Memo evaluatie zoektijd 27-plussers

Transcriptie

1 Memo evaluatie zoektijd 27-plussers Samenvatting Aanleiding In 2013 kwam bij de inventarisatie van de maatregelen voor het MAU ontwikkelplan de zoektijd van 4 weken voor 27-plussers in beeld. Uit diverse bronnen bleek dat de zoektijd ook voor deze groep een effectief middel is om de eigen verantwoordelijkheid te stimuleren. Mede op basis van deze bronnen en resultaten hanteert Enschede sinds 1 januari 2014 een zoektijd voor 27-plussers. Over de toepassing van deze maatregel is veel te doen geweest. Zowel in uw Raad, als in de landelijke politiek is over deze maatregel uitgebreid gedebatteerd. Ook de Inspectie SZW, die ons controleert op de volledige uitvoering van het MAU ontwikkelplan en staatssecretaris Klijnsma hebben zich hierover uitgesproken. Op het punt van de juridische houdbaarheid stelt de Inspectie in haar rapport met betrekking tot de voortgang van het ontwikkelplan MAU van 11 september 2013 dat de gemeente niet in strijd handelt met de wet bij haar invulling en toepassing van de zoektijd voor 27-plussers. Ook staatssecretaris Klijnsma heeft diverse keren aangeven dat Enschede met het hanteren van de zoektijd bij 27-plussers niet in strijd met de wet handelt. In de Gemeenteraad van 16 februari jl. heeft wethouder Welman de toezegging gedaan uw Raad te informeren over de effecten van de zoektijd voor 27-plussers over 2014 met als doel een integrale discussie te voeren over de toepassing van deze maatregel. Effecten en financiële resultaat van de zoektijd 27-plussers In totaal kwamen in 2014 bij het Werkplein meldingen van 27-plussers voor een bijstandsuitkering binnen. Hiervan zijn 458 (19%) meldingen niet in behandeling genomen, omdat direct duidelijk was dat er geen recht op een bijstandsuitkering was. Bij 148 werkzoekenden (6.1%) is direct een bijstandsaanvraag afgegeven en is er geen zoektijd gehanteerd. Bij de resterende (74.9%) is de zoektijd gehanteerd. Hiervan hebben 401 werkzoekenden na de zoektijd geen aanvraag voor een bijstandsuitkering ingediend. Dit is ten opzichte van het totaal aantal gehanteerde zoektijden 22.2%. Uit onderzoek is komen vast te staan dat bij 170 werkzoekenden van de 401 het niet indienen van een bijstandsaanvraag kan worden toegeschreven aan de zoektijd. Zij hebben in de zoektijd werk gevonden (dit geldt voor het grootste deel, namelijk 133 werkzoekenden, dit is 33% van de 401), zijn verhuisd uit Enschede, zijn gaan in-/samenwonen of zijn met een scholingstraject gestart. Dit zijn oplossingen die in de zoektijd zijn ontstaan en niet afdwingbaar zijn bij de beoordeling van een bijstandsaanvraag en die we daarom toeschrijven aan het hanteren van de zoektijd. 1

2 Doordat deze werkzoekenden geen beroep op de bijstand hebben hoeven te doen zijn er in 2014 minder bijstandsuitkeringen verstrekt. We ramen dit effect op circa 0,7 miljoen. Hierdoor is de taakstelling van ,- die in het MAU ontwikkelplan voor deze maatregel is opgenomen behaald. Duidelijk is dat het vragen aan 27-plussers om een zoektijd van vier weken in acht te nemen, er toe bijdraagt dat er minder werkzoekenden de bijstand instromen. Dit blijkt ook als we het instroompercentage in 2013 en 2014 in Enschede vergelijken met andere gemeenten 1. Dan blijkt namelijk dat in 2013, toen we nog geen zoektijd hanteerden voor 27-plussers, ons instroompercentage maandelijks rond het gemiddelde lag van zowel alle aan de DIVOSA benchmark deelnemende gemeenten als van gemeenten van onze eigen grootte. In 2014 is het instroompercentage in Enschede gedaald en heeft het nagenoeg het gehele jaar onder dat van zowel alle deelnemende gemeenten als van de andere grote gemeenten gelegen. Huidige werkwijze Enschede Kern van dit proces is dat goed opgeleide professionele consulenten met veel kennis van de WWB en de Participatiewet, maatwerk leveren aan werkzoekenden die aangeven niet te kunnen voorzien in hun eigen inkomen. Als een werkzoekende zich meldt geeft de consulent aan dat de gemeente Enschede een zoektijd kent van 4 weken waarin men gevraagd wordt eerst zelf actief te zoeken naar werk of een opleiding. Als uit het gesprek blijkt dat de werkzoekende toch direct een bijstandsaanvraag wil indienen of dat door de consulent wordt vastgesteld dat de zoektijd niet kan worden gevraagd, dan kan dat. Wel blijven dan de verplichtingen van de zoektijd gelden. Deze mogelijkheid wordt niet actief aangeboden. Als er gedurende de zoektijd financiële problemen dreigen te ontstaan dan zal de consulent natuurlijk voorschotten verstrekken, tenzij er onvoldoende medewerking is of er aanwijzingen van fraude zijn. Dat werkzoekenden niet actief geïnformeerd worden, maar dat het aan de professionaliteit van de medewerkers wordt overgelaten om te beoordelen wanneer het direct innemen van aanvraag aan de orde moet zijn, is een bewuste keuze. Indien werkzoekenden immers actief de mogelijkheid geboden krijgen om direct een aanvraag in te dienen zal het overgrote deel daar gebruik van maken en neemt de prikkel om eerst op zoek te gaan naar werk in de zoektijd af. Van belang is verder dat het recht op bijstand wordt beoordeeld vanaf het moment dat mensen zich bij de gemeente Enschede melden voor een bijstandsuitkering. Dus vanaf het moment dat de zoektijd wordt gehanteerd. Mocht vanaf dat eerste moment recht op bijstand zijn, dan wordt deze met terugwerkende kracht toegekend. De bijstand over de zoektijd wordt dan verwerkt in de eerste uitbetaling. De werkzoekende krijgt door het hanteren van de zoektijd dus niet minder uitkering. Opmerkingen bij de zoektijd Van verschillende kanten (onder andere door het ministerie van SZW en mevrouw Gerritsen van Bolwerk advocaten) is een aantal opmerkingen gemaakt bij het hanteren van de zoektijd 1 Bron DIVOSA benchmark Werk en Inkomen. Het instroompercentage wordt daarin berekend door het aantal nieuwe uitkeringen WWB te relateren aan het volume WWB in de betreffende maand (x 100%). 2

3 voor 27-plussers. De belangrijkste opmerking is dat werkzoekenden die zich melden voor een bijstandsaanvraag niet actief worden geïnformeerd over hun recht om direct een aanvraag te kunnen indienen. Daardoor dienen ze hun aanvraag later in waardoor ook later het wettelijk recht op een voorschot ontstaat. Scenario s voor het vervolg In essentie zien wij drie scenario s voor het vervolg van de zoektijd voor 27-plussers. Deze scenario s zijn; 1. doorgaan; 2. aangepast doorgaan; 3. stoppen. Op basis van de evaluatie spreekt het College de voorkeur uit voor scenario 1 Doorgaan. Doorgaan omdat de zoektijd een effectieve maatregel is gebleken ten behoeve van de beperking van de bijstandsuitgaven. Daarnaast is er bij de scenario s aangepast doorgaan of stoppen niet direct een alternatieve maatregel om door te voeren, waardoor deze scenario s een risico opleveren voor de toekenning van de vangnetregeling 2015 (voorheen MAU). Wel stellen we voor om de zoektijd voor 27-plussers te blijven hanteren met uitzondering van bepaalde doelgroepen. Hieronder vallen (1) bijstandsaanvragers van 60 jaar en ouder die een zeer lage kans hebben op regulier werk, (2) bijstandsaanvragers van wie, binnen de grenzen van redelijkheid en billijkheid, niet kan worden gevraagd om vier weken actief te zoeken naar werk en (3) de dak- en thuislozen. Voordeel van dit scenario is dat we de prikkelwerking van de zoektijd maximaal behouden en dus ook de positieve resultaten van de zoektijd. Daarmee ontstaat er ook geen risico voor de toekenning van de vangnetregeling 2015 indien ons tekort de 5% overschrijdt. Nadeel van dit scenario is dat niet tegemoet wordt gekomen aan de opmerkingen met betrekking tot het niet actief informeren van werkzoekenden over hun recht om de bijstandsaanvraag direct in te dienen. 3

4 Inleiding en leeswijzer In 2013 heeft de gemeente Enschede met het oog op de verwachte grote tekorten bij de uitvoering van de WWB, een aanvraag ingediend voor een Meerjarig Aanvullende Uitkering (MAU). Als onderdeel van deze aanvraag kreeg de gemeente de opdracht een ontwikkelplan op te stellen om de tekorten fors terug te dringen. In dit ontwikkelplan is een aantal maatregelen opgenomen gericht op het beperken van de instroom en het vergroten van de uitstroom. Een van die maatregelen was het invoeren van de vier weken zoektijd voor 27- plussers (bijlage 1). Deze maatregel waarvan in 2014 een besparing van werd verwacht is per 1 januari 2014 ingegaan en heeft sindsdien tot veel discussie geleid. Conform de toezegging in de Raad van 16 februari jl. ontvangt uw Raad hierbij een evaluatie van de zoektijd voor 27-plussers over 2014 met als doel een integrale discussie te voeren over de toepassing van deze maatregel. De opzet van deze evaluatie is als volgt. Paragraaf 1 gaat in op de motivering en het juridische kader rond de vier weken zoektijd, waarna paragraaf 2 de uitvoeringspraktijk beschrijft. Paragraaf 3 geeft vervolgens een overzicht van de effecten van de zoektijd. Paragraaf 4 bevat een overzicht van de klachten en opmerkingen bij de zoektijd. Tot slot gaat paragraaf 5 in op de verschillende scenario s die gevolgd kunnen worden met betrekking tot de zoektijd. 1. Motivering en juridisch kader De vier weken zoektijd is wettelijk verplicht voor 27-minners. Dit houdt in dat zij na de eerste melding voor een bijstandsaanvraag eerst vier weken zelf actief op zoek moeten gaan naar werk, scholing en/of een andere oplossing van hun inkomensprobleem, voordat ze een bijstandsaanvraag kunnen indienen. Een dergelijke verplichting is in de WWB en de Participatiewet niet opgenomen voor 27-plussers. Toen de gemeente in 2013 maatregelen inventariseerde die in het ontwikkelplan konden worden opgenomen kwam de mogelijkheid van de zoektijd voor 27-plussers in beeld. Uit diverse bronnen bleek dat de zoektijd een effectief middel is om de eigen verantwoordelijkheid te stimuleren. Gemeenten die in pilots de zoektijd ook hanteerden bij 27-plussers, zoals Amsterdam, Utrecht en Rotterdam, gaven aan dat bij deze groep de zoektijd ook een positief effect had op de beperking van de instroom. Dat bleek tevens uit een evaluatie van de Rekenkamer Rotterdam en onderzoek van de Universiteit van Amsterdam. Ook staatssecretaris Klijnsma zag deze effecten en concludeerde op grond daarvan in haar brief van 24 juni 2013 aan de Tweede kamer: In overeenstemming met de bovenbedoelde (cijfermatig bevestigde) gunstige ervaringen, is het kabinet voornemens de vier-wekenzoektermijn uit te breiden naar alle leeftijden (bijlage 2). Op grond van al deze positieve signalen is de vier weken zoektijd voor 27-plussers (tot de pensioengerechtigde leeftijd) opgenomen in het MAU-ontwikkelplan dat uw Raad op 11 november 2013 heeft vastgesteld. 4

5 De Tweede kamer heeft er uiteindelijk voor gekozen om de zoektijd voor 27-plussers niet als verplichting op te nemen in de WWB. Zoals ook blijkt uit de mail (bijlage 3) die het ministerie van SZW op 9 januari jl. aan raadslid mevrouw Visser heeft gestuurd en die u op 14 februari jl. van haar heeft ontvangen, betekent dit niet dat het hanteren van de vier weken zoektijd verboden is. Gemeenten hebben hierin een eigen beleidsvrijheid zolang ze zich hierbij houden aan de regels die gelden bij een uitkeringsaanvraag. Zo mag de 27-plusser niet weerhouden worden van het direct indienen van een bijstandsaanvraag. De wijze waarop wij deze beleidsvrijheid binnen de WWB invullen past binnen het wettelijke kader want wij vragen werkzoekenden die zich melden om de bijstandsaanvraag pas over 4 weken in te dienen. Als ze dat niet willen, is er de mogelijkheid de bijstandsaanvraag direct in te dienen en wordt deze ook direct in behandeling genomen. Ook wordt als de bijstandsuitkering wordt toegekend dat gedaan vanaf de datum van eerste melding. Als men de bijstandsaanvraag dus na de zoektijd indient en de bijstandsuitkering wordt toegekend, dan heeft men recht vanaf de datum van de eerste melding. Dus ook over de zoektijd. Men mist dus geen bijstandsuitkering. Met deze werkwijze houden we ons aan de regels die de wet stelt wat betreft de aanvraagprocedure. We ontzeggen niemand de mogelijkheid een bijstandsaanvraag direct in te kunnen dienen en de aanvrager krijgt door deze werkwijze ook niet minder uitkering. Over deze invulling van de beleidsvrijheid heeft zowel de Inspectie SZW, die ons controleert op de volledige uitvoering van het MAU ontwikkelplan, als staatssecretaris Klijnsma zich uitgesproken. Op het punt van de juridische houdbaarheid heeft de Inspectie in haar rapport met betrekking tot de voortgang van het ontwikkelplan MAU van 11 september 2013 gesteld: De gemeente heeft in de aanvulling op de voortgangsrapportage aangegeven dat de zoektijd voor iedereen vanaf 1 januari 2014 in werking is getreden. In tegenstelling tot personen jonger dan 27 jaar mogen personen van 27 jaar of ouder wel een aanvraag om bijstand indienen maar moeten na 4 weken aantonen dat ze voldoende hebben gesolliciteerd. Op basis van de door de gemeente verkregen informatie stelt de Inspectie vast dat de gemeente daarmee niet in strijd met de wet handelt. Ook de staatssecretaris geeft in haar brief van 12 december 2014 (bijlage 4) aan de fractievoorzitters van Enschede Anders en Socialistische Partij aan: Voor zover ik heb kunnen constateren, handelt de gemeente Enschede niet in strijd met de wet. Voor het College bestaat daarmee voldoende duidelijkheid dat de zoektijd zoals deze in Enschede wordt uitgevoerd niet onrechtmatig is. 2. Uitvoeringspraktijk 27-plussers In deze paragraaf gaan wij in op de wijze waarop het proces van het aanvragen van een bijstandsuitkering in de praktijk plaatsvindt. Hierover hebben wij uw Raad ook al geïnformeerd in de memo van 4 september 2014 betreffende de Beantwoording van vragen in de Stedelijke Commissie van 1 september 2014 en de terugkoppeling van het verloop van het gesprek met Sociaal Hart Enschede (bijlage 5). 5

6 Kern van dit proces is dat goed opgeleide professionele consulenten met veel kennis van de WWB en de Participatiewet, maatwerk leveren aan werkzoekenden die aangeven niet te kunnen voorzien in hun eigen inkomen. Hun opdracht is om te zorgen dat degene die recht heeft op een bijstandsuitkering deze ook juist en tijdig krijgt en wie daarop geen recht heeft deze niet krijgt. Dit gebeurt in het volgende werkproces (waarvan een uitgebreidere toelichting is opgenomen als bijlage 6): 1. Melding en Gesprek: De melding bij het Werkplein is de start van het proces. Dit is bij toekenning ook de ingangsdatum van de bijstandsuitkering. In het gesprek, de Quickscan, onderzoekt de consulent in grote lijnen de persoonlijke situatie. Zo kan de consulent in dit gesprek snel inschatten of er zaken zijn die maken dat er geen recht is op bijstand. Bijvoorbeeld als er recht is op een voorliggende voorziening zoals een WWuitkering, de werkzoekende beschikt over vermogen of er een partner is met voldoende inkomsten. Ook kan het zijn dat de consulent verder ingaat op de financiële problematiek en naar aanleiding daarvan direct overgaat tot het verstrekken van een voorschot. Uitbetaling van een voorschot kan indien nodig direct op de dag van het gesprek. 2. Zoektijd: De consulent geeft vervolgens aan dat de gemeente Enschede een zoektijd kent van 4 weken waarin men eerst gevraagd wordt zelf actief te zoeken naar werk of een opleiding. Werkzoekenden jonger dan 27 jaar kunnen wettelijk pas na die zoektijd een bijstandsaanvraag indienen. Voor werkzoekenden van 27 jaar of ouder is dit anders. Als uit het gesprek dan ook blijkt dat de werkzoekende toch direct een aanvraag wil indienen of dat door de consulent wordt vastgesteld dat de zoektijd niet kan worden gevraagd, dan kan dat. Wel blijven dan de verplichtingen van de zoektijd gelden. Wij bieden deze mogelijkheid echter niet actief aan, omdat dit er toe zal leiden dat werkzoekenden dan niet meer genegen zullen zijn om de aanvraag pas na de zoektijd in te dienen. Als er gedurende de zoektijd financiële problemen dreigen te ontstaan dan zal de consulent natuurlijk voorschotten verstrekken, tenzij er onvoldoende medewerking is of er aanwijzingen van fraude zijn. 3. Bijstandsaanvraag en beoordeling: De wettelijke maximumtermijn van 8 weken behandeltijd (de beslistermijn) begint te lopen op het moment dat de bijstandsaanvraag is ingeleverd. Als de werkzoekende niet alle gevraagde bewijsstukken heeft ingeleverd, dan wordt de wettelijke maximale behandeltijd verlengd met de periode die de werkzoekende nodig heeft om deze informatie alsnog in te leveren. De werkzoekende heeft dus voor een deel zelf invloed op de doorlooptijd van zijn bijstandsaanvraag. Ook in deze fase kunnen overigens voorschotten verstrekt worden. Binnen maximaal 4 weken nadat de bijstandsaanvraag is ingeleverd heeft de werkzoekende hier ook wettelijk recht op. 4. Besluit: Als de consulent de bijstandsaanvraag heeft beoordeeld ontvangt de werkzoekende een beschikking. Als de bijstandsaanvraag wordt toegekend, dan ontvangt de werkzoekende de uitkering vanaf de eerste meldingsdatum (onder aftrek van verstrekte voorschotten). 6

7 5. Bezwaar: Is de werkzoekende het niet eens met het uiteindelijke besluit dan kan hij/zij daartegen bezwaar aantekenen. Als de consulent geen aanleiding ziet om het oorspronkelijk besluit te herzien dan behandelt een onafhankelijke bezwaarschriftencommissie het bezwaar. 6. Klachtenprocedure: Gedurende het gehele proces kan de werkzoekende een klacht indienen. 3. De effecten van de zoektijd In deze paragraaf gaan we in op de effecten van de zoektijd. Eerst gaan we in op de resultaten met betrekking tot de instroom. Daarna gaan we in op de verstrekte voorschotten. 3.1 Effect van de zoektijd op de instroom in de bijstand We hebben onderzoek laten doen naar de effecten van de zoektijd. Hierbij is aan de hand van een aantal onderzoeksvragen vastgesteld om welke reden Enschedeërs na de zoektijd uiteindelijk geen bijstandsaanvraag indienen. Beantwoording van deze onderzoeksvragen vond plaats door middel van bestandsanalyse en telefonische interviews waarbij een vragenlijst is gehanteerd (bijlage 7). Werkzoekenden die na meerdere pogingen telefonisch niet bereikt konden worden, hebben een mail ontvangen op het bij ons bekende mailadres. In het onderzoek zijn de volgende aspecten onderzocht: 1. is er inmiddels een inkomen uit arbeid; 2. is er inmiddels gestart met scholing met een studiefinanciering; 3. is men verhuisd naar een andere gemeente/buitenland; 4. is men inwonend bij ouders, familie of kennissen; 5. is er een inkomen uit een voorliggende voorziening; 6. overige reden. In totaal hebben zich in werkzoekenden (27-plussers) gemeld voor een bijstandsaanvraag. Hiervan zijn er bij de 1 e melding, de Quickscan, 458 (19%) niet in behandeling genomen. Dit omdat van meet af aan duidelijk was dat er geen recht op een WWB-uitkering bestond. Bij 148 werkzoekenden (6.1%) is tijdens de Quickscan geen zoektijd gehanteerd en is direct een bijstandsbijstandsaanvraag afgegeven. De belangrijkste redenen daarvoor zijn dat men binnen 6 maanden na het uitstromen opnieuw een beroep deed op de bijstand, Bijvoorbeeld vanwege het aflopen van tijdelijk werk of medische redenen. Ook betreft het onder andere een aantal gevallen waarin werkzoekende de zoektijd al hadden doorlopen in een andere gemeente of tijdens de WW-periode. Bij (74.9%) is de zoektijd gehanteerd. Van deze laatste groep (1.805) hebben 401 werkzoekenden na de zoektijd geen aanvraag voor een bijstandsuitkering ingediend. Dit is ten opzichte van het totaal aantal gehanteerde zoektijden 22.2%. Van deze 401 niet-terugkomers zijn er 365 (91%) bereikt. De resterende 36 (9%) hebben we niet bereikt, ondanks dat ze meerdere keren telefonisch en via de mail zijn benaderd. 7

8 De uitkomst van het onderzoek vindt u in de volgende tabel: Reden van het niet terugkomen van de zoektijd Aantal % werk ,2% inwonende ouders/familie/kennissen 23 5,7% verhuizing andere gemeente/buitenland 13 3,2% scholing 1 0,2% Andere reden: voorliggende voorziening 81 20,2% overige reden ,4% niet bereikt 36 9,0% Totaal ,0% Uit het onderzoek blijkt dus dat in totaal 170 werkzoekenden werk gevonden hebben, zijn verhuisd uit Enschede, zijn gaan in-/samenwonen of met een scholing zijn gestart. Dit zijn oplossingen die in de zoektijd zijn ontstaan en niet afdwingbaar zijn bij de beoordeling van een bijstandsaanvraag en die we daarom toeschrijven aan het hanteren van de zoektijd. Werk blijkt de belangrijkste reden om niet terug te komen van de zoektijd. 133 werkzoekenden hoefden namelijk alsnog geen beroep te doen op een bijstandsuitkering, omdat er sprake is van een inkomen uit arbeid dat in de zoektijd is gevonden. De andere redenen hadden in de beoordeling van de aanvraag geleid tot een afwijzing zoals onder meer aanspraak kunnen maken op een voorliggende voorziening, het hebben van vermogen, het niet voldoen aan de opgelegde verplichtingen in de zoektijd of het niet beschikken over een geldig woonadres. Deze reden schrijven we niet toe aan de zoektijd. Duidelijk is dat het aan 27-plussers vragen om een zoektijd van vier weken in acht te nemen, er toe bijdraagt dat er minder werkzoekenden de bijstand instromen. Dit blijkt ook als we het instroompercentage in 2013 en 2014 in Enschede vergelijken met andere gemeenten 2. Dan blijkt namelijk dat in 2013, toen we nog geen zoektijd hanteerden voor de 27-plussers, ons instroompercentage maandelijks rond het gemiddelde lag van zowel alle aan de benchmark deelnemende gemeenten als van gemeenten van onze eigen grootte. In 2014 is het instroompercentage in Enschede gedaald en heeft het nagenoeg het gehele jaar onder dat van zowel alle deelnemende gemeenten als van de andere grote gemeenten gelegen. Het financiële effect van de zoektijd kan op verschillende manieren gemeten worden: Voor de voortgangsrapportage in het kader van de MAU wordt het financiële effect gemeten door het percentage toegekende uitkeringen te vergelijken met hetzelfde percentage in 2013 en dat te vertalen naar euro s. In deze meetmethodiek heeft de zoektijd in 2014 tot nu toe geleidt tot 0,2 miljoen lagere uitgaven. In deze meetmethodiek wordt echter geen rekening gehouden met het feit dat het toekenningspercentage geen vast percentage is maar jaarlijks fluctueert afhankelijk van de omstandigheden. Een vergelijking met 2013 heeft daarom een beperkte waarde omdat het percentage zonder de zoektijd ook veranderd zou zijn. 2 Bron DIVOSA benchmark Werk en Inkomen. Het instroompercentage wordt daarin berekend door het aantal nieuwe uitkeringen WWB te relateren aan het volume WWB in de betreffende maand (x 100%). 8

9 Doordat nu ook per werkzoekende onderzocht is wat de reden is dat hij/zij niet is teruggekomen na het verstrijken van de zoektijd is het mogelijk het financiële effect ook te bepalen op basis daarvan. Als de reden van het niet terugkomen namelijk niet afdwingbaar is in de aanvraagprocedure dan kan dat ons inziens redelijkerwijs worden toegeschreven aan de werking van de zoektijd. Op basis van deze benadering zijn door de zoektijd in 2014 dus 170 uitkeringen voorkomen. Op jaarbasis is de besparing in 2014 dan 1.3 miljoen 3. In deze meetmethodiek wordt geen rekening gehouden met de mogelijkheid dat werkzoekenden ook in de aanvraagprocedure toch zelf een oplossing kunnen vinden. Gezien de beperkingen van beide meetmethoden ramen we het financiële resultaat als het gemiddelde van beide methoden, dus op circa 0,7 miljoen. Daarmee is de in het MAU ontwikkelplan opgenomen besparing van gerealiseerd en daarmee is de zoektijd een effectieve maatregel ten behoeve van de beperking van de bijstandsuitgaven. 3.2 De verstrekte voorschotten Zoals aangegeven is het voorschotbeleid in Enschede erop gericht om ook als er nog geen wettelijk recht op een voorschot is financiële problemen bij werkzoekenden te voorkomen. In onderstaande tabel is weergegeven hoeveel voorschotten (zowel kas als giraal) er zijn verstrekt in 2013 en Voor 2014 is ook aangegeven hoeveel voorschotten er in de zoektijd, dus vóór het ontstaan van het wettelijk recht op voorschot, zijn verstrekt. Verstrekte voorschotten Totaal / +3,3% Waarvan verstrekt in de zoektijd 343 Waarvan verstrekt na het indienen van de aanvraag / -10,5% Het totaal aantal verstrekte voorschotten is in ,3% hoger dan in Van alle verstrekte voorschotten in 2014 zijn er 343 verstrekt in de zoektijd. Het aantal voorschotten dat is verstrekt ná het indienen van de aanvraag is dus gedaald ten opzichte van Daarvoor zijn twee belangrijke redenen. Ten eerste zijn in 2014 circa 700 minder aanvragen ingediend dan in Een andere belangrijke reden daarvoor is de kortere doorlooptijd in 2014 (zie hierna). Doordat aanvragen sneller zijn afgehandeld hoeven in de aanvraagprocedure minder voorschotten worden verstrekt. De doorlooptijd is de periode tussen de indiening van de bijstandsaanvraag en de datum van de beschikking en wordt uitgedrukt in kalenderdagen. Hoe korter de doorlooptijd hoe eerder een aanvrager weet waar hij/zij aan toe is. De wettelijke beslistermijn (ná indiening van de bijstandsaanvraag) bedraagt overigens 8 weken. Als de werkzoekende niet alle voor de beoordeling benodigde informatie heeft aangeleverd wordt de wettelijke maximale behandeltijd verlengd met de periode die de werkzoekende nodig heeft om deze informatie alsnog in te leveren. De werkzoekende heeft dus voor een deel zelf invloed op de doorlooptijd van zijn bijstandsaanvraag. 3 Voor het vertalen van het aantal niet-terugkeerders naar euro s gaan we in deze benadering uit van de helft van de gemiddelde kostprijs in 2014 ( ). Dit omdat er werkzoekenden zijn die in januari niet zijn teruggekomen (en dus een heel jaar meetellen), maar ook werkzoekenden die pas in december niet zijn teruggekomen (en dus maar een maand meetellen). Door de helft van de kostprijs te nemen compenseren we dit. 9

10 In het laatste kwartaal 2013, toen er voor 27-plussers nog geen zoektijd was, was de gemiddelde doorlooptijd van een bijstandsaanvraag 41.1 dagen. In het laatste kwartaal 2014 was dit gedaald tot 28.6 dagen. In onderstaande tabel is voor zowel het laatste kwartaal 2013 (zonder zoektijd) als voor het laatste kwartaal 2014 (met zoektijd) aangegeven welk deel van de aanvragen is afgehandeld na een bepaald aantal weken. week > ,7% 48,0% 65,5% 80,9% Melding = Aanvraag = Start Wettelijke termijn Einde Wettelijke termijn week > Zoektijd 26,2% 60,9% 91,6% Melding Einde zoektijd = Aanvraag = Start Wettelijke termijn Einde Wettelijke termijn Van de aanvragen die in het laatste kwartaal 2014 zijn ingediend is dus 26,2% binnen zes weken na de eerste melding afgehandeld en 60,9% binnen acht weken na de melding. Dit is dus inclusief de zoektijd. Als de afhandeling langer duurt wordt dat vaak veroorzaakt doordat de werkzoekende aanvullende informatie moet aanleveren of er nader onderzoek moet worden gedaan. 12 weken na de melding (8 weken na de aanvraag) is 91,6% afgehandeld. In het laatste kwartaal 2013 (toen de zoektijd nog niet was ingevoerd) was 27,7% binnen vier weken na de melding/aanvraag afgehandeld en 48,0% binnen zes weken. Na acht weken was 65,5% afgehandeld. 4. Klachten en opmerkingen bij de zoektijd In deze paragraaf gaan wij in op de klachten en de opmerkingen die bij de zoektijd zijn gemaakt. Eerst gaan we in op de in 2014 ontvangen klachten over de zoektijd. Daarna gaan wij in op de opmerkingen die Bolwerk advocaten heeft gemaakt bij de zoektijd en op de opmerkingen van staatssecretaris Klijnsma. Tot slot gaan we in op het onderzoek dat de Nationale ombudsman medio 2015 gaat uitvoeren naar de zoektijd voor 27-plussers. 4.1 Klachten met betrekking tot de zoektijd Van de 30 in 2014 bij ons geregistreerde klachten over het aanvragen van een bijstandsuitkering, waaronder de klachten die we hebben ontvangen van de meldpunten, hadden er 21 betrekking op de aanvraagprocedure. Dit is 1.2% van de meldingen van 27-plussers voor een bijstandsuitkering. Bij deze klachten was men het niet eens met het hanteren van de zoektijd of was men van mening dat men ten onrechte van het direct indienen van een aanvraag was weerhouden. In al deze gevallen is aan de werkzoekenden alsnog de mogelijkheid geboden direct een aanvraag in te dienen. Naast de geregistreerde klachten is er ook nog aantal werkzoekenden geweest die na in eerste instantie ingestemd hebben met de zoektijd, in tweede instantie alsnog aangegeven hebben direct een aanvraag te willen indienen. Deze werkzoekenden is daartoe ook direct de 10

11 mogelijkheid geboden een aanvraag in te dienen. Omdat deze vragen niet als klacht zijn geregistreerd, is hier geen aantal van beschikbaar. Van de geregistreerde klachten over de aanvraagprocedure hadden er 9 betrekking op het voorschot. Daarbij was men van mening dat onterecht een voorschot was onthouden of het voorschot te laag was vastgesteld. Deze gevallen zijn individueel bekeken en in al deze gevallen is alsnog een voorschot verstrekt. 4.2 Opmerkingen van Bolwerk advocaten bij de zoektijd Mevrouw P. Gerritsen van Bolwerk advocaten Enschede heeft uw Raad op 16 februari jl. een notitie gestuurd waarin zij haar zorgen uit over de wijze waarop het College omgaat met de groep burgers die de zoektijd krijgen gehanteerd (bijlage 8). In deze paragraaf voorziet het College deze opmerkingen per punt van commentaar. Opmerking 1: Door wethouder Welman wordt verwezen naar uitlatingen van staatssecretaris Klijnsma waarin zij aangeeft dat Enschede niet in strijd handelt met de wet met het hanteren van de zoektijd bij 27-plussers. Daarbij gaat de wethouder er aan voorbij dat het niet aan de staatssecretaris is om deze beoordeling te maken maar aan de rechter. Commentaar College: Het klopt dat het aan de rechter is om hier een uitspraak over te doen. Maar op dit moment er is geen rechterlijke uitspraak die de wijze waarop Enschede het aanvraagproces bij 27-plussers uitvoert als niet rechtmatig beschouwt. Daarnaast wijzen wij erop dat ook de Inspectie SZW heeft aangegeven dat de gemeente niet in strijd met de wet handelt. Opmerking 2: Er zijn veel uitspraken van de CRvB dat een aanvrager 27 plus niet mag worden afgehouden van het indienen van een bijstandsaanvraag en dus in staat moet worden gesteld een aanvraag in te dienen. Commentaar College: Met deze opmerking zijn wij het volledig eens, daarom kunnen 27- plussers die direct een bijstandsaanvraag willen indienen, dit ook doen. 27-plussers hebben in Enschede dus steeds de mogelijkheid om direct een bijstandsaanvraag in te dienen. Opmerking 3: Door de Tweede kamer is de zoekperiode 27 plus niet opgenomen in Participatiewet. Het is dus uitdrukkelijk de bedoeling van de wetgever om voor deze doelgroep geen zoekperiode te hanteren. Commentaar College: Met het ministerie van SZW (zie bijlage 3) zijn wij van mening dat het niet als verplichting in de wet opnemen van de zoektijd voor 27-plussers niet betekent dat het hanteren van de vier weken zoektijd verboden is. Opmerking 4: Hanteren van een zoekperiode is niet nodig, ook zonder zoekperiode gelden de arbeidsverplichtingen wel. Commentaar College: Het klopt dat direct vanaf datum melding de arbeidsverplichtingen van toepassing zijn (art 9 PW). In de praktijk (zie paragraaf 3.1) blijkt echter dat bij het hanteren van een zoektijd (en dus niet direct meegeven van een aanvraag) melders geneigd zijn intensiever te zoeken naar werk of andere oplossingen. Immers na de invoering van de zoektijd voor 27-plussers hebben meer melders direct na melding betaald werk gevonden dan daarvoor. 11

12 Opmerking 5: In de uitvoeringspraktijk worden belemmeringen opgeworpen door gemeente t.a.v. indienen aanvraag, want de informatie op het formulier zoekperiode is onduidelijk. Er wordt gesproken over de gemeente hanteert de zoekperiode en dat is in tegenspraak met de tekst dat de melder wordt verzocht na 4 weken aanvraag in te dienen. Commentaar College: Dat we een zoektijd van 4 weken "hanteren" staat helemaal los van het al dan niet in kunnen dienen van een aanvraag binnen die 4 weken. Daarnaast staat op het formulier zoekperiode verder duidelijk Wij verzoeken u daarom ook dan de aanvraag na de zoekperiode van 4 weken in te dienen. Over de tekst op dit formulier hebben wij ook contact gehad met het ministerie en deze tekst is in overleg met het ministerie opgesteld. Het klopt dat wij daarin niet actief informeren over de mogelijkheid om direct een aanvraag in te dienen. Dit is een bewuste keuze, die eerder met uw Raad gedeeld is, laatstelijk bij het memo van 4 september 2014 (bijlage 6), omdat bij het actief wijzen op deze mogelijkheid het effect (de prikkelwerking) van de zoektijd grotendeels zal verdwijnen. Opmerking 6: De melder wordt bij het eerste gesprek niet gewezen op mogelijkheid een bijstandsaanvraag in te dienen en er wordt niet gekeken naar omstandigheden om toch aanvraag mee te geven. Ook niet als de aanvrager aangeeft in financiële problemen te komen. Commentaar College: Het eerste klopt (zie ook het commentaar bij opmerking 5). Het tweede klopt niet. Bij het eerste gesprek wordt zeker door de consulent gekeken naar de omstandigheden van de melder. Het komt regelmatig voor dat de consulent adviseert direct een aanvraag mee te nemen en deze zo spoedig mogelijk in te dienen. Opmerking 7: Mensen komen voor aanvraag. De gemeente verstrekt onvolledige informatie (ontmoedigingsbeleid). Dit is belemmering een bijstandsaanvraag in te dienen. Commentaar College: zie opmerkingen 5 en 6. In onze beleving is het meer een kwestie van "aanmoedigen" om werk te zoeken, dan het "ontmoedigen" een bijstandsuitkering aan te vragen. Dit is zeker ook in belang van de werkzoekende. Opmerking 8: Als de melder toch vraagt een bijstandsaanvraag direct te willen indienen wordt gezegd dat dit geen zin heeft, want de aanvraag blijft dan toch 4 weken liggen voordat deze in behandeling wordt genomen. Dit is niet juist, want dat is het afhouden van een aanvraag. Daardoor beginnen de beslistermijn en voorschottermijn later te lopen. Commentaar College: Mocht dit al worden gezegd door de consulent, dan wordt daarmee bedoeld dat de aanvraag niet vervroegd wordt afgehandeld. Dat past ook binnen onze visie. Immers wij willen na de vier weken zoektijd beoordelen of de melder naar vermogen werk heeft gezocht. Het klopt dat wanneer de aanvraag na de zoektijd wordt ingediend de beslisen wettelijke voorschottermijn later beginnen te lopen. Deze beginnen immers te lopen op het moment van inleveren van de aanvraag. In de meeste gevallen slagen we er in binnen 8 weken na de eerste melding een beslissing te nemen op de daadwerkelijk ingediende aanvraag. Opmerking 9: Wethouder Welman zegt dat ruimhartig wordt omgegaan met het verstrekken van voorschotten. Volgens Bolwerk advocaten is dit in de praktijk niet zo. Voorschotten worden alleen verstrekt als de rechtsverlener daar om verzoekt. Commentaar College: In de tabel in paragraaf 3.2 is aangegeven hoe vaak wij in de zoektijd (dus zonder dat er al wettelijk gezien recht op bestond) voorschotten verstrekken. Deze cijfers laten zien dat we meer voorschotten verstrekken dan in 2013 toen er nog geen zoektijd was voor 27-plussers. De claimconsulent is alert op eventuele financiële 12

13 probleemsituatie die er is of kan ontstaan. In die gevallen verstrekken zij ook zelf actief een voorschot. In geheel 2014 zijn er voorschotten verstrekt, waarvan 343 in de zoektijd. In geheel 2013 zijn er voorschotten verstrekt. Dit onderstreept ons inziens nog eens onze ziens- en werkwijze met betrekking tot het verstrekken van voorschotten mocht dit noodzakelijk zijn. Opmerking 10: Nu wordt aan iedereen de zoektijd gehanteerd. Er zou onderscheid gemaakt moeten worden naar mensen bij wie het op voorhand duidelijk is dat ze niet kunnen werken en dus geen zoektijd gehanteerd krijgen, bijvoorbeeld mensen met WSW-indicatie. Commentaar College: Wij leggen de zoektijd niet op, maar vragen mensen de aanvraag na de zoektijd in te dienen. Wij delen echter uw mening dat uit de praktijk van afgelopen jaar is gebleken dat er mogelijk doelgroepen zijn voor wie de zoektijd minder of niet zinvol is. Zie daarvoor ook paragraaf 5. Opmerking 11: De beslistermijn gaat in op moment dat de bijstandsaanvraag wordt ingeleverd. Na de zoekperiode moeten mensen dan vaak heel lang wachten tot beslissing. Daardoor ontstaan vaak schulden. Het beeld dat aanvragen na zoekperiode veelal binnen 4 weken worden afgehandeld wordt niet herkend. Commentaar College: Het is ons niet bekend dat werkzoekenden in zware financiële problemen zijn gekomen. Uit analyses van de ons bekende klachten zijn dergelijke situaties niet naar voren gekomen. Mocht dit wel zo zijn dan is er ons alles aan gelegen dat deze situaties bij ons bekend worden, zodat wij adequate maatregelen kunnen nemen. We hebben herhaaldelijk ook aan de beheerders van de bekende meldpunten gevraagd om dergelijk situaties te melden. Door maatwerk met het verstrekken van voorschotten worden schuldensituaties voorkomen. Dit omdat we als we de regels strikt zouden toepassen we binnen vier weken na het inleveren van de aanvraag een voorschot moeten verstrekken. Terwijl we dat nu bij noodsituaties zelfs op de dag van de melding (als er dus nog geen aanvraag is) kunnen doen. In paragraaf 3.3. is aangegeven dat in het laatste kwartaal ,9% van de aanvragen binnen 4 weken na het indienen van de aanvraag is afgehandeld. Opmerking 12: De gemeente vraagt van de burger zich aan de regels te houden, maar moet dat zelf ook doen en o.a. zorgvuldig en volledig in informatieverstrekking (en niet gericht op ontmoediging). Vooral omdat het gaat om een doelgroep van vaak kwetsbare burgers. Ontmoedigen en afhouden past niet bij een zorgvuldig handelende overheid. Commentaar College: Ons beeld is gevormd op basis van alle melders waarbij de zoektijd is gehanteerd. Ons streven is natuurlijk om te voorkomen dat melders financieel en mogelijk psychisch in de problemen komen omdat dat haaks staat op onze visie. Het College gaat uit van zelfredzaamheid. Inwoners zijn in beginsel zelf verantwoordelijk voor hun eigen inkomen, gezondheid en welzijn. Naar onze mening stimuleert de vier weken zoektijd werkzoekenden om zelf initiatief te nemen. 4.3 Opmerkingen staatssecretaris Klijnsma In de brief van 12 december 2014 (bijlage 5) waarin staatssecretaris Klijnsma aangeeft dat zij constateert dat de gemeente Enschede niet in strijd met de wet handelt, concludeert zij ook: Wel heb ik kunnen constateren dat de gemeente terughoudend is wat betreft het actief informeren van 27-plussers over een bijstandsaanvraag. In deze brief geeft zij aan De 13

14 teksten op de website en in de brief aan burgers kunnen tot verwarring leiden. Naar aanleiding van deze laatste opmerking zijn deze teksten aangepast. 4.4 Onderzoek Nationale ombudsman De Nationale ombudsman heeft naar aanleiding van signalen van Enschede Anders en Sociaal hart Enschede aangegeven onderzoek te willen doen naar de vraag in hoeverre de gemeente haar burgers voldoende informeert over de mogelijkheden om een uitkering en voorschot te ontvangen (bijlage 9). Op 10 maart jl. heeft een eerste gesprek met de Nationale ombudsman plaatsgevonden. Het onderzoek zal naar verwachting enkele maanden in beslag nemen. 5. Scenario s voor de zoektijd voor 27-plussers Op basis van de evaluatie wil het College doorgaan op de huidige weg met wat kleine aanpassingen. Doorgaan is naar onze mening logisch en te rechtvaardigen, omdat het voor de gemeente positieve financiële resultaten oplevert en het vragen om een zoektijd binnen de gemeentelijke beleidsvrijheid ligt. De positieve financiële resultaten en de van verschillende kanten geplaatste opmerkingen zijn twee kanten van de zoektijd voor 27-plussers die op gespannen voet staan met elkaar. In het scenario Doorgaan met de zoektijd voor 27-plussers blijft deze spanning aanwezig. Om deze spanning op te lossen werken we in deze paragraaf daarom naast het scenario Doorgaan ook twee scenario s uit die zoveel mogelijk recht doen aan de geplaatste opmerkingen. Deze twee scenario s vindt u hieronder; Aangepast doorgaan: de zoektijd blijven vragen aan 27-plussers, waarbij direct het aanvraagformulier wordt meegegeven, wel bepaalde doelgroepen worden uitgezonderd en waarbij we werkzoekenden expliciet informeren over hun recht direct een bijstandsaanvraag in te dienen; Stoppen: de zoektijd niet meer vragen aan 27-plussers. Hierna beschrijven we deze scenario s en brengen wij de voor-, nadelen en risico s daarvan in beeld. 5.1 Doorgaan In dit scenario blijven we 27-plussers vragen om hun bijstandsaanvraag pas ná de zoektijd in te leveren. Wél zullen we voortaan bepaalde groepen waarvan de consulenten op de werkvloer hebben aangegeven dat daar de zoektijd weinig effect heeft geen zoektijd meer vragen. De doelgroepen waar het dan om gaat zijn: de bijstandsaanvrager die zich, aansluitend aan de beëindiging van WW-uitkering, meldt bij het UWV en binnen de WW-termijn dus al moet voldoen aan de arbeidsverplichtingen; 14

15 de bijstandsaanvrager, die 60 jaar of ouder is bij de aanvang van het nog te beoordelen uitkeringsrecht en daarbij naar het oordeel van het College een zeer lage kans heeft op uitstroom naar reguliere arbeid; de bijstandsaanvrager aan wie, binnen de grenzen van redelijkheid en billijkheid, bij de bijstandsaanvraag niet de verplichting kan worden gehanteerd om gedurende 4 weken actief te zoeken naar werk. Een zorgvuldig afgewogen geïndividualiseerde benadering is dan geboden; de bijstandsaanvrager die dak- en thuisloos is, gezien de problematiek van deze groep. Voordeel van dit scenario is dat we de prikkelwerking van de zoektijd maximaal behouden en dus ook de positieve resultaten van de zoektijd. Daarmee ontstaat er ook geen risico voor de toekenning van de vangnetregeling 2015 indien ons tekort de 5% overschrijdt. Nadeel van dit scenario is dat niet tegemoet wordt gekomen aan de opmerkingen met betrekking tot het niet actief informeren van werkzoekenden over hun recht om de bijstandsaanvraag direct in te dienen. 5.2 Aangepast doorgaan In dit scenario blijven we 27-plussers vragen om hun bijstandsaanvraag pas ná de zoektijd in te dienen. Wél gaan we werkzoekenden direct het aanvraagformulier meegeven en informeren we ze expliciet over hun recht om de aanvraag direct in te dienen. Daarnaast zullen we ook in dit scenario bepaalde (hierboven genoemde) doelgroepen geen zoektijd meer vragen. Voordeel van dit scenario is dat we daarmee tegemoet komen aan de opmerkingen met betrekking tot het niet actief informeren van werkzoekenden over hun recht om de aanvraag direct in te dienen en dat we de zoektijd meer richten op de doelgroep waar het positieve effect te verwachten is. Nadeel van dit scenario is dat de prikkelwerking van de zoektijd vermindert. Meer werkzoekenden zullen gebruik maken van mogelijkheid de aanvraag direct in te dienen, waardoor ook de positieve effecten naar verwachting kleiner zullen worden. Daarmee ontstaat er ook een mogelijk risico voor de toekenning van de vangnetregeling Dit risico kan worden beperkt door compenserende maatregelen. 5.3 Stoppen In dit scenario vragen we 27-plussers niet meer om de bijstandsaanvraag na de zoektijd in te dienen. Als bij de Quickscan blijkt dat iemand in aanmerking komt voor een bijstandsuitkering gaat de aanvraagprocedure dan altijd direct van start. Voordeel van dit scenario is dat er geen verschil meer is tussen werkzoekenden die direct de bijstandsaanvraag willen indienen en werkzoekenden die instemmen met de zoektijd. Voor iedereen geldt dan dezelfde procedure. 15

16 Nadeel van dit scenario is dat de prikkelwerking van de zoektijd volledig vervalt en de positieve effecten dus ook verdwijnen. Daarmee ontstaat er een risico voor de toekenning van de vangnetregeling 2015 tenzij er aanvullende maatregelen komen. Deze maatregelen zijn in die mate niet direct beschikbaar en operationeel. Wel kan in de aanvraagprocedure een aantal kenmerken van de zoektijd ingebouwd worden, maar de prikkelwerking daarvan zal minder zijn. Bijlagen 1. Passage over zoektijd uit Ontwikkelplan MAU 2. Brief staatssecretaris Klijnsma 23 juni Mail ministerie SZW 9 januari Brief staatssecretaris Klijnsma 12 december Memo aan de Raad 4 september Het werkproces 7. Vragenlijst telefonische enquête 8. Opmerkingen Bolwerk advocaten bij de zoektijd 9. Brief Nationale ombudsman 16

17 Bijlage 1; Passage over de zoektijd uit Ontwikkelplan MAU Zoektijd voor iedereen De gemeente Enschede voert met dit ontwikkelplan voor alle nieuwe instroom ouder dan 27 jaar de zoektijd al in per 1 januari In de zoekperiode moet de werkzoekende zelf actief op zoek naar werk en/of scholing. Pas na afloop van de zoekperiode kan een aanvraag voor bijstand ingediend worden. Voorwaarde is wel dat men zich gedurende de zoekperiode aantoonbaar voldoende heeft ingespannen om werk en/of scholing te vinden. Indien iemand onvoldoende inspanning heeft geleverd wordt een sanctie opgelegd of wordt afgezien van het verstrekken van een uitkering. De maatregel heeft een instroom beperkende werking doordat het aantal intrekkingen, het aantal afwijzingen en het aantal aanvragen dat niet in behandeling wordt genomen wordt toeneemt. Dat levert in euro op en vanaf euro. Bijlage 2; Brief staatssecretaris dd nr ; Overweging om zoektermijn uit te breiden naar 27-plussers Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Den Haag, 24 juni 2013 Met betrekking tot de vier-weken-zoektermijn in de WWB, heb ik de Tweede Kamer toegezegd: 1. inzicht te bieden in de ervaringen van gemeenten met de vier-weken-zoektermijn voor jongeren (27-minners) in relatie tot de het WWB-volume 1; 2. informatie te geven over de pilots in de gemeenten die uit eigen keus een analoge zoektermijn aan personen van 27 jaar en ouder (27-plussers) opleggen 2. Met deze brief voldoe ik aan deze toezeggingen. Samengevat kan ik u melden dat de ervaringen positief zijn. 1. Inzicht in instroom beperkend effect van de vier-weken-zoektermijn voor 27-minners Voor de 27-minner die zich bij het Jongerenloket van een gemeente meldt voor het aanvragen van een WWB-uitkering, geldt met ingang van 1 januari 2012 dat hem eerst een zoektermijn van vier weken gehanteerd wordt voor het op eigen kracht zoeken naar werk en (met ingang van 1 juli 2012) scholingsmogelijkheden. Na afloop van die termijn kan betrokkene formeel een WWB-uitkering aanvragen. Heeft hij zich, naar het oordeel van het betreffende college van B&W, tijdens de vier-weken-zoektermijn voldoende ingespannen om werk of scholingsmogelijkheden te zoeken, dan kent het college de uitkering aan hem toe met ingang van de dag waarop betrokkene zich heeft gemeld voor het aanvragen van de uitkering. Om de Tweede Kamer het gevraagde inzicht in het instroombeperkend effect van de zoektermijn op het WWB-volume te geven, is bij de G4-gemeenten cijfermatige informatie opgevraagd. Uit de cijfers die de gemeenten met mij hebben gedeeld, komt het beeld naar voren dat de zoektermijn een fors instroombeperkend effect heeft. Globaal keert ongeveer eenderde van de melders na afloop van de zoektermijn niet terug voor het formeel aanvragen van een WWB-uitkering. 17

18 In het onderzoeksrapport «Implementatie zoekperiode jongeren» d.d. 31 oktober 2012 van de Inspectie SZW (aan de Kamer aangeboden bij brief d.d. 18 april 2013, Kamerstuk , nr. 122), wordt bevestigd dat de gemeenten vinden dat de vier-weken-zoektermijn goed werkt. De Inspectie heeft een vervolgonderzoek m.b.t. de vier-weken-zoektermijn gestart. Het onderzoek loopt nog. Verwacht wordt dat het eindrapport dit najaar aan de Kamer kan worden aangeboden. Het rapport zal (o.a.) nadere concrete gegevens bevatten over de omvang van het instroombeperkend effect van de vier-weken-zoektermijn. Verder zal ingegaan worden op de vraag wat er met jongeren gebeurt die na afloop van de zoektermijn geen aanvraag indienen. 2. Informatie over de pilots in de gemeenten die uit eigen keus een analoge zoektermijn aan 27-plussers opleggen Voor het verkrijgen van de bedoelde informatie zijn (via Divosa) Amsterdam, Utrecht, Rotterdam en nog acht andere gemeenten 3 benaderd waarvan bekend is dat ze uit eigen keus een analoge zoektermijn opleggen aan 27-plussers die een WWB-uitkering aanvragen. Deze gemeenten hebben informatie aangeleverd waaruit het volgende is op te maken. Ik benadruk dat het hier niet gaat om een wetenschappelijke evaluatie maar om de ervaringen die de betreffende gemeenten belangrijk genoeg vonden om te verzamelen en te melden. Van deze elf gemeenten leggen zeven gemeenten de aanvrager een zoektermijn van vier weken op, twee gemeenten een zoektermijn van maximaal vier weken en twee gemeenten een zoektermijn van twee weken. Uit de beschikbare cijfers kan worden opgemaakt dat na afloop van een vier-wekenzoektermijn, tussen de 30 en de 48% van de aanvragers niet meer terugkeert voor een definitieve aanvraag van de WWB-uitkering. Uit de gegeven informatie blijkt voorts dat alle elf gemeenten in bepaalde gevallen afzien van het opleggen van de zoektermijn (per gemeente verschillen de uitzonderingsgronden). Maatwerk is dus bij alle gemeenten een sleutelbegrip. Daarnaast blijkt uit de ontvangen informatie dat er tussen de elf gemeenten een grote diversiteit bestaat met betrekking tot de vraag welke inspanningen tijdens de zoektermijn van betrokkenen verwacht worden en welke sancties gehanteerd worden bij niet-voldoende inspanningen. Conclusie In overeenstemming met de bovenbedoelde (cijfermatig bevestigde) gunstige ervaringen, is het kabinet voornemens de Tweede Kamer voor te stellen de vier-weken-zoektermijn voor 27- minners in de WWB uit te breiden naar alle leeftijden. Het voorstel zal deel uitmaken van het wetsvoorstel «Wet maatregelen WWB en enkele andere wetten», dat thans nog in voorbereiding is. De Staatssecretaris van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, J. Klijnsma 3 Behalve bij Amsterdam, Utrecht en Rotterdam is ook informatie opgevraagd bij Drechtsteden, Leeuwarden, ISD Brabantse Wal, Zaanstad, Oss, Apeldoorn, Oosterhout en Hilversum. Er zijn telefonische vragenlijsten afgenomen. Daarnaast hebben gemeenten per aanvullende informatie aangeleverd. 18

19 Bijlage 3; Mail van de staatssecretaris dd. 9 januari 2015 aan raadslid mevrouw Visser Geachte mevrouw Visser, Dank voor uw mail. Ik wil proberen te verduidelijken waarom staatssecretaris Klijnsma een slag om de arm houdt bij haar opmerking over het al dan niet in strijd handelen met de wet, waar het gaat om de uitleg van de Gemeente Enschede bij de vier weken zoektermijn voor 27-plussers. In de Wet Werk en Bijstand (nu: Participatiewet) is niet opgenomen dat er een vier weken zoektermijn voor 27-plussers mogelijk is. Maar er is ook niet in de wet opgenomen dat een vier weken zoektermijn voor 27-plussers verboden is. Omdat de werkwijze van de Gemeente Enschede niet rechtstreeks te herleiden is naar de wet, kan alleen een bestuursrechter uitspraak doen over de rechtmatigheid. Dit laat natuurlijk onverlet, en dat wil de staatsecretaris dan ook benadrukken, dat een WWBbijstandsaanvraag direct in behandeling genomen dient te worden en dat er binnen acht weken een beslissing op de bijstandsaanvraag moet komen. Vriendelijke groet, Louis Beckers Bijlage 4; brief staatssecretaris dd. 12 december 2014 aan fractievoorzitters EA en SP Bijlage 5; memo dd. 4 september beantwoording vragen Stedelijke commissie (dd. 1 september) en terugkoppeling van het verloop van het gesprek met Sociaal Hart Enschede MEMO Datum : 4 september 2014 Aan : Leden van de Stedelijke Commissie Van : Patrick Welman, wethouder Economie & Werk Onderwerp : Beantwoording vragen Stedelijke Commissie 1 september 2014 incl. terugkoppeling van het verloop van het gesprek met Sociaal Hart Enschede In dit memo beantwoord ik de nog openstaande vragen van enkele raadsleden en informeer ik u over het resultaat van het gesprek dat ik heb gehad met het Burgerinitiatief Sociaal Hart Enschede. Daarnaast leek het me goed dat ik voor u nog een keer op een rij zet waarop het College de wettelijke grondslag voor de zoekperiode baseert en hoe de zoekperiode in de praktijk wordt toegepast. 1. Openstaande vragen van de raadsleden Enschede Anders 1. Is er dinsdag in de Cliëntenraad over de zoekperiode gesproken en komt er gevraagd of ongevraagd een advies van de Cliëntenraad Werk en Inkomen? Zo nee, waarom niet? 19

20 Antwoord: Ja, er is dinsdag in de Cliëntenraad Werk en Inkomen gesproken over de zoekperiode. Aanstaande maandag (8 september) is er een extra ingelaste vergadering van de Cliëntenraad Werk en Inkomen waar de Meerjarige Aanvullende Uitkering (MAU) in samenhang met de zoekperiode wordt besproken. Formeel heeft het college geen advies aan de Cliëntenraad Werk en Inkomen gevraagd. Als de Cliëntenraad W&I aanstaande maandag besluit een advies uit te brengen, dan betreft dit een ongevraagd advies aan het college. 2. Gaat het college nu actief informatie verstrekken naar haar burgers toe over de werkwijze rechten en plichten van de sociale uitkeringen? Antwoord: Het college houdt vast aan de huidige werkwijze zolang niet is vastgesteld dat die in strijd is met de wet. 3. Er zijn bij de Quickscan al direct in het eerste en tweede kwartaal 143 aanvragen niet toegekend. Opgeteld met de mensen die niet terug zijn gekomen is het totaal 418. Wat is gebeurd met al deze mensen en hun kinderen? Antwoord: Het genoemde aantal van 418 kan het College niet direct terug herleiden, maar zij kan wel aangeven dat in de evaluatie is opgenomen wat er met de mensen is gebeurd die in het 1 e kwartaal niet zijn teruggekomen na de zoekperiode. Een groot deel van deze mensen (38%) heeft werk gevonden of is een studie begonnen. Een andere grote groep (35%) heeft een voorliggende voorziening gekregen. Omdat in het 1 e kwartaal bleek dat nagenoeg iedereen goed terecht is gekomen is ook gezien het arbeidsintensieve karakter geen onderzoek gedaan naar de mensen die in het 2 e kwartaal niet zijn teruggekomen na de zoekperiode. Van de mensen waar al direct in het eerste gesprek (de Quickscan) duidelijk was dat zij geen recht op bijstand hebben weten we waarom dat het geval was. In de meeste gevallen was sprake van inkomen en/of vermogen. Een andere belangrijke reden is dat er recht was op een voorliggende voorziening. Een derde belangrijke reden was het ontbreken van een geldige woon- of verblijfplaats. En de vierde meest voorkomende reden was dat een eerdere aanvraag is afgewezen en de omstandigheden niet zijn gewijzigd. Wat er gebeurd is met deze mensen, is bij het College niet bekend. Groen Links 1. In de stukken staat en dan citeer ik, dat als melders daarop staan de aanvraag per direct in behandeling wordt genomen, zoals ook de wet voorschrijft. Hiermee wordt de indruk gewekt dat de aanvragen van een deel van de mensen pas later worden behandeld en daardoor mogelijk niet in gelijke mate tot hun wettelijke recht komen. Antwoord: We verzoeken de melder om eerst actief op zoek te gaan naar werk of scholing en over 4 weken terug te komen voor het indienen van een aanvraag. Als de melder bij het eerste gesprek aangeeft dat hij/zij direct een aanvraag wil indienen, dan stellen wij hem hiertoe in de gelegenheid en geven we een aanvraagformulier met bewijsstukkenlijst mee. We zullen ook dan echter pas met het beoordelen van de aanvraag starten ná de zoekperiode (omdat we dan pas kunnen beoordelen of iemand aan de verplichtingen in de zoekperiode heeft voldaan). Het direct indienen van de aanvraag leidt dus niet tot een eerdere afhandeling van de aanvraag. Wel ontstaat er daardoor eerder een wettelijk recht op voorschot. Maar door de Enschedese uitvoeringspraktijk t.a.v. het verstrekken van voorschotten (maatwerk) maakt dat in de praktijk voor de mensen materieel geen verschil. 2. Wij willen niet dat mensen langer dan voorheen op hun officiële uitkering moeten wachten. Als dat is gegarandeerd, hebben wij er minder moeite mee als bijstandsaanvragers die daartoe in staat zijn haalbare verplichtingen tot re-integratie krijgen, ook zolang de aanvraag loopt. Ik verneem graag van de wethouder of hij denkt dat op deze manier de juiste balans wordt gevonden, tussen een effect van de zoektijd aan de ene kant en aan de andere kant het zoveel mogelijk in tact laten van het bijstandsrecht. Antwoord: De totale gemiddelde doorlooptijd van de aanvragen (inclusief de zoekperiode) is in 2014 ongeveer 1 week langer dan die eind 2013 (zonder de zoekperiode) was. Daarmee leidt deze maatregel 20

21 dus niet tot een veel langere doorlooptijd. In de Bijlage is in beeld gebracht hoe snel aanvragen worden afgehandeld. VVD De VVD fractie hoort graag van de wethouder, hoe deze zich (en hoe vaak) laat informeren over de ontwikkelingen m.b.t. de WWB (bijzonderheden & voorschotten). Antwoord: Wekelijks ontvang ik vanuit de uitvoering de actuele cijfers m.b.t. de instroom en de uitstroom. Tweewekelijks bespreek ik de stand van zaken in mijn Portefeuilleoverleg aan de hand van de actuele cijfers. Maandelijks ontvang ik van de uitvoerende afdelingen een uitgebreide set met management informatie, die ik ook in mijn Portefeuilleoverleg bespreek. Over bijzondere ontwikkelingen informeert het management mij ad hoc. 2. Uitkomst van het gesprek met het Burgerinitiatief Zoals aangekondigd in de stedelijke commissie van 1 september heb ik op 4 september een gesprek gehad met het Burgerinitiatief Sociaal Hart Enschede. Het Burgerinitiatief heeft aangegeven dat zij vooral klachten heeft gekregen over de bejegening op het Werkplein, over de toonzetting in brieven, over het zoekraken van stukken, over de onderlinge communicatie binnen het Werkplein, over de selectie van fraudeonderzoeken en over schrijnende situaties. Het beeld dat het Burgerinitiatief heeft is wezenlijk anders dan mijn beeld van de gang van zaken op het Werkplein. Natuurlijk worden ook daar af en toe fouten gemaakt (het blijft mensenwerk) maar mijn beeld is niet dat er structureel zaken niet op orde zijn. Dit bleek ook al bij de eerdere analyse van de klachten die ik via het meldpunt van Enschede Anders heb ontvangen en waarover ik de Raad medio juli apart heb geïnformeerd. Omdat onze beelden zo wezenlijk verschillen heb ik het Burgerinitiatief gevraagd om mij de individuele klachten te geven, zodat ik mijn beeld zonodig kan bijstellen en waar mogelijk klachten kan proberen op te lossen. Omdat het Burgerinitiatief de individuele klachten van mensen vanwege privacy echter niet aan mij wil doorgeven hebben we afgesproken dat het Burgerinitiatief de mensen die het betreft vraagt hun klacht aan de gemeente kenbaar te maken zodat we kunnen proberen de klacht op te lossen. Daarnaast wordt de klacht op die manier meegenomen in ons reguliere traject waarin we regelmatig kijken of wijziging van ons beleid of de dienstverlening nodig is. Dit wil overigens niet zeggen dat alle klachten gegrond verklaard zullen worden. Aan elke klacht zitten immers twee kanten. Het verhaal van de klager en het verhaal van de aangeklaagde. Een deel van de klachten van het Burgerinitiatief bleek tijdens het gesprek overigens betrekking te hebben op de uitvoering van de WW op het Werkplein. Het is begrijpelijk dat men het Werkplein ziet als een onderdeel van de gemeente, maar de uitvoering van de WW wordt niet door de gemeente, maar door het UWV bepaald. Klachten die daarop betrekking hebben zal ik dan ook doorsturen naar het UWV. Daarnaast attendeer ik de Commissie graag op feitelijke onjuistheden in het Manifest van het Burgerinitiatief : het opheffen van de Sociale Raadslieden : Deze taken zijn niet opgeheven maar op een andere wijze georganiseerd. Een functionaris van de voormalige sociale raadslieden is ondergebracht bij de Formulierenbrigade. Daarnaast kan nog steeds een beroep worden gedaan op het juridisch loket. het inkrimpen van de Formulierenbrigade : de Formulierenbrigade is niet ingekrompen maar juist uitgebreid. Wél is er gesneden in de overhead, doordat de leidinggevende en coördinerende taken zijn ondergebracht bij een niet speciaal daarvoor vrijgestelde coördinator. het ontbreken van integraal schuldhulpverleningsbeleid : De Stadsbank is in stadsdeel Oost gaan werken vanuit de zogenaamde wijkteams. Dit is juist de vanwege de integrale afstemming met de 21

22 wijkzorgteams. Kortom: een integraal zorgplan en afgestemd met andere disciplines. Vanaf 1 mei 2014 werkt de Stadsbank vanuit het Werkplein Enschede. actieve informatieplicht over vrijstelling sollicitatie- en arbeidsplicht voor alleenstaande ouders met kinderen jonger dan 5 jaar : De consulent informeert werkzoekenden actief over de rechten en plichten waarvan de consulent tijdens het gesprek constateert dat die relevant zijn. Vrijstelling is echter niet automatisch aan de orde bij alleenstaande ouders met kinderen jonger dan 5 jaar. In de WWB wetgeving is opgenomen dat alleen op eigen verzoek van de alleenstaande ouder (met kinderen jonger dan 5 jaar) vrijstelling kan worden verleend voor de verplichtingen tot arbeidsverplichtingen. De plicht om mee te werken aan scholing blijft wel bestaan. groeiend aantal klachten : Deze gegevens zijn op dit moment ons niet bekend. Het beeld is eerder dat het aantal binnengekomen klachten minder is dan vorig jaar. een forse stijging van het aantal bezwaarschriften : De afdeling Rechtsbescherming geeft aan dat op basis van het aantal bezwaarschriften tot nu toe, het totaal aantal bezwaarschriften in 2014 waarschijnlijk zelfs ca. 100 lager zal zijn dan in extra huisuitzettingen : De 3 woningbouwcorporaties hebben aangegeven dat zij per saldo (op basis van het aantal ontruimingen tot op heden) een kleine daling verwachten van het aantal ontruimingen t.o.v bijstandsafhankelijke burgers (waarvan ca gezinnen) in totaal mensen : Enschede verstrekt op dit moment bijstandsuitkeringen. Het gaat daarbij om gezinnen. In totaal zijn mensen, inclusief kinderen < 18 jaar, afhankelijk van de bijstand in Enschede. Bovendien blijkt uit het Eindrapport 2009 van het CBP dat de Sociale Dienst van de gemeente Enschede in 17 van de 20 fraudedossiers de regels aan haar laars lapt : Dit rapport betreft fraudeonderzoeken in de periode 1 januari 2007 en 10 juli Het CBP constateerde toen Uit 17 van de 20 onderzochte dossiers blijkt niet dat de betrokkenen (juist) zijn geïnformeerd over de heimelijke waarnemingen. In deze dossiers is niet schriftelijk vastgelegd dat er is geïnformeerd over de heimelijke waarnemingen. Hierdoor kan niet worden vastgesteld dat is voldaan aan de informatieplicht. Het CPB constateerde dus niet dat we niet voldoen aan onze plicht, maar dat ze niet kunnen vaststellen of we er wel aan voldoen. Inmiddels (6 jaar later) voldoen we volledig aan de informatieplicht. 3. De wettelijke grondslag voor de zoekperiode De 2 e kamer heeft er uiteindelijk voor gekozen om de zoekperiode voor 27-plussers niet als verplichting op te nemen in de Wwb. Net als een aantal andere gemeenten legt de gemeente Enschede dit zo uit dat de 2 e kamer de gemeenten hierin een eigen beleidsvrijheid biedt. Enschede is dan ook niet de enige gemeente die die beleidsvrijheid gebruikt. Het College meent namelijk dat dit past in haar algemene streven om een groter beroep te doen op de eigen verantwoordelijkheid en de zelfredzaamheid. Het College realiseert zich dat dit een ingrijpende wijziging is voor sommige mensen en daarmee soms weerstand en onrust oproept. Deze ontwikkeling is vergelijkbaar met de reacties van enkele jaren geleden toen in de Wmo het beroep op de eigen verantwoordelijkheid en zelfredzaamheid werd vergroot. De terugvalfunctie van de overheid wordt daardoor immers minder. Het College hecht er echter aan te benadrukken dat deze functie nog steeds aan de wettelijke voorwaarden voldoet. En wij blijven volop oog houden voor de knelpunten door het leveren van maatwerk. Gezien de impact van de maatregel heb ik in de stedelijke commissie van 1 september voorgesteld om eind dit jaar de effectiviteit van de zoekperiode opnieuw te beoordelen. Ik zal daarbij ook de doorlooptijden betrekken. Over de uitkomsten van de evaluatie licht ik uw Raad uiteraard in. 22

23 De wijze waarop wij de beleidsvrijheid binnen de Wwb invullen past binnen het wettelijke kader want wij vragen mensen wel om de aanvraag pas over 4 weken in te dienen, als ze er op staan hebben ze wel de mogelijkheid om de aanvraag direct in te dienen. Ook wordt als de uitkering wordt toegekend dat gedaan vanaf de datum van eerste melding. Als men de aanvraag dus na de zoekperiode indient en de uitkering wordt toegekend, dan heeft men recht op uitkering vanaf de datum van de eerste melding (dus ook over de zoekperiode). Men mist dus geen 4 weken uitkering! Met deze werkwijze houden we ons aan de regels die de wet stelt aan de aanvraagprocedure. We ontzeggen niemand de mogelijkheid om een aanvraag in te dienen en de aanvrager krijgt door deze werkwijze ook niet minder uitkering. Deze (en vergelijkbare) werkwijzen worden door een aantal andere gemeenten ook gehanteerd en er is ons slechts één bezwaarzaak bekend waarin uitspraak wordt gedaan over de rechtmatigheid van de zoekperiode voor 27-plussers. Het betreft hier een zaak van de gemeente Oss waarin de bezwaarcommissie aangaf dat de werkwijze zoals Oss die hanteert (en die hetzelfde is als die in Enschede) niet in strijd is met de wet. De invoering van de zoekperiode is expliciet opgenomen in het verbeterplan voor de MAU ( invoeren 4 weken zoektijd voor iedereen ) en de Inspectie SZW heeft in haar rapport met betrekking tot de voortgang van het verbeterplan MAU aangegeven dat ze vaststelt dat de gemeente bij de zoekperiode voor iedereen niet in strijd met de wet handelt: De gemeente heeft in de aanvulling op de voortgangsrapportage aangegeven dat de zoektijd voor iedereen vanaf 1 januari 2014 in werking is getreden. In tegenstelling tot personen jonger dan 27 jaar mogen personen van 27 jaar of ouder wel een aanvraag om bijstand indienen maar moeten na 4 weken aantonen dat ze voldoende hebben gesolliciteerd. Op basis van de door de gemeente verkregen informatie stelt de inspectie vast dat de gemeente daarmee niet in strijd met de wet handelt. Zodra het College haar Wederhoor op het rapport heeft vastgesteld, zal zij het rapport inclusief de Wederhoor aan de Raad zal worden toegezonden. Voor het College is hiermee nu voldoende duidelijkheid verschaft over de rechtmatigheid van de zoekperiode zoals deze in Enschede wordt uitgevoerd. Mocht er echter in de toekomst de rechtbank of de Centrale Raad van Beroep een uitspraak doen waaruit blijkt dat onze werkwijze in strijd met de wet is dan zal ik daar uiteraard naar handelen. Ik volg de landelijke ontwikkelingen op dat punt dan ook nauwgezet en ben ook zeer benieuwd naar de uitspraak die de Staatssecretaris op dit punt zal doen n.a.v. de vragen die de SP-fractie in de 2 e kamer hierover aan haar heeft gesteld. 4. De zoekperiode in de praktijk Ik vind het belangrijk om heel transparant te zijn over de wijze waarop het proces van het aanvragen van een uitkering plaatsvindt. Kern van dit proces is dat goed opgeleide professionele consulenten met veel kennis van de Wwb, maatwerk leveren aan mensen die aangeven niet te kunnen voorzien in hun eigen inkomen. Hun opdracht is om te zorgen dat welk recht heeft op bijstand die ook juist en tijdig krijgt en wie er geen recht op heeft dit niet krijgt. Dit gebeurt in het volgende werkproces: 23

24 1. Melding en Gesprek: Het moment waarop een werkzoekende zich bij het Werkplein meldt voor een bijstandsaanvraag is de start van het proces. Dit is ook de datum vanaf wanneer men (na toekenning van de uitkering) bijstand ontvangt. Gastvrouwen en heren ontvangen de werkzoekende en melden deze aan bij de consulenten voor een gesprek. Dat gesprek (de Quickscan) vindt direct plaats. In dat gesprek onderzoekt de consulent in grote lijnen de persoonlijke situatie. Afhankelijk van die persoonlijke situatie kan het gesprek 10 minuten tot een uur duren. De consulent voert het gesprek deels via een vast stramien (voorlichten rechten en plichten etc.), maar past de inhoud van het gesprek daarnaast aan op de persoonlijke situatie van de melder. Zo kan de consulent in het gesprek bv. snel inschatten of er zaken zijn die maken dat er zeker geen recht is op bijstand (bv. een voorliggende voorziening als de WW, vermogen of een verdienende partner). Ook kan het zijn dat de consulent verder ingaat op de financiële problematiek (die is er overigens meestal nog niet omdat mensen veelal in de periode na de melding nog de laatste maand salaris of uitkering uitgekeerd krijgen). Mocht er wel acute financiële problematiek zijn dan kan de consulent meteen beslissen om een voorschot te verstrekken. Dat kan op verzoek van de werkzoekende, maar zal ook door de consulent zelf naar voren worden gebracht als de persoonlijke situatie van de werkzoekende daar aanleiding voor geeft. Uitbetaling van een voorschot kan indien nodig zelfs direct op de dag van het gesprek. 2. Zoekperiode: De consulent geeft vervolgens aan dat de gemeente Enschede een zoekperiode kent van 4 weken waarin men eerst zelf actief moet zoeken naar werk of een opleiding. De verplichtingen die de consulent oplegt voor de zoekperiode worden bepaald door de persoonlijke situatie en zijn dus niet voor iedereen hetzelfde. Werkzoekenden jonger dan 27 jaar kunnen wettelijk pas na die zoekperiode een aanvraag indienen. Voor werkzoekenden van 27 jaar of ouder is dit anders. Als uit het gesprek dan ook blijkt dat de werkzoekende ondanks ons verzoek de aanvraag tóch direct wil indienen, dan kan dat. Wel blijven dan de verplichtingen van de zoekperiode gelden. Wij bieden deze mogelijkheid overigens niet actief aan en het komt in de praktijk dan ook weinig voor dat mensen direct een aanvraag willen indienen. Als er gedurende de zoekperiode financiële problemen ontstaan dan zal de consulent natuurlijk ook een voorschot verstrekken, tenzij er onvoldoende medewerking is of er aanwijzingen van fraude zijn). 3. Aanvraag en beoordeling: De wettelijke maximumtermijn van 8 weken behandeltijd (de beslistermijn) begint te lopen op het moment dat de aanvraag is ingeleverd. Bij de aanvraag moet de werkzoekende een aantal bewijsstukken meesturen, die de consulent nodig heeft om te beoordelen of er daadwerkelijk recht bestaat op een uitkering. Ook voor de bewijsstukken geldt dat dat maatwerk is, afhankelijk van de persoonlijke situatie. Als de werkzoekende de gevraagde bewijsstukken niet heeft geleverd, dan vraagt de consulent hier nog een keer om. De wettelijke maximale behandeltijd wordt dan verlengd met de periode die de werkzoekende nodig heeft om deze informatie alsnog in te leveren. De werkzoekende heeft dus voor een deel zelf invloed op de doorlooptijd van zijn aanvraag. Ook in deze fase kunnen overigens voorschotten verstrekt worden. Vanaf 4 weken nadat de aanvraag is ingeleverd heeft de aanvrager hier ook wettelijk recht op (tenzij hij onvoldoende medewerking verleent, bv. door bewijsstukken niet in te leveren of als duidelijk is dat er geen recht op bijstand is). Voorschotten worden niet automatisch verstrekt, omdat deze lang niet in alle gevallen nodig zijn. De werkzoekende kan zelf aangeven dat hij een voorschot nodig heeft, maar ook de consulent zal wijzen op de mogelijkheid van een voorschot als de persoonlijke situatie van de werkzoekende hierom vraagt. 4. Besluit: Als de consulent de aanvraag beoordeeld heeft ontvangt de werkzoekende een beschikking. Als de aanvraag wordt toegekend, dan ontvangt men de uitkering vanaf de eerste meldingsdatum (onder aftrek van verstrekte voorschotten). Wordt de aanvraag afgewezen dan worden de verstrekte voorschotten teruggevorderd. 5. Bezwaar: Is de werkzoekende het niet eens met het uiteindelijke besluit dan kan hij daartegen bezwaar aantekenen. Als de consulent (na overleg met de kwaliteitsmedewerker en een jurist) meent 24

25 dat er geen aanleiding is om het oorspronkelijk besluit te herzien dan behandelt een onafhankelijke bezwaarschriftencommissie het bezwaar. Als de consulent besluit het oorspronkelijke besluit wel te herzien, dan ontvangt de werkzoekende een nieuwe beschikking. 6. Klachtenprocedure: Gedurende het gehele proces kan de werkzoekende een klacht indienen. Deze klacht wordt geregistreerd en de teamleider behandelt deze zorgvuldig door het toepassen van hoor en wederhoor. Als er problemen zijn (bv. schrijnende situaties) dan worden die zo snel mogelijk opgelost. Daar waar een klacht niet naar tevredenheid kan worden opgelost speelt er meestal meer (bv. aanwijzingen voor fraude). BIJLAGE DOORLOOPTIJDEN De wettelijke beslistermijn (ná indiening van de aanvraag) bedraagt 8 weken. Als de werkzoekende niet alle voor de beoordeling benodigde informatie heeft aangeleverd wordt de wettelijke maximale behandeltijd verlengd met de periode die de werkzoekende nodig heeft om deze informatie alsnog in te leveren. De werkzoekende heeft dus voor een deel zelf invloed op de doorlooptijd van zijn aanvraag. Van de aanvragen die in het laatste (2 e ) kwartaal 2014 zijn ingediend is 15,0% binnen 6 weken na de eerste melding afgehandeld en 46,3% binnen 8 weken. Dit is dus inclusief de zoekperiode. Na 12 weken is 86,5% afgehandeld. Bij de dan nog niet afgehandelde aanvragen is in de meeste gevallen de termijn verlengd om de werkzoekende in de gelegenheid te stellen aanvullende informatie aan te leveren. In het laatste kwartaal 2013 (toen de zoekperiode nog niet was ingevoerd) was 27,7% binnen 4 weken afgehandeld en 48,0% binnen 6 weken. Na 8 weken was 65,5% afgehandeld. De gemiddelde afhandeltermijn is door het invoeren van de zoekperiode dus ongeveer een week langer geworden. 25

26 Bijlage 6; het werkproces 1. Melding en Gesprek: Het moment waarop een werkzoekende zich bij het Werkplein meldt voor een bijstandsaanvraag is de start van het proces. Dit is bij toekenning ook de ingangsdatum van de bijstandsuitkering. Bij de melding is er direct een gesprek, de Quickscan. In dit gesprek onderzoekt de consulent in grote lijnen de persoonlijke situatie. Afhankelijk van die persoonlijke situatie kan het gesprek 10 minuten tot een uur duren. De consulent voert het gesprek deels via een vast stramien (voorlichten rechten en plichten etc.), maar past de inhoud van het gesprek daarnaast aan op de persoonlijke situatie van de werkzoekende. Zo kan de consulent in dit gesprek snel inschatten of er zaken zijn die maken dat er geen recht is op bijstand. Bijvoorbeeld als er recht is op een voorliggende voorziening zoals een WW-uitkering, de werkzoekende beschikt over vermogen of er een partner is met voldoende inkomsten. Ook kan het zijn dat de consulent verder ingaat op de financiële problematiek en naar aanleiding daarvan direct overgaat tot het verstrekken van een voorschot. Veelal is dit niet nodig omdat er op het moment van aanvraag nog een salaris of uitkering tegoed bestaat. Mocht er wel acute financiële problematiek zijn, dan kan de consulent meteen beslissen om een voorschot te verstrekken. Dat kan op verzoek van de werkzoekende, maar zal zeer zeker ook door de consulent zelf naar voren worden gebracht als de persoonlijke situatie van de werkzoekende daar aanleiding voor geeft. Uitbetaling van een voorschot kan indien nodig direct op de dag van het gesprek. 2. Zoektijd: De consulent geeft vervolgens aan dat de gemeente Enschede een zoektijd kent van 4 weken waarin men eerst zelf actief moet zoeken naar werk of een opleiding. De verplichtingen die de consulent oplegt voor de zoektijd worden bepaald door de persoonlijke situatie en zijn dus niet voor iedereen hetzelfde. Werkzoekenden jonger dan 27 jaar kunnen wettelijk pas na die zoektijd een bijstandsaanvraag indienen. Voor werkzoekenden van 27 jaar of ouder is dit anders. Als uit het gesprek dan ook blijkt dat de werkzoekende ondanks ons verzoek de bijstandsaanvraag direct wil indienen of dat door de consulent wordt vastgesteld dat binnen de grenzen van redelijkheid en billijkheid, de zoektijd niet kan worden gevraagd, dan kan dat. Wel blijven dan de verplichtingen van de zoektijd gelden. Wij bieden deze mogelijkheid echter niet actief aan, omdat dit er toe zal leiden dat werkzoekenden dan niet meer genegen zullen zijn om de aanvraag pas na de zoektijd in te dienen. Als er gedurende de zoektijd financiële problemen dreigen te ontstaan dan zal de consulent natuurlijk voorschotten verstrekken, tenzij er onvoldoende medewerking is of er aanwijzingen van fraude zijn. 3. Bijstandsaanvraag en beoordeling: De wettelijke maximumtermijn van 8 weken behandeltijd (de beslistermijn) begint te lopen op het moment dat de bijstandsaanvraag is ingeleverd. Bij de bijstandsaanvraag moet de werkzoekende een aantal bewijsstukken meesturen, die de consulent nodig heeft om te beoordelen of er daadwerkelijk recht bestaat op een bijstandsuitkering. Ook voor de bewijsstukken geldt dat dat maatwerk is, afhankelijk van de persoonlijke situatie. Als de werkzoekende de gevraagde 26

27 bewijsstukken niet heeft geleverd, dan vraagt de consulent hier nog een keer om. De wettelijke maximale behandeltijd wordt dan verlengd met de periode die de werkzoekende nodig heeft om deze informatie alsnog in te leveren. De werkzoekende heeft dus voor een deel zelf invloed op de doorlooptijd van zijn bijstandsaanvraag. Ook in deze fase kunnen overigens voorschotten verstrekt worden. Binnen maximaal 4 weken nadat de bijstandsaanvraag is ingeleverd heeft de werkzoekende hier ook wettelijk recht op. Tenzij hij/zij onvoldoende medewerking verleent, bijvoorbeeld door bewijsstukken niet in te leveren of als duidelijk is dat er geen recht op bijstand is. Voorschotten worden verstrekt in afstemming met de aanvrager, omdat deze niet in alle situaties nodig zijn. De werkzoekende kan dus zelf om een voorschot verzoeken, maar ook de consulent zal wijzen op de mogelijkheid van een voorschot als de persoonlijke situatie van de werkzoekende hierom vraagt. Ons uitgangspunt is dat als blijkt dat de (financiële) situatie schrijnend is en vraagt om acute ondersteuning, altijd direct maatwerk wordt geleverd. Dit kan dus onder meer door het verstrekken van voorschotten. 4. Besluit: Als de consulent de bijstandsaanvraag heeft beoordeeld ontvangt de werkzoekende een beschikking. Als de bijstandsaanvraag wordt toegekend, dan ontvangt de werkzoekende de uitkering vanaf de eerste meldingsdatum (onder aftrek van verstrekte voorschotten). Wordt de bijstandsaanvraag afgewezen dan worden de verstrekte voorschotten teruggevorderd. 5. Bezwaar: Is de werkzoekende het niet eens met het uiteindelijke besluit dan kan hij/zij daartegen bezwaar aantekenen. Als de consulent, na overleg met de kwaliteitsmedewerker en een jurist, meent dat er geen aanleiding is om het oorspronkelijk besluit te herzien dan behandelt een onafhankelijke bezwaarschriftencommissie het bezwaar. Als de consulent besluit het oorspronkelijke besluit wel te herzien, dan ontvangt de werkzoekende een nieuwe beschikking. 6. Klachtenprocedure: Gedurende het gehele proces kan de werkzoekende een klacht indienen. Deze klacht wordt geregistreerd en de teamleider behandelt deze zorgvuldig door het toepassen van hoor en wederhoor. Sinds 2015 loopt de klachtenprocedure via de Klachtencommissaris. Deze werkwijze was bij de invoering van de zoektijd van toepassing op alle 27-plussers. Bijlage 7; Vragenlijst telefonische enquête I. Waarom heeft u na de zoekperiode geen bijstandsuitkering aangevraagd? I. Heeft inmiddels een inkomen uit arbeid 1 ; II. Is gestart met scholing en heb recht op studiefinanciering; III. Is verhuisd naar een andere gemeente of het buitenland; IV. Inwonend bij ouders/familie/kennissen; V. Inkomen uit voorliggende voorziening (bijvoorbeeld WW/ZW/Wajong/WIA); VI. Kwam niet aanmerking voor een bijstandsuitkering; VII. De procedure was mij niet duidelijk. 2. Waar heeft u op dit moment inkomsten van? I. Heeft inmiddels een inkomen uit arbeid 1 ; II. Heeft studiefinanciering; III. Inkomen uit voorliggende voorziening (bijvoorbeeld WW/ZW/Wajong/WIA); 27

28 IV. Leef van mijn spaargeld; V. Afhankelijk van / krijgt geld van / leent geld van familie/vrienden/kennissen; VI. Afhankelijk van / krijgt geld van / leent geld van ouders; VII. Bijstandsuitkering in een andere gemeente; VIII. Leent geld van krediet verstrekker/instantie; IX. Ik heb geen inkomsten; X. Anders, namelijk: 3. Werkt u in loondienst of zelfstandig? 4. Hoe heeft u uw baan gevonden (mits van toepassing)? Uitzendbureau; Sollicitaties/sollicitatiebrieven; Via familie/vrienden/kennissen; Anders, namelijk. 28

29 Bijlage 8; Opmerkingen Bolwerk Advocaten bij de zoektijd 29

30 30

31 31

32 32

33 Bijlage 9; Brief Nationale ombudsman 33