Haatzaaien 2.0 raakt de staat

Transcriptie

1 hét magazine voor de overheid 6 februari 2009 nr 2 vijfde jaargang Een CO 2 -bom onder Barendrecht? Pagina 23 Haatzaaien 2.0 raakt de staat Overleeft het ABP de kredietcrisis? pagina 8 Haagse machobolwerken aan de schandpaal pagina 12 Interview: CDA-senator Sophie van Bijsterveld ontzet de kerk pagina 10 Kruissubsidies Tennet zetten kwaad bloed pagina 15

2 Wilt u ook klare taal gebruiken? Klare taal is een grondrecht. Klachten van burgers en instellingen over duister Haags taalgebruik zijn bij mij welkom. Ik zal die signalen verzamelen en de schrijvers aanspreken op wat ze aanrichten. Maar vooral roep ik iedere Haagse ambtenaar op om steeds klare taal te gebruiken. Alex Brenninkmeijer, Ombudsman Ik wil het boek Zullen we zwaluwstaarten, staaltjes van ambtelijke (war)taal bestellen: 108 pagina s met achtergrondverhalen, taaltips van de notadokter en bijna woorden en uitdrukkingen, verzameld voor en door ambtenaren. PM bedankt alle ambtenaren die via een top-10 hebben ingezonden. Inzenden naar km2taal@pm.nl kan nog steeds; uw bijdrage verwerken wij in de volgende druk. Onder redactie van: Gert Riphagen, Henk Riphagen, Frank Willemsen, Pieter van Hofwegen, Leon Klinkers, Bert Kreemers en Guido Rijnja. exemplaren voor 14,95 per stuk exclusief verzendkosten Organisatie: Afdeling: Naam (m/v): Straat: Postcode + woonplaats: Telefoonnummer: Zullen we zwaluwstaarten is een uitgave van Politieke Pers BV Stuur deze volledig ingevulde antwoordcoupon naar: PM, Antwoordnummer 10818, 2501 WB Den Haag. Na betaling van de factuur, sturen wij het aantal bestelde exemplaren per post naar u toe. Meer informatie vindt u op of bel

3 PM nummer 2 6 februari 2009 Nieuws 8 t/m 15 8 Algemeen Burgerlijk Pensioenfonds quo vadis? Flip de Kam en Xander den Uyl over pensioenen na de crisis 10 CDA-senator schrijft scheiding kerk en staat af Sophie van Bijsterveld hekelt blinde vlek bij overheid 23 Een CO 2 -bom onder Barendrecht? Kleine gemeente bekneld tussen milieuambities kabinet en eigen veiligheid 11 SP jaagt op grootgrondbezitter Fortis Landjepik ten faveure van Ecologische Hoofdstructuur 12 Haagse machobolwerken aan de schandpaal E-Quality haalt uit naar Financiën en Economische Zaken 13 Erkent Obama het Internationaal Strafhof? Hoogleraar Janssens vindt euforie Verhagen prematuur 15 Monopolie Tennet zet kwaad bloed CDA eist NMa-onderzoek wegens kruissubsidies 20 Liaisons dangereuses Rijkssalarissen van Roel Bekker Hoogleraar Arbeidsverhoudingen bij de overheid ontmoet Thom de Graaf 27 moeten omhoog! Eric van Zelm zegt Balkenende-norm de wacht aan Coverstory 16 Haatzaaien 2.0 Internet brengt onderbuikgevoelens in stelling Spelers 27 t/m Rasonderhandelaar voor Koninkrijksrelaties 29 Watergebrek brengt vrede in het Midden-Oosten 30 Margo Zuurbier (SZW) trekt op met inspecteurs Meningen 9 Kroese enzo 26 Column Jorrit de Jong Beau Monde 35 Lunchen met de ChristenUnie Modderstroom Onthutsend hoe grofgebekt sommige mensen zijn. Via internet kan iedereen deelnemen aan het publieke debat, maar van een verrijking van ons democratisch proces is geen sprake. Wel van het tegendeel. De kloof tussen overheid en burger wordt via tal van haatsites gevuld met een verbale modderstroom zonder weerga. Op internet gaat de geborneerde cyberburger zich te buiten aan anonieme scheldkanonnades. De overheid en de politiek vormen een gemakkelijk doelwit. Ze hebben het altijd gedaan en als ze het niet gedaan hebben, hebben ze het nagelaten. Chris van de Wetering neemt u in deze PM mee naar het voorgeborchte van de vooruitgang. Misschien is het uiteindelijk een kleine groep die op deze sites actief is, maar die zet wel de toon voor een verscherping van het debat. In de Tweede Kamer schiet een aantal leden ook steeds vaker door naar de tendentieuze, populistische argumentatie. De cynische geinponems van GeenStijl maken school tot in het hart van de democratie. Wanneer politici en ambtenaren permanent onder vuur liggen zullen zij zich daartegen wapenen. Het bolwerk Den Haag staat dan minder open voor redelijk commentaar. Als milde tegenspraak, legitieme oppositie en vuilspuiterij op hetzelfde pantser afketsen, dan verliest de democratie. Dat geldt voor de politiek; de rijksoverheid wordt door de haatsites geraakt waar het pijn doet: recht in het imago. De discussie over het onderzoek naar de deelname aan de oorlog met Irak, wordt ook scherp gevoerd. Begrijpelijk, want het gaat om een politiek gevoelige zaak. De media besteden er daarom veel aandacht aan en dan blijft er iets hangen in hoofden van de cyberzombies. Namelijk dat het niet deugt herstel: dat er niets van deugt. Van Balkenende, van Pechtold, van Hamer, van Bos, van niemand en van de hele overheid niet. Het is dat er zoveel nuttige ict-toepassingen zijn, anders zou ik het internet graag een dagje op slot zetten. Guikje Roethof (guikje@pm.nl) 6 februari 2009 PM 3

4 lopende zaken Algemene Zaken Begroting Na de turbulentie over het instellen van een onafhankelijke onderzoekscommissie naar de deelname aan de oorlog in Irak, zal de premier de komende weken even wat minder prominent in het nieuws zijn. Er staan geen optredens, werkbezoeken of buitenlandse reizen in de planning tussen 6 en 22 februari. Wat niet is kan nog komen natuurlijk, maar vooralsnog is de premier binnenskamers aan het werk, vooral met de voorbereidingen voor de begroting. BZK Berlijn Minister Ter Horst is woensdag 11 en donderdag 12 februari in Berlijn. Ze houdt er onder meer een toespraak voor een seminar over radicalisering. Vrijdag de 13 e brengt Ter Horst een werkbezoek aan Zaanstreek-Waterland en gaat ze langs bij de horecasurveillance van de politie. Maandag 16 februari is de minister te vinden bij de toezichteenheid zeevaart van de Inspectie Verkeer en Waterstaat in Rotterdam. Festival Staatssecretaris Bijleveld is donderdag 12 februari in Dordrecht voor de opening van het Festival der Bestuurskunde. Buitenlandse Zaken Sicherheitskonferenz Minister Verhagen brengt op 6 en 7 februari een bezoek aan de Internationale Sicherheitskonferenz in München. Ruim driehonderd vertegenwoordigers uit de internationale politieke wereld debatteren over de toekomst van de Navo en nucleaire wapens. Op maandag 9 februari ontmoet de minister de Indonesische vicepresident Jusuf Kalla, die een bezoek brengt aan Nederland. Een dag later lunchen Verhagen en OS-minister Koenders met Eurocommissaris Louis Michel voor Ontwikkeling en Internationale Hulp. Een week later brengt Verhagen een bezoek aan Georgië, waar hij president Saakasjvili ontmoet. Agriterra Minister Koenders komt op maandag 9 februari terug uit Zuid- Amerika, waar hij Colombia en Bolivia bezocht. Een dag later woont hij in Nieuwspoort de presentatie van de Duurzaamheidsmonitor bij. Op 12 februari opent de minister in Arnhem zowel het nieuwe gebouw van landbouwontwikkelingsorganisatie Agriterra als een fototentoonstelling in dat gebouw. Magris Rustige tijden voor staatssecretaris Timmermans zo vlak voor het krokusreces, dat 20 februari aanvangt. Woensdag 11 februari debatteert hij in Utrecht met Claudio Magris, een Italiaanse cultuurfilosoof die momenteel writer in residence is aan de universiteit van de Domstad. Defensie Tsjaad Minister Van Middelkoop heeft op woensdag 18 februari een AO over de voortgang en de veiligheidssituatie van de EU-missie in Tsjaad. Staatssecretaris De Vries is op dezelfde dag aanwezig bij een AO over het materieel. Hij spreekt onder meer over de Duurzaamheidsnota 2009 en de invoering van de Rijkspas Defensie. Ook wordt de strategische kennisagenda aangeboden. Gripen De Kamercommissie voor Defensie brengt van 11 tot en met 14 februari een bezoek aan de Zweedse vliegtuigbouwer Saab om zelf een kijkje te nemen of de straaljager Gripen Next Generation geen betere optie is voor de vervanging van het F-16 gevechtsvliegtuig dan de Joint Strike Fighter (JSF) van Lockheed Martin. Defensie is vooralsnog van zins door te gaan met de JSF. Economische Zaken Living lab Minister Van der Hoeven gaat tijdens een werkbezoek aan Amsterdam op 9 februari langs bij het living lab, een project gericht op nieuwe ontwerpprocessen voor interieurdesign. Op dinsdag 10 februari is ze in de Eerste Kamer in het kader van de wijziging van de Elektriciteits- en Gaswet. Op 16 februari opent de minister een bio-elektriciteitscentrale in Hengelo. Donderdag 19 februari staat in het teken van een bezoek aan de VTE-Raad in Brussel. India Staatssecretaris Heemskerk leidt van 8 tot en met 13 februari een economische missie naar India. In zijn gevolg vertegenwoordigers van het internationale bedrijfsleven en het MKB. Doel van de missie is het aanhalen van de economische banden met India, het promoten van Nederland als vestigingsland voor Indiase bedrijven en het promoten van Nederlandse bedrijven op het gebied van onder meer ict, biotechnologie en maritieme logistiek. Heemskerk gaat naar de steden Delhi, Pune en Mumbai en zal onder meer gesprekken voeren met de ministers Nath (Handel & Industrie) en Sibal (Wetenschap & Technologie). Op 16 februari brengt hij een werkbezoek aan de Haarlemmermeer. Financiën Experimenten Minister Bos komt maandag 9 februari samen met de Eurogroep, waar de Ecofin van dinsdag 10 februari wordt voorbereid. Verder moet hij een paar keer naar de Kamer. Op donderdag de 12 e komt in de plenaire zaal het boetestelsel in financiële wetgeving aan de orde. Woensdag 18 februari heeft hij een AO over de variabele beloning van de bestuurders van NS, Connexxion en Schiphol. Het AO van donderdag de 19 e gaat over begrotingsexperimenten. De minister gaat maandag 16 februari op werkbezoek in de regio Rotterdam. Promotie Staatssecretaris De Jager zit woensdag 11 februari bij het AO over zelfstandig ondernemerschap. Daarna gaat hij naar de jaarvergadering van het Platform Promotional Products in Nieuwspoort, waar hij ook een speech zal houden. De Jager eet maandag 16 februari in Hotel Des Indes, waar het Platform voor de Informatiesamenleving bijeenkomt. Justitie Mensensmokkel Minister Hirsch Ballin is de komende dagen vooral in de Tweede Kamer te vinden. Op maandag 9 februari wachten hem AO s over letselschade en slachtofferbeleid, de donderdag daarop gaat het draagmoederschap, verkoop van baby s en betalingstermijnen. Vrijdag de 13 e neemt de bewindsman aan de universiteit van Utrecht een Europees rapport over mensensmokkel in ontvangst. Neuroscience Staatssecretaris Albayrak is maandag 9 februari in Maastricht om een symposium bij te wonen over de vraag wat neuroscience voor TBS kan betekenen. LNV Namibië Minister Verburg is de komende twee weken regelmatig in het buitenland vanwege haar verplichtingen voor de 4 PM 6 februari 2009

5 lopende zaken VN-commissie voor duurzame ontwikkeling, de CSD. In mei dit jaar zal Verburg tijdens de 17 e sessie van dit VN-orgaan in New York als voorzitter fungeren en dat brengt nu al verplichtingen met zich mee. Van 7 tot en met 10 februari is Verburg in Namibië om regionale bijeenkomsten over thema s als de voedselcrisis en verwoestijning bij te wonen. Voor datzelfde doel is ze 15 en 16 februari in Kenia. Waterlinie Op woensdag 11 februari neemt ze deel aan een AO in de Tweede Kamer over visserij. Op donderdag 19 februari opent Verburg in Houten een onderdeel van de Nieuwe Waterlinie. OCW Senaat Dinsdag 17 februari zijn de bewindslieden van OCW in de Eerste Kamer vanwege een beleidsdebat over het wetsvoorstel betreffende sturing en botsende beleidsdoelstellingen in het beroepsonderwijs. Antarctica Deze week is minister Plasterk nog op Antarctica, in het kielzog van kroonprins Willem Alexander en prinses Máxima. Woensdag 11 februari is hij weer terug, op tijd om zaterdag de tentoonstelling Rembrandt, een jongensdroom te openen in de Doopsgezinde Kerk te Haarlem. Maandag de 16 e is de minister in Brussel vanwege de OJC-Raad en donderdag de 19 e woont hij in Amsterdam een themaconferentie over financiering van het hoger onderwijs en de wetenschap bij. Ministerraad Vrijdag 6 februari schuift staatssecretaris Van Bijsterveldt aan bij de ministerraad. Ze vervangt de minister. Maandag 9 februari bezoekt ze het Hervormd Lyceum West in Amsterdam. Onderwerp van gesprek: de kwaliteitsagenda voortgezet onderwijs. Donderdag 12 februari reikt ze in hotel Figi te Zeist een prijs uit aan het beste leerbedrijf. Een week later woont de staatssecretaris in de Rotterdamse Doelen de Zadkine Onderwijsconferentie bij. Later die dag is ze aanwezig bij de viering van 90 jaar Onderwijsraad. Boxtel Staatssecretaris Dijksma brengt maandag 9 februari een werkbezoek aan een wijkvoorzieningencentrum in Boxtel. Donderdag de 19 e ondertekent ze in Den Haag, samen met collega Van Bijsterveldt, een convenant over sponsoring van het onderwijs. SZW Uitbuiting Donderdag 12 februari heeft minister Donner een AO over het onderzoek van SZW naar de motieven van mensen om voor het zelfstandig ondernemerschap te kiezen. Dat blijkt vaak uit eigen vrije keuze te zijn, niet om werkloosheid te verhullen. Waarschijnlijk zal de Kamer nog wel wat vragen hebben over de verzekerbaarheid van risico s voor zelfstandige ondernemers. De minister gaat donderdag 12 februari naar een conferentie over mensenhandel in Utrecht. Op het seminar, georganiseerd door de Universiteit Utrecht, SZW en Justitie, presenteert Donner het eerste exemplaar van de SZW-brochure Arbeid en uitbuiting, waarin in twaalf talen wordt uitgelegd waar mensen hun beklag kunnen doen of hulp kunnen zoeken. Participatie Staatssecretaris Jetta Klijnsma is maandag 9 februari bij de aftrap van een doorstart van de campagne Ik kan, waarin mensen op hun kracht aangesproken worden om te participeren. Klijnsma geeft ook het startsein van een deelcampagne hiervan, gericht op ouderen. Bij de bijeenkomst in Zoetermeer, op kantoor van bouwbedrijf Dura Vermeer, houdt Klijnsma een speech over ouderen en de arbeidsmarkt. Ze gaat maandag 16 februari op werkbezoek in de regio Noord-Limburg, waar de financiële crisis rake klappen uitdeelt. In Nederweert praat ze over arbeidsparticipatie en werk gelegenheid. Verkeer en Waterstaat Wifi Minister Eurlings opent maandag 9 februari de N31/A31, een 67 kilometer lange auto(snel)weg die van de Afsluitdijk via Leeuwarden naar Drachten loopt. Later die dag geeft hij in Groningen het officiële startschot voor de pilot Internet in de trein, een proef waarbij reizigers door middel van een wifi-verbinding internet kunnen gebruiken. Vrijdag de 13 e geeft hij een speech op een conferentie ter ere van de 400-jarige relatie tussen Nederland en Japan. Havens Staatssecretaris Huizinga heeft op 10 februari een AO over de Kaderrichtlijn Water. Een dag later opent zij een reeks nieuwe havenkades in Den Helder en houdt ze een lezing op een congres over de ontwikkeling van de Nederlandse zeehavens, eveneens in Den Helder. Vrom Dordrecht Minister Van der Laan gaat de komende twee weken drie keer op wijkenbezoek. Op 9 februari verkent hij de Dordrechtse wijken Wielwijk en Crabbehof, op 16 februari is hij in Woensel-West in Eindhoven en twee dagen later in zijn eigen geliefde Amsterdam-West. UNEP Minister Cramer woont van 14 tot 18 februari een congres bij van het UNEP, het milieuprogramma van de Verenigde Naties. Het congres vindt plaats in het hoofdkwartier van UNEP in het Keniaanse Nairobi. Daarvoor brengt ze op 11 februari een werkbezoek aan Gelderland vanwege het programma Mooi Nederland. VWS Illegaal Minister Klink gaat zaterdag 7 februari op werkbezoek naar het Jeroen Bosch Ziekenhuis in Den Bosch, waar gesproken wordt over het plegen van nieuwbouw, de kapitaallastenfinanciering en het EPD. De minister zal maandag 9 februari meelopen met een Rotterdamse huisarts die hem zal bijpraten over de zorg aan mensen die illegaal in Nederland verblijven. Jongerenparlement Minister Rouvoet komt zaterdag 7 februari terug van zijn bezoek aan de Antillen. Op maandag gaat hij in gesprek met het Erasmian European Youth Parliament in Rotterdam, waar hij met vwo-leerlingen zal spreken over wat jongeren zoal bezighoudt. Verder is hij donderdag 12 februari aanwezig bij het AO over de Onderwijs Jeugd en Cultuur Raad. Op maandag 16 februari zal hij samen met burgemeester Jorritsma het christelijke jongerencentrum De Wegwijzer in Almere openen. 6 februari 2009 PM 5

6 roerende zaken De migratiemachine Eindelijk klaar! Het HSL-Zuid traject is af. De projectorganisatie stuurde onze redactie een kaartje. Maar nu het tracé eindelijk is opgeleverd, zijn er geen treinen. Een deel is in bestelling bij het Italiaanse bedrijf Ensaldo Breda en niemand weet wanneer ze worden geleverd. De 24 Thalys-treinen, waarvan er slechts 2 eigendom zijn van de NS, moeten worden omgebouwd voordat ze op het nieuwe tracé kunnen rijden. Het HSL-spoor is toegerust met een Europees veiligheidssysteem en de boordcomputer van de Thalys, u begrijpt het al, is van Franse makelij. Minister Eurlings (VenW) liet de Kamer begin deze week weten onderzoek te gaan doen naar een alternatief beveiligingssysteem. Voorlopig duurt Den Haag-Parijs nog drieënenhalf uur en de blijft de boemel naar Brussel nog even rijden. Het Europees migratiebeleid gaat in toenemende mate gepaard met de inzet van hoogstaande technologische snufjes. Technologie speelt een onmisbare rol in het bewaken van de Europese buitengrenzen, het beoordelen van verblijfsaanvragen en het opsporen van illegale migranten. Zaken als spraakherkenning bij inburgeringsexamens en de opslag van biometrische gegevens van illegale migranten in Europese databases vormen maar een fractie van het totaalaanbod. Hoe betrouwbaar is deze technologie? En hoe is het gesteld met de rechtspositie van migranten als de technologie blijkt te sputteren? Deze en andere kwesties komen ruimschoots aan bod in de begin februari verschenen essaybundel De migratiemachine. Onder redactie van Huub Dijstelbloem, programmacoördinator Technology Assessment bij het Rathenau Instituut, dat het initiatief nam voor de bundel, en Albert Meijer, universitair hoofddocent aan de Utrechtse School voor Bestuurs- en Organisatiewetenschap, wordt deze nog grotendeels onbeschreven problematiek aan de hand van acht essays aan de kaak gesteld. Op 4 februari nam staatssecretaris Albayrak van Justitie in Nieuwspoort het eerste exemplaar in ontvangst. Gaat Broertjes Wilders achterna? Quotez Er hoeft geen oooh meer door de zaal te gaan als er een vrouwelijke ambassadeur binnenkomt. Minister Verhagen (BZ) neemt een boek over vrouwelijke diplomaten in ontvangst. Als er een andere portefeuille voor Nederland uit de bus zou komen en men zou mij bijvoorbeeld landbouw en visserij aanbieden, zeg ik, met alle respect voor de vis: nee. Neelie Kroes wil best aanblijven als Eurocommissaris, maar daar hoeft niet alles voor te wijken, zegt ze in Trouw. Het was een groot avontuur om weer eens in zo n nauw bedje te liggen met twee slapies naast me. Oud-minister Pieter Winsemius deed als lid van de WRR onderzoek naar schooluitval. Zijn conclusie: leerlingen hebben behoefte aan duidelijkheid en warmte. En dus ging Winsemius mee op schoolreisje naar Parijs, vertelde hij aan Vrij Nederland. Best aardig, soms een tikkeltje dominant, redelijk outspoken. Minister Maria van der Hoeven (Economische Zaken) karakteriseert zichzelf in een aantal regionale kranten van Wegener. Misschien ligt het aan mijn gebrek aan ervaring. Aldus Ton Elias tijdens het Kamerdebat over de wijziging van de Mededingingswet. De VVD er werd in 1982 parlementair journalist bij Den Haag Vandaag en was daarna niet meer van het Binnenhof weg te slaan. 6 PM 6 februari 2009 De kern van het probleem is de fascistische islam, de zieke ideologie van Allah en Mohammed zoals neergelegd in de islamitische Mein kampf: de Koran, schreef Geert Wilders op 8 augustus 2007 in de Volkskrant. Het Amsterdamse hof besloot dat de PVV-politicus zich voor deze uitspraak moet verantwoorden. Maar hoe strafbaar is de krant eigenlijk door het gewraakte stuk eerder geweigerd door NRC te plaatsen? Artikel 137e van het Wetboek van Strafrecht leert dat openbaarmaking van beledigende uitlatingen jegens bevolkingsgroepen wordt gestraft met gevangenisstraf van maximaal zes maanden of een geldboete. Dat kan een jaar cel worden indien het feit wordt gepleegd door een persoon die daarvan een beroep of gewoonte maakt. Bij recidive binnen vijf jaar kan de veroordeelde zelfs uit zijn beroep worden ontzet. Dat ziet er kortom niet goed uit voor Pieter Broertjes. Extra pijnlijk is dat de Volkskrant in een hoofdredactioneel commentaar over het gewraakte stuk zich afvroeg of de PVV-leider wel toerekeningsvatbaar was. Als de krant al bij plaatsing van het stuk het vermoeden had dat er iets ernstig mis mee was, kan dat duiden op een misdrijf met voorbedachten rade.

7 roerende zaken U kan het beter! De Kamercommissies van Vrom en VenW voeren maandag 9 februari met de bewindslieden overleg over een structuurvisie voor de snelwegomgeving. PM fotografeerde dit snelwegpanorama, maar u kunt dat natuurlijk beter. Maak een foto van uw favoriete snelwegpanorama en stuur het naar redactie@pm.nl. De winnaar krijgt twee kaartjes voor de weer galoos leuke cabaretshow Eindelijk Alleen van Alex Klaasen op 30 mei in Diligentia. Hete hangijzers Europa werft kiezers Weet u al op wie u gaat stemmen tijdens de Europese verkiezingen op 4 juni dit jaar? En waarom zou u eigenlijk gaan stemmen? Op geeft het Europees Parlement (EP) tien redenen waarom uw stem niet mag ontbreken. De site maakt deel uit van de algemene website van het EP. Naast het belangrijkste nieuws omtrent de verkiezingen is er ook oog voor het verleden. Onder de rubriek blikvangers zijn de parlementaire hoogte- en dieptepunten van de afgelopen periode terug te vinden. Ook staat er een overzicht van de dossiers die het EP nog voor de verkiezingen zal behandelen en welke onderwerpen er in de periode van op de agenda staan. Een onthullend kijkje in de keuken van de luchtmacht en de rivaliserende vliegtuigbouwers. Dat belooft Bert Kreemers te geven in zijn proefschrift over de aanschaf van Nederlandse gevechtsvliegtuigen in de afgelopen eeuw. Ongetwijfeld zijn daar lessen uit te trekken voor de toekomst en dus ook voor de aanschaf van een opvolger voor de F-16, aldus Kreemers, eerder werkzaam voor Defensie en Instituut Clingendael en nu in dienst van de Raad voor de Volksgezondheid en Zorg. Hij heeft onderzoek gedaan in de Amerikaanse en Nederlandse archieven en vertelt over de missers, uitglijers en complicaties die Haagse politici in het verleden op het verkeerde been zetten. Op 10 februari promoveert Kreemers in het Academiegebouw van de Universiteit Leiden. Het boek Hete hangijzers is vanaf deze datum te verkrijgen bij uitgeverij Balans. Frau Antje blijkt blijvertje Economische Zaken heeft al een paar keer geprobeerd van haar af te komen, maar Duitsland blijkt aan Frau Antje te hechten. Het kaasmeisje met de Volendammer hul, dat menigmaal de Duits-Nederlandse betrekkingen met een blokje kaas wist op te vrolijken, zou een achterhaald beeld van Nederland presenteren. Sophie Elpers dook in de geschiedenis van Frau Antje. In Hollandser dan kaas beschrijft ze hoe Frau Antje, in 1961 bedacht door het Nederlands Zuivelbureau om in Duitsland reclame te maken voor Nederlandse zuivelproducten, al snel uitgroeide tot een symbool voor Nederland, waar we niet meer zo snel vanaf komen. 6 februari 2009 PM 7

8 nieuws Pensioengerechtigde leeftijd dreigt te worden verhoogd Positie van het ABP in vijf vragen Zal het Algemeen Burgerlijk Pensioenfonds (ABP) de kredietcrisis weten te weerstaan of komen de pensioenen van de ambtenaren in gevaar als gevolg van de verdampte miljardeninvesteringen? PM ging te rade bij ABP-bestuurder Xander den Uyl en econoom Flip de Kam. Financiën De afgelopen weken bleek de kredietcrisis na vele banken en verzekeraars ook de Nederlandse pensioenfondsen in zijn greep te hebben gekregen. Het Algemeen Burgerlijk Pensioenfonds (ABP), hét fonds voor ambtenaren, zag miljarden verdampen en zijn dekkingsgraad de balans tussen vermogen en betalingsverplichtingen in een jaar met 48 procent afnemen. Domme pech, zo klinkt het. Maar is dat ook zo? ABP-bestuurder Xander den Uyl en Flip de Kam, emeritus hoogleraar economie van de publieke sector aan de Rijksuniversiteit Groningen, geven tekst en uitleg. 1 Staat het ABP er slechter voor dan andere fondsen? Op het eerste gezicht staat het ABP er niet slechter voor dan de andere grote pensioenfondsen, zoals Zorg en Welzijn, PME en PMT. De dekkingsgraad van deze fondsen bungelt ook rond de 90 procent. Volgens Den Uyl heeft het ABP het niet slecht gedaan vergeleken met de anderen. Ook de oorzaken komen overeen: een sterke waardedaling van de beleggingen en de daling van de rente. Maar de enorme omvang van het ABP maakt wel dat dergelijke crisissituaties veel grotere implicaties hebben dan bij de andere pensioenfondsen. Het ABP behoort met 2,7 miljoen klanten en een vermogen van 173 miljard euro tot de top 3 van de wereld. 2 Moet de ambtenaar zich zorgen maken? Volgens Den Uyl is er het probleem niet acuut. Nederland heeft het beste stelsel ter wereld en de pensioenen worden gewoon uitbetaald. Maar tegelijkertijd geeft Den Uyl toe dat het lastig is om te herstellen van de enorme daling van de dekkingsgraad. De druk op de betalingsverplichtingen neemt vanzelf af als de rente weer gaat stijgen, maar de beleggingsmarkt is door de huidige crisis behoorlijk van zijn stuk. Daar 8 PM 6 februari 2009 Hoe lager de rentestand, hoe meer vermogen een fonds in huis moet hebben ligt een belangrijk struikelblok. Volgens De Kam is er reden tot zorg omdat het ABP naar verhouding slecht heeft gepresteerd op de beleggingsmarkt. Hij wijst op een bericht in Het Financieele Dagblad van eind januari. De krant berekent daarin dat de information ratio, die aangeeft hoe goed beleggers hebben gepresteerd per eenheid risico die zij voor een belegging hebben genomen, bij het ABP het laagst is. Op een schaal van 0 tot 1 komt het ABP uit op 0,27, terwijl metaalfonds PME op 0,39 uitkomt. Volgens De Kam heeft het ABP wel laten zien over een behoorlijke veerkracht te beschikken. Voor de privatisering in 1996 mocht het ABP niet over de grens beleggen. De schade die het daarmee opliep heeft het in 12 jaar tijd ingelopen. Den Uyl voegt daaraan toe dat het ABP ook uit de dotcom-crisis wist te kruipen. 3 Heeft het ABP te veel risico genomen? Het ABP dekt het renterisico niet af, en dat blijkt in barre tijden een fiks nadeel te zijn. Hoe lager de rentestand, hoe meer vermogen een fonds in huis moet hebben om over een aantal jaren de pensioenen te kunnen betalen, legt De Kam uit. Met het niet afdekken van de rente loopt een fonds dus een risico. Maar daar staat tegenover dat het afdekken van het risico een dure grap is. Bij hoge rentestanden drukt het afdekken van het renterisico zwaar op het vermogen. Als de rente weer stijgt zal het besluit van het ABP een verstandige blijken te zijn geweest en zullen andere fondsen die de rente wel afdekken het lastiger krijgen. 4 Hoe staat het met riskante beleggingen? 5 procent van het vermogen van het ABP wordt besteed aan risicovolle beleggingen. Het ABP is voor de helft eigenaar van Alpinvest, dat vorig jaar aankondigde meer te gaan investeren in ongezonde niet-beursgenoteerde bedrijven, om die vervolgens te herstructureren en te verkopen. Deze private equity-markt is snoeihard getroffen door de kredietcrisis, waardoor beleggen in deze sector een groot risico met zich meebrengt. Den Uyl: Risico s zitten er altijd in, maar we begeven ons niet op glad ijs. Je moet gewoon niet te veel van die bedrijven opkopen en vooral niet te snel. Het nemen van risico s is onvermijdelijk. Den Uyl: Als je dat niet doet wordt het onbetaalbaar. 5 Waar ligt de oplossing? De malaise van de pensioenfondsen zorgde voor de nodige opschudding. De Nederlandsche Bank (DNB) verwacht dat de fondsen hun dekkingsgraad binnen drie jaar hebben verhoogd tot 105 procent en binnen vijftien jaar tot 125 procent. De fondsen pleiten voor een verruiming van die eerste termijn, om draconische maatregelen te voorkomen, zoals het verhogen van de premies of het verlagen van de uitkeringen. Minister Donner wil de toezichtseisen versoepelen als de pensioenleeftijd wordt opgeschroefd naar 67. De vakbonden en de fondsen willen daar niets van weten. Den Uyl: Als de staat ons zover brengt dat we draconische maatregelen moeten nemen, dan zal Bos toch echt moeten bijspringen. En staatsingrijpen, dertien jaar na de privatisering, is ondenkbaar. Voordat Donner ons de diepte in stort, mag hij zich dat wel realiseren. De kans dat het pensioenstelsel wordt omgegooid acht Den Uyl klein. De Kam: Geen enkel stelsel geeft waterdichte garanties tegen calamiteiten. De Kam vindt dat DNB wel wat coulanter mag zijn ten aanzien van de dekkingsgraad. Tristan van Rijn

9 nieuws Bonden zetten kaart op werktijdverkorting Bredere scholing moet werknemers in de door de crisis getroffen industriesector behoeden voor massawerkloosheid, zo is de filosofie van vakbond FNV Bondgenoten. Door te kiezen voor werktijdverkorting ontstaat ruimte voor het volgen van aanvullende opleidingen. Vervolgens moet de vergrijzing uitkomst bieden. SZW Begin deze maand bereikte het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid een bescheiden mijlpaal met een wellicht wrange bijsmaak: in Beverwijk werd door minister Donner het tiende mobiliteitscentrum geopend. De mobiliteitscentra zijn nodig om mensen die als gevolg van de kredietcrisis hun baan verliezen, snel weer aan de slag te krijgen. Toen in 2006 bij autofabrikant NedCar zo n banen verdwenen, vond 85 procent van hen via een van-werk-naarwerktraject snel weer een nieuwe baan. Maar door de economische malaise is het aantal vacatures flink afgenomen. Vooral voor laaggeschoold personeel, dat minder flexibel is, is het lastiger snel een nieuwe baan te vinden. Toch zijn er nog wel laaggeschoolde banen. In sectoren waar traditioneel veel Kroese enzo vraag is naar personeel, zoals de zorg en het onderwijs, blijft het aantal vacatures hoog, zeggen woordvoerders van zowel uitzendconcern Randstad als FNV Bondgenoten. Maar die overgang is voor personeel dat werkzaam is in de industriesector, waar op dit moment de grootste klappen vallen, een erg grote stap. In de industriesector zijn vooral nog vacatures te vinden in de vervangingsindustrie, aldus de Randstadwoordvoerder. Het gaat dan om banen bij bijvoorbeeld fabrikanten van auto-onderdelen. Consumenten kopen niet zo snel meer een nieuwe auto, maar laten hun huidige voertuig repareren. En ook bij callcenters blijft de vraag naar personeel hoog, om een opvallende reden: Financiële instellingen willen hun klanten vaker adviseren over hun producten en dat doen ze via callcenters, aldus Randstad. Het is ook helemaal niet de bedoeling dat personeel uit industriesectoren waar nu minder werk is, een baan gaantzoeken in een andere sector, zegt Valerie van de Flier van FNV Bondgenoten. Er zijn nog steeds vacatures in de industrie en verwacht wordt dat dat aantal als gevolg van de vergrijzing in rap tempo zal stijgen tot , als de crisis eenmaal is uitgewoekerd. Om die reden zijn de vakbonden voorstander van werktijdverkorting (wtv). Ze zijn vooral content met de verplichting om wtv-personeel in de vrije uren extra scholing aan te bieden. Voor personeel dat buiten de poort wordt gezet, is het over het algemeen moeilijk een nieuwe baan te vinden: 30 procent van de werknemers die getroffen worden door een massaontslag, heeft na drie jaar nog geen nieuwe baan, zo bleek uit recent onderzoek van de WRR. Door extra en dus bredere scholing, zou door ontslag getroffen personeel eerder een baan kunnen vinden, is de hoop van de bonden. RvdD 6 februari 2009 PM 9

10 nieuws Sophie van Bijsterveld wijst op maatschappelijk nut van religies CDA-senator vindt scheiding tussen kerk en staat geen dogma Met de hernieuwde interesse voor het christendom in Nederland en de opkomst van de islam is het van belang dat de Nederlandse overheid haar banden met religieuze groeperingen versterkt. Dat schrijft Sophie van Bijsterveld, CDA-senator en universitair hoofddocent van de Tilburgse faculteit rechtsgeleerdheid, in haar boek Overheid en godsdienst, herijking van een onderlinge relatie. De scheiding tussen kerk en staat is niet langer heilig? De scheiding van kerk en staat is nog altijd een belangrijk beginsel, maar ik denk dat wij het in de loop van de tijd zijn gaan overvragen. Het is gaan functioneren als hét etiket van de Nederlandse verhoudingen tussen kerk en staat, terwijl het er slechts een onderdeel van is. Nu er in de samenleving opnieuw vragen rond godsdienst naar voren komen, heeft de overheid direct de neiging terug te grijpen op die scheiding. Maar dat kan niet alle vragen beantwoorden. We moeten naar distantie én betrokkenheid, maar de betrokkenheid met religies is ondergesneeuwd geraakt. De overheid heeft religie lang gezien als een privéaangelegenheid, maar zij heeft ook een maatschappelijke dimensie. De overheid kan daar niet onverschillig voor zijn. U pleit in uw boek voor een systeem van erkenning als nieuwe benadering. Overheid en godsdienst moeten elkaar erkennen als gesprekspartner met hun eigen maatschappelijke verantwoordelijkheden. Het gaat niet om erkennen in juridische zin, maar om het zoeken naar nieuwe onderlinge verbindingsvormen. In de praktijk betekent het dat je regelmatig goed contact met elkaar onderhoudt. Hoe helpt dat de overheid? We hebben religie vooral als privézaak gezien. De maatschappelijke en sociale dimensie is men uit het oog verloren. In een democratische rechtsstaat als de Nederlandse is een maatschappelijk klimaat nodig dat die rechtsstaat kan dragen. Godsdienst speelt daarbij een significante rol. Ik haal in mijn boek Rotterdam aan, waar de inzet van kerken op het gebied van maatschappelijke zorg en hulpverlening de samenleving jaarlijks 110 miljoen euro bespaart. Houdt het islamitische jongeren van het pad van radicalisering? Je kunt dat dan bespreekbaar maken. Wat hebben de godsdiensten eraan? Voor hen is het van belang om met de overheid te spreken over zaken van wederzijds belang. Overheid en kerken zijn beide actief in de samenleving. En er zijn ook zaken aan de orde als de instandhouding van kerkgebouwen. Daar zijn genootschappen zelf mee bezig, maar het is ook voor de overheid van belang dat die gebouwen blijven. Er wordt te snel gezegd dat de overheid de kerken helemaal niet moet steunen Kan de overheid godsdiensten subsidiëren? Jazeker. Dat is helemaal geen onbekend verschijnsel. Maar er is wel vaak de neiging geweest het te problematiseren. Er bestonden altijd wel financiële betrekkingen. Er wordt te snel gezegd dat de overheid de kerken helemaal niet moet steunen, maar dat vind ik te kort door de bocht. De overheid heeft belang bij het totstandbrengen van maatschappelijke activiteiten en subsidies kunnen helpen. U schrijft dat de overheid kampte met een collectieve blinde vlek voor religie. Hoe bezwaarlijk is dat eigenlijk? Het is goed dat de overheid een antenne heeft voor wat er speelt in de samenleving. De overheid moet zich bewust zijn van het feit dat er in de samenleving positieve of zorgelijke dingen gebeuren en dat is niet anders wanneer religie in het spel is. Waar heeft dat toe geleid? Tot onzekerheid bij de overheid hoe je met een aantal zaken om moet gaan. Kijk naar de bouw van de Westermoskee in Amsterdam. De overheid kan in principe best mee werken aan de bouw van een kerkgebouw. Ze moet daarbij geen inhoudelijke eisen gaan stellen over het geloof, zolang deze zich aan de regels van de democratische rechtsstaat houdt. Als een lokale overheid bereid is een religieus bouw- of restauratieproject te ondersteunen, moet het niet bij voorbaat afketsen op de scheiding van kerk en staat. Minister Hirsch Ballin wil het verbod op godslastering afschaffen. Wat vindt u? Ik zie daarvoor geen enkele reden. Het argument dat het alleen religieuze mensen zou beschermen snijdt geen hout. In het Wetboek van Strafrecht worden ook groeperingen met allerlei andere kenmerken beschermd en het is ook goed dat dat gebeurt. Hoogleraar strafrecht Theo de Roos stelt dat een zaak als die rond uitspraken van Geert Wilders over de islam niet door de strafrechter beslist moet worden, maar in de politieke arena Ik wil geen uitspraak doen over de zaak- Wilders zelf. Maar ik vind het wel belangrijk dat die artikelen in het Wetboek van Strafrecht staan. Alle vrijheidsrechten zijn aan beperking onderhevig, ook de vrijheid van meningsuiting. Het strafrecht geeft uiterste grenzen aan. Er gaat een symbolische werking van uit. Rutger van den Dikkenberg 10 PM 6 februari 2009

11 nieuws Plan voor versterking Ecologische Hoofdstructuur stuit op verzet SP wil provincies Fortisgrond laten kopen voor landschapsplan De genationaliseerde bank Fortis Nederland is eigenaar van 1 procent van het totale Nederlandse grondoppervlak. Reden voor de SP om er bij minister Bos op aan te dringen provincies voorrang te verlenen bij de aankoop van terreinen. Dit ten gunste van de ontwikkeling van de Ecologische Hoofdstructuur. Het CDA ziet er niets in. Financiën/Vrom Het besluit van minister Bos van Financiën om overheden geen voorrang te geven bij verkoop van grond die in handen is van Fortis Nederland, valt slecht bij de SP. Kamerleden Hans van Leeuwen en Hugo Polderman stellen voor dat provincies voorrang zouden moeten genieten bij de aankoop, omdat deze een achterstand hebben bij het verwerven van land voor de ontwikkeling van de Ecologische Hoofdstructuur (EHS). In 2018 zou de EHS dwars door Nederland een netwerk van natuurgebieden moeten vormen. Alle twintig Nationale Parken zijn dan met elkaar verbonden, zodat de natuur zich beter kan verspreiden. Maar eind 2007 bleek dat er nog hectare verworven moest worden om het totale oppervlakte van hectare te halen. Fortisdochter ASR Nederland, net als het moederbedrijf in handen van de staat, beschikt over zo n hectare landbouwgrond, ongeveer 1 procent van Nederland. Teruggedrongen Van Leeuwen rook zijn kans en stelde via schriftelijke vragen voor om deze grond te gebruiken voor de EHS. In het antwoord van minister Bos heette het dat 5 procent van de grond van Fortis in gebieden ligt die van belang zouden kunnen zijn voor de EHS en andere plannen zoals Ruimte voor de Rivier. Overheden hebben een nogal teruggedrongen positie op de grondmarkt, legt Van Leeuwen uit. De meeste grond is in handen van speculanten, maar op deze manier zouden we een mooie slag kunnen maken. Overigens loopt niet alleen de verwerving van grond voor de EHS achter, ook de aanleg van natuur in gebieden die inmiddels wel zijn verworven, loopt achter. Die achterstand is zo groot, dat een aantal partijen in de Kamer minister Verburg opriep om voorlopig te stoppen met het verwerven van grond om zo de aandacht volledig te richten op de inrichting van de nieuwe natuurgebieden. Dat Bos de overheden geen voorrang wil geven bij de verkoop van grond van Fortis is een gemiste kans, vindt SP er Van Leeuwen: Een voorkeurspositie zou speculanten de wind uit de zeilen kunnen nemen. CDA-collega Joop Atsma is tegen het plan. Het kan helemaal niet, het is onmogelijk, stelt hij resoluut. Je moet Fortis niet oneigenlijk gaan gebruiken door er even wat eigendommen uit te slepen. Bovendien is veel Fortisgrond in Je moet Fortis niet oneigenlijk gaan gebruiken gebruik bij boeren. De boeren pachten vaak de grond terug die ze aan Fortis verkocht hebben om projecten te financieren. Voor de bank zijn de gronden vooral een veilige belegging. Gronddeals tussen Fortis en de staat zijn in het recente verleden al regelmatig voorgekomen. In 2007 verkreeg de staat van Fortis al vijf poldergebieden, met een totale oppervlakte van 576 hectare, die in onder andere Noord-Brabant ruimte moeten bieden aan agrariërs die moesten verhuizen vanwege een ontpolderproject. In ruil daarvoor verkreeg Fortis bijna hectare aan gronden die in erfpacht zijn uitgegeven. Twee jaar eerder wisselde ruim hectare grondgebied van eigenaar, om in Zuid-Holland natuurcompensatie mogelijk te maken vanwege de aanleg van de Tweede Maasvlakte. Kleine stapjes De Brabantse gedeputeerde Paul Rüpp (CDA, Ruimtelijke Ordening) ziet de opties liggen, zegt zijn woordvoerder Suzan Fikke. We zijn in gesprek met Fortis over grondaankopen. Die gesprekken dateren al van voor de overname door de staat, voegt ze er aan toe. Het feit dat er nu nog maar moeizaam grond wordt verworven voor de EHS, ligt volgens Fikke aan het feit dat de makkelijk te verwerven grond gebieden al zijn ingelijfd. De grote stappen die je kan nemen zijn inmiddels genomen, het laaghangende fruit is geplukt, zegt ze. Het verwerven van de gebieden die nu over zijn, vraagt veel meer tijd en aandacht. Het proces, zegt Fikke, verloopt moeizaam omdat er heel veel procedures moeten worden gevolgd en omdat de belangen van de overheden tegenstrijdig zijn aan die van de lokale grondeigenaren. Het ontwikkelen van de EHS hangt samen met allerlei wetgevingstrajecten en vergunningverleningen. Je moet heel veel hobbels nemen. Waar het kan, verwerf je grond en ga je ze inrichten. Dat zijn kleine stapjes. Onlangs werd in Brabant zo n klein stapje gezet: voormalige militaire oefenterreinen, met een totale oppervlakte van 200 hectare, worden opgenomen in de EHS. Fikke: Iedere stap is er één. In de provincie Brabant wordt onderzocht wat de mogelijkheden zijn om meer en vaker de grond te onteigenen. Van onteigeningsprocedures is tot nu toe nauwelijks gebruik van gemaakt, aldus Fikke. Het verwerven van grond voor de Ecologische Hoofdstructuur is altijd een proces geweest van polderen. SP-Kamerlid Van Leeuwen ziet wel wat in het idee. Je moet dan wel heel nadrukkelijk het nationaal belang kunnen aantonen. Dat zou bij de EHS kunnen, maar onteigenen heeft ten onrechte een negatieve bijklank. Rutger van den Dikkenberg 6 februari 2009 PM 11

12 nieuws E-Quality wil quotering voor meer vrouwen in ABD Financiën en EZ nog steeds machobolwerken Een kwart van alle topfuncties bij de rijksoverheid moet over twee jaar door een vrouw bezet zijn. Als dat niet lukt, dan moet er maar een quotum worden ingesteld, vinden Joan Ferrier en Sabine Kraus van het kenniscentrum voor emancipatie en diversiteit E-Quality. Als je alles hebt ingezet en het is niet gelukt, dan is quoteren gerechtvaardigd. BZK/OCW Sommige ministeries moeten zich schamen, roept Joan Ferrier, directeur van E-Quality, verontwaardigd uit. Ze wijst naar cijfers van de Algemene Bestuursdienst over het aantal vrouwen in de top van de rijksdienst. Anno 2009 is nog niet eens 1 op de 10 topambtenaren op het ministerie van Financiën vrouw. Ook Economische Zaken scoort slecht: maar 11,8 procent van de topfuncties op het departement wordt door een vrouw vervuld. Aan de andere kant van het spectrum zit het ministerie van OCW, waar 37,5 procent van de topambtenaren vrouw is overigens 5 procent lager dan een jaar geleden. Daarmee komt het gemiddeld aantal vrouwen werkzaam bij de rijksdienst in schaal 15 en hoger op 20 procent. Het kabinet heeft nog twee jaar om het aantal op te trekken naar 25 procent, zoals CDA, PvdA en ChristenUnie in het coalitieakkoord hebben vastgelegd. Concreet betekent het dat er in 2009 en 2010 nog zo n veertig vrouwen op hoge posities moeten worden benoemd. Uit cijfers van de ABD blijkt dat er op 1 januari van dit jaar 599 mannen en 150 vrouwen in de top van de rijksdienst werkzaam VWS Vrom VenW SZW OCW LNV JUS FIN EZ DEF BZK AZ zijn. Pas als er van de in totaal 749 ABDfuncties 188 door een vrouw worden vervuld, is de 25 procent bereikt. Gezien het feit dat er in vrouwen op dergelijke functies zijn benoemd tegenover 42 mannen moet het te doen zijn, mits hetzelfde tempo wordt aangehouden. Bescheiden Volgens Ferrier en Kraus is 25 procent een haalbaar streven. Het is wel een bescheiden doelstelling, vindt senior beleidsmedewerker Kraus. Het einddoel is natuurlijk 50 procent, maar de helft daarvan is realistischer. Het percentage klimt gestaag. Vlak voor het aantreden van het kabinet-balkenende IV stond de teller op 16,7 procent, begin 2008 op 18,2 procent en nu dus op 20. Er moet in twee jaar tijd nog wel 5 procent bij, dus er moet hard aan getrokken worden, zegt Ferrier. Het gaat niet vanzelf. Er zal beleid moeten worden ontwikkeld, vinden de dames van E-Quality. Het talent dat al in huis is, moet kunnen doorstromen naar hogere functies, zegt Ferrier. Een goede opleiding voor het middenmanagement en de mensen van de Vrouwen in top rijksdienst (1 januari 2009) Percentage Sabine Kraus (l) en Joan Ferrier pleiten voor quotering HRM-afdelingen is daartoe noodzakelijk. Probleem is natuurlijk dat het middenmanagement vooral uit blanke mannen bestaat. Kraus knikt: Wat naar hun idee goed is, is gerelateerd aan wat ze zelf zijn. Als je je onvoldoende bewust bent van het feit dat kwaliteit ook in een ander kan zitten en dat het een toegevoegde waarde kan hebben, dan blijf je personen kiezen die op jou lijken. Ferrier voegt toe: Dan heb je het over een old boys network. Mensen kennen de kwaliteiten van de personen die ze tegenkomen en tippen hen voor banen. Je moet dwars door dat soort stereotype bewegingen heen. Op de sleutelposities moeten managers zitten die goed weten hoe je met diversiteit en talent omgaat, vindt Ferrier. Daar valt nog een wereld te winnen, op bijna ieder departement. Werk aan de winkel dus. Niet alleen voor minister Guusje ter Horst, die over het overheidspersoneel gaat, maar ook voor de minister met emancipatie in portefeuille, Ronald Plasterk. Ferrier en Kraus zijn overigens best te spreken over zijn inspanningen op het brede terrein van de emancipatie. Hij vindt dat alle andere ministers zelf verantwoordelijk zijn voor de emancipatie in hun reguliere beleid, zegt Ferrier. Dat is heel goed, maar als coördinerend minister moet hij het proces ook sterk monitoren, anders 12 PM 6 februari 2009 Bron: Algemene Bestuursdienst

13 nieuws bereik je te weinig. Mocht het niet lukken die 25 procent vrouwen in de top van de rijksdienst te realiseren, dan moet er een quotum worden ingesteld, vindt zowel Ferrier als Kraus. Als je alle andere middelen hebt ingezet en het is niet gelukt, dan is dat gerechtvaardigd. Kraus vermoedt dat het opleggen van een quotum nogal wat weerstand zal opleveren. Dan krijg je het verhaal van excuustruzen en alibi-ali s, zegt ze. Je wilt niet worden aangenomen omdat je een vrouw bent, maar vanwege je kwaliteiten, dat soort argumenten. Het principe van gelijke kansen wordt wel losgelaten bij quotering, voegt Ferrier toe. Bepaalde personen geef je in zo n geval iets meer kans, dat is natuurlijk geen ideale situatie. Maar met een quotum bied je tegenwicht, dat is het mooie ervan. Op het moment dat het aantal vrouwen in de top van de rijksdienst wat meer is opgetrokken, kun je weer stoppen met quotering. Cindy Castricum Kamer verdeeld over quoteren De PvdA kan zich wel iets voorstellen bij het invoeren van een quotum, mocht de doelstelling van 25 procent vrouwen in de ABD-groep niet worden gehaald, zo laat Pierre Heijnen weten. Maar hij verwacht dat het niet nodig is. We zitten op schema, laten we nu gewoon afwachten. In 2011 heeft Guusje dan een geweldige prestatie geleverd. Ook GroenLinks is voorstander van het opleggen van een quotum. Je moet er niet te snel mee beginnen, maar we praten hier al zo lang over het wordt tijd dat er iets gebeurt, zegt Ineke van Gent. Ze zet overigens vraagtekens bij de manier waarop Ter Horst en Plasterk het aantal vrouwen op topposities berekenen. Ze beginnen al bij schaal 15. Hoe lager je begint, des te eerder je het percentage bereikt, aldus Van Gent die hierover eerder al vragen stelde. Een beetje een flauwe rekenmethode. Excuses hoor, maar schaal 15 is wel een ABD-functie, reageert Corien Jonker van het CDA die vóór haar carrière in de politiek een HRM-functie op het ministerie van Justitie had. Het is directieniveau, dus dat vind ik wel topfuncties. Van een quotum is Jonker nooit een voorstander geweest. Ze wil er ook niet op vooruitlopen. Ik ga ervan uit dat de doelstelling wel gehaald wordt. De SP geeft het kabinet voorlopig het voordeel van de twijfel. Die 25 procent moet op zich te halen zijn, hoewel het niet vanzelf gaat, zegt Sadet Karabulut. Ze is niet zo happig op het invoeren van een quotum. Het gaat erom wat er aan de basis gebeurt. Daar moeten belemmeringen die de doorstroom tegengaan weggenomen worden. Een quotum? Nee, daar ben ik absoluut geen voorstander van, reageert VVD er Brigitte van der Burg die wel fiducie heeft in minister Ter Horst. Zij zit er redelijk achteraan, meer dan minister Plasterk. Hoogleraar Amerikanistiek vindt euforie Verhagen prematuur Obama is uit op wisselgeld voor erkenning strafhof Minister Verhagen van Buitenlandse Zaken hoopt dat de VS onder Obama snel zullen overgaan tot erkenning van het Internationaal Strafhof. Maar Ruud Janssens, hoogleraar Amerikanistiek aan de Universiteit van Amsterdam, vindt die uitspraken onverstandig en zelfs gevaarlijk voor de Amerikaanse-Nederlandse verhoudingen. BZ/Justitie Nu de Verenigde Staten een nieuwe, meer op internationale samenwerking gerichte president hebben, ziet de internationale gemeenschap haar kans schoon om hem te overtuigen het Internationaal Strafhof (ICC) te erkennen. Nog voordat president Obama goed en wel beëdigd was, buitelden regeringen vorige maand over elkaar heen om een breuk te forceren met het hardnekkige beleid van zijn voorganger. Zo riep de Raad van Europa Obama op de pijnlijke American Service-Members Protection Act (Aspa) te herroepen die de VS het recht geeft Amerikaanse burgers te beschermen tegen berechting door het ICC, desnoods door middel van een militaire invasie in Den Haag. Er is geen westerse regering die de erkenning van het strafhof niet hoog op het verlanglijstje heeft staan. Ook Nederland doet een duit in het zakje. Bij BZ is de ICC-lobby in volle gang en men is optimistisch. Het aantreden van Obama stemt hoopvol, maar ook het beleid van Bush tweede termijn is volgens BZ een signaal dat de VS de juiste koers te pakken hebben. Het drukmiddel van de VS om potentiële medestanders van het ICC militaire bescherming te weigeren wordt niet meer gebruikt, laat een woordvoerder weten. Suriname mocht vorig jaar zonder morren van de VS het ICC erkennen. En het feit dat de VS hebben toegestaan dat de VN-Veiligheidsraad het ICC de jurisdictie gaf om een onderzoek te starten naar Darfur, geeft volgens BZ aan dat de Amerikaanse opstelling verandert. We hopen dat de VS deze lijn voortzetten, aldus de woordvoerder. Om Obama over de streep te trekken houdt BZ vast aan het argument dat de VS niets te vrezen hebben van het hof, omdat het ICC pas in actie komt wanneer een land niet in staat blijkt haar eigen burgers te berechten voor misdaden tegen de menselijkheid. Omdat Amerika een goedlopende rechtsstaat is, zo redeneert BZ, is de kans erg klein dat Amerikaanse burgers voor het hof zullen moeten verschijnen. Deze overtuiging ontlokte halverwege januari bij minister Verhagen de niet mis te verstane uitspraak dat Obama het strafhof moet erkennen en dat de Aspa-wet wat hem betreft van tafel zal moeten. 6 februari 2009 PM 13

14 nieuws Volgens Ruud Janssens, hoogleraar Amerikanistiek aan de UvA, snijdt Nederland zichzelf in de vingers door zulke hoge verwachtingen uit te spreken. Het is volgens Janssens maar zeer de vraag of een erkenning van het ICC op Obama s prioriteitenlijstje staat. Amerika heeft vooralsnog andere, vooral militaire prioriteiten, zoals het sluiten van Guantánamo Bay een signaal dat de VS mensenrechten hoog in het vaandel heeft staan, aldus BZ en het verschuiven van de focus van Irak naar Afghanistan. Janssens noemt uitspraken van Verhagen onverstandig. Janssens: Wat denkt de regering te bereiken door dit soort dingen te roepen? Verhagen kan heel enthousiast zeggen dat Obama het ICC moet erkennen, maar als je goed in beeld wilt komen bij de VS dan moet je er iets tegenover stellen. De VS zal bijvoorbeeld willen dat Nederland een bijdrage levert aan het sluiten van Guantánamo Bay, maar dat gaat dan weer veel te ver. Met Verhagens uitspraken maakt Nederland zich volgens Janssens niet geliefd bij de VS. Bovendien gaat het optimisme van Buitenlandse Zaken volgens Janssens voorbij aan het feit dat de VS een fundamenteel wantrouwen heeft jegens het internationaal recht. Bij een fiks aantal Amerikanen leeft het idee dat er bij ondertekening van het Statuut van Rome [waarmee een land het ICC officieel erkent, TvR] een verdrag wordt aangegaan waarin het internationaal recht boven de Amerikaanse grondwet wordt gesteld. Daarmee zou de VS de juryrechtspraak kwijt zijn. Het argument dat de VS zich geen zorgen hoeft te maken over het ICC werkt volgens Janssens juist averechts. De Amerikanen zullen eerder denken dat het dus geen zin heeft zich aan te sluiten als de eigen rechtsstaat zo goed werkt. Een erkenning van de ICC krijgt niemand gratis van de VS, ook Nederland niet, zo luidt Janssens boodschap. De internationale gemeenschap zou er volgens hem goed aan doen eerst open te staan voor wat Obama wil in ruil voor zijn goede bedoelingen. Obama wil zich richten op Afghanistan en verwacht dat anderen daarvoor meer geld en middelen beschikbaar stellen. Maar ik betwijfel of de Europese landen openstaan voor Obama s argumenten. Europa wil samenwerken, maar staat niet te springen om ervoor te betalen. Het is waarschijnlijker dat Obama zich zeer terughoudend zal opstellen. Tijdens de verkiezingscampagne gaf hij aan dat hij het strafhof steunt in haar goede werk, maar tekende daar direct bij aan dat de disproportionele militaire last van de VS in de wereld om extra bescherming van de Amerikaanse troepen vraagt. Toetreding tot het ICC zou daarom pas na uitgebreid overleg met de legertop en een onderzoek naar de resultaten van het hof een overweging kunnen worden. Eind januari stapte de Congolese krijgsheer Thomas Lubanga in het beklaagdenbankje in Den Haag, aan het begin van wat pas de eerste zaak in de korte geschiedenis van het ICC is. Het duurt nog wel even voordat het ICC een reeks resultaten heeft geproduceerd die Obama kan overtuigen van het nut van het hof. Geschiedenisboekjes Het verleden toont aan dat de houding van Amerika ten aanzien van het ICC nooit soepel is geweest sinds 120 landen in 1998 het Statuut van Rome ondertekenden. Onder Bush werd het strafhof verfoeid, wat leidde tot een reeks publieke schofferingen door onder meer de toenmalige Amerikaanse VN-ambassadeur John Bolton en een reeks boycots van de president zelf. De Aspa-wet werd nog als ridicuul beschouwd, maar de Als je goed in beeld wilt komen bij de VS dan moet je er iets tegenover stellen lange lijst Bilateral Immunity Agreements (Bia s) die Bush tekende was de internationale gemeenschap een doorn in het oog. Daarmee dwongen de VS af dat andere landen geen Amerikaanse burgers uitleveren aan het ICC, in ruil voor militaire bescherming. Dat Bush aan het einde van zijn tweede termijn toegeeflijker werd, had volgens Janssens niets te maken met een ideologische koersverandering, maar met het feit dat Bush opeens begon na te denken over hoe hij eigenlijk in de geschiedenisboekjes terecht zou komen. Hetzelfde gold voor Clinton. Pas aan het einde van zijn laatste termijn gaf hij openlijk steun aan zaken als het ICC en het verdrag van Kyoto, wetende dat de Senaat beide verdragen toch niet zou ratificeren. Toen hij op 31 december 2000 het Statuut van Rome ondertekende, liet hij daarbij aantekenen dat zijn opvolger het niet naar de Senaat moest sturen vanwege aanzienlijke gebreken en dat hij alleen tekende om van binnenuit te voorkomen dat het ICC verdachten zou berechten op politieke gronden, een andere angst van de VS. Het feit dat Clinton een democraat was met een voorkeur voor internationale samenwerking maakte zijn houding ten aanzien van het ICC niet minder stug. Janssens verwacht dat Obama niet ver van de koers van zijn voorgangers zal afwijken. Hij had mooie uitspraken over change, maar hij wordt nu ook met de erfenis van Bush geconfronteerd. Hij werd tijdens zijn campagne bekritiseerd om zijn gebrek aan ervaring met buitenlands beleid. Om te bewijzen dat hij geen watje is, doet hij harde uitspraken die hij zal moeten waarmaken. Daar ligt zijn prioriteit. Zelfs een symbolisch gebaar als het herroepen van de Bia s is twijfelachtig, vindt Janssens. In Amerika ligt een discussie hierover niet voor de hand. Willen we iets voor elkaar krijgen, dan zullen we met andere argumenten moeten komen en er iets tegenover moeten stellen. Tristan van Rijn 14 PM 6 februari 2009

15 Koop telefoonnetwerk door beheerder elektriciteitsnet Tennet onder vuur nieuws Hoge prijs overname telefoonnetwerk is zaak NMa De beheerder van het elektriciteitsnet Tennet, voor 100 procent eigendom van de Nederlandse staat, zou het oude Telfort-netwerk voor een te lage prijs hebben gekocht. De Kamer buigt zich binnenkort over de gedragsregels van de overheid in het kader van de mededinging. EZ Tennet, de Nederlandse transportnetbeheerder voor elektra, heeft netwerken opgekocht voor mobiele telecommunicatie via dochteronderneming Novec/Elined. Hoeveel geld er met de aankoop van het voormalige Telfort-netwerk was gemoeid, is geheim. Maar andere partijen in de markt waren niet bereid zo n hoog bedrag te betalen. Zij werpen de vraag op of de overheid zich met opbrengsten die monopolist Tennet heeft vergaard schuldig maakt aan oneerlijke concurrentie op de telecommunicatiemarkt. De vraag is interessant omdat de Tweede Kamer binnenkort de Aanpassing van de Mededingingswet ter invoering van gedragsregels voor de overheid behandelt. Hierbij gaat het om concurrentie die de overheid marktpartijen kan aandoen door niet marktconform te opereren. Bepaalde diensten kan de overheid tegen een te laag tarief aanbieden, in andere gevallen kan de overheid als monopolist de prijs kunstmatig hoog houden. Bedrijven kunnen door prijsbederf in de problemen komen. Hiervan lijkt sprake in het geval van Tennet. Voor een beter begrip eerst even de voorgeschiedenis. In 2004 moest de Nozema net als andere infrastructuurnetten ontkoppelen. Nozema werd gesplitst in een privaat zenderbedrijf Nozema Services en een publiek mastenbedrijf, de Nederlandse Opstelpunten Voor Ethercommunicatie BV (Novec). Twee jaar later vroeg de minister van EZ op verzoek van de minister van Financiën, die eigenaar van Novec was, of Tennet het kleine bedrijfje wilde overnemen. Tennet had al een dochterbedrijf dat op bescheiden wijze opereerde in de markt van telecommunicatie en etherfrequenties: Elined. Deze bv exploiteerde een beperkt aantal antennes dat op elektriciteitsmasten was aangebracht. Tennet nam Novec over, fuseerde het met Elined, zodat er een bedrijf(je) ontstond met een paar miljoen euro omzet per jaar. Tot zover niets aan de hand. De overname van Novec door Tennet werd op 20 februari 2007 als volgt beargumenteerd: De aandelenoverdracht heeft als doel een herschikking aan te brengen in de portefeuille van staatsdeelnemingen en daardoor synergievoordelen te behalen. Opschudding ontstond toen Novec op 11 juli 2008 het oude Telfort-netwerk kocht van KPN, bestaande uit 101 masten voor telecommunicatie en op 23 oktober 40 telecom-masten van Dutch Tower BV. Over het netwerk dat vroeger van Telfort is geweest wordt geen verkeer afgewikkeld en Novec zelf heeft geen groot eigen vermogen. De prijs die Novec bereid was te betalen lag volgens ingewijden beduidend hoger dan de prijs die andere marktpartijen voor het net op tafel wilden leggen. Stond Tennet met een omzet van 400 miljoen in 2007 garant om de financiering rond te krijgen? In dat geval is er sprake van kruissubsidiëring. Kruissubsidie Tennet is voor 100 procent eigendom van de Nederlandse staat. Men zou kunnen zeggen dat het beheren van energienetten min of meer hetzelfde is als het beheren van telecomnetten en dat het uitbreiden van Novec/Elinet tot de kernactiviteiten behoort. Maar de markt voor telefonie is in zijn geheel geliberaliseerd. Met de privatisering van KPN heeft de overheid zich uit deze markt teruggetrokken. Woordvoerder Stefan Wesselink van Tennet: Novec is wel een dochter van ons, maar staat qua activiteiten helemaal los van Tennet. Van kruissubsidiëring kan volgens Wesselink dan ook geen sprake zijn. Op de vraag hoe de aankoop van de netwerken door Novec is gefinancierd moet hij het antwoord schuldig blijven. Kamerlid Jan Ten Hoopen (CDA) meent dat dit een zaak is voor de NMa. Tennet is een monopolist, dus zal er door de NMa moeten worden getoetst of er een juiste prijs is betaald voor het Telfort-netwerk. Het kan niet zo zijn dat een monopolist met geld dat verdiend wordt in de ene markt activiteiten gaat ontplooien die niet behoren tot zijn corebusiness. Ten Hoopen maakt zich op voor de behandeling van de Aanpassing van de Mededingingswet ter invoering van gedragsregels voor de overheid, in de wandelgang ook wel de wet markt/overheid genoemd, het sluitstuk op een discussie die de gemoederen al tien jaar bezig houdt. Het belooft een pittig debat te worden. Is de CDA-fractie nog bezig het standpunt te formuleren, PvdA-woordvoerder Mei Li Vos weet het al. Dit is een draak van een wet. Het enige positieve dat ik erover kan zeggen is dat hij minder erg is dan de eerste versie. Haar bezwaar is dat goedkope faciliteiten die worden aangeboden om mensen met een krappe beurs tegemoet te komen, zoals het dvd tje in de bibliotheek of de koffie op het sportveld, straks als oneigenlijke concurrentie worden gezien. Geconfronteerd met de zaak Novec/Elined zegt ze: Als publieke organisaties bedrijfje gaan spelen, daar heb ik moeite mee. Guikje Roethof 6 februari 2009 PM 15

16 coverstory Tekst Chris van de Wetering Beeld Lachemann Producties Eilanden van barbarij VVD-partijleider Rutte ving vorige week bot in de Kamer met zijn voorstel beledigen niet langer te verbieden, maar op internet heeft het volk zich het recht op beledigen allang toegeëigend. Balkenende moet deaud, schrijft de burger op nieuwsfora en haatsites. Mag dit allemaal zomaar en wat zegt dit verbale geweld over de relatie tussen burger overheid? Politici hebben het zwaar te verduren op internet. Het volk scheldt, beledigt en bedreigt dat het een aard heeft op YouTube, GeenStijl, de nieuwsfora van De Telegraaf en Elsevier, de diverse netwerksites of de zogenoemde haatsites. Al Balkenelende moeten ze áfslachte, lezen we op een van de anti-balkenende hyves, die enkele duizenden leden telt en opgericht is om het wanbeleid van de premier aan de kaak te stellen. Tijd voor een moordaanslag op die Balken(elende) wie.o.wie. o.wie.o wie???, aldus een der deelnemers. Minister Klink mag vanwege zijn rookverbod branden als een sigaret of een kogel door zijn kop krijgen, zo staat in de anti-klink hyves, omdat deze gore misselijke man zijn CDA-gristelijk kutmoraaltjes aan iedereen wil opdringen. Ook de koeiekut van Financiën bedoeld wordt minister Bos moet eraan geloven. Bos is volgens de anti-hyvers een lopende schietschijf!, waarna een ondubbelzinnige oproep volgt: Kapot maken die vent!!! Ook ambtenaren en andere functionarissen die gezien worden als dragers van het gezag, moeten het ontgelden. Op YouTube staan filmpjes waarin jeugdbeschermers met naam en toenaam worden beschimpt, terwijl op Hyves een bom op kanker jeugdzorg wordt beloofd. Van de jihadistische rechters die het OM opdracht gaven Geert Wilders toch te vervolgen circuleerde al snel een antecedentenonderzoekje op het Vrijevolk.com. Het is verbazingwekkend hoeveel weerzin de overheid over zich uit krijgt gestort. Meestal is de actualiteit aanleiding om, niet gehinderd door enige nettiquette, eens lekker van leer te trekken. Een opmerking van Roel Bekker tijdens zijn oratie over de ambtenaren salarissen zorgt op GeenStijl voor een ellenlange lijst van reacties waarin ambtenaren weggezet werden als overbetaalde rioolratten die over de ruggen van de burgers stelen en zakkenvullen en zoutloze, ongeïnteresseerde debielen die snel moeten optiefen. De overheid is verder een baantjesmachine voor slecht Nederlands sprekende en gehandicapte nitwits en Bekker wordt en passant als een falende zakkenvuller gebrandmerkt. Het heeft vaak weg van een riedel die er bij de minste of geringste gebeurtenis zomaar uitratelt, vaak doorspekt van opvattingen over het integratievraagstuk of een andere preoccupatie. Aangifte Wie zich beledigd, belasterd, gesmaad of bedreigd voelt, kan in principe aangifte doen. Politici doen dat ook regelmatig, maar niet altijd valt te voorspellen of een zaak ook kansrijk is. Veel van de persoonlijke aanvallen zijn een stijlfiguur; de bedreiging is bedoeld apple 16 PM 6 februari 2009

17 als een grap, wordt dan gezegd. Wat meespeelt is dat de grens tussen een privémededeling is en een openbare uitlating vervaagt, constateert Aernoud Nieuwenhuis, universitair hoofddocent aan de UvA en gelieerd aan het Instituut voor Informatierecht. Hij schreef een boek over de vrijheid van meningsuiting. De moeilijkheid is dat je dergelijke uitlatingen onder omstandigheden toch serieus moet nemen. Er kan immers altijd een dreiging tussen zitten die serieus bedoeld is. Nieuwenhuis vergelijkt het met de kogelbrieven die enige tijd geleden met regelmaat verstuurd werden. Soms als grap, maar je moest ze toch serieus nemen en aanpakken, zegt hij. In de meeste gevallen loopt al dat internetgeweld op niets uit. Het bericht over de ambtenaren van Justitie die in Wikipedia het lemma over Mohammed gewijzigd hadden, zorgde bijvoorbeeld voor oorlogstaal op Marokko.nl. Mensen met pc verstand go and get him, schrijft een zekere iliass18 op Marokko.nl nadat een ip-adres bekendgemaakt wordt. De zoektocht levert inderdaad een naam, adres, adres en telefoonnummer op, die op de site worden geplaatst. Zo die heb ik effe een mailtje gestuurd, klinkt het vervolgens triomfantelijk van verschillende kanten. Uiteindelijk blijkt dat de gegevens waarschijnlijk van de systeembeheerder zijn, waarop de actie snel doodbloedt. Toch kan het grof geschut dat gebruikt wordt wel degelijk bedreigend zijn. Waar ligt nu eigenlijk de grens van het toelaatbare? Dat hangt er maar helemaal vanaf, zegt Nieuwenhuis. Politici moeten wat belediging betreft iets meer kunnen velen dan een gewone burger, legt hij uit. De Utrechtse rechter oordeelde daarom twee jaar geleden dat de spandoeken na de Schipholbrand die de teksten Rita Verdonk, Moordenaar en Reisbureau Rita, arrestatie, deportatie, crematie, adequaat tot het bittere eind droegen, op zichzelf beledigend, zo niet lasterlijk waren, maar dat ze in de context van het maatschappelijke debat toch onder de vrijheid van meningsuiting vielen. Volgens de UVA-onderzoeker zou een uitspraak als bijvoorbeeld Rutte, nazi meer kans maken op veroordeling. De vergelijking met het naziregime wordt als zeer beledigend gezien. Je ziet bijvoorbeeld ook dat in de zaak-wilders alleen de uitlating waarin Wilders de Koran met Mein Kampf in verband brengt, wordt ingebracht, naast de beschuldiging tot haatzaaien. Hofstadgroep Wel zijn er zaken tegen politici die met succes worden aangespannen op grond van belediging, smaad, laster, bedreiging of opruiing. De ex-advocaat die premier Balkenende vanwege het Irak-standpunt voor een massamoordenaar hield en via de website ô 6 februari 2009 PM 17

18 Verkiezingen.nl liet weten dat een liquidatie dreigde, werd twee jaar geleden door de rechter op grond van bedreiging schuldig bevonden. De waarschuwing van de Hofstadgroep in een open brief dat Wilders van de Euromast zou vallen, vatte de rechter ook op als een bedreiging en datzelfde gold voor de Hirsi Ali-rap, waarin het voormalige VVD-Kamerlid met de dood werd bedreigd. Nieuwenhuis acht een zaak tegen de medewerker van Rover die zogenaamd voor de grap opriep het huis van Femke Halsema in brand te steken, ook niet kansloos. Naarmate de uitlating concreter is, bijvoorbeeld doordat ook een adres is genoemd, wordt een zaak kansrijker. Roepen dat politici moeten worden afgemaakt, kan eerder gezien worden als een niet strafwaardige krachtterm. Bij belediging van ambtenaren ligt het weer anders. Een politieagent in zijn gezicht uitschelden voor lamlul of homo, mag niet, zo heeft de rechter bepaald. In Zwolle besliste de rechter in 2005 dat een lid van een belangenclub van autoliefhebbers tegen flitspalen niet de foto s van twee agenten op het net mocht zetten, omdat dit in de nadagen van de moord op Van Gogh als bedreigend werd ervaren. Vorig jaar werd ook een winkelier veroordeeld wegens het verkopen van T-shirts met beledigende teksten. Op de shirts stonden de woorden poep en corrupt met op de letter o een afbeelding die op het politielogo lijkt. Hier speelde mee dat de ondernemer geen enkele bijdrage aan het publieke debat wenste te leveren en de T-shirts alleen uit commerciële overwegingen verkocht. Je kijkt recht in de onderbuik van de samenleving Ontremmend effect Schelden en beledigen beperkt zich niet tot het internet alleen. Roddels, hatelijkheden, abjecte theorieën over groepen mensen of boude uitspraken werden vroeger natuurlijk ook al gedebiteerd aan de borrel tafel, tegenwoordig delen we ze op internet gemakkelijk met iedereen. Dat dit ook nog anoniem kan, zorgt volgens internetsocioloog Albert Benschop van de UvA voor een ontremmend effect. Door het wegvallen van repercussies, gaan mensen zich extreem gedragen, zegt hij. Je krijgt het netsletten, het opdringerige slijmen dat je op de nieuwsfora ziet, en het nethufteren : grof provoceren en beledigen. De combinatie daarvan leidt volgens Benschop tot een cultuur van grote bekken. Benschop: Je ziet dat mensen op internet ineens dingen zeggen, die ze anders niet zouden durven. Tegenover de politieagent van wie ze een bon krijgen, blijven ze meestal nog netjes. Maar op internet gaan ze helemaal los en spuwen ze hun gal. Doordat iedereen op de webfora alles gewoon opschrijft, kijk je hier volgens Benschop recht in de onderbuik van de samenleving. En daar blijkt een enorme wrok en frustratie te bestaan die zich richt op de overheid. Die wrok is typisch voor mensen die zich machteloos voelen en hun kwaadheid afreageren op degenen in wie ze de oorzaak van hun problemen zien. Wij hier en zij daar, is de teneur en het liefst sturen ze alle politici op een vlot naar Timboektoe. Het is volgens Benschop het klassieke ressentiment van mensen zonder macht tegen de machtigen, zoals Nietzsche het al beschreef. En sinds Pim Fortuyn vinden we ook allemaal dat je mag zeggen of schrijven wat je denkt, ook al is het nog zo kwaadaardig. De Nederlander lijkt zich op internet botter en hartgrondiger uit te laten dan zijn buren. Dagblad Trouw kwam onlangs met een onderzoek waaruit bleek dat het er op de Nederlandse nieuws- en discussiefora veel harder aan toe gaat dan op vergelijkbare sites in andere Europese landen. In België zou het rechtse sentiment ook overheersen, maar het taal gebruik is er wat netter. Duitsers beginnen een posting nog met Sehr geehrter Herr, Fransen maken graag mooie sier door de filosofen erbij te halen en in Engeland is de ironie een geliefde stijlfiguur. In Nederland overheerst de krachtterm. Die botheid lijkt een beetje in onze volksaard te zitten, zegt Dick Houtman, hoogleraar cultuursociologie aan de Erasmus Universiteit. Uit de middeleeuwen zijn al reis verslagen bekend van Spanjaarden en Italianen die onthutst verhalen over de enorme botheid en lompheid die ze in Nederland aantroffen, vertelt hij. We hebben in Nederland natuurlijk geen hofcul- 18 PM 6 februari 2009

19 coverstory tuur gehad met een etiquette en verfijnde manieren die de bevolking vervolgens imiteert, zoals in Frankrijk. In de jaren zestig werd hier vervolgens meer nog dan in andere landen de traditionele moraal overboord gezet. Houtman: Elke Nederlander eigende zich het recht toe om zijn ding te doen, zoals dat is gaan heten. De idealen van vrijheid, authenticiteit en non-conformisme van de jaren zestig zijn ook allang niet meer marginaal, links of progressief. In Nederland is de tegencultuur mainstream geworden. Als iedereen vindt dat hij mag doen wat hij wil, dat alles moet kunnen en dat het niet aan de overheid is om vast te stellen wat wel en niet mag, leidt dat onvermijdelijk tot botsingen. De overheid moet het allemaal een beetje in goede banen leiden, wordt dan gedacht, zegt Houtman, maar opvallend is dat het onbehagen, de frustratie en woede zich met name juist richt op overheidsfunctionarissen. Het zijn politici, politieagenten, onderwijzers en ambulancepersoneel die vaak de volle laag krijgen. Houtman: Die zetten de burger immers de voet soms dwars. Ze worden gezien als een obstakel tussen de burger en het geluk dat hij nastreeft. Wat je op internet ziet gebeuren hangt samen met de veelgenoemde kloof tussen burger en overheid, zegt Houtman. Alleen, blijkt nu, is kloof eigenlijk een understatement. Het is eerder een afgrond, gevuld met een diepe afkeer van alles wat met de overheid te maken heeft. Het ongenoegen is hier van een andere aard dan dat in de Franse buitenwijken, waar het sarren van de overheid ook een stijlfiguur geworden is. Het nationale gemopper is breder gezaaid. Op de nieuwsfora klontert het samen tot een onontwarbare gordiaanse knoop, vermengd met tirades tegen de zogenoemde multicul en de Marokkaanse rotjongens. Met modder gooien, smadelijk beledigen en bedreigen op internet is niet ongevaarlijk, vindt Benschop. Voor je het weet vaporiseert de grens tussen virtueel en privé en worden politici of gezagsdragers ook thuis belaagd. Internet is een machtig medium. Je hebt in een mum van tijd veel mensen op de been. Een kleine fout, breed uitgemeten op een webforum, kan ook enorme gevolgen hebben voor een persoon. Media lynching kan een pressiemiddel worden, waarmee uiteindelijk de rechtstaat in het geding is, denkt hij. Hij acht het voorstelbaar dat overheidsvertegenwoordigers op den duur minder streng zullen handhaven, omdat ze op internet persoonlijk aangepakt kunnen worden. Ik wil ook wel zien wie er straks allemaal voor het gerechtsgebouw staan als de zaak-wilders dient, aldus Benschop. Zelfregulatie Eilanden van barbarij kunnen we ons niet veroorloven, zegt Benschop, maar hij denkt niet dat de juridische weg het meest geschikt is om de fora te civiliseren en binnen de rechtstatelijkheid te trekken. Daar is geen beginnen aan, zegt hij. Ook het opheffen van de In Nederland is de tegencultuur mainstream geworden anonimiteit zoals wel is bepleit, vindt hij te ver gaan. Daarmee gooi je het kind met het badwater weg. Je ziet dat grote weblogs steeds meer aan zelfregulatie gaan doen, nu beheerders zelf ook verantwoordelijk gesteld worden voor de inhoud van hun site, zegt hij. Niet het plaatsen van de bijdrage, maar het niet weghalen daarvan is volgens Benschop strafbaar. Op GeenStijl zie je tegenwoordig bijvoorbeeld dat veel bijdragen achteraf zijn weggejorist door de moderator. De sites hebben tegenwoordig meer moderatoren en de moderatie van de sites professionaliseert zich ook, weet Benschop. Hij wordt zelf regelmatig betrokken bij trainingen van moderatoren en de opstelling van gedragscodes. Bij Marokko.nl hebben ze ondertussen wat geleerd van de postings die de Hofstadgroep in de zomer voor de moord op Theo van Gogh deed, toen de meeste moderatoren op vakantie waren. Dat heeft gezorgd voor het besef dat je een dergelijke site niet zomaar een tijd onbeheerd kunt laten, aldus Benschop. Op Marokko.nl kunnen de internetgebruikers nu een uitlating die te ver gaat direct melden bij justitie via een speciaal programma. AIVD speurt op het net Er wordt wel actie ondernomen op bedreigingen via internet, zegt woordvoerder Wim Kok van de Nederlandse Coördinator Terrorismebestrijding (NCTb). Welke actie dat dan is, hangt af van de aard van de bedreiging. De AIVD maakt op verzoek van de NCTb dreigingsanalyses. Nadere details wil de dienst niet geven. Op het moment dat de AIVD op een mogelijk risico stuit, maakt de dienst een rapport op en stuurt dat door naar de NCTb, die vervolgens maatregelen neemt om de veiligheid te waarborgen. Het hangt van de situatie af welke actie dat dan is. Departementen wordt dringend geadviseerd aangifte te doen van een eventuele bedreiging. De politie Haaglanden beschikt over een speciaal politieteam dat zich bezighoudt met bedreigingen jegens politici. Het is vervolgens aan het Openbaar Ministerie om te onderzoeken of een rechtszaak mogelijk is. 6 februari 2009 PM 19

20 interview Bekker spreekt met Thom de Graaf over zijn oratie Topambtenaar danst tango met politicus Als hoogleraar Arbeidsverhoudingen bij de overheid pleit Roel Bekker voor een herwaardering van het ambtenarenvak, dat van de politicus en hun onderlinge relatie. Hoe denkt Thom de Graaf, burgemeester van Nijmegen, daar over? Men is als de dood om te morrelen aan de ministeriële verantwoordelijkheid. Tekst Rianne Waterval De politicus stuurt, maar de spierkracht zit daar achter. Roel Bekker, SG Vernieuwing Rijksdienst, vergelijkt de politiek-ambtelijke verhoudingen in zijn inaugurele rede met een tandem: De ambtelijke helden van de toekomst en de politieke leiding zitten op de zadels van de tandem Openbaar Bestuur, maar niet op elkaars zadel. Op 26 januari aanvaardde Bekker met het uitspreken van de oratie Liaisons dangereuses officieel zijn leerstoel Arbeidsverhoudingen bij de overheid aan de Universiteit Leiden. In het karakteristieke Academiegebouw aan het Rapenburg plaatste Bekker ten overstaan van minister, staatssecretaris en collega-sg s de relatie tussen ambtenaar en politicus in historisch perspectief. De verhoudingen tussen politiek en ambtenarij zijn de afgelopen decennia onmiskenbaar gewijzigd. Bekker: Was vroeger die politiek-ambtelijke verhouding aan te duiden als een eenvoudige, rustige wals, tegenwoordig lijkt een rumba of tango een betere typering. Een stuk spannender en ingewikkelder, maar ook met her en der behoorlijke uitglijders en kans op ongelukken. Het politieke primaat en het streven om de macht van de topambtenaren te beteugelen zorgt voor frictie, stelt Bekker. Het lijkt wel alsof de politiek onder invloed van de media veel politieker wordt en de ambtenaar steeds ambtelijker, waarbij het bestuur vervolgens de dupe is. De kersverse hoogleraar pleit dan ook voor een herwaardering van het vak van zowel ambtenaar als politicus en hun onderlinge relatie. Dit betekent, naast het herzien van de ambtenarenstatus en het afstand doen van de Balkenende-norm, volgens hem ook meer openbare verantwoording door de top van de ambtenarij. PM is benieuwd of Thom de Graaf, voormalig minister voor Bestuurlijke Vernieuwing en tegenwoordig burgemeester van Nijmegen, er ook zo over denkt en arrangeert een gesprek. Twee dagen na de oratie spreken zij elkaar over de verhouding tussen ambtenaar en politicus, het thema dat hen beiden zo na aan het hart ligt. De D66 er kwalificeert de oratie als een gedegen en mooi verhaal, maar plaatst enkele kritische kanttekeningen. Zo betwijfelt hij of de ambtelijke top zich de laatste jaren heeft teruggetrokken op het ambtelijke domein. Ik denk dat er meer zichtbare topambtenaren zijn geweest in de afgelopen tien jaar dan in de decennia daar voor. Natuurlijk had je de Molkenboers en ambtelijke helden, maar die waren hooguit voor de inner circles van Den Haag bekend en niet voor het grote publiek. Men weet nu dat personen als Harry Borghouts, Tjibbe Joustra en Martin van Rijn bestaan, ook al hebben ze de weg naar publiciteit niet altijd uit zichzelf gevonden. Thom de Graaf: Het is waar dat politieke bestuurders, mede door de media, steeds meer gedwongen worden een zichtbare politicus te zijn. Sterker nog, bij veel politici heeft het woord bestuurder iets besmets gekregen. Als politicus moet je vlammen, zichtbaar zijn 20 PM 6 februari 2009