Netwerk Verduurzaming van historische en beeldbepalende gebouwen

Transcriptie

1 Netwerk Verduurzaming van historische en beeldbepalende gebouwen Onderzoeksgebied 2 ontwikkelen nieuwe kennis Thema s: 1. Energie (He presteren historische gebouwen werkelijk m.b.t. hun energieverbruik?) 2. Techniek (Welke technische oplossingen zijn beschikbaar, hoe kunnen deze gecombineerd worden, welke oplossingen zijn niet beschikbaar maar wenselijk?) 3. Markt (Is er een markt voor innovatieve technische oplossingen voor monumenten? Zijn nieuwe producten voor monumenten wel wenselijk onder welke voorwaarden?) 4. Proces (Hoe kom je tot een goed resultaat?) De leden van de begeleidingscommissie hebben voor ieder thema 1 hypothese gekozen. De gekozen hypothesen worden hieronder weer gegeven. Te onderzoeken hypothese: Thema 1 energie Historische utiliteits- en woongebouwen zijn minder energieverspillend dan algemeen wordt gedacht en dan rekenmodellen (Energielabel, EPC e.d.) aangeven. Het toetsen van deze hypothese leidt tot nieuwe kennis en inzichten omdat een dergelijk onderzoek in Nederland nog niet is uitgevoerd. Wel zijn er onderzoeken uitgevoerd in Engeland (beperkt onderzoek, gericht op gerechtsgebouwen zie artikel hiernaast), de Verenigde Staten (niet vergelijkbaar opgrond van andere klimaatinstallaties) en Schotland (niet vergelijkbaar door ander klimaat). Informatie die nodig is om deze hypothese te toetsen: een selectie representatieve casestudies. In de eerste ronde (start september 2011) richten we ons op publiek toegankelijke gebouwen in bezit van de overheid en met een kantoorfunctie. We willen hiervoor gebouwen kiezen uit verschillende bouwperiode s: Periode 1 = , Periode 2 = , Periode 3= Het arrtikel hiernaast is verschenen in de Nieuwsbrief 1, zomer 2009, van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed

2 Deze hypothese wordt onderzocht middels twee deelopdrachten: Deelopdracht 1 een analyse van 3 gebouwen, verdeeld over de bovengenoemde periodes. De analyse is gericht op: De bouwkundige staat (leeftijd gebouw, latere ingrepen, onderhoud) De installaties Het gebruik (aantal medewerkers/bezoekers, openingstijden, apparatuur, bvo, binnentemperatuur, eisen en wensen etc.) Het huidige daadwerkelijke energieverbruik (voor warmte/koeling en elektriciteit) Het energieverbruik van een qua bvo en gebruik vergelijkbare moderne gebouw De studenten kunnen eigen projecten zoeken of de projecten worden door ons netwerk aangedragen. Aangezien we ons richten op gebouwen in bezit van de overheid, is de verwachting dat de benodigde informatie voor de studenten wel toegankelijk zal zijn. Vanuit ons netwerk zullen we de studenten indien nodig ondersteunen bij het verzamleen van de informatie. Aanvullende informatie kan door de studenten worden verzameld via enquêtes, interviews en eventueel beschikbare statistieke data. Op basis van deze informatie kan gezocht worden naar mogelijke oorzaken en verklaringen van een eventueel hoger of lager energieverbruik dan in moderne gebouwen. Zijn er verschillen? En zoja, worden deze veroorzaakt door een ander gebruik (bijv. de acceptatie van lagere comforteisen in historische gebouwen) of door de constructie (bijv. de warmteakkumulerende massa van historische gebouwen) of zijn er andere oorzaken? Deelopdracht 2 is gericht op het berekenen van de Energielabel van de 3 gebouwen en een vergelijkbaar modern gebouw. Aangezien we ons op Wat wij graag willen weten: Hoe is de situatie van de casestudies in verhouding tot moderne gebouwen? Wat zijn hiervoor mogelijke oorzaken/verklaringen? Wat wordt in de huidige rekenmodellen over- of ondergewaardeerd? Deze kennis is wenselijk, omdat er mogelijk een verschil zit tussen de huidige beeldvorming over het energieverbruik van monumenten en de werkelijke situatie. Het m.b.t. energieverbruik negatieve imago van monumenten kan eventueel worden bijgesteld. Dit kan een eyeopener zijn voor veel eigenaren en duurzaamheidsadviseurs. Ook kunnen bewoners door de nieuwe kennis en inzichten gestimuleerd worden om energie te gaan besparen door hun gedrag te veranderen. Eigenaren kunnen dan ook beter worden gewezen op de positievie effecten van historische gebouwen (thermisch bufferen en energiezuinig) in plaats van de negatieve (tochtig en koud).

3 Te onderzoeken hypothese: Thema 2 techniek Het is belangrijk om een goed overzicht te hebben over de alternatieven voor (energetische) verbeteringen om overleg hierover met eigenaren goed te kunnen richten. Het onderzoeken van deze hypothese kan ertoe leiden dat aan eigenaren meer technisch inzicht wordt gegeven en dat de communicatie wordt verbeterd. Centraal staat de vraag: Hoe komt de eigenaar van een historisch gebouw tot de keuze voor passende maatwerkoplossingen? De foto hierboven illustreert het waardenverlies dat mogelijk kan optreden als eigenaren energetische verbeteringen realiseren, zonder de alternatieven goed tegen elkaar af te wegen. Foto: Huub van de Ven, Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Voorbeeld: is het niet slimmer de verwarmingsinstallatie te vervangen of een wko/warmtepomp aan te leggen dan het glas te vervangen of uitgebreid te isoleren (los van comfortaspecten). Deze hypothese houdt ook verband met de oorsprong van de vraag van de klant. Er kan altijd iets, maar duurzame monumentenzorg is altijd maatwerk. Het is mogelijk dat eigenaren met de vraag naar dubbel glas naar de gemeente komen, maar dat zij na het gesprek over een palet aan alternatieven zijn geïnformeerd. Dan willen zij uiteraard ook weten: Wat is het effect van deze alternatieven? Hoe kunnen verschillende maatregelen met elkaar worden gecombineerd? Wat is het effect van die combinaties? Wat kosten de verschillende maatregelen? Het is de verantwoordelijkheid van de gemeente (duurzaamheid en monumentenzorg) om de verschillende mogelijkheden in beeld te brengen. Dit is tevens nodig voor het behoud van de monumenten en het voorkomen van leegstand. Deze hypothese wordt onderzocht aan de hand van casestudies met een woonfunctie. Per studentengroep worden 3 casestudies onderzocht. De casestudies kunnen door de studenten zelf worden gekozen of worden aangedragen door de leden van het netwerk. Ook voor deze opdracht dient eerst een analyse van de casestudies gemaakt te worden. Vervolgens zoeken de studenten naar een passend maatregelenpakket voor iedere casestudie. Het doel is om voor iedere casestudie verschillende alternatieven in beeld te brengen: Wat zijn de consequenties van de verschillende maatregelen voor het behoud van cultuurhistorische waarden? Wat zijn de consequenties voor het energieverbruik? Wat zijn de consequenties voor het comfort? Welke combinatie van maatregelen verdient volgens de studenten de voorkeur? Waarom maken zij deze keuze? Deze kennis is wenselijk omdat er vaak gedacht wordt aan standaard maatregelen (dubbel glas, spouwmuurisolatie, nieuwe cv-ketel) er zijn echter nog veel meer mogelijkheden. Door de alternatieven met elkaar te vergelijken wordt inzichtelijk welke criteria allemaal een rol spelen bij de keuze van passende maatregelen. Zo wordt inzichtelijk waarom de keuze die bij de ene woning prima past, voor een andere (op het eerste gezicht misschien vergelijkbare woning) niet passend is.

4 Te onderzoeken hypothese: Thema 3 markt Nieuwe technieken / producten komen alleen op de markt als er voldoende vraag naar is. Het heeft geen zin om gericht op de verduurzaming van monumenten nieuwe producten voor de buitenzijde (gevel en dak) van het gebouw te ontwikkelen. Fabrikanten zijn niet geïntereseerd in deze specifieke kleine markt en historici/monumentenzorgers zijn huiverig voor onvoldoende resultaten. Op de foto hierboven de Oranjerie in Barnevel bij het kasteel De Schaffelaar. Het glas is afkomstig van Van Ruysdael. [Foto: Door deze hypothese te onderzoeken hopen wij meer inzicht te verkrijgen in de mogelijkheid voor nieuwe productontwikkeling, gericht op duurzame monumentenzorg. Op dit moment zijn er in Nederland drie productgroepen waarvoor duurzame oplossingen specifiek voor monumenten worden aangeboden: glas (spouw-)isolatie Zonnepanelen Naast nieuwe innovatieve producten is er ook behoefte aan traditionele technieken. Het risico van nieuwe producten is dat traditionele ambachten verloren gaan, die vaak ook bijdragen aan de duurzaamheidsprestatie van historische gebouwen. Mogelijke vragen die onderzocht kunnen worden, zijn: Biedt de Nederlandse markt kansen voor de ontwikkeling van nieuwe specifiek op monumenten gerichte technieken en producten? Waarom durfden bijvoorbeeld de fabrikanten van monumentenglas of van zonnepanelen in de vorm van leien deze productontwikkelingen aan? Voor welke bedrijven is onder welke omstandigheden een internationale oriëntatie interessant? Welke kansen en belemmeringen doen zich hierbij voor? Welke aanknopingspunten zijn er te vinden zijn met historische gebouwen, die niet als monument geregistreerd zijn, aangezien het hier om grotere getallen gaat (commercieel aantrekkelijker)? Welke rol speelt de mogelijkheid voor imago-verbetering voor fabrikanten (productintegratie in monumenten geeft uitstraling en mooie plaatjes)? Leiden de nieuwe producten tot ingrepen die anders niet waren uitgevoerd en zijn deze ingrepen wel/niet wenselijk? Niet altijd kunnen bouwdelen worden vervangen door nieuwe technische snufjes. Heeft de beschikbaarheid van monumentenglas tot een verlies aan waarden geleid? Zoja, hoe verhoudt zich dit verlies tegenover de behaalde duurzaamheidswinst? Let dus ook op de keerzijde: Hoe groot is de realisatie van integratie - wanneer wordt een product als genoeg geïntegreerd beoordeeld. Hier schuilt een gevaar. Extreem voorbeeld: Is een kunststof kozijn met roedeverdeling een acceptabel alternatief? Minder extreem: Zou een dakpan met pv-spray acceptabel zijn? (is nu nog toekomstmuziek, maar het onderzoeken waard) Leidt de ontwikkeling van nieuwe producten naar verwachting tot minder belangstelling voor traditionele duurzame technieken? Hoe kunnen bedrijven geïnteresseerd worden voor duurzame technieken gericht op behoud en herstel? We behouden steeds meer bestaande gebouwen, niet alleen monumenten. Biedt de Nederlandse markt voldoende kans voor groei in deze markt?

5 Voldoen nieuwe producten ook op lange termijn (veroudering, onderhoud, etc.)? Studenten gaan voor deze opdracht aan de slag door een selectie beschikbare producten te analyseren. In welke situaties werden deze producten toegepast? Welke overwegingen speelden een rol voor de verschillende betrokken partijen? Ook worden interviews gevoerd met de leveranciers van de betreffende producten. De studenten kunnen zelf een keuze maken vor deze producten of de leden van het netwerk dragen een selectie aan. Te onderzoeken hypothese: Thema 4 proces Duurzame maatregelen en monumenten / bestaande bouw kunnen alleen in samenhang en door een architect worden ontworpen: de verduurzaming van historische gebouwen is een ontwerpopgave. Duurzame monumentenzorg vraagt altijd om maatwerk. In ons netwerk gaan wij ervan uit dat het gebouw leidend moet zijn, dit vraagt dus om een verantwoorde architectonische benadering: De architect moet redeneren vanuit het gebouw. Het gebouw heeft al een stempel, de architect is dus in tegenstelling tot nieuwbouwprojecten niet de enige die het gebouw een stempel op drukt. In de ideale situatie is de architect hiervoor sensibel en geniet hij het vertrouwen van de andere betrokken partijen. Ons netwerk organiseert regelmatig lerende ontmoetingen. In januari 2011 stond de ontmoeting in het teken van creatieve preconcurrentiele samenwerking met architecten en aannemers. Dit heeft onder meer geleid tot een boeiende discussie over de rol van de architect bij restauratieprojecten. [Fotos: Birgit Dulski, Nyenrode] De centrale rol van de architecht staat echter steeds meer onder druk: Door steeds grotere samenwerkingsverbanden wordt de rol van de architect als regisseur en vertrouwenspersoon van de opdrachtgever gereduceerd. Tegelijkertijd worden professionals voor de verduurzaming van monumenten gemist en zitten verschillende partijen vaak niet op één lijn. Zo zijn er bijvoorbeeld ook adviseurs die niet ervan uitgaan dat het gebouw leidend is, maar andere aspecten voorop stellen zoals bijv. de exploitatie, of de ambitie m.b.t. energiebesparing, of de eisen/wensen van gebruikers. Daar staat tegenover dat het vroegtijdig betrekken van andere partijen (aannemers, adviseurs etc) tot nieuwe creatieve oplossingen kan leiden. In verschillende interviews wordt onderzocht: Wie is over het algemeen betrokken bij projecten op het gebied van duurzame monumentenzorg? Welke rol speelt in dit team de architect? Welke kennis / opleiding / ervaring moeten (restauratie-) architecten en overige partijen hebben om deze bijzondere opgave aan te kunnen gaan?

6 Bij restauratieprojecten moeten architecten een andere bril hebben. Zij hebben minder de rol van kunstenaar of juist wel??? Hoe zien restauratiearchitecten hun werk? Wat onderscheid hen van andere architecten? Welke voor- en nadelen bieden samenwerkingsverbanden? Bij welke projecten zijn samenwerkingsverbanden zinvol, bij welke projecten moet de architect juist de traditionele centrale rol hebben? De interviewpartners worden gekozen door de studenten of aangedragen door de leden van het netwerk. Door het toetsen van deze hypothese wordt inzichtelijk gemaakt, wat de voor- en nadelen zijn van nieuwe samenwerkingsvormen t.o.v. de traditionele rol van de architect.