Philips-spin-off Priv-ID fuseert met branchegenoot Genkey en Priv-ID hebben bekendgemaakt samen verder te gaan als Genkey. Beide bedrijven ontwikkelen technologieën om biometrische gegevens te versleutelen. De fusieonderneming krijgt haar hoofdkwartier op de Eindhovense High Tech Campus en daarnaast vestigingen in de Verenigde Staten (Mountain View), India (New Delhi) en Ghana (Accra). Priv-ID-CEO Michiel van der Veen gaat het nieuwe Genkey leiden. Oproep Materiaal gezocht over Natlab en Philips Voor een serie over het befaamde Philips Natuurkundig Laboratorium is Bits&Chips op zoek naar ideeën, tips en bronmateriaal. Vindt u dat een onderzoeksproject, gebeurtenis of persoon beslist niet mag ontbreken? Of heeft u publicaties, knipsels, opnames of contacten die de redactie zou kunnen raadplegen? Neem dan contact op met Paul van Gerven, paul@bits-chips.nl of juni 2011 nr. 7 9

10 TECHNIEUWS Thermische analyse krijgt turbo van drie mkb ers Een gelegenheidsalliantie van de Nederlandse bedrijven Xensor, Anatech en Scite leverde een thermisch meetinstrument op dat vijfduizend keer sneller is dan zijn voorgangers. Daarmee kunnen onderzoekers metingen doen waar ze nooit van hadden durven dromen. Paul van Gerven Informatie over de onderlinge ordening van moleculen in een materiaal is voor chemici, fysici en andere onderzoekers goud waard. Deze ordening draagt namelijk in belangrijke mate bij aan de macroscopische eigenschappen van materialen, zoals elektrische geleiding, elasticiteit of kleur. Alleen met gedetailleerde informatie op moleculair niveau kunnen chemici deze eigenschappen en de bijbehorende productieprocessen optimaliseren. Thermische analyse is een van de meest generieke en praktische methodes om deze informatie boven water te krijgen, en apparatuur daarvoor behoort dan ook tot het standaardinventaris van menig laboratorium. Daaronder is meestal wel een differential scanning calorimeter (DSC) te vinden. Dit apparaat laat een sample en een referentie een van tevoren ingegeven temperatuurcyclus doorlopen, onderwijl metende hoeveel warmte het monster afgeeft of juist opneemt. De meting toont processen waar meer aan de hand is dan alleen opwarmen of afkoelen van het materiaal in kwestie: bij een faseovergang als smelten komt bijvoorbeeld warmte vrij en de DSC registreert dat. Ook chemische reacties of subtiele verschuivingen in de manier waarop polymeerketens tegen elkaar aanliggen, komen met een DSC-meting aan het licht. De DSC is echter niet altijd inzetbaar. Voor een goede meting moet er voortdurend een warmte-evenwicht met de omgeving zijn. Het opwarmen en afkoelen gaat daarom in vrij laag tempo veel langzamer in ieder geval dan in de echte wereld. Bij spuitgieten koelt het polymeer doorgaans bijvoorbeeld vele malen sneller af dan een DSC ooit bij zou kunnen houden. Het is goed mogelijk dat het spuitgietpolymeer daardoor in een metastabiele toestand blijft haken die in een DSC-meting onopgemerkt blijft. Dat levert wel eens onaangename verrassingen op. Verende pennen In dat probleem zagen de Delftse sensorspecialist Xensor en twee Limburgse bedrijven, apparatenbouwer Anatech en chemische- R&D-ondersteuner Scite, wel brood. Het idee kwam oorspronkelijk van Scite, dat aan de kant van de gebruiker staat. Scite zocht contact met Anatech, dat ervaring heeft met DSC (zie Mechatronica Magazine 9, 2009), en Anatech op zijn beurt kwam na enig speurwerk uit bij Xensor, dat al twintig jaar de cruciale sensorchips voor een bepaald slag DSC en De Mems-chip van Xensor vormt het hart van de supersnelle DSC die Mettler- Toledo inmiddels op de markt heeft gebracht. verkoopt. Met een subsidie ging het drietal acht jaar geleden gezamenlijk aan de slag. Hun idee was om de hoeveelheid te verwarmen materiaal sterk te reduceren. Dat geldt voor het sample (typisch enkele milligrammen), maar zeker ook voor het aluminium cupje waarin dat normaal gesproken wordt gestopt voor een meting. Hoe meer massa moet worden opgewarmd, hoe langzamer het immers gaat. In het nieuw ontwikkelde apparaat wordt een relatief klein beetje materiaal (een paar microgram tot zelfs tien nanogram) direct aangebracht op een chip, bedoeld voor een of meerdere metingen aan één sample. Na de meting kun je de chip met sample archiveren om haar later eventueel te herhalen, maar je kunt er geen nieuw sample op aanbrengen, zegt managing director Floor van Herwaarden van Xensor. Het hart van de chipsensor is een twee micrometer dun membraan, waarop het sample wordt aangebracht. Eromheen, geïntegreerd in de chip, liggen thermokoppels en verwarmingselementen gearrangeerd. De hele chip zit vastgelijmd op een keramiekplaat met geleidende sporen die verbonden zijn met de chip. Als de plaat in de DSC wordt geplaatst, maken deze sporen contact met verende pennen, die de signalen doorgeven aan de regel- en meetelektronica. Het is een Mems-chip, gemaakt door ets- en depositiestappen, legt Sander van Herwaarden uit. Ook hij is managing director van Xensor, maar anders dan zijn broer Floor houdt hij zich vooral bezig met de techniek. Het membraan is gemaakt van siliciumnitride: een goede thermische isolator, maar toch stevig. Voor een wegwerpproduct moet de opbrengst immers groot zijn. Verder hebben we nog laagjes siliciumdioxide en aluminium om de warmte van verwarmingselementen naar het membraan te leiden. Veelbelovend Het resultaat van deze slimme constructie, waaromheen Anatech een apparaat ontwikkelde, is een tot wel vijfduizend keer snellere DSC: opwarmen kan tot veertigduizend graden per seconde, afkoelen tot vierduizend graden per seconde. Een meting is dus in een flits klaar. Daar was Mettler-Toledo, een grote naam in laboratoriumapparatuur, van onder de indruk. De Amerikaans-Zwitserse firma kocht de kennis, voegde zijn eigen bedieningssoftware toe en introduceerde het apparaat eerder dit jaar op de Pittconvakbeurs, waar ruim vijftig jaar eerder ook de allereerste DSC aan het publiek was getoond. De jury van vakblad Instrument Business Outlook, uiteraard aanwezig op de Pittcon, was eveneens onder de indruk. Zij betitelde de Mettler-Toledo Flash DSC 1 als een van de drie meest veelbelovende nieuwe producten. 10 nr. 7 3 juni 2011

11 Over one million people around the world speak MATLAB. Engineers and scientists in every field from aerospace and semiconductors to biotech, financial services, and earth and ocean sciences use it to express their ideas. Do you speak MATLAB? Solar Image taken by the X-Ray Telescope: supplied courtesy of Smithsonian Astrophysical Observatory. See related article at Image Credit: SAO, NASA, JAXA/ISAS, NAOJ 2011 The MathWorks, Inc. The language of technical computing MathWorks Benelux Now hiring for technical and sales positions

12 TECHNIEUWS Intel geeft hoge-k vinnig vervolg De huidige CMos-architectuur lekt opnieuw te veel. Twee chipgeneraties eerder haalde Intel met hoge-k-materialen de kastanjes nog vrijwel gelijktijdig met IBM uit het vuur, de productieprimeur voor Finfets hoeft het bedrijf uit Santa Clara niet te delen. Paul van Gerven Het Amerikaanse leger maakte zich al zorgen over 25-nanometerchips toen de halfgeleiderindustrie nog op 250 nanometer produceerde. Het deelde de vrees van velen dat de gebruikte architectuur bij honderd nanometer uit het spoor zou lopen en dus vroeg het in 1996 via defensieonderzoeksorganisatie Darpa om voorstellen uit het veld. Dat was een dikke portemonnee die Chengming Hu, hoogleraar aan de elektrotechnische faculteit van University of California, Berkeley, niet aan zich voorbij kon laten gaan. Hij had bovendien allang met zijn studenten zitten brainstormen over hoe transistoren er in de verre toekomst uit zouden moeten zien, vertelt hij in IEEE Spectrum. Dat had niet één, maar twee potentiële oplossingen opgeleverd. Aan één variant van die oplossingen was al het nodige voorwerk gedaan: reeds in 1998 kondigde IBM aan silicon-on-insulator-wafers (SOI-wafers) te gaan gebruiken als substraat. Sindsdien hebben vele chipmakers dat voorbeeld gevolgd. Eigenaars van een pc met AMD-processor of Playstation 3 hebben geprofiteerd van SOI-technologie. Noodzakelijk is het gebruik van SOI echter niet gebleken, getuige de vele chipmakers die ervoor kozen CMos op standaard silicium plakken aan te blijven brengen. Tegen de verwachtingen in zijn er altijd manieren gevonden om de levensduur van de bekende Mosfet-architectuur op die ondergrond te verlengen, zelfs onder de honderd nanometer. Aangekomen op 22 nanometer begint de rek er echter uit te raken, zeker in het highperformance deel van het spectrum. Ook marktleider Intel moest daarom een keuze maken: overschakelen op SOI, of op die andere oplossing van Hu en collega s. Het werd het laatste. Intel kondigde vorige maand aan voor 22-nanometerchips een Finfet-variant als multigate device te gaan toepassen, die het bedrijf Tri-Gate noemt (zie Figuur 1). Arm De essentie is dat hoe kleiner de transistoren werden, hoe meer stroom ze gingen lekken, legt An Steegen, senior VP procestechnologie bij Imec, uit. Eerst werd daarom gewisseld van gateoxide, het materiaal dat de gate elektrisch isoleert van het stroomkanaal. Dit laagje werd echter zo dun dat de lekstromen onacceptabel begonnen te worden. Intel en de IBM-alliantie begonnen ongeveer gelijktijdig siliciumdioxide (het materiaal dat decennia werd gebruikt als gatediëlektricum) te vervangen door materialen met een hogere diëlektrische constante. Omdat deze zogenaamde hoge-k-materialen werden toegepast in combinatie met metalen (in plaats van polysilicium) gates, heeft deze technologie het acroniem HKMG meegekregen. De Finfet of Tri-Gate is hier een logisch vervolg op, zegt Steegen. Het is gewoon geworden dat er toch een stroompje loopt als de transistor uit staat. Door de kraan als het ware helemaal dicht te draaien in de uitstand kun je een aanzienlijke energiebesparing realiseren. Ook kun je in de aan-stand Figuur 1: De Finfet ontleent zijn naam aan de dunne rechtopstaande vin, die een groter geleidend oppervlak oplevert dan een vlakke transistor. Dat vertaalt zich in een hogere stroom bij lagere spanning. Figuur 2: Een isolerende laag voorkomt dat een transistor op een SOI-wafer lekt als hij uit staat. meer stroom laten lopen, maar bij een lagere spanning. Dat maakt het verschil tussen aan en uit meer geprononceerd. Voor de schaling van conventioneel CMos zijn steeds hogere spanningen nodig om aan en uit van elkaar te onderscheiden. Finfets opereren in de zogeheten fullydepleted-modus (FD) zeg maar helemaal uit. Ook op SOI is dat voor elkaar te krijgen, maar dan moet de isolerende laag wel relatief dun zijn (25 nanometer of minder). We spreken wel van ultra-thin body-soi (zie Figuur 2). Intel heeft UTBSOI overwogen, maar als duurste van de twee opties terzijde geschoven. Tri-Gate zou slechts twee tot drie procent duurder zijn, tegen tien procent extra voor UTBSOI. Het SOI-kamp bestrijdt deze uitkomst: Intel zou kostenbesparingen in het productieproces niet hebben meegerekend. De prestatiewinst van Tri-Gate is aanzienlijk. Intel claimt dat zijn Tri-Gate-chips op 22 nanometer dezelfde performance leveren als de huidige IC-generatie op 32 nanometer, of 37 procent beter presteren bij een lager voltage. Dat zijn aantrekkelijke cijfers in een tijd dat het zwaartepunt van de halfgeleidermarkt lijkt te verschuiven naar mobiele toepassingen. Intels sprong voorwaarts wordt dan ook uitgelegd als een directe aanval op Arm, wiens energiezuinige architectuur de laatste tijd flink de wind in de zeilen heeft. 12 nr. 7 3 juni 2011

13 E-mobil in Deutschland Joost Backus is op sabbatical in Berlijn. Deze en vorige week was de week van de elektrische mobiliteit in Berlijn. Congressen, forums, rapporten, een e-autocorso bij de Brandenburger Tor en een voor het publiek toegankelijk event op de oude landingsbanen van Tempelhof waar bezoekers diverse automobiele innovaties echt konden besturen. De Duitse minister van onderwijs en wetenschap heeft sinds april een kleine E-Cell Elektro Benz, die hij nog gebruikt ook. E-mobiliteit is echt hot. De Duitse automobielindustrie heeft een beetje zitten slapen bij de invoering van hybridetechnologie. De eerste Prius, en het succes daarvan, kwam als een totale verrassing. Mogelijk mede daardoor mochten industrie en onderzoeksinstellingen hun verlanglijstjes indienen bij bondskanselier Angela Merkel, die heeft toegezegd dat de overheid zo n miljard euro zal investeren in R&D. Deze investering moet vooral een markt scheppen en aanjagen. Duitsland beoogt hiermee Leitmarkt voor en Leitanbieter van e-mobiliteit te worden. Het totale investeringsvolume bedraagt zo n vier miljard euro. Het geld wordt hoofdzakelijk over vier thema s verdeeld: batterijtechnologie, aandrijftechnologie, elektrotechniek/laadstations en gewichtsbesparing. Batterijtechnologie wordt in het Duitse programma wel de deuropener genoemd voor batterijaangedreven voertuigen. Het idee is om met post-li-iontechnologie energiedichtheden van 400 Wh/kg te halen. Duitsland is op dit moment echter zeker geen Leitanbieter van batterijtechnologie, maar moet dat snel worden, wil het op de wereldmarkt mee kunnen. In samenwerking met Daimler wil Evonik daarom de batterijproductie nog dit jaar vertienvoudigen voor de komende E-Smart, die in 2012 op de markt moet komen. Ik denk dat batterijtechnologie de crux is binnen e-mobiliteit in Duitsland. Aandrijftechniek, elektrotechniek, dat zie ik de Duitsers wel doen. Ook gewichtsbesparing moet lukken. Evonik heeft een heel cluster rondom ultralichte materialen en BMW heeft al proeffabrieken in Landshut en Wackersdorf, waar de grootschalige productie van carbonfiberversterkte carrosserieonderdelen in het vizier wordt genomen. Ook was er in 1999 al de Audi A2, een aluminium vierzits hatchback met een verbruik als je heel zuinig deed van twee liter per honderd kilometer. Maar hij was relatief duur en mogelijk op het foute moment op de markt losgelaten. Door zijn unieke constructie is de A2 echter populair bij kleinere bedrijven die werken aan e-prototypes. Zo heeft het relatief kleine Berlijnse DBM Energy een elektrisch aangedreven A2 gebouwd en dat model heeft vorig jaar zeshonderd kilometer afgelegd op één accu. Deze aanvankelijk betwijfelde resultaten zijn onlangs min of meer bevestigd door een Duitse testinstantie. We zullen zien hoe dit model bij Audi reïncarneert. Hoe dan ook, een proefrit in een elektroauto is echt een belevenis. Ik reed vorig jaar in een prototype E-Smart. Zo n ding is ongelooflijk stil en accelereert ongelooflijk snel. Het was echt een lekker karretje voor het Berlijnse stop and go-stadsverkeer. Mevrouw Merkel zou eigenlijk nog een paar miljoen moeten reserveren om het grote publiek ter kennismaking eens in een e-mobiel te laten rondscheuren. Mogelijk doet dat meer voor de populariteit van e-auto s dan welke op hun groene karakter geënte imagocampagne ook. Ik vond het leuk die E-Smart, nu de markt nog. Merkel werkt eraan, Nederland ook? KORT VAN INTERNET EDA Akkoord mkb-vereniging en Mentor over gebruik EDA-tooling Mentor Graphics stelt zijn EDA-tooling beschikbaar aan de leden van de vereniging Shared EDA. Shared EDA is een initiatief van het Businesscluster Semiconductors Oost-Nederland om het mkb toegang te geven tot geavanceerd gereedschap voor elektronicaontwerp tegen voorwaarden die vergelijkbaar zijn met die van grote OEM s. De afgelopen periode heeft het bestuur van de vereniging intensief overleg gevoerd met de belangrijkste leveranciers. Het eerste resultaat is een baanbrekend akkoord met Mentor. Assemblage Assembléon wisselt topman De nieuwe eigenaar van Assembléon zet iemand uit eigen gelederen aan het stuur. Tonn van de Laar van H2 Equity Partners volgt André Papoular op als CEO van de machinebouwer, die voor tachtig procent is handen is van H2. Philips is eigenaar van de resterende twintig procent. Beveiliging NXP en Intrinsic-ID demonstreren onkloonbare SmartMX-kaarten NXP heeft een platform gebouwd dat laat zien hoe systemen op basis van zijn Smart- MX-chip zijn te beschermen tegen klonen en namaak. Het is NXP s eerste implementatie van Intrinsic-ID s Quiddikey-oplossing, die het unieke patroon van drempelspanningen in SRam gebruikt om cryptografische sleutels te genereren voor een device. De ontwikkeling van het platform maakt deel uit van het charmeoffensief dat Intrinsic-ID een jaar geleden startte om aan te tonen dat zijn IC-beveiligingstechnologie in de praktijk toepasbaar is. Testen PPM Oost financiert uitbreidend Salland Engineering De Participatiemaatschappij Oost-Nederland investeert een niet nader genoemd bedrag in Salland Engineering. De Zwolse specialist in testprocesautomatisering gaat het kapitaal gebruiken om zijn wereldwijde verkoop en ondersteuning uit te bouwen en om de ontwikkeling van nieuwe technologie te versnellen door middel van acquisities. De eerste stappen heeft Salland al gezet met de recente overnames van de testsoftwarebedrijven Compat uit Helmond en Pintail uit Dallas, Texas. Rectificatie Quo vadis promotie? In de column van Joachim Burghartz in Bits&Chips 6 is onverhoopt een fout blijven staan. De auteur heeft niet willen beweren dat Karl-Theodor zu Guttenberg zijn proefschrift niet zelf heeft vervaardigd, omdat er voor deze bewering geen bewijs is. De redactie heeft echter verzuimd om, zoals haar was verzocht, de betreffende zin te schrappen. 3 juni 2011 nr. 7 13

14 Maak ons onderdeel van uw ontwerpproces VIND SNEL ONTWERP GRATIS BESTEL IN ÉÉN KLIK

15 TECHNIEUWS 72 bits Configureerbaar DSP-blok brengt floating point naar Altera-FPGA Voor zijn nieuwe FPGA-generatie op 28 nanometer heeft Altera een nieuw type DSP-blok ontwikkeld met een instelbare databreedte. Andere belangrijke troef: floating-pointvermenigvuldigingen. Pieter Edelman Input Register Intermediate Multiplexer achttien bij achttien, een van 27 bij 2764 bits 18-Bit Precision Mode of een van achttien bij 36. Ook kunnen DSP-blokken efficiënt aan elkaar worden geschakeld: vier blokken leveren een vermenigvuldiger op van 54 bij 54 bits. Je krijgt dus een hele reeks aan nauwkeurigheden die veel beter passen bij wat je nodig hebt, vertelt Parker. Niet traploos, maar wel met een groot aantal versnellingen in je versnellingsbak. Maar voor niks gaat de zon op en flexibiliteit brengt transistoroverhead met zich mee. Volgens Altera is die echter zeer klein en wordt die makkelijk gecompenseerd door de besparingen uit de flexibiliteit. Als we tegenwoordig naar onze klanten gaan, dan vragen we niet alleen hoeveel vermenigvuldigers ze nodig hebben, maar ook naar de precisie. Als je de berekening dan Output Multiplexer Output Register 72 bits 72 bits doet, blijkt bijna altijd dat dat in significant minder hardware resulteert dan met vaste breedtes, aldus Parker. Overtuigingskracht Met de nieuwe DSP-architectuur introduceert Altera nóg een belangrijke troef: floating-pointvermenigvuldigingen in de DSPhardware. Floating point is lastig in FPGA s vanwege de manier waarop de IEEE-notatie werkt, legt Parker uit. Daarom is 99 procent van de FPGA-markt fixed point. Wij en ook anderen hebben wel floating-pointfuncties Input Register Input Register 27-bit Coeff Bank En de nieuwe DSP-blokken zijn groot genoeg om de bewerkingen aan te kunnen. Deze aanpak is alleen beschikbaar voor een Simulink-gebaseerde beschrijving van het algoritme. Je hebt een hoogniveaubeschrijving van je algoritme nodig. Het zou monnikenwerk zijn om dit in Verilog of VHDL te doen, zegt Parker, die echter wel mogelijkheden ziet om het in de toekomst op te nemen in een C-gebaseerde flow. Efficiënte floating-pointberekeningen openen de deur naar allerlei nieuwe toepassingsgebieden voor het herprogrammeerbare silicium. Bij Mimo-zendontvangtechnologie is het overgrote deel van de bewerkingen bijvoorbeeld fixed point, maar er is ook een kleine matrixinversie nodig die veel makkelijker is uit te voeren in floating point. Er zijn ook low-end applicaties die van floating point kunnen profiteren. Bij motoren gebruik je een PID-controleloop met een lage snelheid, typisch rond de vijfhonderd kilohertz. Je zou dus een goedkope FPGA kunnen gebruiken. Maar je hebt een heel groot dynamisch bereik nodig, geeft Parker als voorbeeld. Bovendien kun je ook nadenken over andere precisies dan enkel of dubbel die de IEEE-standaard voorschrijft. Deze twee nauwkeurigheden zijn gekozen om aan de databreedtes van processoren tegemoet te komen, 64 bits maar FPGA s hebben daar geen boodschap aan. Accumulator Een tussenoplossing is dus best mogelijk. 27-bit 72 bits Coeff Parker beseft dat het nog + wel flink wat Bank X x27 Σ - overtuigingskracht zal vergen om de feature aan de man te brengen. Omdat deze efficiënte 26-bit floating point zo nieuw +/- is, zijn mensen sceptisch. We werken nu met een onafhankelijke derde partij High-Precision Mode om dit te benchmarken. De juiste balans tussen herconfigureerbaarheid en vastgelegde functionaliteit in FPGA s is lastig te vinden. Herconfigureerbaarheid is natuurlijk de kracht van de FPGA, maar komt met een zekere overhead ten opzichte van applicatiespecifieke hardware. FPGA-makers doorspekken hun programmeerbare silicium daarom met hardwareblokken als I/O- en geheugencontrollers, processorcores en DSP-blokken, die aanzienlijk efficiënter werken. Maar het is niet makkelijk om iedereen hierin tevreden te stellen. Wat voor de ene toepassing goed werkt, kan voor de andere de plank volledig misslaan. Dit conflict speelt zich ook af binnen DSP-blokken. Traditioneel kunnen deze getallen van 18 bit met elkaar vermenigvuldigen. In de draadloosmarkt is tachtig tot negentig procent van de bewerkingen achttien bij achttien, maar in radar is dat maar vijftig procent, de andere helft is 18 bij 25. En bij video is alles weer achttien bij achttien of minder, vertelt Michael Parker van Altera. Hij was nauw 18x18 betrokken bij 64 bitsde ontwikkeling van het nieuwe type DSP-blok voor +/- X Accumulator Altera s nieuwe 28-nanometergeneratie. 18-bit Coeff Het resultaat Bank is een + exemplaar waar-6van de databreedte 18-bit bits instelbaar Σ - is, althans Coeff tot op zeker Bank hoogte. Een blok kan worden opgedeeld in drie vermenigvuldigers van 18x18 negen bij negen, twee +/- X van 26-bit +/- 18x18 X 18-bit Coeff Bank 18-bit Coeff Bank X 18x Intermediate Multiplexer Accumulator 64 bits 18-Bit Precision Mode X 27x27 Intermediate Multiplexer De DSP-blokken op Altera s 28-nanometergeneratie kunnen op verschillende precisies worden ingesteld, afhankelijk van de behoefte. op laag niveau in hardwareblokken, maar je hebt nog steeds veel routinghardware nodig vanwege inefficiënties in het formaat en voor normalisatie na een bewerking. Dit probleem is te omzeilen via tooling: het bedrijf heeft de DSP Builder-tool die algoritmes vanuit Simulink direct vertaalt naar efficiënte FPGA-code. Aan de randen gebruiken we IEEE, maar intern hebben we ons eigen formaat. Hiermee kunnen we bijvoorbeeld vermenigvuldigers gebruiken in plaats van barrel shifters, ligt Parker toe. + - Σ Accumulator 64 bits High-Precision Mode + - Σ Output Multiplexer Output Multiplexer Output Register Output Register 64 bits 64 bits 64 bits 64 bits +/- +/- Input Register Defensie-industrie Naast de Simulink-route ondersteunt Altera het programmeren van de DSP-blokken ook op de traditionele manieren, zij het zonder de efficiënte floating-pointimplementatie. Verschillende megafuncties zijn beschikbaar en via de Quartus-tooling kan het DSP-blok worden geselecteerd en geconfigureerd. Om het direct kloppen van Verilog- of VHDL-code te vereenvoudigen, levert Altera codevoorbeelden mee die de synthesesoftware gegarandeerd op de juiste manier mapt naar de DSP-blokken. Gebruikers kunnen deze templates kopiëren en direct in hun code gebruiken of eventueel nog een beetje aanpassen. De nieuwe DSP-blokken hebben op de high-end Stratix-lijn een speciale efficiënte 18-bij-25-modus voor FFT-filters een belangrijke toepassing in de lucratieve defensieindustrie. De Arria- en Cyclone-lijnen komen de draadloosmarkt tegemoet met een extra terugkoppelregister en vermenigvuldiger in de DSP-blokken, zodat twee onafhankelijke DSP-filterkanalen in één blok gezet kunnen worden voor efficiënte FIR-filters. Intermediate Multiplexer Output Multiplexer Output Register 64 bits 64 bits 3 juni 2011 nr. 7 15

16 Want to be one of the happy few? Enter the Adeas Development Centre! Adeas is een onafhankelijk design house in klantspecifieke ontwikkeling van geavanceerde elektronische producten en embedded systemen. Het Adeas Development Centre in Eindhoven ontwikkelt in klantopdracht geavanceerde elektronische producten en (sub-)systemen. O.a. state of the art tools voor digitale video professionals, snelle interfaces en connectivity, databewerking en control modules voor de meest veeleisende opdrachtgevers. Adeas richt zich op innovatieve bedrijven die actief zijn in professionele en industriële markten waaronder digitale video broadcast en distributie, communicatie, printing, hightech machinebouw, medische en semiconductor industrie. In multidisciplinaire teams van 3 tot 9 personen worden nieuwe modules en producten van idee tot aan productievrijgave bedacht, ontwikkelt en onderhouden. In verband met verdere groei wil Adeas de groep van technici die zich met deze ontwikkelingen bezig houdt uitbreiden met een: (Embedded) Software Designer Afhankelijk van interesse, kennis en ervaring houd je je bezig met de software architectuur, specificatie en ontwerp van software tbv (embedded) processoren of PC. Je werkt samen met Adeas collega s, d.w.z. software, hardware en firmware designers. Je bedenkt en implementeert technische oplossingen en geeft input aan de projectleider in de vorm van planning, status en voortgang. Je communiceert met klanten op technisch inhoudelijk vlak. Daarnaast is het mogelijk een rol te spelen in de begeleiding van junior collega s en/of advisering van het management op technologisch en procesmatig gebied mbt software ontwikkeling. Profiel: Kandidaten met een passende hbo of universitaire opleiding en 3 tot 12 jaren ervaring in technische software ontwikkeling bij voorkeur met het ontwerpen en coderen van programmatuur voor (embedded) (softcore) processoren en drivers. Het gebruik van operating systemen en multithreading technieken zijn voor jou geen probleem. Je voelt je thuis in een kleinere, platte en informele organisatie. Je beschikt over: ruime ervaring met software ontwikkeling in C en/of C++; ervaring met multithreading ontwikkeling; kwaliteitsbewustzijn; het vermogen om je snel nieuwe technieken eigen te maken; een klantgerichte en flexibele instelling; beheersing van de Nederlandse en Engelse taal in woord en geschrift; affiniteit met elektronica hardware. Daarnaast is een pré als je ervaring hebt met: Ethernet protocollen en communicatie; Windows, Linux en/of andere (embedded) operating systemen ; Driver software (Linux/Windows); Ons aanbod: Een uitdagende baan bij een ambitieus high tech bedrijf in een stimulerende omgeving met: uitdagende techniek en aansprekende producten; prettige collega s en een goede werksfeer; doorgroei naar senior designer of een project- of teamleider rol behoort tot de mogelijkheden. uitstekende arbeidsvoorwaarden o.a.: een goed salaris; flexibele werktijden; vakantie & ATV; prima pensioenregeling; aandelenplan; ruim opleidingsbudget. Reageren Voor meer informatie over deze functie kun je bellen met Antoine Hermans, Direct solliciteren op deze functie? dan je sollicitatiebrief o.v.v. ESD0311B en een uitgebreid cv (attachments graag in Word) naar jobs@adeas.nl Luchthavenweg , 5657 EA Eindhoven, Telefoon +31 (0) ,

17 OPINIE Komkommer en Quel Op het ontwikkelcentrum van Sioux passen we vrijwel altijd de Agileontwikkelmethode toe. Daarom is scrummen dus de dagelijkse praktijk voor de verschillende projecten die er op dit moment lopen. Het strikte watervalmodel heeft echt afgedaan en kan inmiddels toch wel worden omschreven als iets uit de prehistorie. Maar de Agile-werkmethode uitleggen aan klanten valt niet altijd mee. Velen van hen wensen een fixed-priceproject of willen op zijn minst van tevoren een uitspraak hebben over de ontwikkelkosten en niet iedereen wil of kan de rol van producteigenaar effectief spelen. Veelal moeten we dus alsnog eerst een requirementsfase uitvoeren om een goede inschatting te kunnen maken van de kosten en om intern de producteigenaarsrol te kunnen vervullen. Toch stellen de meeste klanten tweewekelijkse oplevering van werkende code zeer op prijs. Daarmee raken ze automatisch meer betrokken bij de ontwikkeling dan in de prehistorische situatie. Natuurlijk maken we ijverig heel veel unittests die na de continuous build automatisch worden uitgevoerd, maar hier wordt het lastiger om de eindklant bij te betrekken. Voor veel unittests geldt dat ze een Robert Hendriksen stukje functionaliteit testen dat niet direct zichtbaar is voor de eindklant. Ook is het voor hem of haar vaak onduidelijk voor welke requirement deze test nodig is. Hiervoor moeten we traceerbaarheid toevoegen en daarvoor moeten we de requirements van identificatie voorzien. Maar dat is een beetje een kunstmatig gedoe en weinig mensen controleren de match tussen requirements en code en test. Eigenlijk zou je willen dat de eindklant begrijpt wat de code doet, maar ja, die heeft wel wat beters te doen. Gelukkig is er een manier om ook de klant bij tests te betrekken: behaviour driven design (BDD). Deze aanpak blijkt een enorme bijdrage te leveren aan de betrokkenheid van de klant bij de ontwikkeling van het project. Bij BDD worden de requirements in een natuurlijke taal weergegeven die goed leesbaar is voor iedereen. Na vertaling levert dit extra unittests op die natuurlijk eerst falen totdat de juiste functionaliteit is toegevoegd. Bij twee projecten zetten we de requirements om in het taaltje Gherkin. Cucumber (Ruby) en Specflow (.Net) zijn de tools die Gherkin-scenario s omzetten naar unittests. Deze tests blijkt de eindklant prima te kunnen reviewen. Met een dergelijke agiele manier van werken voorkomen we veel fouten en borgen we dat we echt het juiste implementeren. Toch blijkt het na ingebruikname van een systeem soms nog nodig om problemen in de praktijk snel te kunnen opsporen. Goede logginginformatie is hiervoor essentieel. Ontwikkelaars moeten zo veel mogelijk de loginformatie gebruiken om een test te laten slagen. Dus behalve op de beoogde toestand of uitkomst van het systeem kun je testen op de juiste ingang in het logbestand. Veelal wil de klant de logfile in leesbare vorm opgeleverd zien. Door daarnaast Gherkin toe te passen, kan hij zichzelf ervan overtuigen dat de juiste requirements zijn geïmplementeerd en bijbehorende correcte logging wordt gegenereerd. Het toevoegen van logging als middel voor het verbeteren van de softwarekwaliteit noemen we quality enhancing logging, oftewel Quel. Met deze methodes hebben we middelen om het domein van de klant gemakkelijk om te zetten naar ons domein en wordt hij toch betrokken bij dit stadium van het ontwikkelproces. KORT VAN INTERNET Medisch Philips beschuldigd van corruptie in Polen Oud-Philips-medewerkers moeten zich binnenkort voor de Poolse rechter verantwoorden. Zij worden ervan verdacht in het Oost-Europese land steekpenningen te hebben betaald aan ziekenhuisdirecteuren, in ruil voor de aanschaf van Philips-apparatuur. Ook de rol van de Hamburgse vestiging, die in de tijd dat de zaak speelde de activiteiten in Polen aanstuurde, wordt onder de loep genomen. Philips sluit niet uit dat de omkooppraktijken ook in andere Oost-Europese landen speelden. Verlichting Lighting-topman Provoost verlaat Philips Rudy Provoost vertrekt bij Philips. Eind september verruilt de Belg zijn functie als topman van de Lighting-divisie voor een positie in het bestuur van elektronicadistributeur Rexel, eerst als gewoon lid en vanaf volgend jaar als voorzitter. Het is nog niet bekend wie hem opvolgt. Halfgeleiders Vlak kwartaal NXP Tijdens het eerste kwartaal bleven de inkomsten voor NXP opnieuw vlak. Het bedrijf haalde 1,08 miljard dollar binnen, net zo veel als het voorgaande kwartaal en nagenoeg hetzelfde als de vijf kwartalen ervoor. Ook het operationele resultaat bleef met 108 miljoen dollar min of meer steken op hetzelfde niveau als de twee kwartalen ervoor, nadat het in kwartaal twee van vorig jaar voor het eerst in de plus was beland. De nettowinst kwam uit op 201 miljoen dollar. Dienstverlening NSpyre biedt nearshoring in Roemenië NSpyre heeft een nearshorevestiging geopend in de Roemeense universiteitsstad Cluj. Klanten kunnen hier activiteiten outsourcen op het gebied van softwareengineering, testen en beheer. De komende maanden gaat het lokaal aangestelde management professionals aantrekken om het werk uit te voeren onder intensieve begeleiding vanuit Nederland. Microscopie Fei blijft stijgen Met een omzet van 197 miljoen euro noteerde Fei opnieuw een record in K1 van dit jaar, net als in de twee kwartalen ervoor. De inkomsten liggen 32 procent hoger dan in de eerste drie maanden van 2010 en zes procent hoger dan het vorige kwartaal. Van het bedrag houdt de microscopenbouwer netto 22 miljoen over, tegen 21 miljoen vorig kwartaal en vier miljoen een jaar geleden. 3 juni 2011 nr. 7 17

18 Sandra en Peter spelen een spelletje waarbij ze twee getallen moeten vinden. De twee getallen zijn onder de honderd, maar boven de één. Sandra kent alleen de som van de getallen, Peter weet alleen het product. Ze hebben dit gesprek: Ik weet zeker dat jij de getallen niet weet. Dat klopt, en ik weet ze nog steeds niet. Weet jij ook wat de getallen zijn? Stuur je inzending uiterlijk 28 juni a.s. naar: Onder de inzenders verloten we een kadobon t.w.v. E 50,=. De uitslag wordt via onze website op 1 juli a.s. bekend gemaakt. Maar ik weet de getallen nu wel. En ik ook! Puzzel: Mathijs Romans / consultant Alten PTS Linie DZ Apeldoorn Beukenlaan CD Eindhoven Rivium 1e straat LE Capelle a/d IJssel

19 OPINIE Vraag het de headhunter R.F. vraagt: Na een carrière in het bedrijfsleven ben ik al enige tijd als onderzoeker verbonden aan een technische universiteit. In mijn vakgroep wordt gewerkt aan een innovatief onderzoek met verbazingwekkende resultaten die wel eens commercieel interessant zouden kunnen zijn en in ieder geval maatschappelijk relevant. Het hele onderzoek is altijd van overheidswege gefinancierd, maar door gewijzigde prioriteiten komt hier op niet al te lange termijn verandering in. Vanwege mijn affiniteit met de technologie en mijn vertrouwen in de mogelijkheid om de kennis te vermarkten, ben ik een bedrijfje begonnen. De vraag is alleen hoe ik het nu het beste kan aanpakken. Ideaal zou zijn als ik de beschikking Anton van Rossum ir-search.nl had over een team van engineers en een goede sales- en marketingmanager, maar daar is voorlopig geen geld voor. Technisch kan ik goed uit de voeten, maar ik heb geen enkele commerciële ervaring. Ik zou ook niet weten hoe ik een marktonderzoek moet opzetten om te bepalen hoeveel vraag er is naar de technologie. Kent u iemand die mij daarbij kan helpen? Of is het verstandiger dat toch zelf te doen zodat ik de markt beter leer kennen? De headhunter antwoordt: De academische wereld en de industrie zijn van oudsher sterk verbonden. Binnen universiteiten bestaat de ruimte om baanbrekend onderzoek te doen en het bedrijfsleven beschikt over de kennis van de markt, de creativiteit om toepassingen te bedenken en het geld om ze te maken en op de markt te brengen. Aan de andere kant zie je rond universiteiten kleine bedrijfjes ontstaan, vaak gestimuleerd door de instellingen, waar (oud-)studenten, oud-medewerkers en anderen zich inspannen om ideeën en uitvindingen uit te werken en klaar te maken voor de markt. Waar deze bedrijfjes absoluut niet zonder kunnen, is een sterke sales- en marketingmanager. Om te weten hoe het product dat je voor ogen hebt er in de praktijk uit moet zien, zul je met potentiële klanten moeten spreken, kortom: een marktonderzoek moeten doen. Gecombineerd met het onderzoek van concurrerende producten en technologieën is dat van doorslaggevend belang voor de organisatie en haar toekomst. Dit initiële onderzoek is in hoge mate bepalend of er meer funding te krijgen is. Wanneer het gevestigde bedrijfsleven voor de vraag gesteld wordt of het interesse heeft te investeren in een technologie of vinding, zijn er veel factoren die een rol spelen, maar in ieder geval het fingerspitzengefühl van ervaren professionals is van belang. Zij weten dat er maar één goede reden is om geld te investeren: het moet zich dubbel en dwars terugbetalen. In de low-cost setting van een spin-out van een universiteit zijn daarom getalenteerde (technische) marketeers nog belangrijker dan rastechneuten; zij zijn praktisch de enigen die in staat zijn geld bijeen te krijgen om het bedrijf zijn doelstellingen te laten verwezenlijken. Ik begrijp dat dit verhaal je niet veel verder helpt. Je kunt natuurlijk altijd een marktonderzoekje laten uitvoeren door een consultant met de juiste technische kennis en ervaring in de markt, maar of dit voldoende is om klanten en investeerders te overtuigen, betwijfel ik. Voordat iemand investeert, zal toch eerst het vertrouwen moeten bestaan dat het management van het bedrijf voldoende in staat is het bedrijf te leiden en het geld niet alleen maar verbrandt. Wellicht zou je met de resultaten van zo n onderzoek bedrijven kunnen benaderen en deze trachten te interesseren om de technologie in eigen beheer te vermarkten. Jij zou dan als technisch projectleider of consultant een rol kunnen spelen. KORT VAN INTERNET Consumentenelektronica Ex-Philips-werknemers knippen stroomkabeltje mobieltje weg Zens, een start-up uit Eindhoven, komt binnenkort op de markt met een mat waarmee mobieltjes en andere consumentenapparatuur draadloos opgeladen kunnen worden. Dat gaat volgens de relatief jonge Qi-standaard, waar zich een groot aantal partijen achter heeft geschaard. Zens verzorgt de sales en marketing en werkt nauw samen met Convenient Power in Hongkong, dat verantwoordelijk is voor de R&D en productie. R&D Imec zet eerste stappen in India Imec heeft een R&D-alliantie gesloten met de Indiase engineeringfirma Wipro. De samenwerking krijgt haar beslag in de vestiging die de Leuvenaren nieuw hebben geopend in Bangalore. Onder de naam Applied Research in Intelligent Sys tems Engineering (Arise) brengt de alliantie ontwerpers en proces-, software- en systeemarchitecten samen om op nanoelektronische en nano-elektromechanische systemen gebaseerde oplossingen te ontwikkelen voor India en andere opkomende markten. Dienstverlening Duitse leegloop drukt cijfers ICT In de eerste drie maanden van dit jaar heeft ICT Automatisering 20 miljoen euro omgezet, dertien procent minder dan in dezelfde periode van Volgens de dienstverlener is deze daling het gevolg van de afslanking in Duitsland. Door een vertrouwensbreuk tussen de Duitse senior managers onderling en tussen delen van de Duitse organisatie en het senior management is daar een aanzienlijk deel van het personeel vertrokken. Verkeer en vervoer NXP-platform verbindt auto s draadloos Tijdens de Automotive Week heeft NXP een platform gedemonstreerd voor de nieuwe communicatiestandaard IEEE p tussen voertuigen. Met dit Wave-protocol kunnen voertuigen informatie uitwisselen met elkaar of met wegkantsystemen, een belangrijke component in de visie van coöperatief rijden. NXP claimt de eerste te zijn met een bruikbare implementatie van de standaard. Het platform is een coproductie met het Australische Cohda Wireless: de radio is van Australische makelij, terwijl NXP zijn multistandaard radio-ontvangstchip inzet. Dienstverlening Sioux plaatst Wieger Cornelissen over naar Remote Solutions Sioux heeft Wieger Cornelissen benoemd als directeur van de activiteit Remote Solutions. Cornelissen kwam in maart 2010 over van Atos Origin om bij de nieuwe Utrechtse vestiging Sioux Automation Technology de dienstverlening boven de rivieren te ontwikkelen. Begin dit jaar nam Aad Vredenbregt, ook ex-atos, die taak echter over. 3 juni 2011 nr. 7 19

20 INTERVIEW MET PADDY FRENCH De diverse verwijzingen naar Guinness in zijn werkkamer verraden de Ierse wortels van Paddy French, maar na ruim twintig jaar in Delft vertelt de hoogleraar zijn verhaal gewoon in het Nederlands. Als hoofd van het elektronische-instrumentatielab sleutelt hij op dertien hoog in het EWI-gebouw aan slimme sensoren. Een nogal ruim begrip, zo blijkt. Als je tien mensen vraagt wat slimme sensoren zijn, krijg je tien definities, steekt French van wal. Het verschil is denk ik vooral waar je de grens legt. Is het smart als je alleen maar wat uitleeselektronica hebt, of is het smart als het wat meer denkvermogen heeft? Zoals ik het zie, komt er elektronica naast de sensor waarmee je gaat compenseren voor ongewenste effecten zoals kruisgevoeligheid, waarmee je gaat interpreteren en waarmee je gaat converteren naar een veilig formaat. Als je een heel laag analoog signaal door een lange kabel moet sturen, is wat je dan aan het eind overhoudt misschien niet eens meer te lezen. Als je de signaalverwerking bij de sensor doet dat kan op één chip zijn of in één package dan kun je na de compensatie en verwerking een digitaal signaal sturen. Dát is een smart sensor. Het idee kan ook verder worden doorgevoerd, naar zelfkalibratie of -tests. Het basisidee voor zelftests kwam in de jaren tachtig of negentig, voor sensoren in airbags. Dat was een doorbraak in silicium sensoren. Voor veel toepassingen willen we eigenlijk naar autonome sensoren. Dan plaats je een sensor die zijn eigen energiebron heeft en zelf signalen gaat versturen. En hij test zichzelf. Als het niet klopt, stuurt hij ook een signaal: Ik denk dat ik ziek ben. Dat is een stap verder met smart. Wat de sensor eigenlijk moet meten, maakt French niks uit, zolang hij maar van silicium is of daarmee kan samenwerken. Anders kun je de sensor niet smart maken. De bodem, als je het zo mag noemen, is een silicium blok. Dan kijk je in de eerste plaats wat je in silicium zelf kunt doen. Soms moet je er iets bovenop deponeren, bijvoorbeeld een piëzoelektrische laag als het maar compatibel is met de plak eronder. Wij kijken naar hoe je de structuur kunt maken. Dat is niet altijd eenvoudig, want soms heb je een combinatie van structuren die elkaar in de weg zitten. Maar dan bedenken een paar mensen hier dat als je het in die en die volgorde doet, dat je dan wel uitkomt. Je kunt ook dingen boven op een IC leggen. Dan heb je wel een flinke temperatuurbeperking: je mag niet boven de vierhonderd graden gaan. Het resultaat is dat French zich gedurende zijn loopbaan heeft beziggehouden met een brede reeks toepassingen. Zijn groep werkte aan windsterkte, maar ook aan de impedantie van bloed in het lichaam en aan Zolang de sensor van silicium is, kun je hem smart maken Door sensoren met siliciumtechnologie te maken, kunnen ze nauw worden geïntegreerd met de intelligentie voor signaalverwerking. Onder leiding van Paddy French past het Delftse elektronische-instrumentatielab dat principe toe op onderwerpen uiteenlopend van thermometers op Pentium-processoren tot nieuwe wapens in de strijd tegen hersenkanker. Pieter Edelman de kwaliteit van melk. Dat was een idee van Gerard Meijer. Dat is een heel leuk systeem, heel simpel. Je zet twee elektrodes op een plastic melkfles of een kartonnen pak en aan de impedantie kun je zien of bacteriën al aan het groeien zijn zonder het pak te openen. De onderwerpen waar de groep aan werkt, komen van verschillende kanten. Soms is het gewoon een idee dat iemand heeft. Dan ga je mensen zoeken die dat ook een goed idee vinden en vervolgens stap je naar een financier. Soms is het andersom. Een van onze projecten ging om het meten van de gezondheid van darmweefsel na een operatie met behulp van licht. Daar kwam een arts van het Erasmus MC in Rotterdam naar ons toe. Die zag bepaalde complicaties en wilde beter kunnen meten en sneller kunnen zien of er een probleem was. Navigatiesysteem Zijn werk is een mooie mix van fundamenteel en toegepast onderzoek, vindt French. Wij zijn hier wel heel erg curiosity-driven, maar we hebben wel altijd de toepassing in ons achterhoofd. Wij hebben bijvoorbeeld ook wel onderzoek dat gaat over het verkleinen van structuren van micro- naar nanoschaal. We kwamen er bijvoorbeeld achter dat een van de materiaalparameters flink verandert als het heel klein wordt. Dat is in principe pure nieuwsgierigheid. Maar hoe devices reageren, gaat wel flink veranderen als ze klein zijn. Dat kan in sommige gevallen een nadeel zijn, maar soms kun je het juist gebruiken. Daar blijf je altijd aan denken. Qua ontwikkelingsgebied plaatst French het lab min of meer tussen de fysica en de elektronica. Aan de ene kant is er de fysica van de sensor. Voor alle signaaldomeinen heb je wel meettechnieken, maar de combinaties maken het lastig. Je wil ineens een signaal meten bij een zeer hoge of heel lage temperatuur of in agressieve omstandigheden. Helemaal aan de andere kant zijn er de sensornetwerken en de pc-software die uiteindelijk informatie uit de sensordata peutert waar de eindgebruiker wat aan 20 nr. 7 3 juni 2011