Depressie bij ouders en adolescenten: Een studie naar de onderliggende rol van persoonlijkheidskwetsbaarheid

Transcriptie

1 Faculteit Psychologie en Pedagogische Wetenschappen Academiejaar Eerste Examenperiode Depressie bij ouders en adolescenten: Een studie naar de onderliggende rol van persoonlijkheidskwetsbaarheid Masterproef II neergelegd tot het behalen van de graad van Master of Science in de Psychologie, afstudeerrichting Klinische Psychologie door Céline de Greve Promotor: Prof. Dr. Bart Soenens

2 WOORD VOORAF Bij de onderwerpkeuze voor de masterproef was het voor mij evident om een thema te kiezen dat handelt over de relatie tussen ouders en kinderen. De reden hiertoe is enerzijds mijn uitgesproken interesse voor interactiepatronen tussen generaties, anderzijds mijn nieuwsgierigheid naar de ontwikkeling van het kind. Het schrijven van deze scriptie ervoer ik als een leerrijk proces. Dit volledige proces, alsook mijn studies, zouden nooit gelukt zijn zonder de hulp en de steun van verschillende mensen. Dit is dan ook de gepaste plaats om hen te bedanken. Allereerst wil ik mijn promotor en tevens ook begeleider, Prof. Dr. Bart Soenens hartelijk bedanken voor de mogelijkheid tot het schrijven van deze interessante scriptie. Ik kon steeds bij hem terecht voor vragen, hij bood hulp bij de analyses en hij voorzag mijn scriptie van constructieve feedback en tips. Zonder deze inhoudelijke en statistische begeleiding was deze scriptie nooit geworden tot wat ze nu is. Dit onderzoek had niet kunnen plaatsvinden zonder de bereidwilligheid van de twee deelnemende scholen. Speciale dank gaat daarom uit naar de jongeren, de ouders, de directie en de leerkrachten van de Leiepoort Campus Sint-Hendrik te Deinze en het Virgo Sapientiae Instituut te Maldegem. Zonder hun medewerking en respons kon ik mijn masterproef onmogelijk realiseren. Daarnaast wil ik ook mijn ouders bedanken voor het mogelijk maken van mijn studies. Ook mijn zus en andere familieleden verdienen een bedanking voor het vertrouwen en de steun. Een bijzonder woordje van dank gaat uit naar mijn vriend Maarten, die niet alleen zorgde voor de nodige rust en ontspanning, maar die ook steeds bleef geloven in mijn capaciteiten en altijd voor mij klaarstond. Bedankt voor de interesse in mijn thesisonderwerp, het vele nakijkwerk, het luisterend oor en de steun en toeverlaat gedurende de afgelopen vijf studiejaren. Bedankt ook aan mijn vrienden en vriendinnen. Het samenzijn tijdens de lessen, de fijne bijeenkomsten en gesprekken zorgden voor een onvergetelijke studententijd. In het bijzonder wil ik Lieze en Margaux bedanken voor de steun, de aanmoedigende woorden en het plezier tijdens de examenperiodes en het schrijven van deze scriptie. Iedereen oprecht bedankt!

3 ABSTRACT Het doel van deze studie was om na te gaan welke processen er aan de grondslag liggen van de relatie tussen ouders en kinderen inzake depressieve symptomen. De te onderzoeken verbanden werden bekeken vanuit het perspectief van de theorie van Blatt, die een rol weglegt voor de persoonlijkheidskwetsbaarheden afhankelijkheid en zelfkritiek. Aan de hand van cross-sectionele data werd nagaan of er een intergenerationele gelijkenis is inzake persoonlijkheidskwetsbaarheden en depressieve symptomen. Daarnaast werd onderzocht of geslacht hierin een modererende factor is. Aan de hand van een mediatiemodel werd eveneens geprobeerd een antwoord te bieden op de vraag of de gelijkenis inzake persoonlijkheidskwetsbaarheden tussen ouders en adolescenten de relatie in depressieve symptomen verklaart. Bijkomend werd aan de hand van longitudinale data voor de adolescenten bekeken of er enerzijds veranderingen zijn over tijd in de aanwezigheid van persoonlijkheidskwetsbaarheden en depressieve symptomen. Anderzijds werd nagegaan of deze factoren veranderingen in depressieve symptomen voorspelden. Ook werd onderzocht of persoonlijkheidskwetsbaarheden en depressieve symptomen bij de ouders voorspellend zijn voor de overeenkomstige variabelen bij de adolescenten. Een steekproef van zowel adolescenten (N = 368 op tijdstip 1; N = 313 op tijdstip 2) als hun moeders (N = 204 op tijdstip 1) en vaders (N = 174 op tijdstip 1) werd aan de hand van vragenlijsten bevraagd over de persoonlijkheidskwetsbaarheden en depressieve symptomen. De resultaten boden evidentie voor een intergenerationele gelijkenis tussen ouders en adolescenten inzake zelfkritiek en depressieve symptomen. Er werd echter geen evidentie gevonden voor een mediërende rol van persoonlijkheidskwetsbaarheden in de intergenerationele gelijkenis inzake depressieve symptomen. De longitudinale data boden enerzijds evidentie voor de stabiliteit van afhankelijkheid, zelfkritiek en depressieve symptomen. Anderzijds waren deze factoren bij zowel de adolescenten als de ouders voorspellend voor depressieve symptomen bij de jongeren. Deze resultaten suggereren dat de persoonlijkheidskwetsbaarheidsfactoren wel degelijk een bijdrage hebben in de ontwikkeling van depressieve symptomen. De etiologie van deze factoren blijft echter relatief onduidelijk.

4 INHOUDSOPGAVE Woord Vooraf Abstract Tabellen en Figuren Inleiding... 1 Hoofdstuk 1: De Theorie van Blatt en Empirische Studies naar het Belang ervan. 3 De Ontwikkelingsbenadering van Blatt 3 Het Twee-Configuraties Model en de Link met Psychopathologie 4 Empirisch Onderzoek naar het Model van Blatt 7 Depressive Experiences Questionnaire (DEQ). 7 De relatie tussen afhankelijkheid, zelfkritiek en depressie. 9 Onderzoek naar meer gespecialiseerde predicties met de theorie van Blatt. 13 Conclusie 17 Hoofdstuk 2: De Intergenerationele Transmissie van Persoonlijkheid en Depressie De Gelijkenis tussen Ouders en Kinderen inzake Kwetsbaarheid voor Depressie 18 Modelling. 18 Geslachtsverschillen. 20 De Relatie tussen Persoonlijkheidskwetsbaarheid en Opvoeding 21 Het effect van opvoedingsstijl op de persoonlijkheid van kinderen. 21 Gebrek aan responsiviteit en warmte. 21 Controlerend opvoeden. 23 Het effect van ouderlijke persoonlijkheidskwetsbaarheden op opvoedingsstijl. 25 Studies naar beide stromingen in depressieonderzoek. 26 Conclusie 27 Hoofdstuk 3: Onderzoeksvragen en Hypothesen van deze Scriptie Hoofdstuk 4: Methode Steekproef 31 Steekproefkenmerken op tijdstip Steekproefkenmerken op tijdstip Procedure 33 Werkwijze op tijdstip 1. 33

5 Werkwijze op tijdstip Metingen en Materiaal 35 Persoonlijkheidskwetsbaarheid bij adolescenten en hun ouders. 35 Depressieve symptomen bij adolescenten en hun ouders. 36 Conclusie 36 Hoofdstuk 5: Resultaten Descriptieve Analyses op Tijdstip 1 38 Effecten van achtergrondvariabelen op studievariabelen. 38 Geslacht en gezinsstructuur. 38 Leeftijd en opleidingsniveau. 40 Correlationele Analyses op Tijdstip 1 40 Correlaties binnen generaties. 40 Correlaties tussen generaties. 42 Regressieanalyses op Tijdstip 1 43 De modererende rol van geslacht voor de intergenerationele gelijkenis tussen ouders en adolescenten inzake persoonlijkheidskwetsbaarheid en depressieve symptomen. 43 De onderliggende transmissie tussen ouders en adolescenten van persoonlijkheidskwetsbaarheid als verklaring voor de gelijkenis inzake depressieve symptomen. 45 Longitudinale Analyses 46 Selectiviteit van de uitval: effecten van achtergrondvariabelen. 46 Stabiliteit en verandering van persoonlijkheidskwetsbaarheid en depressie. 48 Correlaties tussen variabelen op tijdstip 1 en tijdstip Effecten van afhankelijkheid en zelfkritiek op depressieve symptomen. 50 Effecten van oudervariabelen op veranderingen in adolescentenvariabelen. 52 Hoofdstuk 6: Discussie Bespreking van de Cross-Sectionele Resultaten 54 Onderzoeksvraag 1: Is er sprake van een directe samenhang tussen ouders en adolescenten inzake persoonlijkheidskwetsbaarheid en depressieve symptomen? 54

6 Onderzoeksvraag 2: Is de intergenerationele gelijkenis tussen ouders en adolescenten inzake persoonlijkheidskwetsbaarheid en depressieve symptomen geslachtsspecifiek (same-sex linkage)? 56 Onderzoeksvraag 3: Verklaart de intergenerationele gelijkenis tussen ouders en adolescenten inzake afhankelijkheid en zelfkritiek de relatie in depressieve symptomen tussen ouders en adolescenten? 57 Bespreking van de Longitudinale Resultaten 58 Onderzoeksvraag 4: Blijven de persoonlijkheidskwetsbaarheden en depressieve symptomen bij de adolescenten aanwezig een jaar na de eerste afname en zijn er veranderingen in deze variabelen? 58 Onderzoeksvraag 5: Voorspellen afhankelijkheid en zelfkritiek bij de adolescenten depressieve symptomen een jaar later en is er al dan niet sprake van een omgekeerd verband? 59 Onderzoeksvraag 6: Voorspellen afhankelijkheid, zelfkritiek en depressieve symptomen bij de ouders de overeenkomstige variabelen bij de adolescenten een jaar nadien? 59 Interpretatie van de Resultaten 60 Sterktes, Beperkingen en Suggesties voor Toekomstig Onderzoek 63 Hoofdstuk 7: Conclusie Referenties... 67

7 TABELLEN EN FIGUREN Tabel 1 Tabel 2 Tabel 3 Tabel 4 Tabel 5 Tabel 6 Tabel 7 Tabel 8 Tabel 9 Tabel 10 Tabel 11 Opleidingsniveau van vaders en moeders Gemiddelden, standaarddeviaties en F-waarden van de studievariabelen in functie van het geslacht en de gezinsstructuur Pearson Correlaties tussen de adolescentenvariabelen Pearson Correlaties tussen de moedervariabelen Pearson Correlaties tussen de vadervariabelen Pearson Correlaties tussen de adolescentenvariabelen en de oudervariabelen Regressieanalyses moeder: gestandaardiseerde Beta-coëfficiënten Regressieanalyses vader: gestandaardiseerde Beta-coëfficiënten Gemiddelden, t-waarden en correlaties voor de adolescentenvariabelen op T1 en T2 Pearson Correlaties tussen de ouder- en adolescentenvariabelen op T1 en de adolescentenvariabelen op T2 Longitudinale regressieanalyses voor het effect van de oudervariabelen op de adolescentenvariabelen: gestandaardiseerde Beta-coëfficiënten Figuur 1 Figuur 2 Visuele voorstelling van de onderzoeksvragen uit deze scriptie Visuele voorstelling van de voorspellende waarde van afhankelijkheid en zelfkritiek gemeten op tijdstip één voor veranderingen in depressieve symptomen gemeten op tijdstip twee

8 In de psychologische literatuur werd reeds uitgebreid onderzoek verricht naar de associatie tussen ouders en kinderen inzake depressie. Zo hebben kinderen van depressieve ouders een significant groter risico op de ontwikkeling van een depressie en andere psychiatrische stoornissen in vergelijking met kinderen van niet-depressieve ouders (Beardslee et al., 1998; Goodman & Gotlib, 1999; Kramer et al., 1998; Lieb et al., 2002). In deze studies werd dus voornamelijk gefocust op het maladaptief kinderlijk functioneren als een resultaat van de aanwezigheid van moeders met depressieve klachten of een klinische diagnose depressie. De negatieve invloed van depressie bij ouders op de kinderen is hierbij onomstotelijk aangetoond. Onderzoek naar het hoe en het waarom van het tot stand komen van deze relatie is echter onvolledig. Het reviewonderzoek van Goodman en Gotlib (1999) biedt een theoretisch overzicht van de manieren waarop moederlijke depressie een negatieve invloed uitoefent op de kinderen. Depressieve klachten bij kinderen zouden veroorzaakt worden door genetica en disfunctionele neuroregulatoire mechanismen die interfereren met emotionele regulatieprocessen. Verder zouden kinderen van depressieve moeders blootgesteld worden aan negatief of maladaptief moederlijk gedrag, cognities en affect en zou de stressvolle context van kinderen in gezinnen met een depressieve moeder een significante bijdrage leveren aan het ontstaan van psychopathologie bij kinderen. De empirische evidentie voor deze hypothesen is echter vaak beperkt. Er is dus nog nood aan onderzoek, meer specifiek naar wat er precies gebeurt onder de oppervlakte van de gelijkenis tussen ouders en kinderen wat betreft depressieve klachten. Blatt (2008) formuleert een belangrijke theorie rond de ontwikkeling van depressie, waarbij hij een rol weglegt voor de persoonlijkheidskenmerken afhankelijkheid en zelfkritiek. Deze configuraties worden gezien als een mogelijke kwetsbaarheid voor de ontwikkeling van depressieve klachten. In de beschikbare literatuur werd zelfkritiek reeds uitgebreid bestudeerd, maar de rol van afhankelijkheid werd te weinig belicht. Opmerkelijk is ook dat de rol van de moeder veelal beschreven en bestudeerd wordt, terwijl de rol van vaders te weinig aan bod komt. De opzet van dit onderzoek bestaat er dan ook uit om deze twee aspecten meer onder de aandacht te brengen. Het inleidend stuk van deze scriptie geeft een overzicht van de bestaande literatuur omtrent de kernthema s van deze scriptie. Enerzijds wordt de theorie van Blatt 1

9 toegelicht met een uiteenzetting van de empirisch studies hierrond, waaronder de geslachtsverschillen. Anderzijds zal er dieper ingegaan worden op de manier waarop persoonlijkheid en depressie overgedragen worden van ouders op kinderen via verschillende mogelijke processen. Tot slot wordt de relatie tussen deze verschillende processen besproken. 2

10 HOOFDSTUK 1: DE THEORIE VAN BLATT EN EMPIRISCHE STUDIES NAAR HET BELANG ERVAN De Ontwikkelingsbenadering van Blatt In het huidig klinische veld wordt vooral aandacht besteed aan observeerbare gedragskenmerken en symptomen voor het diagnosticeren van stoornissen. Blatt (2008) herkent dit als een symptoombenadering, met de Diagnostical and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM) van de American Psychiatric Association als stokpaardje van vele clinici. Toch is er volgens vele onderzoekers (Cicchetti & Gunnar, 2008; Fischer et al., 1997; Sroufe, 1997) nood aan een (h)erkenning van een ontwikkelingsbenadering op psychologisch functioneren, waarbij de onderliggende psychologische mechanismen eerder dan de symptomen aan de oppervlakte worden gebracht. Deze ontwikkelingsgerichte benadering richt zich op de invloed van een wisselwerking tussen individuen, gebeurtenissen in hun leven en biologische factoren op de persoonlijke en sociale ontwikkeling van individuen (Cicchetti & Gunnar, 2008; Blatt & Luyten, 2009). Dit gebeurt zowel bij kinderen, adolescenten als volwassenen (Blatt & Luyten, 2009). Voor vele onderzoekers is het dus van belang ook deze visie in acht te nemen, die meer kijkt naar achterliggende systemen, voor een beter begrip van het (mal)adaptief psychologisch functioneren. Binnen deze ontwikkelingsbenadering stelt Blatt een model voor, enerzijds over de organisatie en de ontwikkeling van normale persoonlijkheid en anderzijds over de relatie tussen persoonlijkheid en psychopathologie, meer specifiek depressie. In zijn model stelt hij dat individuen twee brede persoonlijkheidsconfiguraties bezitten, die in het extreme geval kunnen leiden tot twee verschillende types van kwetsbaarheid voor psychopathologie en depressie (Blatt, 2004b, 2008). Een goed functionerende persoonlijkheidsorganisatie kent twee processen, namelijk een proces van interpersoonlijke verwantschap en een proces van zelfdefinitie. Deze twee psychologische configuraties zijn belangrijk voor het begrijpen van zowel de persoonlijkheidsontwikkeling als de eventuele vorming van psychopathologie (Blatt & Luyten, 2009). Blatt (2008) stelt dat de persoonlijkheidsontwikkeling verloopt aan de hand van een levenslange, evenwichtige wisselwerking tussen twee grote taken, gebaseerd op deze dimensies van interpersoonlijke verwantschap en zelfdefinitie. 3

11 Enerzijds hebben individuen als doel het opbouwen en onderhouden van stabiele en bevredigende interpersoonlijke relaties, anderzijds wil men een positieve identiteit bereiken, waarbij men het gevoel heeft dat men zich kan onderscheiden van anderen (Blatt, 2008). Vooruitgang in het ene proces zet het andere proces aan tot een verdere ontwikkeling. Dit betekent dat de uitbouw van betekenisvolle en bevredigende relaties bijdraagt tot de verdere vorming van het zelfconcept, wat ervoor zorgt dat interpersoonlijke relaties naar een hoger niveau worden getild. Toch legt elk individu een iets grotere focus op één van de twee dimensies. Sommige individuen, vaker vrouwen, hebben meer aandacht voor verwantschap met anderen, terwijl andere individuen, vaker mannen, meer geneigd zijn zich te richten tot zelfdefinitie (Blatt & Luyten, 2009). De verdere invulling van deze ontwikkelingspaden wordt over de tijd heen bepaald door ervaringen, aangezien individuen zoeken naar gebeurtenissen die congruent zijn met hun verwachtingen en men interpreteert deze gebeurtenissen op basis van reeds gevormde schema s (Blatt, 2004b, 2008; Blatt & Luyten, 2009). De adolescentie is de periode bij uitstek voor jongeren om beide ontwikkelingsdimensies interpersoonlijke verwantschap en zelfdefinitie te integreren tot een zelf in relatie met anderen (Blatt, 2008). In deze periode krijgt de identiteit het sterkste vorm, waardoor het dan eventueel ook mis kan gaan en de adolescentie zo de basis kan worden voor verschillende vormen van psychopathologie (Blatt & Luyten, 2009). Het Twee-Configuraties Model en de Link met Psychopathologie Volgens Blatt verloopt adaptieve persoonlijkheidsontwikkeling dus via een evenwichtige interactie tussen interpersoonlijke verwantschap en zelfdefinitie. Op basis van deze tweedeling in persoonlijkheidsconfiguratie, stelt Blatt (2004b, 2008) dat kwetsbaarheid voor psychopathologie twee vormen kan aannemen, namelijk afhankelijkheid en zelfkritiek. Beide dimensies van kwetsbaarheid voor psychopathologie hebben elk een verschillende set aan onderliggende cognitiefaffectieve schema s, interpersoonlijke stijlen, en emotieregulatie-strategieën. Ernstige verstoringen in de ontwikkeling kunnen het evenwichtige proces uit balans brengen, waardoor dit leidt tot de vorming van kwetsbaarheid voor psychopathologie en depressie. Die verstoringen ontstaan wanneer biologische aanleg en problematische 4

12 omgevingsgebeurtenissen in interactie treden met elkaar. Bij depressie resulteert dit in een sterk overwicht naar één van de twee dimensies, interpersoonlijke verwantschap of zelfdefinitie, waarbij de overige ontwikkelingsdimensie verwaarloosd wordt (Blatt, 2008). Volgens Blatt komt psychopathologie op een andere manier tot uiting, naargelang mensen eerder een afhankelijke persoonlijkheidskwetsbaarheid of eerder een zelfkritische persoonlijkheidskwetsbaarheid hebben. Wanneer mensen, omwille van hun ontwikkelingsvoorgeschiedenis, een excessieve focus ontwikkelen op interpersoonlijke verwantschap, ontwikkelen ze een afhankelijke persoonlijkheidskwetsbaarheid, waarbij ze gepreoccupeerd zijn met het vormgeven en handhaven van stabiele en betekenisvolle interpersoonlijke relaties. Wanneer mensen daarentegen een excessieve focus ontwikkelen op zelfdefinitie, ontwikkelen ze een zelfkritische persoonlijkheidskwetsbaarheid, waarbij ze gepreoccupeerd zijn met de ontwikkeling van een positieve, stabiele en gedifferentieerde identiteit en zelfconcept (Blatt, 2004b, 2008). Bij de afhankelijke persoonlijkheid is er sprake van een buitensporig verlangen naar afhankelijkheid van anderen en een verlangen naar een grote mate van liefde en intimiteit, terwijl de zelfkritische persoonlijkheid overdreven sterk gericht is op autonomie, controle, onafhankelijkheid van anderen en presteren (Blatt, 2008). Psychopathologie binnen de afhankelijke configuratie is gericht op problemen in interpersoonlijke relaties (Blatt, 2008). Bij een anaclitische depressie kampt het individu met gevoelens van ongewild, ongeliefd en verlaten te zijn (Blatt, 2004b). Deze individuen ervaren daarom de noodzaak om voortdurend contact te zoeken en te hebben met anderen, ter geruststelling en steun, om alsnog het tekort in te vullen. Bij dit afhankelijke type van depressie heeft men de ander dus nodig voor de voldoening van hun fundamentele behoeften, waardoor dit type kan beschouwd worden als een meer primaire vorm van depressie (Blatt, 2004b). Er is sprake van een excessieve aandacht voor vertrouwen, affectie, zorg en afhankelijkheid van anderen, en men ervaart vaak ook zelf problemen met intimiteit en het bieden van genegenheid en liefde (Blatt, 2008). Aangezien deze individuen steeds die sterke nood voelen tot betrokkenheid, leidt dit tot problemen met individuatie en separatie (Blatt, 2004b). Men gaat extreem pogen interpersoonlijke relaties op te bouwen en te onderhouden, waardoor het individu zich 5

13 verder niet meer focust op de ontwikkeling van zijn eigen identiteit (Blatt, 2008). Dit leidt tot een onevenwicht in het interactieve proces tussen de twee taken van de persoonlijkheidsontwikkeling. Psychopathologie binnen de zelfkritische configuratie is gefocust op problemen met zelfdefinitie (Blatt, 2008). Bij een introjectieve depressie ervaart het individu gevoelens van verantwoordelijkheid, falen, schuld, schaamte (Blatt, 2004b). Door de aanwezigheid van deze gevoelens, wordt het voor het individu onmogelijk nog voldoening te halen uit bereikte prestaties. Het individu legt de lat voor zichzelf steeds zeer hoog, maar de gevoelens van schuld en falen blijven aanwezig door steeds de idee te hebben dat ze niet aan de verwachtingen kunnen voldoen. Er komt geen goedkeuring van anderen, waardoor het individu zich opnieuw bekritiseert. Men probeert dit gevoel van falen te herstellen door opnieuw overdreven te presteren om alsnog herkenning van anderen te krijgen, maar dit is vaak te veeleisend voor het individu, waardoor er opnieuw een conflict ontstaat (Blatt, 2004b). Aangezien men steeds kritiek en afkeuring verwacht (Blatt & Homann, 1992), gaat men de uitbouw van interpersoonlijke relaties vermijden, waardoor de kwaliteit van deze relaties minimaal is (Blatt, 2008). Men wil per se zelfstandig en onafhankelijk van anderen functioneren (Blatt, 2008), waardoor dit ook hier leidt tot een verstoorde balans in de persoonlijkheidsontwikkeling. Er wordt gesteld dat deze zelfkritische depressie een hoger niveau van psychologische ontwikkeling kent in vergelijking met een anaclitische depressie, omdat er sprake is van minstens enige internalisatie (Blatt, 2004b). Hieruit kan geconcludeerd worden dat uit beide configuraties een verschillende soort psychopathologie kan ontstaan, zowel bij jongeren als bij volwassenen, ook al wordt depressie vaak als één noemer uitgesproken. Indien er effectief sprake is van depressie, dan zijn er eveneens verschillende verstoringen in cognitieve schema s, andere symptomen en een andere kwaliteit van interpersoonlijke relaties binnen beide clusters (Blatt, 2004b). De theoretische visie van Blatt richt zich dus op twee kwetsbaarheden voor psychopathologie en depressie, waarbij gefocust wordt op de ervaringen van individuen doorheen de levensloop, die belangrijk lijken te zijn voor hen en die hun depressieve episodes beïnvloeden. Op die manier wordt er in deze visie dus 6

14 niet enkel aandacht besteed aan de ernst van observeerbare depressiesymptomen, zoals tegenwoordig wel vaak gebeurt (Blatt & Zuroff, 1992). Empirisch Onderzoek naar het Model van Blatt Depressive Experiences Questionnaire (DEQ). In een groot deel van de literatuur beschouwen onderzoekers depressie als een klinische stoornis, waarbij gefocust wordt op observeerbare symptomen, zoals negatief affect, lethargie, verlies aan interesses en somatische klachten zoals verminderde eetlust en slapeloosheid. Volgens Blatt en collega s (1976) was er tot dan toe relatief weinig onderzoek naar depressie als een reguliere affectieve toestand, die mogelijk wel continuïteit kan vertonen met klinische depressie (Blatt et al., 1976). Om onderzoek toe te laten naar het verloop van normale en pathologische vormen van depressie (Zuroff et al., 1990), ontwikkelden Blatt en collega s daarom een meetinstrument, namelijk de Depressive Experiences Questionnaire of kortom de DEQ (Blatt et al., 1978, zoals geciteerd in Blatt & Zuroff, 1992; Zuroff et al., 1990) om zowel bij klinische als nietklinische individuen persoonlijkheidskwetsbaarheden te meten. De DEQ kwam tot stand aan de hand van een literatuurstudie, waarbij een overzicht werd gemaakt van ervaringen die geassocieerd zijn met depressie, maar die op zich geen rechtstreekse symptomen van deze stoornis zijn (Blatt et al., 1976; Blatt & Zuroff, 1992). Dit toont aan dat er met het instrument verder wordt gekeken dan louter een symptomatische benadering. De uiteindelijke bedoeling van de onderzoekers is dus te testen of deze ervaringen in niet-klinische individuen effectief voorkomen, en of de clusters continuïteit vertonen met observaties bij personen met een klinische depressie (Blatt et al., 1976). De items in de DEQ meten hoofdzakelijk twee clusters, namelijk Afhankelijkheid en Zelfkritiek (Blatt & Zuroff, 1992), die de anaclitische of afhankelijke en introjectieve of zelfkritische persoonlijkheidsconfiguraties reflecteren uit de theorie van Blatt (Klein et al., 1988). De factoranalyse uit het onderzoek van Blatt et al. (1976) met jongvolwassenen bewees dat de twee configuraties, gemeten aan de hand van de DEQ, effectief aanwezig waren bij mannelijke en vrouwelijke universiteitsstudenten. Er verscheen nog een derde factor, die in plaats van kwetsbaarheid voor psychopathologie 7

15 eerder een protectief kenmerk weergaf (maar die doorgaans in onderzoek niet in overweging wordt genomen). Onderzoek van Zuroff et al. (1990) toonde aan dat de factorstructuur van de DEQ een hoge vergelijkbaarheid kende tussen mannen en vrouwen in de niet-klinische steekproef. Verder bewees hun onderzoek ook dat deze factoren stabiel en hoog intern consistent waren en dat er sprake was van significante test-hertestbetrouwbaarheid (Zuroff et al., 1990). De psychometrische aspecten van de DEQ-schalen zijn dus goed. De eerste factor van de DEQ, Afhankelijkheid, omvat items omtrent de sterke externe gerichtheid van het individu op de omgeving. De items gaan over interpersoonlijke relaties, waarbij de zorgen over verwaarlozing, verstoting, het kwetsen of vernederen van mensen, het gevoel alleen en hopeloos te zijn en het verliezen van voldoening en bevrediging van anderen naar voor komen en waarbij de nadruk wordt gelegd op het verlangen afhankelijk en dicht te willen zijn bij anderen. De items van de tweede factor, Zelfkritiek, zijn intern georiënteerd en gaan over gevoelens van schuld, leegte, hopeloosheid en onzekerheid. Daarnaast zijn er ook topics over het gevoel onder druk te staan van verantwoordelijkheden, zich bedreigd voelen door verandering, het hebben van tegenstrijdige gevoelens tegenover zichzelf en anderen en kritisch zijn tegenover zichzelf wat betreft het bereiken van verwachtingen en standaarden (Blatt & Zuroff, 1992). De derde factor van de DEQ, Self-Efficacy, omvat items die peilen naar onder andere gevoelens van competentie en assertiviteit. Individuen die hoog scoren op deze factor hebben een gevoel van zelfzekerheid over hun capaciteiten, willen bepaalde doelen bereiken en zijn ook fier op waar ze toe gekomen zijn (Blatt et al., 1976). Naast onderzoek bij volwassenen, benadrukten Blatt en collega s de nood aan studies bij adolescenten. Daarom pasten zij de volwassen versie van de DEQ aan naar een versie voor adolescenten, namelijk de Depressive Experiences Questionnaire Adolescent Version of de DEQ-A (Blatt et al., 1992). Blatt et al. (1992) beschreven vergelijkbare dimensies bij studenten, gebruik makend van de DEQ-A, waarbij items van de volwassen versie aangepast werden naar items die meer aansloten bij een jongere populatie. Onderzoek van Frank et al. (1997) ging na of deze vragenlijst valide was, voornamelijk wat betreft de twee factoren Afhankelijkheid en Zelfkritiek. Men ondervroeg adolescenten in een psychiatrische setting, om de twee types van 8

16 persoonlijkheidskwetsbaarheid, enerzijds preoccupaties met verwantschap en anderzijds bekommernissen rond individualiteit en zelfdefinitie, te kunnen meten. In het onderzoek werd de validiteit effectief aangetoond van deze adolescentenversie van de DEQ, waarbij het model met deze twee schalen een betere fit vertoonde dan het alternatieve model. Er werd eveneens concurrente en predictieve validiteit aangetoond. Beide schalen kunnen dus gezien worden als maten voor depressie bij adolescenten die zich in een psychiatrische situatie bevinden. Deze studies tonen aan dat de persoonlijkheidsdimensies uit het model van Blatt effectief worden teruggevonden in klinische en niet-klinische populaties en dit zowel bij adolescenten als bij (jong)volwassenen. Verder bewijzen deze studies dat de DEQ als instrument een waardevolle manier is om onderzoek te doen naar persoonlijkheidskwetsbaarheid en psychopathologie. De relatie tussen afhankelijkheid, zelfkritiek en depressie. Aan de hand van verschillende studies werd nagegaan of de theorie van Blatt, aangaande de link tussen persoonlijkheidskwetsbaarheid en psychopathologie, empirisch onderbouwd kon worden. Aan de hand van deze studies werd dus de relatie onderzocht tussen de persoonlijkheidsconfiguraties afhankelijkheid en zelfkritiek, gemeten aan de hand van de DEQ, en depressie, bij zowel studenten, volwassenen, klinische als niet-klinische individuen. Blatt et al. (1982) vormden in hun onderzoek vier groepen, namelijk een afhankelijke, zelfkritische, gemengde en niet-depressieve groep, op basis van DEQscores op afhankelijkheid en zelfkritiek. Aangezien er gebruik werd gemaakt van de DEQ voor het meten van persoonlijkheidskwetsbaarheid, onderzochten ze bij de vier groepen subjectieve ervaringen in plaats van zich te focussen op symptomen. Vervolgens gingen ze de verschillen in ernst van depressieve symptomen na tussen deze vier groepen. Blatt et al. (1982) onderzochten dus of de opdeling in twee types van depressieve ervaringen, afhankelijkheid en zelfkritiek, valide was voor de studie van depressie in een klinische context. In deze studie werd depressie gemeten aan de hand van de Zung Depression Scale (Zung, 1972, zoals geciteerd in Blatt et al., 1982). De resultaten suggereren dat afhankelijkheid en zelfkritiek effectief primaire dimensies van 9

17 depressie zijn in een klinische context. De vier groepen in deze studie toonden significante verschillen op de Zung Depression Scale (Zung, 1972, zoals geciteerd in Blatt et al., 1982). Zowel de afhankelijke als de zelfkritische groep vertoonden een hogere mate van depressie in vergelijking met de niet-depressieve groep. De subjecten in de afhankelijke groep werden voornamelijk gediagnosticeerd met unipolaire depressie, de individuen in de zelfkritische groep kregen hoofdzakelijk de diagnose depressie met psychotische kenmerken toegeschreven. De gemengde groep, die zowel hoog scoorde op afhankelijkheid als op zelfkritiek, rapporteerde het hoogste niveau van depressie. Dit suggereert dat een combinatie van beide kwetsbaarheden binnen een individu ervoor zorgt dat er een unieke situatie gecreëerd wordt die moeilijk aan te pakken is. Verder werden ook de specifieke symptomen van depressie onderzocht, waarmee afhankelijkheid en zelfkritiek werden geassocieerd. Daaruit bleek dat afhankelijkheid voornamelijk gekarakteriseerd werd door preoccupaties met afwijzing, terwijl zelfkritiek hoofdzakelijk gekenmerkt werd door gevoelens van falen (Blatt et al., 1982). Het onderzoek van Blatt et al. (1982) toont dus in het algemeen aan dat zowel afhankelijkheid als zelfkritiek geassocieerd zijn met depressie en dat ze bovendien gelinkt zijn aan specifieke symptomen. Klein et al. (1988) gingen verder in op het onderzoek van Blatt et al. (1982) en deden eveneens een studie naar de validiteit en klinische significantie van het model van Blatt omtrent depressie in een klinische populatie. Aan depressieve patiënten werd gevraagd de DEQ in te vullen aan het begin van de studie en 6 maand nadien vond er een followup plaats. Uit de resultaten bleek dat de depressieve patiënten significant hogere scores hadden dan normale individuen op zowel de schalen afhankelijkheid als zelfkritiek van de DEQ. Patiënten met een depressie verschilden dus van normale controlepersonen inzake afhankelijkheid en zelfkritiek. Deze resultaten zijn consistent met Blatt et al. (1982), die aantoonden dat een heterogene klinische groep significant hogere scores op afhankelijkheid en zelfkritiek vertoonden dan een normale controlegroep. Bij de followup meting kwam men tot de constatatie dat er een daling in afhankelijkheid en zelfkritiek optrad na herstel van depressie. Dit suggereert dat afhankelijkheid en zelfkritiek geen stabiele kwetsbaarheidsfactoren voor depressie zijn, maar eerder toestandsafhankelijke trekken die mee variëren met de ernst van de depressieve symptomen. Zuroff et al. (1999) vonden eveneens in hun follow-up studie dat 10

18 afhankelijkheid en zelfkritiek daalden tijdens therapie voor depressie, maar zelfs na herstel van depressie bleven afhankelijkheid en zelfkritiek verhoogd ten opzichte van een niet-klinische controlegroep. Dit suggereert dat beide persoonlijkheidsdimensies wel degelijk relatief stabiel verhoogd aanwezig zijn bij mensen met een kwetsbaarheid voor depressie. Ze vormen als het ware latente kwetsbaarheden die extra geactiveerd kunnen worden, bijvoorbeeld door negatieve levensgebeurtenissen, en dan uitmonden in een depressieve episode. Blatt et al. (1976) deden correlationeel onderzoek naar de samenhang tussen enerzijds afhankelijkheid en depressie en anderzijds zelfkritiek en depressie bij universiteitsstudenten. Afhankelijkheid en zelfkritiek werden gemeten door de DEQ, depressie werd gemeten aan de hand van de Zung Depression Scale. Hun resultaten toonden aan dat zowel afhankelijkheid als zelfkritiek geassocieerd waren met depressie, maar dat afhankelijkheid significant lagere correlaties vertoonde met depressie dan zelfkritiek. Zelfkritiek, met thema s als negatieve zelfevaluatie en schuld, had dus een sterkere samenhang met depressie dan afhankelijkheid. Dit suggereert dat de metingen voor depressie meer sensitief zijn voor de aspecten schuld en zichzelf iets kwalijk nemen, omdat ze traditioneel meer gezien worden als hoofdaspecten van depressie. Afhankelijkheid is dus een dimensie die niet hoofdzakelijk benadrukt wordt in de traditionele maten van depressie. Hun onderzoek bewijst dus dat er wel degelijk een relatie bestaat tussen de dimensies afhankelijkheid, zelfkritiek en psychopathologie, maar dat de relatie sterker is voor zelfkritiek. Luyten et al. (2007) deden uitgebreid cross-sectioneel onderzoek naar afhankelijkheid en zelfkritiek, gemeten aan de hand van de DEQ. Dit deden ze bij verschillende groepen subjecten, namelijk patiënten met majeure depressie, patiënten met andere psychiatrische stoornissen en gezonde universiteitsstudenten en volwassenen. De bedoeling van het onderzoek was het nagaan van de link tussen de kwetsbaarheidsfactoren zoals vooropgesteld door Blatt en majeure depressie, ernst van depressie en specifieke depressiesymptomen. Depressie werd gemeten aan de hand van de Depression Subscale van de SCL-90, de BDI en de Zung Depression Scale. Wat betreft de link met majeure depressie, lieten de resultaten zien dat zowel mannen als vrouwen met majeure depressie een hogere mate van zowel afhankelijkheid als 11

19 zelfkritiek vertoonden vergeleken met normale controlepersonen, namelijk de universiteitsstudenten en de volwassenen. Patiënten met majeure depressie scoorden bovendien hoger op afhankelijkheid dan de gemengde groep psychiatrische patiënten, en zelfkritiek verschilde niet tussen depressieve patiënten en de gemengde groep van psychiatrische patiënten. Deze bevindingen suggereren dat afhankelijkheid meer specifiek gerelateerd is aan majeure depressie, terwijl zelfkritiek betrokken is bij een breder spectrum van psychopathologie. Opvallend in deze studie is dat er zowel bij mannen als vrouwen geen verschil werd gevonden in afhankelijkheid tussen de gemengde groep van psychiatrische patiënten en studenten. Dit suggereert dat studenten relatief hoge niveaus van afhankelijkheid hebben, wat hen in de positie stelt van een verhoogd risico op depressie en andere stoornissen. Daarnaast werd er in de studie van Luyten et al. (2007) ook onderzoek gedaan naar de relatie tussen de persoonlijkheidsdimensies en ernst van depressie. Zowel afhankelijkheid als zelfkritiek voorspelden ernst van depressie, maar ernst van depressie was meer gelinkt aan zelfkritiek dan aan afhankelijkheid, vooral bij patiënten met majeure depressie. Dit toont aan dat individuen met een zelfkritische persoonlijkheid mogelijk een ernstigere vorm van depressie ontwikkelen dan individuen met een afhankelijke persoonlijkheid. Tot slot onderzocht men in de studie van Luyten en collega s (2007) eveneens de relatie tussen de persoonlijkheidsdimensies en specifieke depressiesymptomen. Zowel afhankelijkheid als zelfkritiek waren gerelateerd aan theoretisch voorspelde clusters van depressieve symptomen. Afhankelijkheid was gerelateerd aan symptomen omtrent verlies, hopeloosheid, eenzaamheid en zorgen over attractiviteit, terwijl zelfkritiek gerelateerd was aan symptomen van falen, zelfhaat, schuld en verlies van interesse in anderen. Deze resultaten tonen dus dat afhankelijkheid en zelfkritiek geassocieerd zijn met depressie op zich, evenals met de ernst en specifieke symptomen van deze stoornis. Uit deze studies kunnen er verschillende conclusies getrokken worden. Het vooropstellen van twee configuraties in de persoonlijkheidsontwikkeling waaruit psychopathologie kan ontstaan, wordt ondersteund. Evidentie geeft aan dat er een relatie bestaat tussen afhankelijkheid, zelfkritiek en depressie. Daarnaast prediceren afhankelijkheid en zelfkritiek ook de ernst en de symptomen van de stoornis. Er is 12

20 verder ook evidentie die aantoont dat afhankelijkheid en zelfkritiek relatief stabiele disposities zijn die ook na herstel van depressie verhoogd blijven. Hieruit kan geconcludeerd worden dat de theorie van Blatt in het algemeen valide lijkt. Onderzoek naar meer gespecialiseerde predicties met de theorie van Blatt. Naast de studies omtrent de algemene relatie tussen de persoonlijkheidsdimensies en depressie, zijn er ook studies bekend die specifieker ingaan op enkele meer gedetailleerde aspecten van deze relatie. De studies gaan in het bijzonder in op geslachtsverschillen, de interactie met stress in de omgeving en de link met internaliserende en externaliserende problemen bij adolescenten. Gedurende de adaptieve persoonlijkheidsontwikkeling hebben volgens Blatt sommige individuen, vaker vrouwen, meer aandacht voor verwantschap met anderen, terwijl andere individuen, vaker mannen, meer geneigd zijn zich te richten tot zelfdefinitie (Blatt & Luyten, 2009). Ook bij psychopathologie is er een geslachtsverschil aangetoond, waarbij uit onderzoek blijkt dat een afhankelijke depressie meer optreedt bij vrouwen (Chevron et al., 1978). Volgens Blatt is dit te wijten aan sociale perspectieven in de maatschappij, waarbij bij vrouwen meer de focus wordt gelegd op het vermogen tot verwantschap, zorg, affectie en liefde, terwijl mannen eerder gericht moeten zijn op zelfdefinitie (Blatt, 2008). De idee dat een zelfkritische depressie meer voorkomt bij mannen is echter niet zo eenduidig aangetoond. In de studie van onder andere Chevron et al. (1978) werd dit bevestigd, in andere onderzoeken niet. Luyten et al. (2007) deden eveneens onderzoek naar geslacht, maar zij gingen na of er sprake was van een modererende rol van gender in de relatie tussen de twee persoonlijkheidsdimensies en depressie. In hun onderzoek stelden ze een genderincongruentiehypothese voorop. Deze hypothese stelde dat er mannen waren met een hoge score op afhankelijkheid en dat er vrouwen waren met een hoge score op zelfkritiek, waarbij zij eveneens een verhoogde kans hadden op depressie en andere stoornissen. Dit zou te wijten zijn aan de verschillende verwachtingen ten aanzien van mannen en vrouwen in de maatschappij. In hun onderzoek werd deze hypothese bevestigd, waarbij vrouwen met majeure depressie en andere psychiatrische stoornissen 13

21 hogere niveaus van zelfkritiek hadden in vergelijking met mannen, terwijl mannen met majeure depressie een hoge mate van afhankelijkheid bezaten. Dit toont aan dat het hebben van een genderincongruente persoonlijkheid mogelijk geassocieerd is met een verhoogd risico op klinische depressie en eventueel ook andere stoornissen. Naast studies rond geslachtsverschillen werd er eveneens onderzoek verricht naar interacties met stresserende levensgebeurtenissen. Men gaat er van uit dat negatief affect en alsook depressie tot stand komt door de activatie van cognitief-affectieve structuren binnen individuen door stressvolle gebeurtenissen. Dit wijst op een interactie tussen persoonlijke karakteristieken en omgeving. Het is echter belangrijk te weten onder welke condities deze activatie plaatsvindt (Zuroff & Mongrain, 1987). Zuroff en Mongrain (1987) deden onderzoek naar de rol van afhankelijkheid en zelfkritiek voor depressie en in welke mate stresserende ervaringen hiertoe bijdroegen. Ze verzamelden voor hun onderzoek een steekproef van afhankelijke en zelfkritische vrouwelijke universiteitsstudenten en een controlegroep, waarbij deze subjecten de DEQ dienden in te vullen. Bij deze subjecten, die verschilden in hun persoonlijkheidsconfiguratie, werden de affectieve reacties op twee verschillende soorten van gebeurtenissen onderzocht. In één experimentele conditie luisterden ze naar scènes van interpersoonlijke afwijzing en verlies, waarbij men zich onder andere moest voorstellen dat de persoon in kwestie zijn of haar partner was die de relatie stopzette. In een andere experimentele conditie bootste men episodes van falen op prestaties na, waarbij men zich onder andere moest inbeelden dat de persoon in kwestie zijn of haar vader was, die vertelde dat de school hem of niet haar niet accepteerde en dat hij of zij mogelijk niet hard genoeg gewerkt had. De afhankelijke variabelen waren maten van specifiek afhankelijke en zelfkritische symptomen van depressie. Dit onderzoek ging het principe van specificiteit na, waarbij men er van uit gaat dat de mate van gemeenschappelijkheid tussen een gebeurtenis en een structuur de kans verhoogt dat de structuur geactiveerd wordt. Het principe van specificiteit voorspelt dan dat interpersoonlijke afwijzing of verlies, maar niet falen voor prestaties, meer intense afhankelijke depressie activeert in afhankelijke individuen. Falen voor prestaties, maar geen interpersoonlijke gebeurtenissen, activeert meer zelfkritische depressie bij zelfkritische individuen. Het principe van non-specificiteit voorspelt dat individuen die 14

22 kwetsbaar zijn voor een bepaald type van depressie meer van dat type depressie zal ervaren, in respons op zowel afwijzing als falen. Empirische evidentie voor deze hypothese is echter gemengd. Het bleek dat de resultaten voor afhankelijke depressie consistent waren met het specificiteitsprincipe, waarbij subjecten meer depressie rapporteerden in respons op gebeurtenissen van afwijzing dan falen. Afhankelijke depressie was meer intens als de situatie uniform was met afhankelijke cognitief-affectieve structuren. De resultaten voor zelfkritische depressie waren meer complex, waarbij zowel het specificiteitsprincipe als het nonspecificiteitsprincipe deels werden bevestigd. Depressie was meer intens als de situatie congruent was met zelfkritische cognitief-affectieve structuren, want alle groepen rapporteerden meer intense depressie in respons op gebeurtenissen van falen dan op afwijzing. Daarnaast werd ook het non-specificiteitsprincipe gesteund, waarbij zelfkritische individuen meer depressie rapporteerden dan controlepersonen in respons op zowel gebeurtenissen van afwijzing als falen. Deze resultaten tonen aan dat het hebben van een latente persoonlijkheidskwetsbaarheid voor depressie zich kan uiten in bepaalde vormen van psychopathologie door stresserende levensgebeurtenissen. De specificiteitshypothese gaat vooral op voor afhankelijke individuen, terwijl zelfkritische mensen zich vanalles lijken aan te trekken. In longitudinaal vervolgonderzoek op het specificiteitsprincipe stelden Shahar en Priel (2003) verschillende hypothesen voorop. De eerste hypothese stelde dat de relatie tussen persoonlijkheidskwetsbaarheden en stress bij adolescenten gemedieerd werd door negatieve levensgebeurtenissen. De tweede hypothese stelde dat positieve levensgebeurtenissen het effect medieerde van zelfkritiek op stress bij adolescenten. De derde hypothese omvatte de idee dat positieve levensgebeurtenissen het effect van afhankelijkheid op stress onderdrukten eerder dan medieerden. De positieve en negatieve levensgebeurtenissen werden opgedeeld in twee thema s, namelijk interpersoonlijk verwantschap en falen/succes (bijvoorbeeld afwijzing, deelnemen aan aangename sociale activiteiten, falen en succes op een examen). De hypothesen werden allen bevestigd. Enerzijds betekent dit dat zowel de relatie tussen afhankelijkheid en stress, als de relatie tussen zelfkritiek en stress deels verklaard wordt door negatieve levensgebeurtenissen die zowel betrekking hebben op het interpersoonlijk domein als 15

23 het domein van falen en succes. Anderzijds wordt de relatie tussen zelfkritiek en stress mede verklaard door positieve levensgebeurtenissen, terwijl de relatie tussen afhankelijkheid en stress onderdrukt wordt door deze positieve levensgebeurtenissen. Deze studie toont voornamelijk het belang aan van de rol van afhankelijkheid op stresservaringen bij adolescenten. Verder wordt duidelijk aangetoond dat kwetsbaarheden en veerkracht werken via de aanwezigheid van positieve en negatieve levensgebeurtenissen. Meer recent werd er door onderzoekers aandacht besteed aan de consequenties van afhankelijkheid en zelfkritiek bij adolescenten (Blatt & Luyten, 2009). Uit onderzoek bij adolescenten bleek enerzijds dat er een relatie bestond tussen de types van depressie zoals vooropgesteld door Blatt en zowel internaliserende als externaliserende problemen, en dat er anderzijds ook een geslachtsverschil te duiden was (Besser et al., 2008; Blatt et al., 1976; Krueger et al., 2007; Lahey et al., 2008; Luyten & Blatt, 2007). Blatt et al. (1979) vonden dat afhankelijkheid vooral internaliserende problemen voorspelden en dat zelfkritiek vooral externaliserende problemen prediceerden. De link tussen het afhankelijke depressietype en internaliserende problemen, waaronder bijvoorbeeld somatische klachten, werd voornamelijk gevonden bij meisjes (Besser et al. 2008; Krueger et al., 2007; Luyten & Blatt, 2007). De associatie tussen het zelfkritische depressietype en externaliserende problemen, met onder andere agressie en delinquentie, kwam vooral bij jongens voor (Krueger et al., 2007; Leadbeater et al., 1999). Jongeren met zorgen rond het interpersoonlijke aspect krijgen dus niet echt te maken met externaliserende problemen, terwijl jongeren met zelfkritische zorgen wel hun kwaadheid uiten en storend gedrag vertonen (Leadbeater et al., 1999). Hieruit kan de conclusie getrokken worden dat onaangepast gedrag in de adolescentie vaak een uitdrukking is van een onderliggend specifiek type van depressie. Het onaangepast gedrag is een verdedigingsmechanisme, als een manier van omgaan met de depressieve gevoelens, die ofwel geassocieerd zijn met negeren en verlies van steun van anderen, ofwel met gevoelens van falen en zich niet adequaat (Blatt & Luyten, 2009). 16

24 Conclusie Blatt ontwikkelde een theorie inzake persoonlijkheidskwetsbaarheid en psychopathologie, met de bedoeling een ontwikkelingsbenadering in het daglicht te plaatsen naast de meer courante symptomatische benadering. Empirisch onderzoek ondersteunde de theorie van Blatt, voornamelijk aan de hand van studies met de DEQ voor het meten van de persoonlijkheidsdimensies afhankelijkheid en zelfkritiek. Deze factoren komen effectief voor bij volwassenen en adolescenten, in klinische en niet-klinische populaties. De persoonlijkheidsdimensies zijn verhoogd stabiel aanwezig bij mensen met een kwetsbaarheid voor depressie en worden geactiveerd door specifieke levensgebeurtenissen. Uit beide configuraties kan een verschillende soort psychopathologie ontstaan, met elk verschillende preoccupaties en een verschillende manier van omgaan met anderen. Zowel afhankelijkheid als zelfkritiek zijn geassocieerd met depressie en zijn gelinkt aan specifieke symptomen. De verschillende onderzoeken rond de theorie van Blatt hebben dus bijgedragen tot een ruimer inzicht omtrent depressie en zijn dimensies, waarbij ze een fundament vormen voor verder onderzoek omtrent dit gegeven. 17

25 HOOFDSTUK 2: DE INTERGENERATIONELE TRANSMISSIE VAN PERSOONLIJKHEID EN DEPRESSIE Uit studies naar persoonlijkheidskwetsbaarheid voor depressie blijkt dat er verschillende manieren zijn waarop deze kwetsbaarheid zich ontwikkelt. Er zijn dus verschillende antecedenten in de kindertijd en de adolescentie die kunnen bijdragen tot de vorming van kwetsbaarheid voor depressie, waaronder genetica, biologie en bepaald ouderlijk gedrag (Goodman & Gotlib, 1999). Aangaande ouderlijk gedrag blijken modelling, controle en een gebrek aan responsiviteit en warmte een grote rol te spelen en kunnen ze gezien worden als ontwikkelingspaden onderliggend aan kwetsbaarheid voor depressie (Blatt & Homann, 1992). Opvoedingsstijlen die controlerend of kil zijn en waarin ouders model staan voor maladaptieve attitudes en gedrag, resulteren mogelijk in de ontwikkeling van kwetsbaarheid voor depressie. De ervaring van dit specifiek ouderlijk gedrag in de kindertijd is geassocieerd met de vorming van onder andere zelfkritiek, afhankelijkheid, maladaptief perfectionisme en dysfunctionele attitudes. De aanwezigheid van deze kwetsbaarheidsfactoren wordt verondersteld het risico op depressie te verhogen (Kopala-Sibley & Zuroff, 2013). De Gelijkenis tussen Ouders en Kinderen inzake Kwetsbaarheid voor Depressie Modelling. Een eerste mogelijk pad waarlangs kinderen een kwetsbaarheid voor depressie kunnen ontwikkelen, is via een directe overdracht van kwetsbaarheid van ouders naar het kind (Blatt & Homann, 1992, Goodman & Gotlib, 1999). Dit wordt omschreven als modelling, één van de processen van intergenerationele transmissie tussen ouders en kinderen van kwetsbaarheidsfactoren voor depressie. In de literatuur worden er ook verschillende andere termen gebruikt voor dit luik, zoals observationeel leren en sociaal leren. Verschillende studies onderzochten de hypothese of kinderen zich de maladaptieve cognities van hun ouders omtrent zichzelf, anderen en de wereld toeeigenden, evenals bepaald gedrag en affect van hun ouders. Doordat de ouders model staan voor maladaptieve cognities, gedragingen en affecten, worden de kinderen mogelijk kwetsbaar. 18