ontributie N.V,R,* f 5,- per kalenderjaar Pug,, VAN DE REDACTIE 19 PRESTATIES 19

Transcriptie

1 Lu 4 2 Q > 2 Q Q u o: O w c 2 d Lu a 2 Q Q T Lu Lu I I- A N O 2 O v) OI P c E a Q OI u 2 Q u E Q Q,

2 Ir. Dr J M.J= Kooy St Ignutiusstraat 99a, Breda, tel O (voorzitter) Dr J, J, Raimond Jr,, Zeiss-Planetarium, Grote Marktstraat 's--gravenhage, tel, O (vice-voorzitter),> C Dalman. Deylerweg 95, Wassenaar. tel O , (secretaris) J&L le Grand: Nassau Dillenburgstraat 41; 's-gravenhage, tel. O I (penningm ) Ir J. Geertsma, Graaf-van-Limburg-Stirums'craat 12 Huizen (NA) i tel O J de Groot, Van Riebeecklaan 40, Haarlem, tel O Ir., J-H Houtman, Vlijweg 3; Dordrecht. tel- O ,Vertregt, Mozartlaan 73, s-gravenhage, tel+ O " J. van der Vliet. Emmastraat 57, s-gr 1 Het lidmaatschap van de NVR is opengesteld voor leden van de Koninklijke Nederlandse Vereniging voor Luchtvaart (K,N,V-v L ) en voor leden van de Nederlandse Vereniging voor Weer- en Sterrenkunde (N.V,W.-ô, S.) I Aanmelding lidmaatschap N,V,R. bij het bureau van een der beide bovengenoemde verenigingen, ontributie N.V,R,* f 5,- per kalenderjaar VAN DE REDACTIE 19 PRESTATIES 19 Pug,, ELFDE INT, CONG DE TOEPASSING VAN DE PL door ir A Lopes Cardozo en ir J J de Kler LEZING OVER RADIO-S TE RRENKUNDE (dr, J J. Raimond jr,) VARIA

3 Copk voor het volgend nummer gaarne uiterlijk 1 juni De laatste maanden dreht er tekort aan copie te komen.. Wel ontvangt de Redactie van verschillende leden afdrukken van artikelen door henzelf geschreven of knipsels uit binnen- en buitenlandse tijdschriften betreffende ruimtevaart, maar o.i, moet de kern van ons tijdschrift toch bestaan uit oorspronkelijke artikelen van de leden. Laat U dus niet onbetuigd! DE REDACTIE PIONIER V Ditmaal weer eens een Amerikaanse lancering &e een aparte vermelding verdient,, De volgende M-jzonderheden ontl.enen wij aan "NATURE"t afl, 19 m t 1960, blz,810: De Pionier V werd 11 maart 1960 te 13,OO uur U,T, gelanceerd door middel van een 3--traps Thor-Able---raket, waatvan de onderste trap een stuwkracht van 80 ton had, in een richting tegengesield aan de richting waarin de aarde om de zon I.oopt. De verwachting is, dat hij omloopstj.jd om de zon zal- hebben van 311 dagen, dat zljn perihelium 121 miljoen kilo-. er van de zon zal afliggen, en zijn aphelium 148 miljoen kilometer (Afstand aarde-zon is 150 m!,ljoen km, afstand Venus-zon 108 mi.lioen km) Hij heeft twee zenders: één van 5 waif en kdn van 150 watt: met deze laatste hoopt Jodrell-- Bank contact te houden gedurende 4 maanden na de lancering (fxeq, 378 megacyc!.es/sec.) en d:.f contact te hernieuwen wanneer h:j weer ""'in de buut" komt, De energie voor de zender maderen die zonne- aiaat voor straling met om sterkte en richting van het. magnetiscl.. het aantonen van m :cro--meteort.eten, De Pionie- V weeg+ 40 kg., Hij aal. vermoedelijk honderden jaren In zijn baan blijven, Op I april 1960 is in de V.S. gelanceerd de TIROS I, een kunstmaan van 122 kg, in de vorm van een pi!lendoos. Hij dlent voor hei observeren van de meiereo!ogische gesteldheid van de dampkring, en is daarvoor uitgerust met twee khne televisiecamera's, De lance: ing geschied-.. de om 12.,40 uw ned,rijd, door middel. van een drie"7aps---thor,-ableraket. Vooyover uit de eerste gegevens val.: op te maken, is de excenkkiteit van de baan klein, en dat moet wel zo bedoeld zijn: want and-ers zijn de foto's die op verschidlende tijden genomen worden slecht met elkaa- te vergelijken, Gesproken wordt over een hoygte van 700 km boven het aardoppervlak (wij ontlenen de gegevens aan '"'Het Pa:ooJ.iijv De ene camera maki foto's van een ge--- bied van 2000 km2, de andere van een gebied van 75 k d. Op deze laatste lot.o's kunnen meteorologen de aard van de wolkenformat;es vaststellen. Stations te Fort-Monmouth (New rsey) en Kaena Po.int op Hawail kunnen door signalen de camera's in werking stellen; dit chiedt u!.tsluitend als de lenzen op de aarde gerj.cht zijn en dle door de zon beschenen wordt, De opna,yen worden op een magnetische band vastgelegd en doorgezonden als de kunstmaan zich bi.j een van de stations bevindt, Dertig minuten daarna zijn deze voor bestudering door weerkundigen beschikbaar Wi.j herinneren onze lezers eraan, dat wie een voordracht wil houden op het llde congres, juli 1960 j.n Stockholm, zich onmiddellijk mei- onze voorzitter in verbinding moet stel-- l.en; de definitieve tekst van de voordracht moet uiterlijk 15 mei in handen zijn van de congres-commissie in Stockholm! Wie aan hel: congres wil deelnemen kan zich wenden tot onze wnd-secretaris, onze penningmeester de heer Le Grand, deze is in het bezi.t van folders voor aanmelding en verdere bij-" zonderheden 19

4 (Viellicht is bij het verschijnen van het blad zijn taak als secretaris weer overgenomen door de heer Dalmn) i let reisbureau RES0 heeft tal van excursiemogelijkheden gepubliceerd, ook voor wie v8ór of na hei congres Zweden en aangrenzende landen wil leren kennen - en Ir J,J, de KLEF? - Design for a coleopter-type space-ship, capable of starting and landing on earth, moon and planets, Propulsion by fusion-motors working with deuterion or perhaps better with lithium hydride. Launching and landing with auxiliary motors using fission-energy and kerosene, hydrazine or water as propellant o Lainching method, With weightdistribution and freightcapabilities + In het nummer van febr, 1960 van Ruimtevaart werd de mogelijkheid besproken een raketmotorgroep te ontwikkelen volgens de ideeen van WINTERBERG, JAPOLSKY, COLGATE en AAMODT, met een stuwkracht van ca ton en een uitstromingssnelheid van 1000 km/sec, Dit artikel beoogt nader in te gaan op de typische problemen die optreden, zodra men ertoe overgaat, dit motortype in toepassing te brengen. Het blijkt namelijk, dat juist de intensiteit van de uitgeworpen plasma-straal weer zijn speciale vraagstukken met zich brengt, Na een algemene uiteenzetting hierover, die zich bezig houdt met de wijze wacp-op de start zal moeten plaats vinden, en de vorm die het opstijg- en daaltraject zal moeten hebben, zal een uitvoerige beschrijving gegeven worden van de wijze waarop de beschreven motoren kunnen worden ingebouwd in een ruimteschip van een nieuw type. Di. ruimteschip berust op een idee, reeds in 1953 tijdens het Ruimtevaart-Çoqgres te, ZUXCH door Ir LOPES CARDOZO aangegeven, mar dat destijds nog niet werd gepubliceerd, Thans hebben wij dit ontwerp verder uitgewerkt en aangepast aan de huidige inzichten (1) en mogelijkheden, zoals die realiseerbaar zullen geacht kunnen worden over waarschijnlijk enige tientallen jaren, 5TAND VAM HET INTERNATIONAAL ONDERZOEK Alvorens echter op de bovengenoemde problernen in te gaan, kan het interessant zijn, hier enkele resultaten te vermelden, betrekking hebbende op het onderzoek van de methoden om thermo-nucleaire plasma Is te produceren, ivlen zou anders, na lezing van het vorige artikel allicht de gedachte voelen opkomen, dat papier geduldig is: toegegeven dat een fusie-reactor wellicht mogelijk is, evenals een raketmotor op dit principe gebaseerd, als men er in mocht slagen om een ontsteektemperatuur te verwezenlijken van 100 miljoen qraden, Maar hoe staat het nu in werkelijkheid hiermede? Na het congres voor tihermo-nucleraiie energie, gehouden in Upsala het vorige jaar, zijn er weer belangrijke inlichtingen vrijgekomen,(2) Wij vermelden hiervan alleen het volgende: In Los Alamos en in Washington heeft men metingen verricht aan een deuterium-plasm met een temperatuur van 12 miljoen graden en er het energie-spectrum van vastgesteld, Voor het eerst heeft men geconstateerd dat, in overeenstemming met de theorie, een zachte Röntgenstraling werd uitgezonden door het gas, Deze Röntgenstraling, niet te verwarren met de Röntgenstraling die wordt uitgezonden door een vaste kathode of ook wel eens door de wand van een plasma-reservoir, treedt slechts op bij temperaturen boven een miljoen graden Celsius, 1 ) ciifers tussen haakies verwijzen naar literatuurlijst aan het einde van dit artikel, 20

5 [Men had echter nog te kampen met een tamelijk groot verliespercentage van electronen naar de wanden, waarvan vervolgens koude electronen naar het gas terugkeerden, Een andere verliespost werd gevormd door de ultra-violette straling die werd opgewekt door electronen die terecht kwamen in verontreinigingen die op de wanden werden aangetroffen, Ook in Princeton rapporteert men een nog steeds aanzienlijk verlies van plasma, toejeschreven aan hoogfrequente trillingen in de electronen van het plasma. Vooral op het gebied van de magnetische spiegelwikkelingen die met gelijkstroom werken, boekt men evenwel een gestage vooruitgang, Het US, Naval Research Laboratory verklaart een temperatuur van 20 miljoen graden te hebben bereikt in een plasma-kamer met een lengte van ca, 30 cm, en voorzien van magneetspiegelwikkelingen, Op grond van deze proeven heeft men het plan over te gaan tot het aanbrengen van een vergrote installatie, waarmede men verwacht een maximum plasma temperatuur te zullen bereiken van 50 miljoen graden, Over het algemeen wordt de verwachting uitgesproken, dat het niet lang meer zal duren, of de ontsteektemperatuur van de waterstoffusiereactie zal zijn bereikt, De tijd die hiervoor aan research nog nodig is taxeert men op twee 6 drie jaar hoogstens, Uit Engeland komen eveneens berichten, dat daar met grote voortvarendheid het onderzoek naar thermo-nucleaire verschijnselen wopdt voortgezet, Verscheidene nieuwe onderzoekingsgroepen zullen zich met dit onderwerp gaan bezighouden, Een centraal research instituut voor plasm--physica en thermo-nucleaire reacties zal worden opgericht in Culham, Oxfordshire * Dat Nederland bij dit ondeizoek niet achter blijft volgt uit het artikel van Dr H,C.Brinkrc:i in TNO nieuws (16) waaruit wij ontlenen dat de plasma-fysica in Nederland in hoofdzaak beoefend wordt op het F.O.M.--instituut voor plasma-fysica op het landgoed Rijnhuizen te Jutphaast Ook de KEMA speelt hierbij een belangrijke rol, HET HOOFDPROBLEEM VERBONDEN AAN DE TOEPASSING VAN STRAALMOTOREN MET EEN ZEER HOGE UITSTROMI~GSSNELHEID Het probleem verbonden aan straalmotoren met een uitstromingssnelheid van de orde van grootte van 1000 km/sec, gecombineerd met een stuwkracht die zo groot is, dat deze motoren gebruikt zouden kunnen worden om van de aarde op te stijgen, is gelegen in de energierijkdom van de stuwstraal, De aard of werkingswijze van de motor is hierbij eigenlijk niet van direct belang. Of de motor nu een ionenstraal uitwerpt, een plasma-straal of een photonenstraal maakt geen verschil, Zodra bij een dezer motoren de stuwkracht honderden of duizenden tonnen gaat bedragen, bij de vermelde waarden voor de uitstrominyssnelheid! is het allesoverheersende vraagstuk, hoe deze motoren benut kunnen worden zomer schade voor de omgeving. (5) Dit probleem is voor de ruimtevaart van meer dan gewone betekenis, Men kan wel zeggen, oat van de oplossing van dit vraagstuk de toekomst van de ruimtevaart geheel afhangt, meer dan van iets anders,, Volgens sommige deskundigen zouden medische problemen het zwakke punt van de ruimtevaart vormen, Men kan echter met grond ernstige bezwaren maken tegen deze opvattinr;. Zeker, medische problemen tellen zeer zwaar o.,a, het gevaar door cosmisclie straling en meteorieten vooral zolang menj zoals in het begin van de ruimtevaart het geval zal zijn, een of twee, wellicht drie bemanningsleden in een oncomfortabele ruimtecapsule opsluit, om ze zo aan de meest harde eisen te onderwerpen van het pionierstijdperk van de ruimtevaart. Maar men zal het er toch wel over eens zijn: dat, wil men ooit tot een ruimtevaart komen; die op enigerlei schaal te vergelijken is met de huidige luchtvaart, het nooit de bedoelins kan zijn, tot dit stadium beperkt te blijven. En dit is de bedoeling ook niet, In verscheider;.. landen maakt men immers al plannen tot het inrichten van minstens één basis op de maanl waarvoor een aanzienlijk transport aan personeel en materiaal nodig zal zijn, Het is logisci: dat een onderneming van een dergelijke schaal om ruimteschepen vraagt met een behoorlijge vervoerscapaciteit, anders valt er over een dergelijke occupatie niet te denken, maar kan er hoogstens sprake zijn van een expeditie die,, wat het risico betreft, nog niet te vergelijken is met de meest stoutmoedige poolexpeditie met hondensleden uit het verleden. Zal het werkelijk niet meer worden dan zo n expeditie? Wij geloven stellig dat er veel neer mogelijk is, Maar dan staat men ook voor de onafwijsbare conclusie, dat men voor al dot 21

6 transport, gebruik zal moeten maken van de voortstuwing met het hoogste rendement, dus rnet de allerhoogste uitstromingssnelheid die er beschikbaar is, die tevens in staat stelt van het aardappervlak op te stijgen Onherroepelijk komt men dan vroeg of laat weer te staan voor het bovengenoemde probleem: hoe deze intense stralen te gebruiken en toch geen gevaar op te leveren voor het aardoppervlak, Hier ligt misschien ook een gebied van onderzoek voor ruimtevaartmedici. Dr Eugen Sanger vermeldt in zijn artikel (3) "Zur Theorie der Photonen Rakete" op pug-40, dat de schijnwerperkegel van een photonen-straalmotor, op 500 km afstand alle leven onmiddellijk vernietigt, op1000 km afstand over een oppervlakte van 8000 km2alle bossen zou in brand steken en eerst op 5000 km een straling geeft van een intensiteit zoals wij op aarde van de zon gewoon zijn, Hieruit blijkt wel duidelijk, dat photnenstraalmotoren niet tijdens het opstijgen gebruikt zullen kunnen worden. Voor de ionen- en plasmamotoren die met kernfusie werken liggen de verhoudingen wel iets gunstiger, (De ionen- en plasma motoren die niet met kernfusie werken werpen een straal uit met een zodanig lage intensiteit hiermede vergeleken, dat voor enig gevaar voor de omgeving, afgezien van wellicht enige radicuctiviteit van een eventueel gebruikte splijtingsreactor, niet gevreesd behceft te worden, mar deze bezitten het grote nadeel dat het voortstuwingseffect laag is, of dat de voortstuwingskracht zelf laag is, twee oorzaken die maken dat van dit motortype geen spectaculaire prestaties verwacht kunnen worden). De ionen van het fusieplasm, evenals de electronen daarin, worden immers onder controle gehouden door zeer sterke magnetische velden Door passende dimensionnering van deze velden in de straalpijp, waardoor het plasma tenslotte de motor verlaat, kan men bewerken da deze straal een verwijding gaat vertonen, zodra de straalpijp is doorstroomd, Dit effect wordt in de hand gewerkt, doordat de ionen en electronen beiden in het axiale mgnetische veld in de straalpijp een schroefvormige baan beschrijven, De deeltjes hebben dus een kan met een hoofdzakelijk axiale snelheid, mar ook met een, kleinere, dwarsgerichte sotatiecomponent, die een spreiding bewerkt van de plasmadeeltjes Het moet mouelijk geacht worden, op deze wijze een voortstuwingsstraal te verkrijgen die een tophoek vertoont van ca, 370. Het voortstuwingseffect gaat hierdoor slechts met enkele procenten achteruit, terwijl het schadelijk effect van de straal, onder voorwaarde dat de straal wordt gebruikt vanaf een hoogte van minstens 30 km en onder een invalshoek met het aardoppervlak van minstens 300, tot aanvaardbare proporties wordt teruggebracht Wij zullen dit hieronder aantonen voor het geval fusieplasmamotoren gebruikt worden van het type zoals zijn beschreven in het nummer van Ruimtevaart van febr, Men zal zich herinneren, dat voor de motorgroep die daar het onderwerp van het artikel uitmaakte, de volgende gegevens golden: MOTORGROEP VAN DRIE MOTOREN, elke motor aan het eind van de startperiode werkende met deuterium stuwkracht per motor 800 ton uitlaatsnelheid 1 O00 km/sec fusietemperatuur 108 oc s t uws tofverbruik/motor 8 kg/sec De totale stuwkracht van de motorgroep dus 2400 ton bedragende, is het gemakkeiijk hieruit af te leiden, dat de totale energie die met de stralenbundel wordt afgevoerd neerkomt op 27 x lo9 kcal/sec, Fig,7 laat zien, hoe deze energie over het aardop pervlak verdeeld wordt, voor het bouenaangegeven gebruik van de fusiestraalmotor, De gasstraal, die eigenlijk een straal zeer snelle deeltjes is, die de eronder gelegen dampkringmoleculen kombcrrdeert, heeft talloze werkingen, waarbij van de luchtmoleculen op verschillende wijzen electronen worden losgescheurd, Het is onmogelijk om in dit korte bestek afdoende in te gaan op al de chemische omzettingen en ionisatieprocessen die zich hier kunnen gaan afspelen (5). Het zal zeer zeker een van de eerste noqdzakelijkheden zijn, om na te gaan of hierbij soms ook gevaarlijke of hinderlijke stralingen van secundaire aard zouden kunnen ontstaan, afgezien natuurlijk van de warmtestraling die zich int de door de straal getroffen luchtmassa's gaat ontwikkelen, Fig.7 laat zien, dat de warmteontwikkeling die te verwachten is, op het punt dat het dichtst bij de oorsprong van de straal ligt, 5,7 kcal/m2 sec, bedraagt, maar daarna zeer snel afneemt, Ter vergelijking diene, dat de verwarming door een loodrechte bestraling van de zon ongeveer 0,24 kcal/m 2 sec is. 22

7 \

8 Men heeft zo de &schikking over een oceaantraject van meer dan 2000 km. Zoals uit hei hieronder volgende zal blijken, is dit zeer zeker voldoende om het ruimteschip in orbit te brengen. Dit gehele oceaantraject is vrij van eilanden, zodat, als m n het scheepvaartverkeer hieromheen leidt, geen gevaar of hinder kan ontstaan tengevolge van de kortstondige, intense bestraling, OPSTIJGMANOEUVRE Fig., 16 geeft een indruk van een opstijging tijdens het begin van de start waarbij de startmotoren Op volle kracht werken 24

9 De meest economische wijze om op te stijgen is duidelijk gemaakt in fig.8. Daaruit Daar uit het voorgaande gebleken is, dat de fusiemotoren pas op grote hoogte (30 km) in werking kunnen worden gebracht, en dan nog slechts onder een niet te grote invalshoek met het aardoppervl.ak, heeft men andere motoren! startmotoren nodig om deze hoogte te bereiken, Het begin van de opstijging vindt daarom uitsluitend met behulp van deze motoren plaats en wel langs een z.g, raketlijn, waarbij na 50 sec een hoogte bereikt is van ca m,? terwi jl de snelheid dan is 600 m/sec, Worden op dat ogenblik de startmotoren afgeschakeld, dan stijgt het ruimteschip in een ballistische kan nog verder tot m. In dit tijdsverloop (ruim 30 sec) moet het ruimteschip met behulp van de stuurstralen in de juiste positie gebracht worden, waarbij de straalbuizen van de fusiemotoren omlaag gericht zijn onder een hoek met de horizon van 300. Wanneer vervolgens in het punt F de groep fusiestraalmotoren wordt ingeschakeld, levert deze een lift van 1200 ton en een stuwkracht van 2080 ton, waardoor dus in horizontale richting een versnelling bereikt kan worden van 1,75 ge In werkelijkheid is de tijdens deze versnellingsperiode doorlopen baan echter niet horizontaal, maar volgt een zeei flauwe spiraal, die onder een constante hoek van 10 met de horizon over een gote-cirkel afstand van ca, 2065 km klimt van 30 km naar 66 km, zoals fig. 9 laat zien, Tijdens het doorlopen van deze stijgspiraal, wordt de invalshoek waaronder de straal van de fusiemotoren het aardoppervlak treft kleiner en kleiner, tot tenslotte in het punt waar, op een hoogte van 66 km de orbitaalsnelheid bereikt wordt, de straal volkomen horizontaal gericht is, Men kan nu de fusiemotoren uitschakelen, en wachtentot een gunstige positie bereikt is om te kunnen doorstartun naar de ontsnappingssnelheid, Bij dit laatste behoeft de aarde geen enkele hinder van de uitlaatstralen van de fusiemotoren meer te ondervinden, daar deze stralen geen lift meer behoeven te produceren, doch tangentiaal aan de orbit gericht kunnen blijven, Rij de landing gaat men precies op tegengestelde wijze te werk, Afgeremd wordt dan zodaniq., dat de re-.entry-snelheid op 30 km hoogte afgeremd is tot enige honderden meters per sec, In vrije val daalt men tot een hoogte van ca. 15 km, waarbij de valsnelheid oploopt tot onge-- veer 550 m/sec. Deze valsnelheid wordt vervolgens afgeremd met de start-- en landiiigsmotoren, met een vertraging van ca 1 g. COR10 LISKRACH TEN EN MASSA TRAAGI-IEIDSMOMENTEN TIJDENS DE OPSTIJGING Daar het maximaal GD2 van het volbeladen ruimteschip bedraagt 2 x O9 kgm (dezelfde waarde voor het lege schip, d.w,z. zonder stuwstoffen bedraagt 1,24 x 104 kgm), kan men gemak- kelijk narekenen, dat indien de hoeksnelheid van het ruimteschip om een horizontale as in het punt Hl (zie fig. 8) 20/sec bedraagt, een stuurkracht tijdens de vrije vlucht met gestopte motoren langs de parabool van Hl naar F nodig is (aan een arm van 33 m gemeten vanuit het zwaartepunt) van 1,75 ton. Als gevolg hiervan is het ruimteschip in het punt F vrij van enige rotatiesnelheid, Hieruit blijkt wel duidelijk, dat de stuurkrachten die nodig zijn om het massatraagheidsmoment te overwinnen, slechts van ondergeschikte betekenis zijn. Corioliskracht tijdens het werken van de motoren, ten gevolge van de volgens fig,8 vereiste draaisnelheid: 00) (1 1). Voor dezelfde bovengenoemde draaisnelheid vindt men een totale Coriolis-kracht tijdens het werken van de vier startmotoren van 112 ton, Daar deze kracht werkt aan een arm van ca 3 m, zoals uit fig. 11 blijkt, resulteert dit, omgerekend op de voortstuwingskracht van de werkende motoren, in een vermindering resp, een vermeerdering van de normale stuwkracht van 5,l ton per motorgroepstuwlaacht van 1600 ton: of slechts 0,3 %. Tijdens het werken van de fusiemotoren is het resultaat nog gunstiger. Daar de zwenkbeweging van de stand met helling 300 naar de volkomen horizontale stand volbracht wordt in ca, 7 minuten, wordt de hoeksnelheid om de horizontale as gemiddeld ongeveer 0,001 rad/sec, zodat, zelfs bij de enorme uitstroomsnelheid van de fusiemotoren de Corioliskracht niet groter blijkt te zijn dan 3 ton. Daar nu, alweer uit fig, 11 volgt dat de hefboomsarm van deze kracht ca. 7 m bedraagt, geeft het draaimoment van kgm tenslotte een stuurkracht van ongeveer 700 kg* 25

10

11 NAVIGATI EKOEPEL LOSKRAAN START- MOTOR C 4 maal 800 -ion stuwkracht) HOOFDMOTOREN FIG li LANGS DOORSNEDE

12 SCHEM PI HE In de pocket-literatuur vindt men ruimteschepen afgebeeld, die van chemisch aangedreven rockets zijn afgeleid, en daardoor eigenlijk alleen zouden kunnen landen op van te voren geplaneerde terreinen. Bij een landingspoging op niet aldus gevormd terrein zouden ze om-- vallen en even hulpeloos zijn als een tor die op zijn rug ligt- Ze hebben veelal een stel poten, die tijdens de landing door vlammen omgeven zouden zijn, en tengevolge daarvan zouden week worden en doorbuigen, Of men vindt een wiel afgebeeld, dat geen start-. of landingsmogelijkheid biedt, en in onderdelen vanaf de aarde zou moeten naar boven gestuurd worden, om daar # temidden van kosmische straling: aan elkaar bevestigd te worden. Op aarde zou dit overeenkomen met het samenstellen van een schip uit een waterdicht voorschip en een dito achterschipl die bide in he.t water dcijven, Onnodig te betogen, dat het moeilijk is, om zodoende tot solide constructies te komen, nog daargelaten de onmogelijkheid om stat- en landings-oefeningen te houden, wat toch een eerste vereiste is om het risico voor een interplanetaire bemanning tot een aanvaardbare mate terug te brengen. De psychologische factor, waaraan door deskundgen in ons land de nodige aandacht wordt ksteed, komt hierbij ook om een hoekje kijken: hoe beter de bemnning geoefend is, ten dele in simulatoren, ten dele in het ruimteschip zelf, hoe groter hun zelfvertrouwen zal zijn, en hoe beter zij de dagenlange afzondering zullen kunnen uithouden, dieruit is de gedachte naar voren gekomen, of het bij gebruik van fusie-motoren niet moge- 1. irjk zou zijn, om tot een meer rationele bouw van een ruimteschip te komen, De eerste eis die zodiende naar voren komt, is wel: Het schip moet bij landing op enigszins oneffen en/of hellend terrein niet kapseizen, dus plat zijn, Een tweede eis is, dat het moet kunnen starten, dus dat het motoren bezit die vrij hoog bo-. ven het grondvlak opgesteld zijn, en welker uitlaatstraal zo min mogelijk door het ruimteschip zelf gehinderd mag worden, Dit houdt in, dat de startmotoren aan de buitenkanten van &t schip gemonteerd moeten zijn, Gegeven de noodzaak, om geen gevaar op te leveren voor het oppervlak van de planeet van waaruit de reis ondernomen wordt, volgt hieruit, dat bij de huidige stand van de techniek als startmotoren een type in aanmerking komt dat met behulp van een kernreactor stuwstoffen als pentaan of hydrazine vergast en vervolgens verhit tot C., zodat een uitstroomsnelheid bereikt kan worden van minstens 6400 m/sec, (jezien de prestaties, die de laatste tijd op het gebied van ruimtevaart behaald zijn, lijkt de veronderstelling gewettigd, dat aan één of aan beide zijden van het ijzeren gordijn een dergelijk stel motoren in ontwikkekng is, (6) (7) Bij het ter perse gaan van dit artikel.jereikte ons het bericht, dat de Amrikaanse luchtmacht reeds in het z,g, "Project SLam,' een motor met een dergelijke kern-reactor in gebruik genomn heeft, :Iet is voldoende, dat he.t ruimteschip tegen de aardse zwaartekracht kan staten, Immers, de zwaartekracht aan de oppervlakte van de hemellichamen die in de eerstvolgende decenilia als reisdoel in aanmerking komen, (de manen van Aarde en Mars, deze planeet zelf en Venus), is kleiner dan de zwaartekracht op Aarde, Wij nemen dus aan, dat vier van zulke, op verhitting van stuwstoffen met behulp van een lmnreactor berustende motoren, elk met een stuwkracht van 800 ton, dus samen 3200 ton, voor het in dit artikel beschreven ruimteschip gebruikt zullen kunnen worden als startmotoren, Zie American Patent 2, en British Patent 754,559. In fig, 7 is op het met "raketlijn" aangegeven traject afgebeeld, dat het ruimteschip start op de aan de zijkanten aangebrachte startmotoren, terwijl het de "spiraal met 1 stijghoek?: aflegt met behulp van de centraal aangebrachte fusie-motoren. :Zen algemeen overzicht van de constructie, en hoofdafmetingen van het ruimteschip, zijn in fig, 11 (langsdoorsnede), fig. 12 (bovenaanzicht) en fig. 13 (zij-aanzicht) te vinden.?lieraan liggen ten grondslag in hoofdzaak drie (zie resp, pag,29)

13 3G3NSBGU0 SOtIWl I1 913 N3öOlOWGdOOH lh3iznwwn3aob

14 co U CTI EP R INCI PES De straalmotoren waarmede het begin van de start en het laatste gedeelte van de landing wordt uitgevoerd, zijn verbonden door een stijve gestroomlijnde ftbrug" constructie, waarvan de overspanning onderbroken wordt door een tweetal pijlers, die dienst. doen als landingsgestel. Deze pijlers hebben ook dwars op de "brug:' een zo groot mogelijke spreiding, waaldoor een landingsgestel verkregen wordt met een zeer grote ondersteuningsbasis I een waarborg biedend tegen omvallen, mede in verhcrnd met de uitgesproken lage ligging van het zwaartepunt, terwijl de punten waar het landingsgestel de grond raakt zo ver liggen van de plaatsen waar de hete gasstralen van de start en landingsmotoren de grond raken, dat deze landingsorganen betrekkelijk koel blijven en een temperatuur aannemen van hoogstens enige honderden graden. Om deze grote afstand tussen de buitenmotoren uitvoerbaar te maken, is de :!brug".' samengesteld uit holle liggers waarvan de wanden op de smalste plaatsen toch altijd nog minstens een meter van elkaar afliggen en waarvan de holle ruimte benut wordt voor het onderbrengen van pompen, hulpwerktuigen en een klein gedeelte van de stuwstoffen, 2e HET CO LEOPTERP RINCIPE, De stuwstoffen voor het overgrote deel en de bemanningverblijven geheel zijn ondergebracht in een ringvormige, gestroomlijnde coleopterconstructie, die het middengedeelte van de "bru versterkt./ Verschillende voordelen worden hieruit verkregen: a, zonder overmatige verzwaring van de constructie kan gevolg gegeven worden aan het principe sub le om ook in dwarsrichting de landingspoten zo ver mogelijk uit elkaar te plaat--- sen. b- De lengte van de coleopterconstructie in de vliegrichting is geringer dan van een gestroomlijnde cylinder van dezelfde inhoud, Deze lage gedrongen bouw veroorxaakt niet alleen de zozeer gezochte lage ligging van het zwaartepunt, noodzakelijk voor een stabiele onder-- steuning na het landen,, maar brengt ook met zich mde, dat veel beter weerstand geboden kan worden aan de dwarsversnellingen tijdens het opstijgen en landen. Dit is van grote betekenis, omdat het feit, dat zo spoedig mogelijk moet worden overgeschakeld van de startmotoren op de hoofdmotoren met zich brengt de eis, dat zo spoedig mogelijk een bocht met een zo klein mogelijke straal beschreven moet worden, teneinde het ruimteschip in een positie te brengen waarbij inderdaad de fusiemotoren zonder gevaar op te leveren de voortstuwingstaak zullen kunnen overnemen 3e STRA LINGSBEVEILIGINGSPRINCIP E, a, Bemanningverblijf uitgevoerd als ringcabine, aan alle kanten omringd door vloeistofmantels van zwaar water; die nadelige straling voor een groot deel tegenhouden en die als stuwstoffen desnoods opgebruikt kunnen worden tijdens de landing bij terugkeer op aarde,. b, De buitenmotoren, te gebruiken voor start en landing zullen waarschijnlijk met splijtingsreactoren (6) voorzien moeten worden, Beveiliging tegen de straling daarvan afkom tig geschiedt in de eerste plaats door de mote afstand van deze motoren tot de coleopterring, maar bovendien doordat de dwarsverbinding van het landingsgestel deze straling vol-@ doende tegenhoudt. c, Van de groep fusiestraalmotoren (drie stuks), werkt, zoals men zich zal herinneren uit de hiervan gegeven beschrijving, de middelste motor gedurende slechts korte tijd als plasma-. reactor (zie fig.12)". Daar het hierbij echter gaat om een kernreactie die zich afspeelt in een splijtbaar gas, dat men na de weinige minuten dat de plasma-reactor gewerkt heeft, kan laten ontsnappen, behoeft hier geen blijvende bron van radioactieve straling achter te blijven, Wat de fusiemotoren zelf betreft (en dit geldt dus ook voor de plasma-"reactor als deze in een iets later stadium eveneens als fusiemotor gaat werken) deze verspreiden ge-- lukkiq qeen radioactievestraling maar zenden hoogstens zachte röntgenstzalen uit., Ook deze straling is maar zeer tijdelijk en treedt dus niet meer op, nadat de opstijgperiode van maximaal 10 minuten beeindigd is, Gedurende deze tijd kan de bemanning zich terugtrekken in dat gedeelte van de ringcabine dat in fig. 12 is aangegeven met A-B, Dit gedeelte is het veiligste van de gehele ringcabine wat straling van de motoren betreft, Is de start een- 30 maal achter de rug: dan kan men zich vrij door de gehele cabine bewegen, Het heeft natuurlijk zin het gedeelte A-B door passende afscherming nog extra te beveiligen.

15 Uit allerlei overwegingen, die uit de eis van bruikbaarheid voortvloeien, is de vorm van het ruimteschip gegroeid, Er doet zich, om te beginnen de vraag voor, wat er nodig is, om het ruimteschip met fusiemotoren in tangentiele zin langs een orbit (satellietbaan) aan te drijven. Dit houdt in, dat de richting van het ruimteschip voortdurend moet kunnen worden bijgeregeld, o,a, om te voorkomen, dat de gasstraal het aardoppervlak onder een te grote hoek zou raken. Zelfs, al zou een der fusie-motoren een storing krijgen, dan nog moet de mogelijkheid van bijsturen nog bestaan. Hiervoor nu kunnen weer de startmotoren gebruikt worden. Rest nog een automatische beveiliging aan te brengen, om te voorkomen dat de gasstraal de aarde ongunstig zou treffen, of andere gezegd: de fusie-motoren uit te schakelen! als hun straal de planeet op een kleinere afstand dan (in het getekende geval) 41 km zou treffen. Dit kan door middel van een radar-installatie, die de afstand van het ruimteschip tot de oppervlakte van de planeet, en het verschil in richting tussen de as van de fusiemotor en de verbindingslijn met het midden van de planeet meet, Als beiden onder een bepaald minimum komen, schakelt een electronische inrichting de fusie-motoren uit en eventueel de startmotoren in, Er wordt natuurlijk echter verwacht, dui. de automatische piloot het niet zover zal laten komen dat deze beveiliging in weriting moet treden, Behalve start- en hoofdmotoren moeten er ook stuurmotoren zijn, om tijdens een landing horizontale verplaatsingen en/of richtingsveranderingen te kunnen teweegbrengen, of een ongewenste draaiing te stoppen. Daar de hiervoor benodigde krachten slechts een fractie van het gewicht hoeven te zijn, kan voor de stuurmotoren (zie fig,l2) met kleine uitlaatkegels de zijkanten van de startmotoren worden volstaan, een globaal overzicht van de functies der verschillende motoren gegeven is, kan het hebben iets verder op de verdeling van de start- en stuur-motoren in te gaan. Opdat de startmotoren tevens de stand van het ruimteschip kunnen bepalen, is het nodig dat twee dezer motoren, afhankelijk van de wijze, waarop ze gecombineerd zijn (buiten de reeds genoemde stuwkracht natuurlijk) bovendien al of geen koppel om een horizontale as kunnen uitoefenen; vandaar, dat de startmotoren in de getekende vier groepen zijn ondergebracht. Om in de eindphase van een landing verplaatsingen in de lengterichting van de brug, dwars op de stuwas, zonder draaiing om deze as, te kunnen uitvoeren, moet er op alle vier startmotoren een stuurmotor zijn; dit zijn er dus vier, Voor verplaatsing in de richting van de breedte zijn er ook vier nodig; samen zijn er dus acht stuurmotoren nodig, Door de motoren diametraal te combineren is het mogelijk, om geen verplaatsing, maar uitsluitend een koppel om de verticale of stuwas teweeg te brengen. Echter moet de stuurinrichting en ook de automatische piloot erop ingesteld zijn! dat bij het uitoefenen van een verplaatsing, dus met twee in gelijke richting werkende stuurmotoren, er een koppel om een der of beide horizontale assen van het ruimteschip zal ontstaan, wanneer het vlak door de hartlijnen der stuurmotoren in kwestie niet tevens door het zwaartepunt van het ruimteschip gaat, en dit punt is, door het verbruik aan stuwstoffen gedurende de reis, aan verandering onderhevigi zodat wanneer men alleen een horizontale verplaatsing beoogt een koppel om een horizontale lijn nooit te vermijden zal zijn. Om dit koppel tegen te werken zal het nodig zijn om een combinatie van twee in gelijke richting werkende stuurmotoren (b.v. aan de rechterzijde) steeds te laten samenwerken met twee startmotoren (in dit geval aan de 1inkerzijde)waarvan de stuwkracht verhoogd is vergeleken met de rechterstartmotoren, ieruit volgt, dat het aanbeveling verdient om de stuurmotoren zo hoog te plaatsen, dat het artepunt van het ruimteschip steeds aan een zijde van het gemeenschappelijke vlak door hartlijnen zal blijven, b.v. steeds onder dit vlak. Verder volgt uit deze combinatie, dat bij een landing, even voor..touch-down een horizontale versnelling steeds met een op-.- waartse versnelling zal samengaan. Daar deze soort besturing echter alleen tijdens starts en landingen plaats hoeft te vinden, wordt de verticale versnelling toch in de algemene besturing gecamoufleerd, zodat men, wat het aantal motoren betreft, met de bovenbeschreven inrichting zal kunnen volstaan, Men ziet dat de kstuurbaarheid verkregen is, zonder dat er roeren of zwenkbare motoren voor nodig zijn: alle manoeuvres zullen met vaste, mits regelbare motoren, kunnen uitgevoerd worden. Tot zover over de motoren, Thans iets over het eigenlijke lichaam van het schip. Dit moet het personenverblijf en de vracht herbergen, Ofschoon we er van uitgaan, dat er een oplossing gevonden zal worden voor de vraag, hoe de kosmische straling zonder veel materiaal onschadelijk te maken, heeft het toch wel zin, om 31

16 het personenverblijf te omhullen door het vrachtruim en de stuwstoffen, om zodoende de be-- scherming tegen kosmische straling nog te accentueren; daar dit materiaal er nu eenmaal is ~ Het spreekt evenwel vanzelf I dat di-t niet de hoofdbeveiliging tegen kosmische straling kan zijn. Daar wacht de wereld nog op, Een ander gezichtspunt voor vormgeving van het personenverblijf is, dat het nodig kan zijn, om het personenverblijf in de rondte te laten draaien: als de motoren buiten werking zijn, bij voorbeeld na het overschrijden van de ontsnappingssnelheid ten opzichte van de planeet van vertrek, Ook kan het ruimteschip door onwillekeurige bewegingen wel eens in draaiing raken, In beide gevallen moet er in net personenverblijf een gelijkmatige centrifugaalkracht heersen: en hieruit volgt, dat het ongeveer de vorm van een cylinder moet hebben, De vorm van vrachtruim plus personenverblijf is nader te preciseren uit de overweging dat bij start en bij het binnenkomen in de atmosfeer de aerodynamische weerstand zo klein mogelijk moet zijn. Een oplossing hiervoor is de coleoptervorm, De verbinding tussen de startmotoren en de coleopter moet de constructie van een brug hebben, met de boog naar beneden gekeerd, zodat de startmotoren zo hoog mogelijk aangebracht zijn. Bovendien kan men dan over de horizontale bovenzijde van de brugconstructie een loskraan laten lopen, voor het lossen van vracht uit de coleopter, en het transporteren van reserve-onderdelen naar de verschillende motorenn, De brugconstructie loopt door de as van de coleopter en dient zodoende ook om de krachten van de hoofdmotoren op de coleopter over te brengen, Ook voor de*brugconstructie geldt de eis van stroomlijnvorm zowel in opstijg- als indaal-' richting, zodat hij als twee gestroomlijnde balken gemodelleerddient: te worden. Niet in detail aangegeven is het noodzakelijke dwarsverband, Centraal, boven de horizontale kant van de brugconstructie, die we "dek" zuilen noemen, bevindt zich de commandopost, met daarboven de navigatiekoepel, Onder de commandopost is de garage waarin de loopkat van de loskraan gedurende de reis constructief aan het schip bevestiga is, om de kans op beschadiging zo klein mogelijk te houden. Om het schip op enigszins hellend en enigszins oneffen terrein te kunnen laten landen, heeft het twee stellen poten, waarvan elk stel door een boog aan elkaar en aan de coleopter is verbonden. De poten zijn zo wijd uit elkaar, dat zij de stralen uit de motoren tijdens het starten zo min mogelijk hinderen, en ze houden de coleopterconstructie hoog genoeg boven het steunvlak van de poten, om hem niet met oneffenheden van het terrein in aanraking te laten komen, Op twee diametraal t.o,v. elkaar liggende. poten is een elektronisch rondzoekende radarinstallatie gedacht, die dient om middelgrote en zeer grote me.teorieten te signaleren, Kleine meteorieten worden opgevangen in de uitwendige bekleding van het ruimteschip, die uit een capitonneermiddel kan bestaan (z.g. meteoor bumper) In het personenverblijf moeten tafels, vloeren enz. zich loodrecht op de heersende kracht instellen, hoe deze ook gericht is. Deze kan zijn: 1) het gevolg van de versnelling door de aandrijving, dus evenwijdig aan de verticale as va het schip; 2) het gevolg van ronddraaien om de verticale as; dan is de kracht loodrecht op de verticale as gericht; 3) een combinatie van 1) en 2); dan is de kracht scheef ten opzichte van de verticale as gericht, Hierom moeten tafels, vloeren, enz. opgehangen worden, en moet men rn hangmatten slapen, Blijft nog op te lossen, hoe E n van de ene sector van het personenverblijf zonder hinder naar een andere sector moet kunnen overstappen. 32

17 4,5 GEGEVENS EN PRESTATIECIJFERS MOTOREN 4 start- en landingsmotoren waarin met behulp van Uranium door middel van splijtings-- energie een inerte stuwstof waarvoor gekozen werd petroleum of hydrazine, te verhitten tot C uitstroomsnelheid van het gas 6400 m/sec, stuwkracht per motor 800 ton totale stuwkracht bil de start op aarde, 2400 ton stuwstoffenverbruik 5000 kg/sec werktijd tijdens het opstilgen 50 sec bereikte hoogte" 30 ton (na ca 108 sec) UITSTROMINGSSNELHEID VAN DE STARTMOTOREN, Voor het bepalen van deze snelheid hebben wij ons op het standpunt gesteld, dat het overeenkomstig de onderzoekingen van Gluckstein en Ross (14) (15) mogelijk moet worden geacht om de stuwstoffen onder invloed van de intense bestraling in de reactor, zowel door neutronen als door gamma stralen, in gedissocieerde toestand aan het de gassen verhittende deel van de reactor toe te voeren. Behalve deze invloed, is er volgens Ross nog de mogelijkheid om deze werking te ondersteunen door een bestraling toe te passen met een Mcs hoogfrequente magnetron, Voor petroleum als stuwstof met formule cn ES2n+2. in hooidzaak bestaande uit de fracties c8 H18 tot C12 HZ6 vindt men als het gemiddelde moleculairgewicht van de zo ontstane vrije radicalen: M ~ 12n + 2n +2 3n 2 3ij een temperatuur van 30OO0C in de reactor vindt men met de formule M 4,5 = 6,75 km/sec Veiligheidshalve rekenen wij echter met 6 4 km/sec uitstroomsnelheid. Voor hydrazine vindt men op dezelfde wijze eveneens een snelheid van ongeveer 6.4 km/sec Opgemerkt wordt hierbij, dat de temperatuur van 30OO0C ook werd toegepast bij de XLR motor van Pratt & Whitney die pas met groot succes beproefd werd, zodat de temperatuur zeker niet onuitvoerbaar hoog geacht moet worden. I HOOFDMOTOREN 3 hoofdmotoren van het type beschreven in Ruimtevaart van febr, 1960a Thermonucleaire verhitting van de stuwstof (helium-straal) door beheerste fusie-reactie Uitstroomsnelheid van de gevormde heliumdeeltjesr 1000 km/sec Stuiikracht per motor: 800 ton Totale stuwkracht van de fusiemotoren: 2400 ton Stuw st ofverbruik: 24 kg/sec MEDE TE VOEREN STUWSTOFFEN Het ontwerp biedt ruimte voor de volgende maximale hoeveelheden stuwstoffen: voor de start - en landingsmotoren: maximaal: 700 ton hydrazine petroleum cf pentaan voor de fusiemotoren maximaal : 150 ton deuterium o 150 ton lithium hydride 33

18 In de hieronder weergegeven tabel I is de gewichtsverdeling verantwoord voor ruimteschip, bemanning en machine-installatie, met uitzondering echter van het gewicht dat nodig is voor de opslaginrichting voor de fusie-stuwstoffen en wel om de volgende reden: De fusiemotor die werd beschreven in Ruimtevaart van febr is kestemd om te werken met deuterium (zwaar waterstof) als drijfmiddel, zoals men zich zal herinneren, TABEL I, G EW /CH TSV ER D EL ING CONSTR UCTIEGE WICHT Grote langsligger (Cural-b staal) Loopkat Toruslichaam, uitwendig (Cural) huidplaten ringliggers vers ti jvingselenienten Tanks voor hydrazine of petroleum Ringcabine Landingsgestel 1 O, 6 ton !5 ton 77,2 ton , ,6 SEMANNING MET UITRUSTING 16 man, 50 kg persoonlijke bagage per man Luchtbehandeling (4) voor 16 man gedurende 30 dagen Cabine apparatuur, radio, televisie Navigatie MO TOR EN 4 Startmotoren, elk als volgt: U235- kern volgens von ZBOROWSKI (7) 4 ton mantel 6 straalpijp 3 afschermplaat aan cabinekant 4 ophanging 1,,2-18,2 ton 4 x 2 Groepen hulpwerktuigen, elke groep als volgt, 2 s t uwst ofpompen 21 ton 2 turbines 9;5 2 fundatieplaten 4 1 electrische generator 7 inclusief tandwieloverbrenging - 41,5 ton 2 x 6 Stuurmotoren ,5 4t5 72,, 8 83,O 5,6 34

19 k 2 Fusiemotoren, elk als volgt, electrische wikkeling neutronenreflector w andcons truct ie koelmantel plasmagenerator 2 magnetrons 1 phaseverschuiver 1 autotransformator 1 gelijkrichter 1 opwek- en regelgenerator 12 ton ton 2x 1 Fusie-motor, tevens geschikt als plasmagenerator waarvan het gewicht dientengevolge boven de 55 ton vermeerderd wordt met: 1 straalpijpafsluiter 11,6 ton regeling met Cadmiumstaven 209 deuteriummantel Ophangelementen van fusie-motorgroep Leidingen plus regelapparatuur 75,3 ton 75, Gewicht exclusief opslaginrichting voor fusie-stuwstoffen 600 ton De kern--energievergelijking die de reactie in de fusiehaard weergeeft is als volgt: H +?He+ on" 3,5 MeV Er zijn nu twee redenen die ons hebben doen omzien naar een andere mogelijkheid tot het te-- weeg brengen van een beheerste fusie-reactie. le, Waterstof is zeer moeilijk mede te voeren op ruimte-expedities, zodra het er om gaat eze stof lange tijd te conserveren, Gebruikt men waterstof alleen voor het opstijgen, dan penbaren deze moeilijkheden zich nog niet zozeer. Dit komt. omdat men de waterstof in loeibare vorm kan benutten, in open reservoirs. Bij de heersende omgevingstemperatuur van de startplaats kookt de vloeibare waterstof, dan wel. wat natuurlijk een verlies aan wuterstoffamp met zich brengt, maar dit verlies kan men accepteren, mits men slechts kort voor het ogenblik van de start ertoe overgaat,?e tanks te vullen, Blijft men de tanks voortdurend bijvullen totdat het ogenblik van de start is aangebroken, dan heeft men tijdens de opstijging de beschikking over de vereiste hoeveelheid stuwmiddel, Zodra men echter waterstof zou willen bewaren, voos de terugtocht b,v,,beginnen de moeilijkheden, De reservoirs open laten is niet mogelijk, daar dan 150 ton vloeibare waterstof binnen 24 uw door verdamping volkomen verdwenen zou zijn, Sluiten van de reservoirs is echter evenmin uitvoerbaar. Na enige tijd, zou immers de waterstof een gemiddelde temperatuur hebben aangenomen van ca. 400 C: met het gevolg dat de druk in het reservoir zou zijn opgelopen tot ca 780 atmosfeer.

20 -I petroleumpomp Om aan deze inwendige druk weerstand te kunnen biedeng zouden zulke dikwandige drukvaten gebruikt moeten worden, dat het hiervoor noodzakelijke gewicht de toepassing voor de ruimtevaart volkomen zou uitsluiten, Volledigheidshalve is nog nagerekend oí het opslaan van deuierium (zwaar waterstof) in vloeibare vorm is uit te voeren, zonder te vervallen in te veel materiaal enlof wisico. Zoals uit het volgende zal blijken is het wel-is-waar technisch mogelijk, maar vereist een te ingewikkelde installatie. In het kort komt dit hierop neer: Men neemt de deuterium mede in dunwandige, atmosferische tanks, die niet zijn afgesloten, muur op de plaatsen waar de zich ontwikkelende dampen zich verzamelen, zijn aangesloten op een compressor. Is het ruimteschip geland, dan zijn deze plaatsen natuurlijk boven aan het - torusvormige-reservoir gelegen, Is het ruimteschip onderweg, dan worden de aansluitplaatsen bepaald of door de kunstmatige zwaartekracht opgewekt door een rotatie om de voortstuwingsas van het schip, Òf in de torustank dient door een roerinstallatie een lang-- zame rotatie van de vloeistof om de cirkelvormige hartlijn van de torus te worden instand gehouden, zodat de dampen zich zullen verzamelen ter plaatse van die hartlijn. De compressor is zo gedirnensionneerd, dat dezein staat is, de bij 1 uta zich ontwikkelende waterstofdamp weer te comprimeren op 180 uta, Wordt deze gecomprimeerde damp nu vervolgens afgekoeld in een speciaal voor dit doel medegevoerde koelinstallatie tot 530K en laat rnen vervolgens deze damp expanderen, dan ontstaat weer vloeibaar waterstof, dat weer naar de waterstoftank kan worden teruggevoerd, Teneinde de noodzakelijke capaciteit van de compressor met nageschakelde koelinstallatie zoveel mogelijk te beperken, zijn in het ontwerp de waterstoftanks omhuld door een warmte-isolatie met zeer hoge weerstand, in de vorm van een 80-voudige Dewaromhulling, bestaande uit 0,1 mm dik, spiegelend materiaal, waartussen vacuum heerst, evenals er omheen, in het hermetisch afgesloten stuwstoffen-ruim, Onder deze omstandigheden is het mogelijk de waterstof permanent vloeibaar te houden in lichte atmosferische tanks, mits voor compressor en koelinstallatie continu een vermoqen ontwikkeld wordt van 5080 kw, Dit vermogen staat ter beschikking, door in een van de vier kern-reactoren van de startmotoien een klein gedeelte permanent te laten werken (bij de door von Zborowski voorgestelde kernreactor voor raketmotoren kestaat deze mogelijkheid inderdaad), Dit gedeelte is opgenomen in het circuit van een stoomturbine-installatie voorzien van een stralingscondensor die is aangebracht aan de buitenkant van de grote langsligger van de coleopteri Het schema weergegeven in fig. 14 zal dit duidelijk maken. De verklaring van deze fig, (die ook geldig is voor de hierna te kespreken fig,ls) volgt hieronder: VERKLARING BEHORENDE BIJ DE FIGUREN 74 EN 75 FM SM D I Pe LiH TR SV u2 u1 SG T sc c1 c2 MG SK Pi - fusiemotor - startmotor - deuteriumreservoir - warmte-isolatie daarvan - petroleumreservoir - lithium-hydride reservoir - transportinrichting - smeltvat - verdamper met Uraniumreactoiirern - uraniumreactor van startmotor stoomgenerator - turbine -. stralingscondensor - deuteriumdampcompressor - koelmachinecompressor - motorgenerator - stralingskoeler a 36