Ga direct naar een standaard reïntegratietraject, ga niet langs start

Transcriptie

1 Ga direct naar een standaard reïntegratietraject, ga niet langs start Knelpunten bij het starten van een eigen bedrijf vanuit een uitkeringssituatie drs. A. Bruins drs. P.J.M. Vroonhof Zoetermeer, september 2004

2 ISBN: Bestelnummer: A Prijs: 30,- Dit onderzoek maakt deel uit van het programmaonderzoek MKB en Ondernemerschap, dat wordt gefinancierd door het Ministerie van Economische Zaken. Voor alle informatie over MKB en Ondernemerschap: De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij EIM. Het gebruik van cijfers en/of teksten als toelichting of ondersteuning in artikelen, scripties en boeken is toegestaan mits de bron duidelijk wordt vermeld. Vermenigvuldigen en/of openbaarmaking in welke vorm ook, alsmede opslag in een retrieval system, is uitsluitend toegestaan na schriftelijke toestemming van EIM. EIM aanvaardt geen aansprakelijkheid voor drukfouten en/of andere onvolkomenheden. The responsibility for the contents of this report lies with EIM. Quoting of numbers and/or text as an explanation or support in papers, essays and books is permitted only when the source is clearly mentioned. No part of this publication may be copied and/or published in any form or by any means, or stored in a retrieval system, without the prior written permission of EIM. EIM does not accept responsibility for printing errors and/or other imperfections. 2

3 Inhoudsopgave 1 Inleiding Achtergrond van de verkenning Aanpak van de verkenning Inhoud van het rapport 7 2 Arbeidsongeschiktheidsuitkeringen Inleiding Actoren en aantallen starters Reïntegratietraject op hoofdlijnen Institutionele problemen Toekomstige ontwikkelingen Conclusie 15 3 Werkloosheidsuitkering Inleiding Actoren en aantallen starters Reïntegratietraject op hoofdlijnen Institutionele problemen Combinatie WW en WAO Toekomstige ontwikkelingen Conclusie 22 4 Bijstandsuitkering Inleiding Actoren en aantallen starters Het reïntegratietraject Institutionele problemen Toekomstige ontwikkelingen Conclusie 29 5 Discussie 31 Bijlagen I Bronnen en gesprekspartners 35 II Gehanteerde afkortingen 37 3

4

5 1 Inleiding 1.1 Achtergrond van de verkenning 'U wilt aan het werk en denkt dat u dat weer kunt, maar u wordt niet aangenomen. U speelt met de gedachte een eigen zaak te beginnen. Ook als u nu een uitkering hebt, is dat mogelijk.' Aldus luiden de eerste zinnen van de rubriek 'Een eigen zaak beginnen' op de website Werk.nl van CWI 1. In de brochure 'Hoe zit dat met de WW?' van UWV treft de ontvanger van een WWuitkering de volgende zinsnede aan: 'Bij het zoeken naar werk hoeft u zich niet alleen te richten op werk in dienstverband. U kunt ook overwegen om als zelfstandige of freelancer te starten.' In een toespraak heeft minister De Geus van Sociale Zaken en Werkgelegenheid op het jaarcongres 2004 van de Werkgeversvereniging AWVN ook aandacht besteed aan dit onderwerp..in Nederland is een loopbaan als werknemer de norm. Ondernemer worden is uitzondering. Dat is jammer. Want u weet hoe mooi, spannend, dynamisch en ook bevredigend het ondernemersbestaan doorgaans is. Ondernemerschap niet alleen van de traditionele groepen. Maar ook en in toenemende mate ondernemerschap van de mensen die minder gemakkelijk als werknemer aan de slag komen.ondernemerschap ook vanuit de bijstand. We hebben regelingen die voorzien in financiële hulp voor mensen in de bijstand die een eigen bedrijf willen beginnen. Toch kiezen jaarlijks minder dan tweeduizend mensen ervoor de bijstand te verlaten via de weg van het ondernemerschap..ondernemerschap van gedeeltelijk arbeidsgeschikten. Ook voor mensen met een arbeidshandicap kan zelfstandig ondernemerschap een goede keuze zijn om een herstart te maken op de arbeidsmarkt..we moeten ons in Nederland inspannen om te bevorderen dat meer mensen een eigen onderneming beginnen. We werken daar al aan door de administratieve lasten te verminderen. Meer dan tot nu toe zullen we ondernemerschap moeten bevorderen voor mensen die een uitkering ontvangen. UWV en gemeenten zouden meer gespitst moeten zijn op ondernemerschap als alternatief voor een baan. Bron: Toespraak door minister mr. A.J. de Geus van Sociale Zaken en Werkgelegenheid op het jaarcongres van de Werkgeversvereniging AWVN op 10 juni 2004 in Lelystad. Het is dus mogelijk om vanuit een uitkeringssituatie een eigen bedrijf te starten. Al in juli 1998 werden startersbepalingen opgenomen in de Wet Rea en in het Bsa. Enkele jaren geleden, april 2000, zijn de ABW en de WAO verruimd met startersmogelijkheden voor mensen die als zelfstandige zouden willen werken of die beter of alleen maar als zelfstandige kunnen werken. Uit onderzoek dat het Ministerie van Economische Zaken door EIM heeft laten uitvoeren naar knelpunten waarmee ondernemers te maken hebben, blijkt echter dat bij de 25 grootste knelpunten er zeven zijn waar onder andere starters mee te maken hebben en dat een van die zeven knelpunten is: 'moeilijk om te starten vanuit bijstand of uitkering'. 1 Teneinde de tekst niet nodeloos onleesbaar te maken én omdat de meeste afkortingen bij de lezers wel bekend zullen zijn, wordt voor een verklaring van alle afkortingen verwezen naar Bijlage II. Alleen de wat ongebruikelijkere afkortingen worden in de hoofdtekst verklaard. 5

6 Ook het Breed Platform Verzekerden en Werk (BPV&W) signaleert - in de brochure 'Starten als ondernemer' - problemen: 'Bij het starten van een eigen bedrijf worden mensen met een arbeidshandicap vaak geconfronteerd met specifieke problemen, waarmee mensen zonder arbeidshandicap niet te maken krijgen.' De hiervoor getrokken conclusie dat het mogelijk is vanuit een uitkeringssituatie een eigen bedrijf te starten, moet dus kennelijk worden genuanceerd tot: het is mogelijk om vanuit een uitkeringssituatie een eigen bedrijf te starten, maar dat is niet simpel. Het starten van een eigen bedrijf vanuit een uitkeringssituatie is dan ook een van de aandachtspunten voor de door het Ministerie van Economische Zaken ingestelde B4- werkgroep 'Starten van een onderneming'. In deze strategische verkenning wordt in beeld gebracht met welke knelpunten mensen (kunnen) worden geconfronteerd wanneer zij vanuit een uitkeringssituatie een eigen bedrijf willen beginnen. De beschouwde uitkeringssituaties zijn: starten vanuit arbeidsongeschiktheidsuitkeringen (WAO, WAZ en WAJong); starten vanuit een werkloosheidsuitkering (WW); starten vanuit een bijstandsuitkering (ABW; met ingang van 2004 WWB). Voor elk van deze situaties gelden eigen, maar ook op veel punten overeenkomende, regelingen en procedures. Enkele van deze regelingen zijn erop gericht mensen te ondersteunen bij (de voorbereiding op) het starten van een eigen bedrijf teneinde uit de uitkeringssituatie te geraken. We nemen deze regelingen en de uitvoering daarvan in deze strategische verkenning ook mee. 1.2 Aanpak van de verkenning De strategische verkenning is gestart met het inventariseren van de informatie die verschillende instanties over het starten van een eigen bedrijf vanuit een uitkeringssituatie geven in hun publieke voorlichting. Daarvoor zijn brochures en websites bekeken, en is de beschikbare literatuur bestudeerd. In de geraadpleegde bronnen wordt hier en daar ook melding gemaakt van knelpunten die zich kunnen voordoen. Er zijn verder weinig recente bronnen gevonden waarin meer specifiek op de knelpunten wordt ingegaan. Daarom zijn gesprekken gevoerd met medewerkers van verschillende betrokken instanties. Een volledig overzicht van literatuur, gesprekspartners en overige bronnen is te vinden in Bijlage I. De verkenning heeft zich geconcentreerd op institutionele knelpunten die samenhangen met de wetgeving en de praktische invulling daarvan door betrokken partijen, zoals gemeenten, UWV, het Ministerie van SZW, reïntegratiebedrijven en in zekere zin de uitkeringsgerechtigde zelf. Hierdoor geeft de verkenning geen volledig overzicht van alle facetten van het starten van een eigen bedrijf vanuit een uitkeringssituatie. Zo zijn problemen die startende uitkeringsgerechtigden ondervinden als gevolg van hun persoonlijke kenmerken niet meegenomen. Gedacht kan worden aan de gevolgen van handicaps en chronische ziekten, geen of weinig contacten met potentiële klanten wegens lange afwezigheid van de arbeidsmarkt, weinig zelfvertrouwen, enzovoorts. Hetzelfde geldt voor generieke problemen, de problemen die elke starter tegen kan komen. Op veel onderdelen waren alle respondenten het eens. In enkele gevallen waren er echter verschillende visies, waarbij de waarheid niet direct duidelijk was. Er is nadrukkelijk geprobeerd op dat moment een zo objectief mogelijke afweging te maken. Soms was het ook niet mogelijk om, zonder diepgaand onderzoek, de waarheid boven water te 6

7 krijgen. In die gevallen worden meerdere visies weergegeven. In de tekst is verder meestal afgezien van aanmerkingen als naar verluidt of gesteld werd dat, teneinde de tekst prettig leesbaar te houden. Zoals gezegd, betreft het hier echter grotendeels meningen. Met deze notitie beogen we logischerwijs dan ook niet te komen tot een definitief oordeel over de (on)mogelijkheid van het starten vanuit een uitkering. We willen wel de aandacht vestigen op praktische belemmeringen die niet overeenstemmen met de uitgesproken bedoelingen van de betrokken ministeries. En we hopen dat deze notitie een startpunt zal vormen voor een fundamentele discussie over dit thema en voor nader onderzoek op dit terrein. 1.3 Inhoud van het rapport Elk van de drie uitkeringssituaties - arbeidsongeschiktheid, werkloosheid en bijstand - wordt na dit inleidende hoofdstuk besproken in een eigen hoofdstuk. De verkenning wordt afgesloten met een discussie op basis van de bevindingen in de eraan voorafgaande hoofdstukken. De drie hoofdstukken hebben dezelfde opbouw. Eerst komen de actoren en aantallen starters aan bod, vervolgens wordt een beknopte beschrijving van het reïntegratietraject gegeven, daarna worden beleidsinstrumenten en institutionele problemen beschreven, gevolgd door een blik in de toekomst. Elk hoofdstuk wordt afgesloten met een conclusie. Bij de paragrafen die gewijd zijn aan het aantal starters vanuit de desbetreffende uitkeringssituatie past een kanttekening. Omdat er ten aanzien van geen van de uitkeringen een integrale (landelijke) registratie bestaat van het aantal starterstrajecten, laat staan van het aantal gestarte bedrijven, moeten we grotendeels volstaan met cijfers die gebaseerd zijn op de kennis en ervaring van de gesprekspartners. Hier en daar is dit aangevuld met een enkel cijfer uit een van de andere bronnen. Vanwege de verschillende wijzen waarop de gesprekspartners bij de starterstrajecten zijn betrokken vertonen cijfers die ogenschijnlijk over hetzelfde gaan, (soms grote) onderlinge verschillen. 7

8

9 2 Arbeidsongeschiktheidsuitkeringen 2.1 Inleiding Er zijn drie typen arbeidsongeschiktheidsuitkeringen: de WAJong, voor jonggehandicapten, de WAZ, voor zelfstandigen, en de WAO, voor werknemers. De WAJong is hier niet van groot belang; er zijn wel starters vanuit de WAJong maar dat zijn zeer uitzonderlijke situaties. De WAZ wordt afgeschaft en is dus ook minder van belang 1. Het gaat ook hier om minder mensen, die bovendien eerder zelf aan ondernemerschap als reïntegratiemiddel zullen denken, en per definitie beter voorbereid aan de start zullen komen. Het onderzoek heeft zich dus met name op de WAO gericht. Het zal niemand ontgaan zijn dat reïntegratie vanuit de WAO in het algemeen niet eenvoudig is, al is het omdat een WAO-verleden in relatie tot arbeid een (imago)probleem met betrekking tot economische rentabiliteit met zich meebrengt. Nog sterker dan bij de WW en de ABW geldt dan ook voor WAO'ers dat ondernemerschap soms een goede mogelijkheid voor reïntegratie is. Gezien de aard of de achtergrond van de uitschakeling is een baan in loondienst vaak niet mogelijk of erg moeilijk. Er is dan ook zeker interesse onder WAO ers voor ondernemerschap. Dat heeft een aantal redenen: negatieve ervaringen met sollicitaties behoefte aan activiteit / terugkeer in de maatschappij behoefte aan flexibiliteit. 2.2 Actoren en aantallen starters Het exacte aantal bedrijfsstarts door WAO ers is niet bekend. Voor een substantieel deel gebeurt dit onder begeleiding van een reïntegratiebedrijf, en dit gegeven wordt niet geregistreerd. Het aantal bedrijfsstarts onder directe verantwoordelijkheid van UWV is zeer beperkt. UWV is wel betrokken ingeval sprake is van kredietverlening. Jaarlijks worden 300 à 400 borgstellingen en kredieten verleend, meestal via een reïntegratiebedrijf. Er worden ruwweg aanvragen ingediend. Het PRB werd door procent arbeidsongeschikten relatief vaak gebruikt voor reintegratie in de vorm van zelfstandig ondernemerschap. Minderhoud 2 geeft aan dat er door UWV in starterskredieten verleend zijn. Er worden jaarlijks 140 aanvragen gedaan. Beide cijfers zijn, volgens de auteur, echter zeer onbetrouwbaar. Dat heeft onder meer van doen met de samenvoeging van de uvi s. In 2001 werd het PRB 184 keer ingezet voor een bedrijfsstart. Als IMK Begeleiding van UWV de mogelijkheid krijgt zelf mensen in de WAO bij de intake als ongeschikt af te wijzen, stroomt 52% van mensen aan wie begeleiding naar 1 Inmiddels is de WAZ per 1 augustus 2004 afgeschaft. 2 Minderhoud, J. en A. Korver, Van A tot Z; van arbeidsongeschiktheid naar zelfstandig ondernemen, Tweede meting onder zelfstandigen met een arbeidshandicap, 2003, TNO Arbeid, Hoofddorp. 9

10 ondernemerschap wordt geboden uit de uitkering (waarvan enkelen naar loondienst, omdat zij daar tussentijds voor kiezen). Als IMK niet mag afwijzen en dus alle 'aangeboden' mensen moet begeleiden, stroomt 41% uit de uitkering. De ervaring van verzekeraars met reïntegratie is ontstaan door het reïntegreren van zelfstandigen. De aanvulling op de WAZ kan bestaan uit rubriek A (verzekering eerste ziektejaar) en/of rubriek B (hoger verzekerd inkomen in aanvulling op WAZ). In beide gevallen begint de verzekeraar al na ongeveer 3 maanden met een reïntegratietraject. Veel zelfstandigen gaan weer als zelfstandige aan de slag. UWV is hier doorgaans niet bij betrokken omdat deze trajecten voor een groot deel tijdens het eerste ziektejaar plaatsvinden. De helpdesktelefoon van BPV&W krijgt ongeveer 150 telefoontjes op dit terrein per jaar. Daarvan zijn 100 mensen die overwegen te starten, 30 die bezig zijn met starten en 20 die al ondernemer zijn. Toen bij de start van de helpdesk een artikel daarover in het huisblad van het GAK stond, waren er in een maand tijd een paar honderd telefoontjes. De vraag die door WAO ers het meest gesteld wordt is: kan ik na het starten nog terugkeren in de WAO? Een vergelijkbaar verhaal vertelt Karen Romme die van haar publicatie Van WAO naar eigen bedrijf in vijf maanden tijd exemplaren verkocht. 2.3 Reïntegratietraject op hoofdlijnen Keuring en toepassen CBBS Voor aanvang van de WAO-uitkering wordt een arbeidsongeschikte gekeurd door een keuringsarts van UWV. De verzekeringsarts gebruikt het CBBS (Claimbeoordelings- en borgingssysteem) om te beoordelen óf en in welke mate iemand nog kan werken, gezien de beperkingen. Het resultaat is een functiemogelijkhedenlijst. Als het resultaat van de beoordeling is dat er voor betrokkene geen mogelijkheden meer zijn om te gaan werken, is deze volledig arbeidsongeschikt. Voor die groep mensen is de keuring al na het bezoek aan de verzekeringsgeneeskundige afgelopen. De volgende stap is de arbeidsdeskundige beoordeling. De functiemogelijkhedenlijst wordt in een computer gekoppeld aan een programma waarin de meeste gangbare functies in Nederland omschreven staan. Het resultaat kan een aantal mogelijkheden opleveren. Op grond van het inkomen van een mogelijke functie, wordt de mate van arbeidsongeschiktheid berekend. De voorbereidingsfase De volgende fase bestaat uit een traject bij een reïntegratiebedrijf. UWV mag zelf geen trajecten meer doen, in tegenstelling tot gemeenten. Na een half jaar wordt een (tussen)oordeel geveld over het traject. Aan het eind van het traject adviseert UWV. Starters wordt vaak geadviseerd een 3-jarig begeleidingstraject (vanuit het reïntegratiebedrijf) te volgen. Er kon tot 2004 in de voorbereidingsperiode voor de start een krediet tot maximaal worden verstrekt om de kosten van marktverkenning of kleine investeringen te dekken. Daarnaast kon men aanspraak blijven maken op de uitkering die men ontving. De kosten van eventueel noodzakelijke begeleiding werden in deze periode door UWV betaald. Inmiddels is deze regeling afgeschaft. 10

11 Het belangrijkste instrument voor mogelijk startende WAO ers is het Bsa. Het ondersteunt arbeidsgehandicapten die - door welke oorzaak dan ook - moeilijk een baan in loondienst kunnen vinden en daarom een zelfstandig bedrijf willen beginnen. UWV voert de regeling (nog) uit. De regeling is speciaal bedoeld voor de (gedeeltelijk) arbeidsgehandicapte: voor wie het starten van een eigen bedrijf een alternatief is met betere reïntegratiemogelijkheden dan werken in loondienst; die op deze wijze een beter perspectief heeft op de mogelijkheid om duurzaam in het eigen levensonderhoud te voorzien. Om in aanmerking te komen gelden de volgende voorwaarden voor gehandicapten: hij of zij dient de persoonlijke vaardigheden en vakbekwaamheid voor het zelfstandig ondernemerschap te bezitten; hij of zij dient een ondernemingsplan te hebben ingediend, voorzien van een winstprognose; hij of zij bevindt zich niet in surseance of faillissement dan wel schuldsanering na eventueel faillissement. De persoonlijke vaardigheden hebben betrekking op de persoonlijkheid, instelling, algemene ontwikkeling en voorbereiding op het ondernemerschap in relatie tot de vakbekwaamheid en de arbeidshandicap. Onder vakbekwaamheid wordt verstaan: de kennis en kunde die in het algemeen nodig is om het vak van ondernemer te kunnen uitoefenen en in een bepaalde branche, sector of vakgebied te kunnen opereren. Omdat de arbeidsgehandicapte in de meeste gevallen niet onmiddellijk aan alle voorwaarden en vaardigheden kan voldoen, wordt door het reïntegratiebedrijf (of het begeleidingsbureau waaraan de begeleiding is uitbesteed) een begeleidingsplan opgesteld. Het begeleidingsplan bevat elementen die te maken hebben met de situatie in de voorbereidingsperiode (tot aan de start) en de startfase (vanaf de start) en bevat ten minste de volgende zaken: een beschrijving van arbeids(on)mogelijkheden in relatie tot de handicap; inventarisatie van de opleidingsbehoefte; beschrijving van wijze en mate van begeleiding door deskundigen; opgesteld ondernemingsplan. Als de arbeidsdeskundige en de verzekeringsarts hebben vastgesteld dat men gezond genoeg is om een bedrijf te runnen en dat het plan kans van slagen heeft, dan kan men in aanmerking komen voor startkapitaal. De uitvoering van het Bsa ligt in handen van de UWV-instelling die de uitkering verstrekt. Zij beslist over de aanvraag. Om in aanmerking te komen voor een starterskrediet van maximaal moet een ondernemingsplan geschreven worden. Alvorens de echte start plaatsvindt (in ieder geval bij verlening Starterskrediet), vindt een toets van het ondernemingsplan plaats. Uitgangspunt daarbij is een marktconform tarief. De bedrijfseconomisch adviseur (bea) binnen UWV heeft onder andere een (verplichte) adviesfunctie bij het verlenen van starterskredieten boven euro, en bij het verrichten van aanpassingen boven euro. In andere gevallen wordt een toets uitgevoerd door IMK. Bij het toetsen wordt onder andere gekeken naar de risico s voor UWV én voor de betrokken persoon. Bij een krediet boven euro moet één afwijzing van een bank overlegd worden. Met de officieel vereiste reden voor afwijzing gerelateerd aan arbeidsongeschiktheid wordt in de praktijk soepel omgegaan. Bij aanvraag van een Starterskrediet wordt ook geld voor begeleiding beschikbaar gesteld. 11

12 De start Op het moment dat men aan de slag gaat als zelfstandige, wordt het arbeidsongeschiktheidspercentage opnieuw vastgesteld op basis van het nieuwe inkomen. De uitkering wordt hierop aangepast. Daarbij is het mogelijk dat UWV instemt met een proeftijd van maximaal drie jaar op basis van Artikel 44 WAO (50 WAJong, 58 WAZ) dat specifieke afspraken bevat die mogelijk zijn bij twijfel over het kunnen volhouden. Dat geldt overigens ook als men gaat werken voor een andere werkgever. Dit artikel is naar verluidt erg onbekend. Men houdt dan op papier hetzelfde arbeidsongeschiktheidspercentage, maar als men meer gaat werken, wordt de uitkering gekort. Men kan direct terugvallen op de oude uitkering als men het werken niet volhoudt. In principe kan men 5 jaar lang terugvallen op de WAO wegens de oorspronkelijke oorzaak van arbeidsongeschiktheid. Daarna niet meer. In de context van de uitkeringsstart betekent de regeling dat bij een winst die hoger is dan de restverdiencapaciteit de WAO-uitkering moet worden terugbetaald. Het is mogelijk dat men met de eigen zaak minder gaat verdienen dan de restverdiencapaciteit die door UWV is vastgesteld bij de aanvang van de WAO-uitkering. Om die achteruitgang iets te verzachten, kan men bij UWV een tijdelijke aanvulling op het inkomen aanvragen, de 'inkomenssuppletie'. Deze aanvulling wordt in maximaal vier jaar afgebouwd. De looptijd van de lening of borgstelling in het kader van het Starterskrediet is maximaal tien jaar. UWV houdt bij het terugbetalen rekening met het verwachte rendement van het bedrijf. Is dit de eerste jaren laag, dan kan UWV de terugbetaling hieraan aanpassen. Is men tijdelijk niet in staat de rente en aflossing te voldoen, dan kan men UWV (schriftelijk) vragen om uitstel van betaling of verlaging van het bedrag dat men moet aflossen. Strandt het bedrijf, dan is het afhankelijk van de oorzaak in welke mate een krediet moet worden terugbetaald. Als dat voornamelijk is omdat de gezondheid verslechtert, dan kan het UWV een zekere mate van coulance aan de dag leggen. Komt het door eigen schuld, dat moet men het krediet doorgaans, inclusief rente, terugbetalen. 2.4 Institutionele problemen Voor WAO'ers geldt dat het overkoepelende beeld is: mensen die ondernemer willen worden, melden zichzelf wel. Voor de meeste WAO'ers geldt dat ze niet weten of starten kan en mag, en wat de gevolgen voor de uitkering zijn. Men moet in ieder geval zijn nek durven uitsteken. Het is daarbij wel zo dat voor WAO'ers de toeleiding naar een dienstbetrekking vaker veel moeilijker is dan voor WW'ers, in verband met beperkingen. Dat opent in dit verband wel meer mogelijkheden. De (on)mogelijkheden hangen in grote mate af van de consulent die men toevallig heeft. De beeldvorming van zowel ondernemer als arbeidsgehandicapte is hardnekkig, en in de gedachten van consulenten matchen deze twee beelden niet. Hoewel de wet anders stelt, hebben verzekeringsartsen en arbeidsdeskundigen over het algemeen een sterke voorkeur voor loondienst-reïntegratie. Net zoals het geval is bij de WW hebben reïntegratiebedrijven groot belang bij volledige reïntegratie van hun cliënten. Een half jaar na het beëindigen van het reïntegratietraject 12

13 wordt bij (de komende) 'no cure - less pay'-contracten gekeken of iemand volledig 1 is ingestroomd als zelfstandige. Als een starter nog geen volledige werkweek als zelfstandige heeft, is er minder 'cure en dus minder pay voor het reïntegratiebedrijf. De (vrij normale) langzame opbouw als zelfstandige is dan ook erg onrendabel voor het reïntegratiebedrijf. Daarnaast krijgt het reïntegratiebedrijf een vast budget, met bonus voor snelheid en cure. Werken met of via bureaus die gespecialiseerd zijn in het begeleiden van starters kost het reïntegratiebedrijf tijd en geld. In de praktijk lukt het krijgen van een voorbereidingsvergoeding voor WAO ers niet of nauwelijks. Daarvoor zijn meerdere redenen aan te wijzen, waaronder het feit dat veel UWV-medewerkers niet of nauwelijks bekend zijn met de regeling en dat veel arbeidsdeskundigen denken dat er al een ondernemingsplan moet zijn. De financieringsmogelijkheden voor scholing en advies bij start zijn onduidelijk. Voorheen (nu afgeschaft) kon men binnen het Bsa het artikel 22 gebruiken (scholing), of artikel 30 (begeleiding bij de start). Veel mensen hebben geen starterskrediet nodig, maar wel training en advies om een bedrijf op te starten. Het wordt nu aangeraden door begeleidingsbureaus voor de financiering van voorbereidingsactiviteiten om het scholingsbudget uit het budget van het reïntegratiebedrijf te gebruiken, en de begeleiding onder artikel 30 van het Bsa te laten vallen. Dat betekent wel een meersporentraject met meer betrokkenen. Daarmee zijn ook verschillende oordelen denkbaar. In dergelijke gevallen is creatief meedenken van het begeleidingsbureau vereist. In het algemeen is er veel onzekerheid. In de praktijk lijkt het er vaak op dat men eerst een ondernemingsplan moet hebben en een goed ondernemer moet zijn, voordat een starterskrediet aangevraagd kan worden. Voor het verschaffen van een krediet gold vroeger de eis dat twee afzeggingen van een bank ontvangen moesten zijn. Soms werd daarbij additioneel geëist dat de bank daarbij arbeidsongeschiktheid als afwijzingsreden aangaf. Dat zullen banken uiteraard niet doen. Voor kredieten onder euro is de afwijzingseis teruggedraaid. De afwijzing door de bank die vereist is bij Starterskrediet boven euro is voor sommige WAO ers wel een serieuze drempel, met name voor een deel van degenen met een psychische oorzaak van arbeidsongeschiktheid. In principe is de WAO qua regelgeving geschikter voor reïntegratie als zelfstandige dan de WW, omdat winstverrekening plaatsvindt; er is geen urencriterium. Verder wordt de toepassing van artikel 44 als heel goed beoordeeld door betrokkenen. Er wordt wel aangegeven dat de bekendheid van dit artikel beperkt is. Ook kan de mogelijkheid tot het afsluiten van een vrijwillige verzekering bij UWV als zeer positief aangemerkt worden; particulier bijverzekeren voor arbeidsongeschiktheid bij verzekeraars is voor (voormalig) arbeidsongeschikten immers niet eenvoudig (duur, uitsluitingen of zelfs onmogelijk). Overigens is dit geen mogelijkheid voor veel WAJongers, omdat ze geen werknemersverleden hebben. In geval van een progressieve ziekte is dat zeer risicovol. Zeker nu de WAZ wordt afgeschaft, ontstaat een groot gat. 1 Volledig betekent in het geval van de WAO het verdienen van de restverdiencapaciteit. Dat kan dus ook parttime ondernemerschap betekenen. 13

14 Het idee bestaat dat mensen die een ondernemingsidee hebben daarmee pas op het laatste moment naar UWV gaan. UWV is wel de partij die uiteindelijk beslist of het mag en kan. Men ziet UWV vooral als beoordelaar, niet als dienstverlener. Het blijkt wel dat men in het algemeen tevreden is over de Kamer van Koophandel en de Belastingdienst. Er is op landelijk niveau geen contact tussen de Kamers van Koophandel en de uitkeringsinstanties om die instanties meer inzicht te geven in wat er komt kijken bij het starten van een bedrijf, bijvoorbeeld om de contactfunctionarissen beter hierover te informeren. In principe kan men 5 jaar lang terugvallen op de WAO wegens de oorspronkelijke oorzaak van arbeidsongeschiktheid. Daarna niet meer. Bij voortschrijdende aandoeningen is dat zeer problematisch. In dergelijke gevallen is immers vaak op voorhand duidelijk dat het ondernemerschap niet tot het pensioen uitgeoefend kan worden. 2.5 Toekomstige ontwikkelingen Het PRB is afgeschaft en vervangen door de Individuele Reïntegratie Overeenkomst (IRO). Hoe dit precies gaat uitpakken is nog niet duidelijk. De IRO wordt, in tegenstelling tot het PRB, gekoppeld aan reïntegratie door middel van een traject onder leiding van een reïntegratiebedrijf. In de drie experimentregio s van het PRB wordt, door uitvoering van een motie van de Tweede Kamer, dat experiment voortgezet, en betrokken bij de evaluatie van de IRO. Het lijkt erop dat voor gedeeltelijk arbeidsongeschikten de WAO zal gaan vervallen. Hoe wordt dat vormgegeven? Indien gewerkt gaat worden met zogenaamde positieve en negatieve lijsten (wel/niet volledig arbeidsongeschikt), kan dat stigmatiserend gaan werken voor volledig arbeidsongeschikten (volgens de lijst) die nog kunnen en willen werken. Dat zal ook zijn weerslag krijgen op potentiële starters in deze groep, zeker waar het gaat om kredietaanvragen. Voor niet-volledig arbeidsongeschikten dreigt een ander probleem: als men gedeeltelijk als zelfstandige werkzaam is, en dus niet meer % arbeidsongeschikt is, lijkt het gevolg bij doorgaan van de voorliggende WAO-plannen te zijn dat men geen recht meer heeft op WAO. Algemeen lijkt een tendens te bestaan dat hoge (re)integratiekosten maatschappelijk gezien niet meer geaccepteerd worden. Hoge uitgaven bij UWV/CWI en gemeenten worden problematischer. Privatisering van de WAO zou goed aansluiten bij deze trend. Minister De Geus heeft aangekondigd dat de uitvoering van het Starterskrediet overgaat van UWV naar gemeenten. Er lopen enkele pilots op dit terrein. Binnen UWV wordt er verder over nagedacht. Een definitieve beslissing is echter vooruitgeschoven. Deze stand van zaken heeft wel tot gevolg dat UWV op dit moment weinig initiatief tot verbetering van procedures en dergelijke meer neemt. Er zitten wel wat haken en ogen aan een eventuele overgang. Zo gaat de marktwerking (reïntegratiebedrijven) deels verloren. Gemeenten hebben daarnaast vaak wel kennis van het starten van een bedrijf vanuit een uitkeringssituatie, maar meestal weinig kennis over (omgaan met) arbeidshandicaps. Ook is niet duidelijk hoe met dossiers van WAO ers omgegaan moet worden. Moet bij een herkeuring het dossier weer op en neer naar UWV? In welke mate kan medische informatie overgedragen worden? Verder is het zo dat in de praktijk spontane aanmeldingen voor een bedrijfsstart zeldzaam zijn; meestal blijkt de interesse hiervoor (en de mogelijkheden) pas gedurende een reïntegra- 14

15 tietraject. Een relevant verschil tussen UWV en gemeenten is tot slot dat gemeenten zich altijd richten op volledige reïntegratie, waar UWV voor arbeidsongeschikten ook vaak gedeeltelijke reïntegratie nastreeft. 2.6 Conclusie In de arbeidsongeschiktheidswetgeving zijn uitstekende instrumenten geformuleerd waarmee het starten van een bedrijf vanuit de WAO zeker mogelijk is. Dit wordt echter in de praktijk door allerlei factoren ernstig tegengewerkt. De meeste medewerkers van UWV weten niet veel over de mogelijkheden en zullen een bedrijfsstart niet snel aanmoedigen. De reïntegratiebedrijven worden met name door het 'no cure - less pay'- principe ontmoedigd, aangezien erg weinig starters al op volle kracht draaien na een jaar. De nadruk ligt in principe op reïntegratie in loondienst. In de meeste gevallen is dat terecht, aangezien de kosten van een dergelijk traject lager zijn. Voor een kleiner aantal personen lijkt dat echter niet het geval; het is waarschijnlijk dat voor (specifieke) groepen personen een start als ondernemer een snellere, meer duurzame en (dus) goedkopere reïntegratie oplevert. Het aantal WAO-starters is waarschijnlijk laag, maar goede cijfers zijn niet beschikbaar. Toch zijn er wel aanwijzingen dat veel WAO'ers geïnteresseerd zijn. Voor veel arbeidsongeschikten vormt het mogelijk een betere kans dan een baan in loondienst vanwege de flexibiliteit en de eigen invloed. 15

16

17 3 Werkloosheidsuitkering 3.1 Inleiding Ook vanuit een situatie waarin men een uitkering in het kader van de Werkloosheidswet ontvangt, is reïntegratie door middel van het starten van een onderneming mogelijk. De mogelijkheden daarvoor zijn sterk afhankelijk van de ingeschatte afstand tot de arbeidsmarkt, op basis waarvan de uitkeringsgerechtigde wordt ingedeeld in een zogenaamde fase: fase 1: werkzoekenden die direct bemiddeld kunnen worden bij het vinden van een baan; fase 2: werkzoekenden die na een kansverbeteringstraject binnen een jaar bemiddelbaar zijn; fase 3: werkzoekenden die na een kansverbeteringstraject na meer dan een jaar bemiddelbaar zijn; fase 4: werkzoekenden die door zware persoonlijke werkbelemmeringen pas op termijn aan kansverbeteringstrajecten kunnen deelnemen. 3.2 Actoren en aantallen starters Net als bij de WAO is het aantal bedrijfsstarts door WW ers niet bekend. Voor een deel gebeurt dit onder begeleiding van een reïntegratiebedrijf, en dit gegeven wordt niet geregistreerd. Het aantal bedrijfsstarts onder directe verantwoordelijkheid van UWV is zeer beperkt. Ook het aantal personen dat op eigen houtje start, bijvoorbeeld na een oriëntatiefase met behoud van WW-uitkering, is onbekend. 3.3 Reïntegratietraject op hoofdlijnen Het voortraject Iedereen die werkloos wordt en aanspraak wil maken op een WW-uitkering, dient zich te melden bij het CWI. Daar vindt de intake plaats en wordt men ingedeeld in fase I, II, III of IV 1. De betaling van de uitkering wordt door UWV verzorgd. In eerste instantie wordt iedere werkloze zelf geacht een baan te zoeken en vinden. Onder bepaalde omstandigheden geeft de adviseur van CWI echter een reïntegratieadvies dat naar UWV gestuurd wordt, namelijk als: de kans klein wordt geacht dat de werkloze snel werk vindt; de werkloze langer dan 6 maanden werkloos is, en de kans niet groot lijkt dat men snel aan de slag kan. In het reïntegratieadvies staat wat in de ogen van de CWI-adviseur nodig is om de kans op het vinden van werk te vergroten. Dat kan een opleiding zijn, of een bepaalde cursus of training. Op basis van het advies beslist UWV of men in een reïntegratietraject komt. 1 De indeling in 'fasen' geeft de afstand aan die de betrokkene heeft tot de arbeidsmarkt. Fase I staat voor een geringe afstand tot de arbeidsmarkt, fase IV staat voor de grootste afstand tot de arbeidsmarkt. Naarmate de afstand tot de arbeidsmarkt groter is, zal uitstroom uit de uitkering naar de arbeidsmarkt moeilijker zijn en wordt de betrokkene minder bemiddelbaar geacht. 17

18 Het CWI levert zelden een bijdrage aan reïntegratie via een bedrijfsstart. De instrumenten daarvoor ontbreken grotendeels. Pas in de fase dat men bij een reïntegratiebedrijf een reïntegratietraject doorloopt, zijn er wel instrumenten die begeleiding, advies en training bij het starten mogelijk maken. Gedurende de eerste periode (vaak 6 maanden) bij het CWI is het wel mogelijk om, meestal op eigen initiatief, een oriëntatiefase aan te vragen bij het UWV. Op eigen initiatief en zonder specifieke begeleiding starten is daarmee wel mogelijk. De oriëntatiefase De oriëntatiefase is een periode van maximaal drie maanden waarin men mag onderzoeken of een eigen bedrijf kans van slagen heeft. Daarvoor moet toestemming gevraagd worden aan het UWV. De inspanningen die (na toestemming) in deze fase worden verricht, staan gelijk aan solliciteren. Solliciteren hoeft dus niet. Wel moet men officieel op elk moment passend werk accepteren dat men krijgt aangeboden. Als men zich oriënteert op een eigen bedrijf mag men: een bedrijfsplan opstellen; zich inschrijven bij de Kamer van Koophandel; een BTW-nummer aanvragen; onderzoek doen naar een geschikte vestigingsplaats; financiering en vergunningen regelen; verzekeringen regelen zonder dat dit gevolgen heeft voor de uitkering. Onder oriënterende werkzaamheden vallen in ieder geval niet: het werk voor het bedrijf; reistijd; het binnenhalen van opdrachten (acquisitie) inclusief reistijd. Deze activiteiten hebben wel gevolgen voor de uitkering. Na drie maanden moet duidelijk worden of de pre-starter het ondernemersrisico aandurft en voor welk deel van de tijd waarvoor deze een uitkering ontvangt. In enkele gevallen is de oriëntatiefase met 3 maanden te verlengen, bijvoorbeeld als men wacht op financiering of een geschikt pand. Voor de reïntegratietrajecten bij reïntegratiebedrijven geldt in grote lijnen hetzelfde als bij de WAO. Ook hier geldt dat reïntegratiebedrijven groot belang hebben bij volledige reïntegratie van hun cliënten wegens de 'no cure - less pay'-contracten met UWV. De start In de startfase worden gewerkte uren verrekend met de uitkering. Wanneer de uitkering nog betrekking heeft op minder dan 5 uur of 50% of meer arbeidsurenverlies plaatsvindt, heeft men geen recht meer op WW. De idee daarachter is dat men dan definitief geen werknemer meer is. Deze uren gaan (in principe) blijvend van de uitkering af. Er loopt een experiment om de urenregeling te vervangen door een inkomensverrekening. Dit experiment is alleen toegankelijk voor fase II/III/IV-WW'ers. Deze regeling kan erg gunstig zijn als men veel tijd moeten stoppen in de eerste fase, bijvoorbeeld aan acquisitie, en dan nog weinig geld verdient. Zo blijven liquiditeit en privé-uitgaven op peil en kan alle tijd besteed worden aan het bedrijf. Deze regeling geldt maximaal 6 18

19 maanden. Op dit moment is het experiment vol; er zijn meer dan duizend deelnemers. Hoewel dat niet is bevestigd, gaat het geluid dat het experiment geen vervolg krijgt. Over een evaluatie is niets bekend. Als doorgegeven is dat men ondernemer wordt, is het mogelijk om binnen anderhalf jaar terug te keren in de WW (bij mislukking). Dat geldt voor alle fases uitkeringsgerechtigden. Er heeft een experiment gelopen waarin deze periode verlengd werd van 1,5 naar 3 jaar, maar dat is stopgezet. Ook hier is niets bekend over een evaluatie. Als de WW wordt stopgezet, kan men als dat nodig is een beroep doen op (onderdelen van) het Bbz. Men moet dan voldoen aan inkomens- en vermogenseisen, waarbij ook het inkomen op huishoudenniveau een rol speelt. Het Bbz kent een aantal vormen van bijstandsverlening voor mensen met een bijstandsuitkering of met een werkloosheidsuitkering, die een bedrijf of zelfstandig beroep willen starten. Voor startende ondernemers die beschikken over een ondernemingsplan, waaruit blijkt dat het bedrijf dat wordt gestart levensvatbaar is, bestaan de volgende vormen van bijstandsverlening: Periodieke uitkering. Als startende ondernemer kan men gedurende maximaal 36 maanden aanspraak maken op een periodieke uitkering. Als de periode van 36 maanden is verstreken en men vanwege medische of sociale redenen niet volledig beschikbaar is om het bedrijf of zelfstandige beroep uit te oefenen, is verlenging mogelijk. In principe wordt de uitkering verstrekt in de vorm van een renteloze lening. In het jaar na de bijstandsverlening wordt, als het inkomen over het voorafgaande jaar bekend is, door de gemeente vastgesteld of men nog een deel van de lening moet terugbetalen. Bedrijfskapitaal. Aan een startende ondernemer kan een bedrijfskapitaal worden verstrekt van als rentedragende lening. Alternatief is dat de gemeente zich borg stelt bij de bank. Om hierop aanspraak te kunnen maken moet de starter een kredietafwijzing van een bank overleggen. In principe staat het bezit van ondernemingsvermogen bijstandsverlening op grond van het Bbz niet in de weg. Het Bbz wordt echter niet toegepast als blijkt dat men op basis van het eigen vermogen een lening van de bank kan krijgen. Als het eigen vermogen een bepaalde grens te boven gaat, wordt de bijstand op grond van het Bbz in de vorm van een lening verstrekt. Tot een begrensd eigen vermogen van is bijstand mogelijk in de vorm van een bedrag dat niet hoeft te worden terugbetaald. Bij een eigen vermogen van meer dan heeft de bijstand altijd de vorm van een lening. Tussen deze beide grenzen kan bijstand in de vorm van een bedrag dat niet hoeft te worden terugbetaald worden verleend, als het eigen vermogen minder is dan 30% van het totaalvermogen. Het totaalvermogen omvat alle bezittingen. Voor oudere zelfstandigen geldt een afwijkende vermogensgrens. 3.4 Institutionele problemen Ook voor WW'ers geldt dat het overkoepelende beeld is: mensen die ondernemer willen worden, melden zichzelf wel. Voor de meeste WW'ers geldt ook dat ze niet weten of starten kan en mag, en wat de gevolgen voor de uitkering zijn. In de oriëntatiefase moet de pre-starter een beeld kunnen krijgen of zijn bedrijfsidee haalbaar is, hetgeen dan kan leiden tot een compleet ondernemingsplan, financiering, etc. Met 3 maanden is de oriëntatiefase erg kort (onder voorwaarden is soms de 3- maandentermijn nog een keer te verlengen). 19

20 Tijdens de oriëntatiefase hoeft de WW'er niet te solliciteren, maar mag er geen klantenwerving plaatsvinden. Dat is wat vreemd omdat acquisitie gezien kan worden als een vorm van solliciteren. Netwerken en marktverkenning mogen in principe wel, maar worden met argwaan bekeken. In de praktijk betekent dit dat op het moment van de echte start nog grotendeels onduidelijk is wat de marktkansen zijn, en dat de eerste tijd geen betaald werk verricht wordt. Dat zet extra druk op de starters. Het lijkt niet onwaarschijnlijk dat dit potentiële starters ervan weerhoudt daadwerkelijk een onderneming te starten. Dit is in een aantal gesprekken naar voren gekomen als een van de belangrijkste belemmerende factoren. De pre-starters gaan nog niet naar de Kamer van Koophandel, want ze willen eerst weten of het wel kan en mag en hoe het zit met de WW, voordat ze erover willen nadenken hoe het zit met het starten. Het verbinden van informatie - starten vanuit de WW en starten van een eigen bedrijf - is van groot belang in deze fase. Daarom geeft de Kamer van Koophandel in Utrecht bijvoorbeeld seminars 'Starten vanuit de WW'. De afhankelijkheid van de consulent die men toevallig treft is groot. Soms is het al genoeg (of: te veel) om een BTW-nummer aan te vragen: men wordt beschouwd als niet meer beschikbaar voor de arbeidsmarkt, maar als zelfstandige en dus wordt de WWuitkering stopgezet. Beter is dan ook dat niet te doen. Maar ook dat heeft nadelen. In de oriëntatieperiode mag men een BTW-nummer aanvragen, maar heeft men dat al gedaan voor die periode, dan roept dat vragen op. Terwijl men begint als ondernemer met kosten maken (BTW terugvorderen is dan mogelijk) en niet direct met uren draaien. Bovendien moet men eerst onderzoeken of het bedrijf haalbaar is en of men ondernemersrisico wil lopen. Reïntegratiebedrijven hebben groot belang bij volledige reïntegratie van hun cliënten. Een half jaar na afloop van het reïntegratietraject wordt bij (de komende) 'no cure - less pay'-contracten gekeken of iemand volledig is ingestroomd als zelfstandige. Als een starter nog geen volledige werkweek als zelfstandige heeft, is er minder 'cure en dus minder pay voor het reïntegratiebedrijf. De (vrij normale) langzame opbouw als zelfstandige is dan ook erg onrendabel voor het reïntegratiebedrijf. Daarnaast krijgt het reintegratiebedrijf een vast budget, met bonus voor snelheid en cure. Werken met of via startersbegeleidingsbureaus kost het bedrijf tijd en geld. In de startfase worden gewerkte uren verrekend met de uitkering. Voor de gewerkte uren is er ondernemersrisico en geen werknemerschap. Dat kan erg lastig zijn; als men toevallig in een week 40 uur aan opdrachten werkt en andere weken veel minder, is men de uitkering kwijt. Ook dit werd aangemerkt als een grote drempel voor potentiële starters. Er is wel een oplossing : de uren niet opgeven als inkomen uit ondernemerschap, maar als overig inkomen. Dit kan niet als er een patroon ontstaat. Bovendien kan dit fiscaal gezien nadelig zijn in verband met het urencriterium in de zelfstandigenaftrek. Veel beter zou het dan ook zijn om de tendens, het aantal uren betaald ondernemerschap gemiddeld over een aantal weken, te gebruiken voor de beoordeling. Dergelijke regelingen zijn niet ongebruikelijk in relatie tot zelfstandigen; als voorbeeld kan gedacht worden aan de Ziekenfondswet en de Willekeurige Afschrijving Starters. Het experiment om de urenregeling te vervangen door een inkomensverrekening is stopgezet. Dat is spijtig in die zin dat voor WW'ers die veel tijd moeten stoppen in de 20