Hogeschool!van!Hall!Larenstein! Management!van!de!leefomgeving! 14!april!2015!

Transcriptie

1 HogeschoolvanHallLarenstein Managementvandeleeomgeving 14april2015

2 Duurzameenergie InGrollooenomstreken Adviesrapport Opdrachtgever: HilbertStel,voorzitterVerenigingDorpsbelangenGrollooen Omstreken Rapport.opgesteld.door:. LotteBerends,RutgerBijlsma,JurjendeBoer,KimberleyvanDam, JarnoHaan,LotteHadderingh,TiesKerkho,EelcoKleinePunte, ReinSchoute,JelmerSijens,FrankSmith,JasperVenemaen NanoekWiersema. Begeleidt.door: LettyBlokzijl,SietzeBottema,AnneClasquin,JanvanDelden, SimonMatahelumualenRubendeVries. Datum 14april2015. Module... LAK202VN Lereninkenniswerkplaatsen. Bronnen.oto s.omslag (Clasquin)

3 Voorwoord& Ditadviesrapportisgeschreveninhetkadervandemodule Lereninkenniswerkplaatsen,in opdrachtvanverenigingdorpsbelangengrollooenomstrekenenheetalsdoeldemogelijkheden enwensenmetbetrekkingtotduurzameopwekkingenbesparingvanenergieingrollooen omstrekenteonderzoeken. Voordetotstandkomingvanditrapporthebbenwijhulpgehadvaneenaantalpartijen.Alseerste willenwijhilbertstel,voorzittervanverenigingdorpsbelangenenomstreken(vdgo),bedanken voorzijnhulpentoewijdingaanhetproject.hiernaastwillenwesanderheidemavanhet EnergiebureaubedankenvoorhettotstandbrengenvandesamenwerkingtussenVDGOen ondergetekenden,degroepstudententoegepasteaardrijkskunde.wijwillenookdebegeleidende docentenanneclasquin,simonmatahelumual,sietzebottema,janvandelden,lettyblokzijlen RubendeVriesbedankenvoordeeedbackenondersteuningtijdenshetproject.Totslotwillenwij deinwonersvangrollooenomstrekendieaanhetprojecthebbenbijgedragenbedanken. Leeuwarden,14april2015 StudentenToegepasteaardrijkskunde, LotteBerends RutgerBijlsma JurjendeBoer KimberleyvanDam JarnoHaan LotteHadderingh TiesKerkho EelcoKleinePunte ReinSchoute JelmerSijens FrankSmith JasperVenema NanoekWiersema

4 Samenvatting& DeverenigingvandorpsbelangGrollooenomstreken(VDGO)wilGrollooenomstrekenduurzamer maken.daarbijheetvdgohulpgekregenvaneengroepstudentenvanhetvanhalllarenstein. VoorzitterHilbertStelvanVDGOisdeopdrachtgever.Erisdoordestudenteneenenquêtegemaakt omdemeningvandebewonersvangrollooenomstrekentepeilenoverduurzameenergie.uitdeze enquêtekwamondernaarvorendat37,5%vandegeënquêteerdenalduurzameenergiegebruikt. Verdergeet70,1%vandegeënquêteerdenaanbelangstellingtehebbenvoorprojectendieGrolloo enomstrekenduurzamerkunnenmaken.intotaalbestonddeenquêteuit34vragenover (toekomstige)duurzameenergieingrollooenomstreken.deuitkomstenvandeenquêtezijn gebruiktomuiteindelijkeenadviestekunnengevenaanhetdorpsbelangvangrollooenomstreken. Naastdeenquêteisereenbeleidsnotitieopgesteld,eenbrainstormavondgehoudenenzijner meerdereinterviewsgehouden.deextrainormatiediehierbijnaarbovenkwamisgebruiktbijhet opstellenvanhetuiteindelijkadvies. DevolgendeduurzamemaatregelenzoudentoepasbaarkunnenzijnvoorGrolloo;windmolens, zonnepanelen,aardwarmte,zonneweide,isolatie,biomassa,domoticaenpelletkachels. Windmolensleverenveelenergieop,meteenpaarwindmolenskanhethelegebiedvoorzien wordenvanduurzameenergie.windmolenshebbendaarnaastookeenkorteterugverdientijd. Windmolenshebbenwelalsnadeeldaterhorizonvervuilingkanontstaan.Erzijnveel subsidiemogelijkhedenomzonnepanelengoedkoperaanteschaen.hetisdaarnaastookmogelijk omstroomtesalderenzodaternietteveelenergieopgewektword.nadeelvanzonnepanelenisdat zeredelijksnelkapotkunnengaanendatnietiedereenzonnepanelenmooivind. Eenzonneboilerismilieutechnischeengoedeoptie.Opditmomentisernoggenoegaardgasenhet gasisgoedkoop,daaromkanhetvaaknietuitomopditmomenteenzonneboileraanteschaen. Eenwarmtepompheeteenhoogrendementeneenkorteterugverdientijd.Nadeelisweldater vergunningennodigzijnendateenwarmtepompenergieverbruikt. Meteenzonneweidekanopgroteschaalveelenergieopgewektworden,alleenishierwelveel ruimtevoornodig.eenzonneweidekanaanhetzichtonttrokkenwordenengeetgeen geluidsoverlast.hetnadeelisweldatervoorhetaanleggenvaneenzonneweidevergunningennodig zijnendaarnaastisertegenwoordigmindergeldbeschikbaarvoorsubsidies. Methetisolerenvaneenhuiskanveelbespaartwordenopstookkosten.Inverhoudingmetandere duurzameinitiatievenisisolatierelatiegoedkoop.eenhuiskanredelijksnelgeïsoleerdworden maarhetisnietmogelijkomallehuizenteisoleren.voorbiovergisterszijnsubsidiesbeschikbaar,het vergistenvanmestdraagttevensbijaanverminderingvandeuitstootvangassen,waaronder methaan.eenbiovergisterzouwelvoorhorizonvervuilingkunnenzorgen. Meteendomoticasetkanmeninéénopslagzienwelkeapparatenveelstroomgebruikenterwijlzij (onnodig)opstandbystaan.eendomoticasetgeetnietaltijdveelbesparingmogelijkhedenaan, daaromishetnietaltijdnuttigomeendomoticasetaanteschaen.eenpelletkachelheeteenhoog redementenisgebruiksvriendelijk.hetkostalleenwelveeltijdengeld.eenpelletkachelheet daarnaastookveelonderhoudnodig.

5 Nahetawegenvandeverschillendemogelijkemaatregelenisereenadviesopgesteld.Vande hiervoorgenoemdeawegingenishetcollectieopwekkenvanduurzameenergiedoormiddelvan zonnepaneleneengoedeoptie.erzijnveelgrotedakenvanagrariërsbeschikbaaringrollooom zonnepanelenopteinstallerenendriekwartvandeagrariërsisbereidomhundakbeschikbaarte stellenvoorzonnepanelen.metdeagrariërsdiehebbenaangegevendatzebereidzijnom zonnepanelenophundakteplaatsenkancontactopgenomenwordenomditooktekunnen bewerkstelligen.voorhuurdersdiezonnepanelenwillenhebbenkansamengewerktwordenmet verhuurderdevolmacht.eenwindmoleniseenmaatregeldielastigerrealiseerbaaris.vooralomdat hetdraagvlakdaarvoorniethoogis.hetzalvdgoveelenergiekostenomditterealiseren. Eenoplossingomenergietebesparenishetcollectieinkopenvanisolatiemateriaal.Wanneerer collectieingekochtwordkanhetgoedkoperaangeschatworden.eenvervolgtrajectkanzijnomde inwonersdiehaddenaangegeveninteresseindezemaatregeltehebbenuittenodigenvooreen adviesopmaatdooreenexpertophetgebiedvanisolatie. Nadathetadviesisuitgebrachtkunnenerwerkgroepensamengesteldwordenomverdernate denkenoverdeverduurzamingvangrollooenomstreken.hetisvanbelangdathetthemaduurzame energienietwegebtzodatdebewonersermeebezigblijven.dewerkgroepenkunnenookdekennis enbewustwordingomtrentduurzameenergiestimuleren.daarnaastzouersamengewerktkunnen wordenmetanderedorpenomgroteduurzameinitiatievensnellermogelijktemaken.ookkaner hulpensamenwerkinggezochtwordenbijbestaandeduurzameinitiatievenenandereinstanties, zoalsdevolmachtenbuurkracht.

6 Inhoudsopgave& Voorwoord...3 Samenvatting Inleiding Aanleiding Probleemstelling Projectgebied Leeswijzer Aanpak Deeerstebijeenkomst Interviews Enquête Kaarten Brainstormavond Huidigesituatie Maatregelenomteverduurzamen Windmolen Zonnepanelen Zonneboiler Bodemwarmte Zonneweides Isolatie Biomassa Domotica Pelletkachel EnquêteenBrainstormavond Advies Awegingmaatregelen Vervolgstappen...36 Literatuurlijst...37 Bijlagen

7 7 1. Inleiding& Ditrapportisheteindresultaatvanhetonderzoeknaarduurzameenergieenenergiebesparingdatis gedaaningrollooenomstreken.hieronderwordendeaanleidingendoelstellingbeschreven. Daarnaastwordtaandehandvaneenleeswijzerbeschrevenhoehetrapportisopgebouwd. & 1.1&Aanleiding& DeVerenigingDorpsbelangenGrollooenOmstreken(VDGO)heetdeambitieomduurzameromte gaanmetenergieenzelduurzameenergieoptewekken.erisgeenconcreetdoelgesteldoverde hoeveelheidstroomen/ogasdatmoetwordenbespaarden/oopgewekt.debedoelingisomeen staprichtingenergieneutraliteittezetten.vdgoheetop1december2014eenbijeenkomst gehoudenoverduurzameenergie.tijdensdezebijeenkomstkwamnaarvorendaterbinnende dorpenbelangstellingwasnaarduurzameenergieenenergiebesparing.daaromisonderzoekgedaan naardewensenenideeënvandeinwonersuithetonderzoeksgebiedmetbetrekkingtotduurzame energieenenergiebesparing.deambitieisommethetonderzoekhandvattenaantebieden, waarmeevdgoverderkaninhettrajectomgrollooenomstrekenteverduurzamen.& 1.2&Probleemstelling& VDGOwilsamenmetdebewonersuithetgebiedmaatregelennemenomduurzameenergieen energiebesparingterealiseren.omdittebewerkstelligeniserdraagvlaknodig,hetisnunog onbekendwiegeïnteresseerdis.maatregelenkunnenindividueelencollectiewordenaangepakt. Hetisnogonduidelijkwelkemaatregelengenomendienentewordenvoordebesteresultaten. Onbekendisinwelkevormenvanduurzameenergiebewonersgeïnteresseerdzijn.Ookde organisatieenhetprocesvandemaatregelenstaannognietvast.omditteonderzoekenisde volgendehoodvraaggeormuleerd: Wat$zijn$de$mogelijkheden,$wensen$en$ideeën$van$bewoners$en$agrariërs$uit$Grolloo$en$omstreken$ met$betrekking$tot$het$duurzaam$opwekken$en$besparen$van$energie$en$hoe$kan$dit$gerealiseerd$ worden? Omdehoodvraagtekunnenbeantwoordenzijndevolgendedeelvragengeormuleerd: Wat$is$de$huidige$situatie$rondom$energiebesparing$en$het$opwekken$van$duurzame$energie$ in$grolloo$en$omstreken? Wat$is$de$bereidheid$van$de$inwoners$om$energie$te$besparen$en$duurzame$energie$op$te$ wekken?$ Zijn$in$het$onderzoeksgebied$geschikte$plekken$waar$centraal$energie$kan$worden$opgewekt? Welke$beleidsmaatregelen$zijn$van$belang$omtrent$duurzame$energie$in$het$ onderzoeksgebied?$ Waar$liggen$de$grootste$kansen$met$betrekking$tot$verduurzaming$in$Grolloo$en$omstreken?$ 1.3&Projectgebied& HetprojectgebiedbestaatuitdedorpenGrolloo,Schoonloo,Papenvoort,Vredenheim,Nooitgedacht enmarwijksoordliggendeindegemeenteaaenhunze,provinciedrenthe. Depreciezeliggingvanhetprojectgebiedistevindenopdekaartopiguur1..

8 Figuur$1$Kaart$van$het$onderzoeksgebied.$Bron:$Esri$Nederland,$Kadaster,$CBS$en$Rijkswaterstaat$(aangepast$door$ studenten)$.. 8

9 1.4&Leeswijzer& Inhoodstuk2wordtdeaanpakvanhetonderzoekbeschreveneninhoodstuk3wordtdehuidige situatiebeschreven,hetenergieverbruikkomthierookaanbod.inhoodstuk4staande verschillendemaatregelendieonderzochtzijn.opvallenderesultatenuitdeverschillende onderzoekendiezijnuitgevoerdzijntevindeninhoodstuk5.hetadviesistelezeninhoodstuk6en deaanbevelingenstaaninhoodstuk7. & 9

10 2. Aanpak& Omtoteenadviestekomenzijnerverschillendeonderzoekenverricht.Dezeonderzoekenworden hierondertoegelicht. 2.1&De&eerste&bijeenkomst&& TijdensdeeerstebijeenkomstinGrollooisdeopdrachtoicieelaangereiktdoorVDGO.Dewensen vanvdgozijnvastgesteldendeopdrachtisconcreetgemaakt. 2.2&Interviews& Omzoveelmogelijkactoreninhetonderzoektebetrekkenzijnenkeleinterviewsagenomen.Tijdens dezeinterviewsisingegaanopduurzameenergieenenergiebesparingindeomgeving.deinterviews zijnagenomenmet:jaapboekholtdirecteurbestuurdervanwoningstichtingdevolmacht,peter vandeveen(beleidsmedewerkerbijdegemeenteaaenhunze),gernobelsvanzoweldenld (NoordelijkLokaalDuurzaam)alsdeDrentseKei(DuurzaamBalinge).Desamenvattingenvandeze interviewszijntevindeninbijlageii. 2.3&Enquête& VoorhetonderzoekinGrollooisgebruikgemaaktvaneenenquête.Hetdoelvandezeenquêteis inzichtkrijgenindedenkwijze(mening)vandebewonersgerichtopduurzameenergieen energiebesparing.deenquêteisopgesteldinsamenwerkingmetvdgoendocentenvanhogeschool vanhalllarensteinteleeuwarden. Deenquêteszijninhetgeheleonderzoeksgebiedrondgebracht,intotaalbij434huishoudens. Uiteindelijkzijn214enquêtesingevuldeningeleverd,ditkomtneeropeenresponsvan49,3%. HetverwerkenvandeenquêteisgedaanmetbehulpvanhetprogrammaSPSS.Ditprogrammais bedoeldvoordeverwerkingvanstatistischeinormatie.eerstzijnalleenquêtesineenspssbestand ingevoerd.nahetinvoerenvanderesultatenvandeenquêteszijndezeverwerktintabellenen graieken.ookdatisgedaanmetspss.doorhetverwerkenvandezeresultatenkaneenduidelijk overzichtgegevenwordenoverdeuitkomstvandevragen.pervraagishetaantalgegeven antwoordenweergegeveninaantallenenprocenten.zokangezienwordenhoeveelvande geënquêteerdenhetbijvoorbeeldeensooneenszijnmeteenuitspraak.deenquêtemet antwoordenisterugtevindeninbijlageiv. 2.4&Kaarten& TijdenshetprojectisgebruikgemaaktvanGIS(GeographicInormationSystem)omkaartente makenwaarineenaantalvormenvanduurzameenergiewordengetoond.opdekaartinbijlageizijn degeschikteplekkenvoorwindmolensweergegevenenopdekaarteninbijlageixzijndekansen voorzonnepanelenbinnendedorpenweergegeven.bijdezekansenkaartenisrekeninggehouden metdehellingshoekendeoriëntatievandedaken.eengeschiktehellingshoekistussende20en40 gradenohetdakmoetplatzijn.demeestgeschikteoriëntatievaneendakisuiteraardhetzuiden maarookdakengeoriënteerdophetzuidoostenozuidwestenzijngeschikt(deoptimaleoriëntatie voorzonnepanelen,2012)(deidealehellingshoek,2014).ookisdekaartvanhetonderzoeksgebied iniguur1gemaaktmetbehulpvangis... 10

11 2.5&Brainstormavond& Opmaandag30maart2015iseenbrainstormavondgeorganiseerdvoordebewonersvanhet onderzoekgebied.hetdoelvandebrainstormavondwasdebewonersvangrollooenomstreken inzichttegevenoverhuneigenenergieverbruikenverschillendevormenvanduurzame energieopwekkingenbesparing.daarnaasthebbendebewonersaangegevenwaarhetopwekken vanduurzameenergieverwezenlijktkanworden.debrainstormavondbestonduiteenaantalrondes waarbijverschillendeonderwerpenbesprokenwerden.hetgingomeendiscussieronde,een tekenrondeeneenrekenronde.tijdensdezerondeskondendeaanwezigenzelideeëninbrengenen aangegevenwatwenselijkennietwenselijkisingrollooenomstrekenophetgebiedvaninpassing vanduurzameenergie.desamenvattingvandebrainstormavondistevindeninbijlageiii. & 11

12 3. Huidige&situatie& HetonderzoeksgebiedbestaatuitdedorpenGrolloo,Schoonloo,Vredenheim,Nooitgedacht, PapenvoortenMarwijksoord.Alledorpengezamenlijktellen,volgensdegemeenteAaenHunze,765 huishoudens(tabel1).eénhuishoudengebruiktgemiddeld3.400kwhperjaar.ditbetekentdathet heleprojectgebiedongeveer kwh(2601mwh)perjaargebruikt.gezienerveelvrijstaande huizeninhetgebiedstaankanhetverbruikookhogerliggen. Hetjaarlijksgemiddeldegasverbruikvaneenvrijstaandewoningbedraagt2650m 3 gas.voorhetdorp betekenddatduseengasverbruikvan m 3. Tabel$1Inwonerstabel$Gemeente$Aa$en$Hunze$(Dorpen$in$Aa$en$Hunze,$2015)$ Dorp. Aantal.huishoudens. Grolloo 320 Vredenheim 13 Papenvoort 55 Marwijksoord 32 Schoonloo 232 Nooitgedacht 113 Totaal$ 765$ Uitderesultatenvandeenquêteblijktdatmenhetgebruikvanduurzameenergiebelangrijkvind. 77%vanderespondentenheetaangegevendathetgebruikvanduurzameenergiebelangrijkis. Echtereengrootdeel(61%)vanderespondentenheetaangegevennoggeengebruiktemaken duurzameenergie. Iniguur2iseentabelweergegevenwaarintezienishoeveelinwonersbepaaldebesparende maatregelenhebbenuitgevoerdenhoeveelinwonerszelduurzameenergieopwekken. Figuur$2$Genomen$maatregelen$betreende$duurzame$energie$en$energiebesparing$ Uitdezeresultatenblijktdatdeinwonerszelalduurzameenergieopwekkenen/oenergie besparen.inhoodstuk4wordennegenmaatregelengegevendietoepasbaarzijningrollooen omstreken. 12

13 13 4. Maatregelen&om&te&verduurzamen& OmGrollooenomstrekenteverduurzamenzijnmaatregelennodigdiehiervoorzorgen.Deze maatregelenzijnonderzochtvoorgrollooenomstreken.dezemaatregelenkunnenvantoepassing zijnvoorgrollooenomstreken.zevariërenvancollectievetotindividuelebesparingenopwekking. Permaatregelwordtonderanderaangegevenhoeenwaarhettoepasbaarisindeomgeving. Daarnaastwordendevoorennadelen,kostenenhetbeleidvermeld. 4.1&Windmolen& & Windenergieiseenvormvanenergiedieopgewektwordtdoormiddelvaneenwindmolen.Erzijn veelverschillendewindmolens,dieverschillendehoeveelhedenenergieopleveren.eenwindmolen van2mwlevertongeveer kwhperjaarop.dehuishoudensinhetprojectgebied verbruikenongeveer kwhperjaar.eénwindmolenvan2mwzouallehuishoudensbinnen hetprojectgebiedkunnenvoorzienvanduurzameenergie.hiernaastzalerenergieoverblijvenwat eventueelgeleverdkanwordenaaneenomliggendgebied.deplaatsingvaneenwindmolenin Grollooenomstrekenzouhierdooreenmogelijkheidkunnenzijn. Termijn. Hetduurzaamopwekkenvanenergiedoormiddelvaneenwindmoleniseenmaatregeldieoplange termijnkanwordenuitgevoerd.eenwindmolenheeteengecertiiceerdelevensduurvanongeveer 20jaar.Eenenkelewindmolenheetzelsdelevenstijdvan30jaar.Hiernaastmoeterongeveertwee maalperjaaronderhoudwordengepleegd.eenwindmoleniseencomplexemachine,ditbetekent dathetkanvoorkomendaterwatkapotgaat.allekostendieaanonderhoudverbondenzijnkunnen betaaldwordenuitregulierecontractenvooronderhoudenverzekering(begrippenwindenergie, 2015). Kosten.en.terugverdientijd Dekostenvaneenwindmolenverschillenpertypewindturbine,hetgaathierbijomdehoogteenhet vermogen.dekostenvooreenwindmolenkanberekendwordendooreengemiddeldeprijsperkw. Eenwindmolenophetvastelandkostongeveer 1.000,perkW.Wanneerhetgaatomeen windmolenvan2mwzullendekostenongeveer ,bedragen.Deterugverdientijdvanéén windmolenisongeveer14jaar(bottema,2015). Locatie Overhetalgemeenkaneenwindmolenkanhetbestegeplaatswordenopeenopenvlaktewaarveel windstaat.ditkanechteroverlastveroorzakenvanuitdebewoondegebiedendoorde horizonvervuiling.omdezeoverlasttegentegaankandewindmoleninhetbosgeplaatstworden.in Grollooenomstrekenbevindtzichtveelbos,ditzoueengeschikteplekkunnenzijnomeen windmolenteplaatsen.inbijlageiisdekansenkaartvoorwindmolensopgenomen.hierinzijnde roodgearceerdegebiedennietgeschiktvoorhetplaatsenvaneenwindmolen.erwordenminimale astandengehanteerdtotwegen(30meter)enhuizen(gebruikt:360meter)(rijksdienstvoor OndernemendNederland,2014). Beleid Hetplaatsenvaneenwindmolenineenbewoondgebiedbrengtvaakveelophemetzichmee.Ditis éénvanderedenenomervoortekiezenomeenwindmoleninhetbosteplaatsen.demogelijkheid omeenwindmoleninhetbosteplaatseninnederlandiserechternogniet.bijhetlandschappelijk inpassenvanwindmolenslopenprojectenvastbijdewetenregelgevingomtrentnatuuren bosgebieden,zoalsdeloraenaunawetenheteuropesenatura2000beleid.(bijlagevi).

14 Draagvlak Indeenquêtegeet54,9%vandegeënquêteerdenaanhetnieteenstezijnmeteenwindmoleninde omgeving.hiertegenoveris18.7%hetweleensmeteenwindmolenindeomgeving.tijdensde brainstormavondishetonderwerpbesproken,willendeinwonersvangrollooenomstrekeneen windturbineindeomgeving?eengedeeltevandeaanwezigentijdensdebrainstormavondstonden openvooreenwindmolenindeomgeving.hierkwamuitdaterabsoluutgéénwindmoleninhet bewoondegebiedmagkomen.deaanwezigensteldendatalsereenwindmolengeplaatswordt moetdezeinhetbosgeplaatstworden(bijlageiii). Voordelen. Eenwindmolenlevertveelenergieop,meteenwindmolenvan2MWkanhetgehele projectgebiedoverduurzameenergiewordenvoorzien. Dekostenvaneenwindmolenzijnbinnenongeveer14jaarterugverdiend,ditbetekentdat erindezesopvolgendejarenalleenwordtbespaart. Nadelen. Horizonvervuiling,eenwindmolenpastvaaknietbinneneengebiedenwordtdoorveel mensenalsnietmooiervaren.. Hetplaatsenvaneenwindmoleninhetbosisnognietmogelijk,dewetenregelgevingin Nederlandlaatditnogniettoe

15 15 4.2&Zonnepanelen Dezemaatregelheetbetrekkingopzonnepanelendiebijhuishoudensophetdakkunnenworden geplaatst.dezezonnepanelenkunnenindividueelencollectiewordenaangeschat.collectiehoudt indatereengrotehoeveelheidzonnepanelenopbijvoorbeeldhetdakvaneenboerwordtgeplaatst zodatmeerderehuishoudensvoorzienwordenvanenergie. Termijn Hetduurzaamopwekkenvanenergiedoormiddelvanzonnepaneleniseenmaatregeldieopkorte termijnkanwordenuitgevoerd.inééndagkunnenzonnepanelenwordengelegdenaangeslotenop dewoning. Kosten.en.terugverdientijd Deaanschavanzonnepanelenbrengtkostenmetzichmeedieindeloopvandetijdterugverdiend worden.hierondervolgteenberekeningvandeterugverdientijdvanzonnepanelenvooréén huishouden. Gemiddelde$aanschakosten$zonnepanelen Prijsperpaneelisongeveer Gemiddeldisdit 450,. Rendement$per$huishouden$en$terugverdientijd Stroomkost 0,23perkilowattuur;Hetgemiddeldegebruikvaneenhuishoudenisjaarlijks3500 kilowattuur. 3500x0,23= 805,kostenperjaaraanstroom 1m²zonnepaneellevert135kWhperjaarop 1paneelis1,6m²,perpaneelisdatdus1,6x135=216kWhperpaneelperjaar Voorhetgemiddeldegebruikperhuishoudengeldt; 3500kWh/216kWh=16zonnepanelen 16x 450= 7200(aanschaprijszonnepanelen) Dezonnepanelenkunnendanwordenterugverdiendin 7200/ 805(jaarlijksestroomkosten)=9 jaar(bottema,2015) Locaties Bijhetplaatsenvanzonnepanelenishetbelangrijkeengoedelocatietehebben.Zonnepanelen leverendemeestestroomwanneerzijophetzuidenstaan.ookmoethetmogelijkzijndepanelente plaatsenophetdakwatbijvoorbeeldnietmogelijkisbijeenrietendak.hetplaatsenvan zonnepaneleninhetdorpkaneenverstoringvanhetdorpsaanzichtveroorzaken.hierisinde enquêtenaargevraagdenhierkwamuitdat8%vanderespondentennegatiestaattegenoverhet plaatsenzonnepanelenbinnendebebouwdekom.inbijlageixzijnkansenkaartenvoor zonnepanelenopgenomen.hetgaathierbijomkaartenvangrollooenschoonloo.bijhetmakenvan dezekaartenisrekeninggehoudenmettweecriterianamelijk:dehellingshoekendeoriëntatievan daken. Beleid. Erzijnweinigbeleidsmatigebelemmeringenvoordeaanlegvanzonnepanelenwanneerdezeopeen dakwordengeplaatst.erisechterweleenbelemmeringwanneercollectieopééndak zonnepanelenwordenaangelegd. Hetismomenteelnietmogelijkomstroomaananderehuishoudensteleverenwanneereen overschotaanenergieopeigendakwordtgegenereerd.destroommoetdoorhetnetnaarhet anderehuishoudenenhiervoormoetbelastingwordenbetaald.dezebelastingisnetzohoogals wanneerdestroomviadeenergieleverancierwordtgeleverdwaardoorhetkopenenverkopenvan zelopgewektestroomnietvoordeligis.

16 Draagvlak Hetisbelangrijkdatergenoegdraagvlakisvooreenmaatregel.Uitdeenquêtedieisverspreidtin hetgebiedbleekdat50%vanderespondenteninteresseheetvoorhetgezamenlijkinkopenvan zonnepanelen.ookwas23%vanderespondentenbereidomhundakbeschikbaartestellenvoor zonnepanelenen28%washiertoebereidvooreenvergoeding.bijagrariërsisditpercentagenog veelhoger(80%).erligtduseengoedemogelijkheidomditbijagrariërsterealiseren. Voordelen Erzijnveelsubsidiesbeschikbaarvoorzonnepanelen,zoalsdeSDE+regeling. Erisookdezogenaamdesalderingsregelingwaarbijteveelaanstroomteruggeleverdkan wordenaanhetnet.eenoverschotindezomerkanzoweggestreeptwordenwanneerinde wintereentekortaanzonneenergiewordtgeproduceerd.ditkanvoordeligzijnopde jaarrekeningvoorstroom. Nadelen. Zonnepanelenkunnenkapotgaanwaardoordeterugverdientijdlangerwordt. Erzijnmensendiezonnepanelennietmooivinden... 16

17 4.3&Zonneboiler. Eenzonneboilerneemteendeelvandewarmwatervoorzieningoverineenhuis.Erstroomtkoud waterdooreencollectordiewarmtevandezonverzameldomhetwaterteverwarmen,ditkan oplopentoteenproductievan150lwarmwaterperdag.hetwarmewaterwordtopgeslagenineen daarvoorontwikkeldvat,waardoorerzominmogelijkwarmteverlorengaat.dezonneboilerzorgt vooreenlagergasverbruikineenhuis.alseronvoldoendezonlichtisomhetwaterteverwarmen, danstookteennaverwarmerhetwaterinhetvatop. Termijn. Hetduurzaamopwekkenvanenergiedoormiddelvaneenzonnebioleriseenmaatregeldieopkorte termijnkanwordenuitgevoerd.eenzonneboilerkanbinnendriemaandenopeendakworden geïnstalleerdopéénhuis.omditcollectietedoenmoetenwaarschijnlijkasprakenwordengemaakt metdeinstallateur.hetisgebruikelijkdateencollectieveinkoopvanzonneboilersgoedkoperisdan eenindividueleaankoop(eencollectievoorzonneboilers,2015). Kosten.en.terugverdientijd Gemiddeld 3500, Rendementperhuishoudenenterugverdientijd Jaarlijksebesparing140210m 3 gasperjaar. Jaarlijksebesparing gemiddeld =180x 0,65 = 117, Jaarlijksebesparing max =210x 0,65 = 136,50 Terugverdientijd =3500/136,50 =25,6jaar =25jaaren7maanden Locaties Zonneboilerswordenalleengeplaatstopdakenvanhuizen.InbijlageIXisdekansenkaartvoor zonnepanelenopgenomen.hierzijndegeschiktedakenvoorzonnepanelenzichtbaar.de zonneboilerskunnenopdezeldeplekkengeplaatstwordenalsdezonnepanelen. Beleid Ophetmomentbestaatergeenbeleidvoorzonneboilers,gezienzeenkelenalleenophuizen wordengeplaatst.in2014bestondergeensubsidievoordezonneboiler,weleenkortingopdebtw. Dezekortingisechterin2015vervallen(zonneboilerino.nl,2015). Draagvlak. Uitdeenquêtebleek62%vanderespondentenzonneboilerswelbinnendebebouwdekomzouden willenhebben.29%vanderespondentengaaaninteressetehebbenwanneerzonneboilers collectiewordeningekocht. Voordelen Milieutechnischzijndeboilersgoed,eenbesparingopaardgaszalbelangrijkwordenindetoekomst omdatdegasvoorradenkrimpen.erhoetgeengrondvrijwordengemaaktomdeinstallatieste plaatsen,eendakisvoldoende. Nadelen. Aanschaprijsishoog,vraagtvooreengroteinvestering.Terugverdientijdisdaarbijooklaag,en betaaltzichpasuitin25jaaren7maanden.opsommigedakenkunnenzonneboilersnietworden geïnstalleerdvanwegeeenruimtegebrekvoorhetvat. 17

18 4.4&Bodemwarmte Bodemwarmtekandoormiddelvaneenwarmtepompeenhuisverwarmen.Opkleinereschaalwordt warmtegewonnen,welkedeunctievandehrketeloverneemt.eenwarmtepompkoeltdebron buitenshuisenbrengtdewarmtenaarbinnen. Termijn Bovenwarmtedoormiddelvaneenwarmtepompiseenmaatregeldieopkortetermijngeïnstalleerd kanworden.eeninstallatiekanbinneneenweekaangekochtengerealiseerdworden. Kosten.en.terugverdientijd Warmtepomp: Totaaljaarbehoeteenergie:339MJ/m²*125m²=42.375MJ Totaleopgenomenelektrischeenergiedoorwarmtepomp:=3.363kWh WanneerweditvergelijkenmeteenHRketelzalhetverbruikongeveer1339m3gasbedragen Omgerekendinenergiekostenzoudithetvolgendebetekenen: HRKetel Gasprijs0,6427[Euro/m 3 ] 1339m3*0,6427cent= 860,58Europerjaar CO2uitstoot = 2383kgCO2 Aanschaprijs = 1.950,00 Warmtepomp Elektriciteitsprijs0,2183[Euro/kWh] 3363kWh*0,2183cent= 734,14Europerjaar CO2uitstoot= 2085kgCO2 Aanschaprijs = ,00 Energiekosten.(na15jaarinclusieverwachteprijsstijging): HRketel Warmtepomp Economischgezieniseenwarmtepomp,overeenbepaaldetijd,debesteinvestering. (Warmtepomporum,2015) Locaties HetgebruikvanbodemwarmtekanbijhuishoudensinGrolloowordengerealiseerd.Hierbijgaathet omhuishoudensmetgrondrondomhethuis. Beleid Voorhetplaatsenvaneenwarmtepompiseenomgevingsvergunningnodig,zodatdeplaatsing beleidsmatigtoegestaanis... Draagvlak Tijdensdebrainstormsessieisgeblekendatinwonersditeengoedideevonden.Debewoners kwamenzelmethetvoorbeeldvaneenwarmtepomp. Voordelen. Voordewarmtepomphebjestroomnodig,dieduurzaamkanwordenopgewekt.Jebentdan klimaatneutraalbezig.ookisergeenolieogasmeernodig.verderiseenwarmtepompin vergelijkingmeteenhrketel: 18

19 Hogerrendementwaardoorhetenergieverbruiklageris Kleinemeerinvestering Koelingisnagenoeggratis(zeergeringeenergiekosten) Kortsteterugverdientijd(mededankzijsubsidie) Nadelen. Meerelektriciteitnodig Vergunningenzijnvereist Eenwaterpompkandeectrakenwatkostenmetzichmeebrengt 19

20 20 4.5&Zonneweides& HetaanleggenvaneenzonneweideiseenoptieomgezamenlijkenergieoptewekkeninGrollooen omstreken.datkanbijvoorbeeldindevormvaneencoöperatie.bijeendergelijkecoöperatie kunnendebewonersdoormiddelvaneeninvesteringeenstukvandezonneweideinbezitkrijgen. Hierbijishetvanbelangdateengeschiktstukgrondindeomgevingbeschikbaariswaarde zonneweideopgeplaatskanworden.bijlocatiesgaatwordthierverderinopgegaan. Termijn. Hetduurzaamopwekkenvanenergiedoormiddelvaneenzonneweideiseenmaatregeldatoplange termijnkanwordenuitgevoerd.voorhetaanleggenvaneenzonneweidezijnvergunningennodig vandegemeente.hierwordtinhetkopje beleid verderopingegaan.daarnaastverlangtde gemeenteookeengoedelandschappelijkeinpassingvaneenzonneweide.hoelanghetheleproces vanhetimplementereninbeslagneemtverschiltpergemeente.hetisdaaromnietpreciestezeggen hoelanghetduurtomeenzonneweideopteleveren. Kosten.en.terugverdientijd. Degemiddeldeaanschakostenvanzonnepanelenisahankelijkvanhetaantalpanelendatgeplaatst wordt.wegaanerinditrekenmodelvanuitdat: Deaanschaprijsvanéénpaneelis 450 Stroomkost 0.23perkilowattuur OmdeheltvanGrollooenomstrekentevoorzienisong kWhnodig Eenzonnepaneelheet900zonurenperjaar. Stroomkost 0.23perkWh.OmdeheltvanGrollooenomstrekentevoorzienvanstroomisong kWhnodig kWhx 0.23= perjaaraanstroom 1m 2 zonnepaneellevert135kwhperjaarop 1paneelis1,6m 2,perpaneelisdatdus1.6x135=216kWhperpaneelperjaar kWh/216kWh=6018zonnepanelenomhalGrollooenomstrekentevoorzienvan stroom. 6018x 450= Dezonneweidewordtterugverdientin / =9.05=9.jaar.en.1.maand Locaties. Tijdensdebrainstormavondisdooreengedeeltevandeaanwezigenaangegevendaterbehoeteis aaneenzonneweide,wanneerdezeopeengeschikteplekkanwordengeplaatst.bijeengeschikte plekgaathetervooralomdatgeenlandbouwgrondopgeoerdwordt.hiervoorzijneenaantal geschikteplekkenaangewezenzoalshetterreinvandeoudevuilstortendrijvendezonnepanelenop demoere. Beleid. Hetimplementerenvaneenzonneweidekannietzondereenvergunningvandegemeente.Voorhet aanleggenvandezonneweidezaleenvergunningplichtzijnvoordeactiviteitbouwen(avergunning) alsdeactiviteit gebruikeninstrijdmetregelsruimtelijkeordening (cvergunning).ominaanmerking tekomenvooreenvergunningiseengoeduitgewerktideenodig.hiernaastiserookeen omgevingsvergunningnodig(degraa,dammen).deplekwaareenzonneweidemoetworden gerealiseerdzaldoordegemeentegetoetstwordenaandewelstandsnota.hiernaastzalinhet buitengebiedgekekenwordennaardelandschappelijkeinpassingvaneenzonneweide(bijlagevii). Voordeplaatsingvaneenzonneweidesteltdeoverheidsomseensubsidiebeschikbaar,deSDE+ maatregelingisdaaréénvan.hetgaathierbijomeensubsidieomdezonneweidegedeeltelijkte

21 bekostigen.maar$tegenwoordig$worden$niet$meer$zo$veel$sde+$subsidies$uitgekeerd$omdat$daarvoor$ minder$geld$beschikbaar$is.$ditzalhetbekostigenvaneenzonneweideindeomgevingbemoeilijken (Harten,2013).$$ Draagvlak. Uitdeenquêteisgeblekendat79%vanderespondentenpositietegenovereenzonneweidebuiten debebouwdekomstaat. Voordelen:. Eenzonneweideiseengoedemanieromopgrotereschaalelektriciteitteproducerenomdat deplaatsingvandezonnepanelenkanwordengeoptimaliseerd. Eenzonneweidekanaanhetzichtonttrokkenworden(doorbijvoorbeeldeenboso houtwal,oeendijkje). Geengeluidsoverlast. Nadelen:. Deavergunning,cvergunningenomgevingsvergunningzijnnodigomeenzonneweideaan teleggenenvaakookeengoederuimtelijkeinpassinginhetlandschap. 21

22 4.6&&Isolatie& Voordatbegonnenwordtaanhetduurzaamopwekkenvanenergieishetverstandigerenvoordeliger omeersttegaanbesparen.doorteisolerenwordtervoorgezorgddatergeenwarmteverlorengaat. Verschillendesoortenisolatiekunnenhelpenomenergietebesparen.Dezesoortenisolatiezijn onderanderedubbelglas,spouwmuurisolatieenvloerisolatie.isolatieiseenmaatregeldieopkorte termijnkanwordenuitgevoerd.enkelglaskanbijvoorbeeldbinneneendagwordenvervangendoor dubbelglas. Termijn. Hetisolerenvaneenwoningiseenmaatregeldieopkortetermijnisuittevoeren. Kosten.en.terugverdientijd. Indeonderstaandeabeeldingen(iguur3t/m5)zijneenaantalvoorbeeldengegevenvanisolatiein verschillendewoningentypes.iederebesparingisberekendvooreenwoningmetgemiddelde ametingenenhrcombiketel.hethuidigestookgedragisvaninvloedopdewerkelijkebesparing:bij weinigverwarmingisdebesparinglagerdanwanneerveelwordtverwarmd.deberekeningenen besparingenzijngebaseerdopeenhuishoudenvan3personen. Figuur$3$Isoleren$en$besparen$rijtjeswoning$(Milieucentraal,$2015)$ 22