Samenvatting voor de niet-ingewijde
|
|
- Dirk Bogaerts
- 7 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Samenvatting voor de niet-ingewijde
2 A c h t e rg rond en doel van het onderz o e k Al heel vroeg in de ontwikkeling zijn bij een embryo de eerste bewegingen zichtbaar, bij het menselijk embryo al vanaf ongeveer zes weken na de conceptie. Het embryo is dan pas ongeveer twee centimeter lang en de armen en benen in aanleg zijn nog niet veel meer dan speldenknoppen. De bewegingen zijn in dat stadium nog zeer beperkt, maar wel met veel inspanning met geavanceerde echo-apparatuur waarneembaar. Pas veel later, ongeveer 18 tot 20 weken na de conceptie, voelt de moeder een foetus bewegen (vanaf ongeveer 12 weken na de conceptie spreken we van een foetus). Zouden de bewegingen van een embryo vroeg in zijn ontwikkeling om niet zijn of zouden ze een doel dienen? Om een aantal redenen is het onwaarschijnlijk dat deze bewegingen slechts toevallig zijn. Ten eerste is aangetoond dat bewegingen nodig zijn voor een normale ontwikkeling van spieren, botten en gewrichten. Ten tweede is het niet waarschijnlijk dat, als bewegen niets zou opleveren, het lichaam er energie in zou stoppen. Ten derde is gebleken dat embryonale bewegingen bij álle dieren zijn waar te nemen; die embryonale bewegingen zouden tijdens de evolutie niet tot stand zijn gekomen als bewegen doelloos zou zijn. Ten vierde zijn de bewegingen van belang voor de verdere ontwikkeling van dat deel van het centrale zenuwstelsel dat de motoriek, het geheel der bewegingen, aanstuurt. Zoals het ná de geboorte oefening vergt om allerlei motorische taken, zoals grijpen of lopen, te leren, zo vindt er ook al vóór de geboorte training in het zenuwstelsel plaats. In dit proefschrift wordt in het bijzonder op dit vierde aspect ingegaan. Het gaat daarbij dus om het opdoen van kennis over de effecten van activiteit in het zenuwstelsel op de ontwikkeling ervan. Naast dit fundamenteel wetenschappelijk doel dient dit onderzoek ook een klinisch doel. Het onderzoek is gebaseerd op de aan de Groningse Universiteit ontwikkelde en inmiddels veelvuldig bevestigde hypothese dat de kwaliteit van de motoriek van een kind een goede indicatie geeft van de toestand van zijn zenuwstelsel. Vloeiende en variabele bewegingen zijn een goed teken, terwijl houterige en stereotype bewegingen een minder goed teken zijn. Dit is overigens van toepassing zowel op al geboren als op nog niet geboren kinderen. Hiervan uitgaande is het mogelijk gebleken om op grond van de observatie van de kwaliteit van de motoriek van een kind met redelijke zekerheid vast te stellen óf er sprake is van stoornissen in het zenuwstelsel en, zo ja, hoe ernstig deze zijn. Het is bijzonder moeilijk om de ernst vast te stellen van een stoornis van het zenuwstelsel die het gevolg is van, bijvoorbeeld, een te vroege geboorte of zuurstofgebrek tijdens de geboorte. Er blijkt dikwijls geen duidelijk verband te bestaan tussen de ernst van de stoornis en de problemen die opgetreden zijn voor, tijdens of na de geboorte. Niet elke problematische geboorte leidt tot (ernstige) stoornissen, terwijl het daarentegen wel mogelijk is dat een kind een ernstige handicap S a m e n v a t t i n g
3 overhoudt aan een weinig problematische geboorte. Als nu, kennelijk, motoriek een goede indicatie geeft van de ernst van de afwijking, dan is daarmee het begrijpen van motoriek en speciaal het begrijpen van de ontwikkeling van motoriek van klinisch belang. Het is immers belangrijk om, met het oog op een zo adequaat mogelijke therapie, zo snel mogelijk na de geboorte een zo goed mogelijk inzicht in de ernst van een stoornis te krijgen. Dat betekent dat er een betere prognose van de verdere ontwikkeling van het kind gegeven kan worden. Een computermodel als methode van onderz o e k Het bestuderen van de motorische ontwikkeling van het menselijk of dierlijk embryo in relatie tot de ontwikkeling van het zenuwstelsel brengt nogal wat complicaties met zich mee. De belangrijkste is dat een embryo moeilijk toegankelijk is vanwege zijn verblijf in een baarmoeder of een ei. In een ei is het mogelijk een gat in de schaal te maken, waarna het embryo geobserveerd kan worden; de bewegingen van embryo s van zoogdieren kunnen met behulp van echo-apparatuur worden bestudeerd. Zo kan, al observerend, wél de ontwikkeling van de motoriek worden gevolgd, maar wordt geen inzicht verkregen in de processen die zich in het zenuwstelsel afspelen. Inmiddels is men in enkele laboratoria in staat om stukjes van het zenuwstelsel uit het embryo te isoleren en die stukjes onder kunstmatige omstandigheden langdurig in leven te houden. Zo is er echter geen sprake van bewegingen; ook zijn de omstandigheden dermate kunstmatig dat de resultaten kritisch moeten worden bekeken. Een derde methode is om een aantal dierlijke embryo s op verschillende momenten in hun ontwikkeling te doden om op die manier inzicht te krijgen in de verschillende stadia van ontwikkeling en de overgangen daartussen. Met deze methode worden echter momentopnames gemaakt en niet de ontwikkeling gevolgd. Door de huidige mogelijkheden met computers kan onderzoek naar de relatie tussen zenuwstelsel en motoriek op een geheel andere manier worden aangepakt: in een computermodel worden de processen nagebootst die zich in het zenuwstelsel en in het bewegingsapparaat afspelen. In dit onderzoek is zo een deel van het zenuwstelsel gemodelleerd, namelijk dat stukje van het ruggenmerg dat een functie heeft bij het besturen van de onderarm. Zo n computermodel wordt een neuraal netwerk genoemd. In een neuraal netwerk worden met behulp van de computer de zenuwcellen nagebootst waaruit het zenuwstelsel in werkelijkheid is opgebouwd. Die nagebootste zenuwcellen worden modelneuronen genoemd. In het model zijn verschillende types modelneuronen ondergebracht, die elk hun specifieke taak vervullen. Sommige modelneuronen sturen de modelspieren aan, andere functioneren bij de verwerking van informatie die uit de modelspieren terugkomt, weer andere hebben een 131 S m e n v a t t i n g
4 brugfunctie tussen de eerstgenoemde soorten modelneuronen. Deze types corresponderen met bekende soorten zenuwcellen in het ruggenmerg. Zoals de term neuraal netwerk al aangeeft, zijn deze modelneuronen onderling verbonden, net zoals zenuwcellen in werkelijkheid onderling gekoppeld zijn. Door de onderlinge verbindingen beïnvloeden de modelneuronen elkaar: de activiteit van een modelneuron wordt naar díe modelneuronen doorgegeven waarmee het actieve modelneuron verbonden is. Nu bepaalt de sterkte van de verbinding tussen twee modelneuronen hoe groot de invloed van het ene modelneuron op het andere modelneuron is. Deze invloed kan dus veranderd worden door de sterkte van een verbinding aan te passen. Door het aanpassen van de verbindingen in het neuraal netwerk verandert de functie van het neuraal netwerk. Dit proces van het aanpassen van de verbindingen tussen de modelneuronen is te vergelijken het aanpassen van de invloed die zenuwcellen op elkaar uitoefenen. In beide gevallen wordt dit proces van aanpassen leren genoemd. In dit proefschrift wordt met behulp van een neuraal netwerk nagegaan hoe en op basis waarvan deze aanpassingen in het zich ontwikkelende zenuwstelsel plaatsvinden. Aan het hier gepresenteerde neuraal netwerk is, zoals gezegd, een computermodel van een onderarm gekoppeld. De onderarm wordt in het model bewogen door twee antagonistisch (tegenovergesteld) werkende spieren, zoals de biceps en de t r i c e p s. Door het leerproces in het neuraal netwerk zal de functie van het netwerk veranderen en aan de modelarm is die veranderende functie waarneembaar in de vorm van motorisch gedrag. Als de ontwikkeling van de motoriek van de modelarm goede gelijkenis vertoont met die in een echt embryo, dan is dit een aanwijzing dat het model een goed model is. Dat betekent dat het model goede aanwijzingen biedt voor de processen die zich in de werkelijkheid afspelen bij de ontwikkeling van het zenuwstelsel. In de werkelijkheid ontstaat op basis van genetische informatie een basaal functionerend zenuwstelsel, waaruit door leren, dus door de aanpassingen van de koppelingen tussen de zenuwcellen, zich een goed functionerend zenuwstelsel ontwikkelt. Men denkt dat als twee gekoppelde zenuwcellen meestal tegelijkertijd actief zijn, de koppeling wordt versterkt, terwijl als ze meestal niet tegelijkertijd actief zijn, de koppeling wordt verzwakt. Voor deze aanpassingen is in het neuraal netwerk dus niets anders nodig dan de activiteit van twee verbonden modelneuronen. Deze wijze van aanpassen is lokaal van karakter: de aanpassing wordt door niets anders veroorzaakt dan door de activiteit van de betrokken zenuwcellen zelf; van beïnvloeding door andere zenuwcellen of door het zenuwstelsel als geheel is geen sprake. Bij dit type leren, zowel in de werkelijkheid als in het neuraal netwerk, ligt dus op een of andere manier al vooraf in het systeem vast wat de uitkomst van het leer S a m e n v a t t i n g
5 proces zal zijn. Een systeem dat zich ontwikkelt tot een daarin besloten liggende uitkomst, wordt een zelforganiserend systeem genoemd. Voor dit onderzoek betekent dit dat, op basis van een genetisch gespecificeerde begintoestand, het systeem zich door zelforganisatie ontwikkelt tot een functionerend regelsysteem. Om het fenomeen zelforganisatie te verduidelijken is een voorbeeld op zijn plaats. Wanneer een doos met blokken gevuld is en de doos wordt goed geschud, dan zullen de blokken na het schudden wanordelijk in de doos zitten. Als echter een doos gevuld is met knikkers en ook die doos wordt goed geschud, dan zullen door de zelforganisatie de knikkers juist keurig gestapeld in de doos liggen. Niets heeft de knikkers geïnstrueerd zich zo te ordenen; kennelijk ligt in het systeem zelf besloten dat de knikkers zich keurig moeten stapelen. Voor het aanpassen van de verbindingen, zowel tussen de modelneuronen als tussen de zenuwcellen, is activiteit noodzakelijk. Het zich ontwikkelende zenuwstelsel nu blijkt spontaan actief te zijn. Er blijkt zich een ritmisch patroon van activiteit te ontwikkelen, zoals is aangetoond in het embryonale ruggenmerg en in het embryonale netvlies. Hierop gebaseerd is er in het model ook spontane, ritmische activiteit aanwezig, die als dirigent voor de leerprocessen fungeert. Resultaten van het onderz o e k Na deze uitgebreide introductie is het mogelijk om het doel van het onderzoek zó te herformuleren, dat het verband met de te presenteren resultaten duidelijk wordt: hoe leiden leerprocessen in het ruggenmerg, op basis van zelforganisatie die wordt aangezwengeld door spontaan aanwezige ritmische activiteit, tot een goed functionerend besturingssysteem van een arm of been? In het inleidende hoofdstuk van het proefschrift wordt het onderzoek in een historisch perspectief geplaatst en worden de belangrijkste aannames waarop het neuraal netwerk is gebaseerd geïntroduceerd. In hoofdstuk twee wordt behandeld dat het neuraal netwerk geleerd heeft om de twee antagonistische modelspieren die de modelarm bewegen alternerend te activeren. Vóór het leren kan het neuraal netwerk de modelarm op geen enkele wijze zinvol aansturen, maar na het leren is het neuraal netwerk in staat om afwisselend de ene of de andere spier aan te sturen. Het belang van deze eigenschap is duidelijk: om een beweging te maken is het nodig om antagonistisch werkende spieren of spiergroepen onafhankelijk te kunnen aansturen. In hoofdstuk drie wordt uitgelegd dat er zich ook situaties kunnen voordoen waarbij het nodig is om antagonistisch werkende spieren tegelijk aan te spannen. Uit de dagelijkse ervaring is bekend dat een motorische handeling die met grote precisie moet worden uitgevoerd, gepaard gaat met het gelijktijdig aanspannen van antagonistische spieren. Dit heet co-contractie. Hierdoor krijgt de ledemaat waar- 133 S a m e n v a t t i n g
6 mee de beweging wordt uitgevoerd een grote mate van stijfheid, waardoor grote precisie bereikt kan worden. In hoofdstuk drie wordt aangetoond dat het neuraal netwerk, alweer slechts door zelforganisatie, geleerd heeft om gezamenlijk de twee modelspieren aan te kunnen spannen, onafhankelijk van de beweging zelf. Voor het model betekent dit dat elke beweging gemaakt kan worden bij elke mate van c o - c o n t r a c t i e. In hoofdstuk vier wordt bestudeerd hoe het neuraal netwerk als gevolg van het leerproces reageert op een verstoring van de houding van de modelarm. Als de stand van een arm door externe invloeden verstoord wordt zal het zenuwstelsel daar door een reflex op reageren. Het doel van de reflex is om de oorspronkelijke stand te herstellen. Het is duidelijk dat een reflex adequaat moet zijn, anders doet hij meer kwaad dan goed. Er is veel gepubliceerd over de reflexen die in het zenuwstelsel gegenereerd worden als de houding van een arm wordt verstoord. Het neuraal netwerk blijkt reflex eigenschappen te hebben ontwikkeld die goed overeenkomen met in het zenuwstelsel gemeten eigenschappen. Zowel de reactie van het neuraal netwerk als de gevolgen voor de toestand van de modelarm verhouden zich goed met gemeten situaties. In dit onderzoek is met behulp van een neuraal netwerk aannemelijk gemaakt dat zelforganisatie als gevolg van ritmische, spontaan in het ruggenmerg aanwezige activiteit een belangrijke rol speelt in het zich ontwikkelende zenuwstelsel. Er is aangetoond dat er zich in het neuraal netwerk eigenschappen ontwikkelen die belangrijk zijn voor de sturing van motoriek, zonder dat het netwerk daartoe specifiek wordt aangezet. Dit betekent dat deze eigenschappen niet hoeven te zijn gespecificeerd in de genetische informatie: als er maar activiteit in het zenuwstelsel is, zullen deze eigenschappen zich door zelforganisatie ontwikkelen. De genetische specificatie van de verschillende soorten zenuwcellen en het bestaan van de onderlinge verbindingen, tezamen met een manier waarop de verbindingen worden aangepast, is kennelijk voldoende om uiteindelijk een goed functionerend regelsysteem te krijgen. In hoofdstuk vijf wordt besproken wat de klinische betekenis van dit onderzoek zou kunnen zijn. De eigenschappen van het zenuwstelsel die in dit proefschrift worden behandeld zijn in beginsel ook aanwezig bij kinderen met ernstige afwijkingen aan het zenuwstelsel. Deze kinderen blijken echter niet in staat om de eigenschappen op de juiste manier aan te sturen en te combineren, omdat de hoger in het zenuwstelsel (in de hersenstam en de grote hersenen) gelegen organisatie van de besturing van deze eigenschappen gestoord is. Dit impliceert dat er gezocht dient te worden naar methoden om deze besturing te verbeteren, of naar andere mogelijkheden om de basale eigenschappen voor bewegingssturing te benutten die in het ruggenmerg aanwezig zijn S a m e n v a t t i n g
Nederlandse samenvatting proefschrift Renée Walhout. Veranderingen in de hersenen bij Amyotrofische Laterale Sclerose
Nederlandse samenvatting proefschrift Veranderingen in de hersenen bij Amyotrofische Laterale Sclerose Cerebral changes in Amyotrophic Lateral Sclerosis, 5 september 2017, UMC Utrecht Inleiding Amyotrofische
Nadere informatieWe kunnen het zenuwstelsel daarom onderverdelen in de controlekamer: het centrale zenuwstelsel en informatiewegen: het perifere zenuwstelsel.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 Het zenuwstelsel De hersenen, het ruggenmerg en de zenuwen in je lichaam vormen samen het zenuwstelsel.
Nadere informatieControle van rompbewegingen bij verstoringen tijdens het duwen van karren
Het mechanisch verstoren van de romp wordt gezien als een risicofactor voor lage rugklachten. Dergelijke verstoringen kunnen zorgen voor ongecontroleerde bewegingen van de romp waarbij een inadequate reactie
Nadere informatiePrenatale screening. Gynaecologie en verloskunde
Prenatale screening Gynaecologie en verloskunde Wat is prenatale screening? De meeste kinderen worden gezond geboren. Een klein percentage (3 4 %) heeft echter bij de geboorte een aangeboren aandoening.
Nadere informatieErfelijke spastische paraparese
Erfelijke spastische paraparese He althy Ageing: moving to the next generation WAT IS EEN ERFELIJKE SPASTISCHE PARAPARESE? Erfelijke spastische paraparese is feitelijk een groep aandoeningen. Deze aandoeningen
Nadere informatieNeDerLANDse samenvatting
CHAPTER 10 259 NEDERLANDSE SAMENVATTING Benzodiazepines zijn psychotrope middelen met anxiolytische, sederende, spierverslappende en hypnotische effecten. In de praktijk worden zij voornamelijk ingezet
Nadere informatieAfweer systeem tegen ziektes, moederlijk hormoon,ontwikkeling, vogels, testosteron
Niet-technische samenvatting 2015311 1 Algemene gegevens 1.1 Titel van het project Heeft de kwaliteit van het afweer systeem bij de vader een invloed on de kwetsbaarheid van de kinderen voor moederlijk
Nadere informatieAmyloïd-bindende eiwitten bij de ziekte van Alzheimer
Amyloïd-bindende eiwitten bij de ziekte van Alzheimer Introductie onderzoeksproject De ziekte van Alzheimer De ziekte van Alzheimer is een neurologische aandoening en is de meest voorkomende vorm van dementie.
Nadere informatieHet meten van loopkarakteristieken
SAMENVATTING Ongeveer 45% van alle mensen na een beroerte valt tenminste één keer per jaar. Een val kan leiden tot tijdelijk letsel zoals een gebroken heup. Ook leidt vallen bij mensen met een beroerte
Nadere informatieDutch summary. Nederlandse samenvatting
Dutch summary Nederlandse samenvatting 127 Kinderen die te vroeg geboren worden, dat wil zeggen bij een zwangerschapsduur korter dan 37 weken, worden prematuren genoemd. Na de bevalling worden ernstig
Nadere informatieNederlandse samenvatting (Dutch summary)
Nederlandse samenvatting (Dutch summary) 1 Vroeggeboorte na antenatale inflammatie bronchiale hyperreactiviteit als onderliggende oorzaak van Vroeggeboorte Over vroeggeboorte, ook wel prematuriteit genoemd,
Nadere informatieNederlandse samenvatting (voor niet-ingewijden)
Nederlandse samenvatting (voor niet-ingewijden) Dit hoofdstuk bevat een Nederlandse samenvatting van het proefschrift, getiteld: Voedingsinterventie bij patiënten met Complex I Deficiëntie: een rol voor
Nadere informatieAlgemene samenvatting
Algemene samenvatting De mens kan niet zonder zuurstof. De zuurstof die wij inademen wordt vanaf de longen door het bloed naar alle cellen van ons lichaam gebracht. De cellen kunnen deze zuurstof gebruiken
Nadere informatieSamenvatting (Summary in Dutch)
Samenvatting (Summary in Dutch) * 132 Baby s die te vroeg geboren worden (bij een zwangerschapsduur korter dan 37 weken) hebben een verhoogd risico op zowel ernstige ontwikkelingproblemen (zoals mentale
Nadere informatieSamenvatting Impliciet leren van kunstmatige grammatica s: Effecten van de complexiteit en het nut van de structuur
Samenvatting Impliciet leren van kunstmatige grammatica s: Effecten van de complexiteit en het nut van de structuur Hoewel kinderen die leren praten geen moeite lijken te doen om de regels van hun moedertaal
Nadere informatieVereenvoudigde Nederlandse samenvatting
Vereenvoudigde Nederlandse samenvatting 151 152 Vroeggeboorte In de westerse wereld wordt 5 tot 13 procent van alle kinderen te vroeg geboren, waarbij vroeggeboorte wordt gedefinieerd als een zwangerschapsduur
Nadere informatieChapter 10. Nederlandse samenvatting
Chapter 10 Nederlandse samenvatting Samenvatting Dunnevezelneuropathie (DVN) is een aandoening waarbij selectief of overwegend de dunne zenuwvezels (Aδ en C) zijn aangedaan. Het klinisch beeld wordt gekenmerkt
Nadere informatieDystonie. Movement disorders GRONINGEN He althy Ageing: moving to the next generation
Dystonie He althy Ageing: moving to the next generation WAT IS DYSTONIE? Dystonie is een bewegingsstoornis die ontstaat door een verstoorde aanspanning van de spieren. Het woord dystonie is afgeleid van
Nadere informatieRESULTATEN INHIBITIE PRIMAIRE REFLEXEN
RESULTATEN INHIBITIE PRIMAIRE REFLEXEN Uitgave van de Praktijk voor Beweging, 2010 www.praktijkvoorbeweging.nl info@praktijkvoorbeweging.nl Margaret Mulder Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd
Nadere informatieCover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/20932 holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/20932 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Haar, Sita Minke ter Title: Birds and babies : a comparison of the early development
Nadere informatieNederlandse Samenvatting. Nederlandse samenvatting Lateralisatie en schizofrenie
Nederlandse samenvatting Lateralisatie en schizofrenie 255 256 De twee hersenhelften, de hemisferen, van het menselijke brein verschillen zowel in vorm als in functie. In sommige hersenfuncties, zoals
Nadere informatiePolymeren zijn grote moleculen die zijn opgebouwd uit een beperkt aantal soorten bouwblokken waarvan er een groot aantal in een molecuul zijn verwerkt. Meestal bestaat een polymeermolecuul uit een lange
Nadere informatieIn het kort. Welke testen zijn er mogelijk bij prenatale screening? Wat is prenatale screening?
prenatale screening Inhoudsopgave In het kort 3 Wat is prenatale screening? 3 Welke testen zijn er mogelijk bij prenatale screening? 3 Bij welke zwangerschapsduur vindt prenatale screening plaats? 3 Wie
Nadere informatieIntermezzo, De expressie van een eiwit.
Samenvatting Bacteriën leven in een omgeving die voortdurend en snel verandert. Om adequaat te kunnen reageren op deze veranderingen beschikken bacteriën over tal van sensor systemen die de omgeving in
Nadere informatieSAMENVATTING IN HET NEDERLANDS
SAMENVATTING IN HET NEDERLANDS Een organisme bestaat uit verschillende weefsels, die opgebouwd zijn uit cellen. Cellen zijn dus de bouwblokken van elk levend organisme. De ontwikkeling van slechts een
Nadere informatieSamenvatting. Mensen creëren hun eigen, soms illusionaire, visie over henzelf en de wereld
Samenvatting Mensen creëren hun eigen, soms illusionaire, visie over henzelf en de wereld om hen heen. Zo hebben vele mensen een natuurlijke neiging om zichzelf als bijzonder positief te beschouwen (bijv,
Nadere informatieEindexamen vwo filosofie 2013-I
Opgave 1 Het tastende brein 1 maximumscore 3 Een goed antwoord bevat een uitleg van de drie definities van vrije wil aan de hand van tekst 1: een uitleg van vrije wil als voorwaarde voor verantwoordelijkheid
Nadere informatieSamenvatting. Figuur 2
Cellen, de bouwstenen van ons lichaam, zijn verassend goed georganiseerde systemen. Verrassend, aangezien cellen erg klein zijn. Een typische cel in ons lichaam is tientallen micrometer in doorsnede, duizend
Nadere informatieNederlandse samenvatting. Verschillende vormen van het visuele korte termijn geheugen en de interactie met aandacht
Nederlandse samenvatting Verschillende vormen van het visuele korte termijn geheugen en de interactie met aandacht 222 Elke keer dat je naar iets of iemand op zoek bent, bijvoorbeeld wanneer je op een
Nadere informatieNEDERLANDSE SAMENVATTING
112 NEDERLANDSE SAMENVATTING Immuunsysteem Het immuunsysteem bestaat uit een samenwerkingsverband tussen verschillende cellen in het lichaam die samenwerken om schadelijke cellen en organismen (kankercellen,
Nadere informatieFiguur 1: schematische weergave van een cel
Inleiding De titel van het proefschrift is Preventing the transmission of mitochondrial diseases. Dat wil zeggen: het tegengaan dat mitochondriële ziekten worden doorgegeven aan het nageslacht. Mitochondriën
Nadere informatieCarol Dweck en andere knappe koppen
Carol Dweck en andere knappe koppen in de (plus)klas 2011 www.lesmateriaalvoorhoogbegaafden.com 2 http://hoogbegaafdheid.slo.nl/hoogbegaafdheid/ theorie/heller/ 3 http://www.youtube.com/watch?v=dg5lamqotok
Nadere informatieHet begrijpen van heterogeniteit binnen de ziekte van Alzheimer: een neurofysiologisch
Het begrijpen van heterogeniteit binnen de ziekte van Alzheimer: een neurofysiologisch perspectief Inleiding De ziekte van Alzheimer wordt gezien als een typische ziekte van de oudere leeftijd, echter
Nadere informatieSensorische Integratie. Betere interactie met jezelf en omgeving door juiste waarneming én beweging. www.stichtingnovo.nl
Sensorische Integratie Betere interactie met jezelf en omgeving door juiste waarneming én beweging www.stichtingnovo.nl Inleiding Deze folder is bedoeld voor ouders, verzorgers en begeleiders van mensen
Nadere informatieKinderwens spreekuur Volendam
Kinderwens spreekuur Volendam Voor wie is deze folder? Deze folder is voor mensen afkomstig uit Volendam met kinderwens. Wat is het kinderwens spreekuur? Het spreekuur is een samenwerking tussen de afdelingen
Nadere informatieCHAPTER 10. Nederlandse samenvatting
CHAPTER 10 Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting Al sinds mensenheugenis is het mensen opgevallen dat infectieziekten bij de ene persoon veel ernstiger verlopen dan bij de andere. Terwijl
Nadere informatieSamenvatting (Dutch summary)
175 176 Samenvatting In dit proefschrift heb ik het ontstaan van de onderste holle ader, de levervaten en het hart bestudeerd. Het onderzoek is uitgevoerd op humane, muizen en varkens embryo s die opgedeeld
Nadere informatieNEUROMUSCULAIRE ADAPTATIES TIJDENS LANGDURIGE BEDRUST
SAMENVATTING Samenvatting 123 NEUROMUSCULAIRE ADAPTATIES TIJDENS LANGDURIGE BEDRUST Gewichtloosheid tijdens bemande ruimtevluchten elimineert vrijwel alle mechanische belasting op het menselijk lichaam.
Nadere informatie7 Samenvatting Inleiding
Samenvatting 7 159 160 7 Samenvatting Inleiding Het onderzoek is gestart met als verwachting dat de ontwikkeling van kinderen beter wordt wanneer er zogenaamde lange keten meervoudig onverzadigde vetzuren
Nadere informatieWat zijn segmentale relaties?
5 Wat zijn segmentale relaties? Samenvatting Tussen de ingewanden, het verborgene, en het waarneembare lichaam bestaan relaties en interacties die hun basis hebben in de segmentale innervatie. Een aandoening
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting GENETISCHE EN RADIOLOGISCHE MARKERS VOOR DE PROGNOSE EN DIAGNOSE VAN MULTIPLE SCLEROSE Multiple Sclerose (MS) is een aandoening van het centrale zenuwstelsel (hersenen en ruggenmerg)
Nadere informatieWaarom bewegen belangrijk is, ook wanneer u ouder wordt!
Waarom bewegen belangrijk is, ook wanneer u ouder wordt! Bewegen is voor iedereen goed. Maar zeker wanneer iemand ouder wordt, is blijven bewegen van essentieel belang om zo fit en gezond mogelijk te blijven
Nadere informatieDE ROL VAN TRAINER EN COACH BIJ MOTORISCH LEREN
DE ROL VAN TRAINER EN COACH BIJ MOTORISCH LEREN Een relatief duurzame verandering in perceptueel-motorische vaardigheden als gevolg van oefening. (Beek, 2010) 3 FEBRUARI 2016 SJOERD HOEK 333203, SIMONE
Nadere informatieSamenvatting. Het maximaliseren van de effectiviteit van enkel voet orthesen bij kinderen met cerebrale parese
Het maximaliseren van de effectiviteit van enkel voet orthesen bij kinderen met cerebrale parese Lopen, of wandelen, is een van de meest belangrijke activiteiten in het dagelijks leven. Hoewel lopen een
Nadere informatieHoe doen ze dat: een medicijn maken?
Hoe doen ze dat: een medicijn maken? Je neemt vast wel eens iets tegen de hoofdpijn of koorts. En vaak waarschijnlijk zonder er bij na te denken. Maar wist je dat het wel twaalf jaar duurt voordat een
Nadere informatieNEDERLANDSE SAMENVATTING DUTCH SUMMARY
NEDERLANDSE SAMENVATTING DUTCH SUMMARY Introductie De ziekte van Parkinson werd als eerste beschreven door James Parkinson in 1817. Inmiddels is er veel onderzoek gedaan naar de ziekte van Parkinson, maar
Nadere informatieRICHTLIJN DIAGNOSTIEK EN BEHANDELING VAN AFASIE
RICHTLIJN DIAGNOSTIEK EN BEHANDELING VAN AFASIE Samenvatting versie voor mensen met afasie en naasten Afasie is een taalstoornis, geen intelligentiestoornis Juli 2017 1 van 23 Inhoud Inleiding... 3 H1:
Nadere informatieStaat uw leven in het teken van drank en drugs? Een opname biedt uitkomst!
Staat uw leven in het teken van drank en drugs? Een opname biedt uitkomst! KLINISCHE BEHANDELING: ALS U DE CONTROLE OVER UW LEVEN TERUG WILT Onderdeel van Arkin Stoppen met alcohol of drugs en uw manier
Nadere informatieNiet-technische samenvatting 2015134. 1 Algemene gegevens. 2 Categorie van het project. 5 jaar.
Niet-technische samenvatting 2015134 1 Algemene gegevens 1.1 Titel van het project Evaluatie en behandeling van falen van de rechter hartkamer. 1.2 Looptijd van het project 1.3 Trefwoorden (maximaal 5)
Nadere informatieSamenvatting. Een complex beeld
Samenvatting Een complex beeld Vroeg herkende lymeziekte na een tekenbeet is goed te behandelen met antibiotica. Het beeld wordt echter complexer als de symptomen minder duidelijk zijn of als de patiënt
Nadere informatieGewichtsverlies bij Huntington patiënten
Wetenschappelijk nieuws over de Ziekte van Huntington. In eenvoudige taal. Geschreven door wetenschappers. Voor de hele ZvH gemeenschap. Mollige muizen wijzen op het belang van de hypothalamus bij de ziekte
Nadere informatieNEDERLANDSE SAMENVATTING
NEDERLANDSE SAMENVATTING CHAPTER X 188 INLEIDING Wereldwijd neemt het aantal mensen met overgewicht steeds verder toe. In Nederland heeft ruim de helft van de huidige bevolking overgewicht, en 14% heeft
Nadere informatiehoofdstuk 2-4 hoofdstuk 2
Samenvatting Het doel van het onderzoek, zoals beschreven in dit proefschrift, is het identificeren van fysiologische parameters voor het meten van stress bij vleesvarkens. Stress, veroorzaakt door de
Nadere informatieDe ziekte van Parkinson is een neurologische ziekte waarbij zenuwcellen in een specifiek deel van de
Rick Helmich Cerebral Reorganization in Parkinson s disease (proefschrift) Nederlandse Samenvatting De ziekte van Parkinson is een neurologische ziekte waarbij zenuwcellen in een specifiek deel van de
Nadere informatieA c. Dutch Summary 257
Samenvatting 256 Samenvatting Dit proefschrift beschrijft de resultaten van twee longitudinale en een cross-sectioneel onderzoek. Het eerste longitudinale onderzoek betrof de ontwikkeling van probleemgedrag
Nadere informatiehoofdstuk 2 Hoofdstuk 3
Samenvatting Foetale houding en gedrag zijn het resultaat van een interactie tussen foetale (neuromotorische) ontwikkeling en intra-uteriene omgevingsinvloeden. Het is bekend dat veranderingen in intra-uteriene
Nadere informatieGeneesmiddelen bij zwangerschap en borstvoeding
Geneesmiddelen bij zwangerschap en borstvoeding Geneesmiddelen en zwangerschap Enige tientallen jaren geleden dacht men nog dat ongeboren kinderen in de baarmoeder goed beschermd waren tegen schadelijke
Nadere informatieUitgeverij Schoolsupport
11 Hoofdstuk 1 Over DCD Wat is DCD? DCD is een coordinatieontwikkelingsstoornis. Als je DCD hebt, heb je een probleem met coördinatie. Het is dan moeilijk voor je om op de juiste wijze bewegingen uit te
Nadere informatieNLRP-12 Gerelateerde Terugkerende Koorts
www.printo.it/pediatric-rheumatology/nl/intro NLRP-12 Gerelateerde Terugkerende Koorts Versie 2016 1. WAT IS NLRP12 GERELATEERDE TERUGKERENDE KOORTS 1.1 Wat is het? NLRP12 gerelateerde terugkerende koorts
Nadere informatieExamenprogramma biologie vwo
Bijlage 4 Examenprogramma biologie vwo Het eindexamen Het eindexamen bestaat uit het centraal examen en het schoolexamen. Het examenprogramma bestaat uit de volgende domeinen: Domein A Vaardigheden Domein
Nadere informatieBijlage VMBO-GL en TL
Bijlage VMBO-GL en TL 2016 tijdvak 1 biologie CSE GL en TL Deze bijlage bevat informatie. GT-0191-a-16-1-b Dolfijnen Lees eerst informatie 1 tot en met 6 en beantwoord dan vraag 40 tot en met 53. Bij het
Nadere informatieLage rugklachten. www.gzcdiemenzuid.nl
Lage rugklachten Introductie De lage rug is het gebied ter hoogte van de onderste 5 lendenwervels (lumbale wervels) en de overgang met het heiligbeen (lumbo-sacrale overgang). De lendenwervelkolom bestaat
Nadere informatieVeel onderzoek kan gedaan worden door dingen direct te observeren in de natuur, of te bestuderen in het laboratorium. Sommige biologische processen
Samenvatting SAMENVATTING Veel onderzoek kan gedaan worden door dingen direct te observeren in de natuur, of te bestuderen in het laboratorium. Sommige biologische processen zijn echter extreem langzaam,
Nadere informatieCerebrale Visuele Stoornissen. Jij maakt het verschil!
Cerebrale Visuele Stoornissen Weet bij jij kinderen wat ik zie? Weet jij wat ik zie? Jij maakt het verschil! Studiedag Carantegroep 20-05-2011 Even voorstellen Marieke Steendam ergotherapeut VVB-team Koninklijke
Nadere informatiede verzwakkingscorrectie uit te voeren op basis van de berekende verzwakkingscorrectie.
De ultieme uitdaging in het veld van neurowetenschappelijk onderzoek is om te begrijpen wat de biologische basis is van emoties, cognitie en, uiteindelijk, van bewustzijn. Het verkennen van de menselijke
Nadere informatie9. Nederlandse Samenvatting
9. Nederlandse Samenvatting Cellen in ons lichaam zitten niet alleen. Iedere cel is omgeven door andere cellen en een fiber netwerk genaamd de extracellulaire matrix (ECM). Dit netwerk geeft structuur
Nadere informatieDe e-learning van Gastouderland
De e-learning van Gastouderland Ook voor gastouders is het belangrijk te blijven ontwikkelen. Daarom bieden wij diverse modules aan die speciaal ontwikkeld zijn voor de kinderopvang. Gastouderland werkt
Nadere informatieMijn kind heeft moeite met lezen en spellen. Is het misschien dyslectisch? En wat nu?
Mijn kind heeft moeite met lezen en spellen. Is het misschien dyslectisch? En wat nu? voorlichtingsfolder voor ouders R.K. basisschool De Wingerd Zwaag Inleiding In deze folder willen we u iets vertellen
Nadere informatieWaarom doen sommige personen wel aan sport en anderen niet? In hoeverre speelt
Nederlandse samenvatting (Dutch summary) Waarom doen sommige personen wel aan sport en anderen niet? In hoeverre speelt genetische aanleg voor sportgedrag een rol? Hoe hangt sportgedrag samen met geestelijke
Nadere informatieSamenvatting. Introductie
143 Introductie Werpers spelen een belangrijke rol in honkbalwedstrijden en hebben een groot aandeel in het wedstrijdresultaat. Het succes van een werper wordt voor een belangrijk deel bepaald door diens
Nadere informatiehoofdstuk 4 & 7 hoofdstuk 3 & 6 hoofdstuk 2 hoofdstuk 5 Hoofdstuk 2 tot en met 5 hoofdstuk 6 en 7 hoofdstuk 2 hoofdstuk 3 hoofdstuk
Samenvatting De Lokomat is een apparaat dat bestaat uit een tredmolen, een harnas voor lichaamsgewichtondersteuning en twee robot armen die de benen van neurologische patiënten kunnen begeleiden tijdens
Nadere informatiePersonalia. J. Kapitein, Van etiket naar diagnose, DOI 10.1007/978-90-368-0653-4, 2014 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media BV
117 Personalia J. Kapitein, Van etiket naar diagnose, DOI 10.1007/978-90-368-0653-4, 2014 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media BV 118 Personalia Dit boek is het resultaat van het wederzijdse
Nadere informatieNederlandse Samenvatting. Chapter 5
Nederlandse Samenvatting Chapter 5 Chapter 5 Waarde van MRI scans voor voorspelling van invaliditeit in patiënten met Multipele Sclerose Multipele Sclerose (MS) is een relatief vaak voorkomende ziekte
Nadere informatieKinderneurologie.eu. Neuroblastoom. www.kinderneurologie.eu
Neuroblastoom Wat is een neuroblastoom? Een neuroblastoom is een kwaadaardig kankergezwel (tumor) wat ontstaan is uit een bepaald type zenuwweefsel. Dit zenuwweefsel wordt het sympathische zenuwstelsel
Nadere informatie1 Johannes. - Kringleiderhandeleiding -
1 Johannes - Kringleiderhandeleiding - Beste kringleider, Hieronder vind je per hoofdstuk een aantal aanvullende gedachten bij het kringmateriaal over 1 Johannes. Met name wordt beschreven wat het doel
Nadere informatieGeest, brein en cognitie
Geest, brein en cognitie Filosofie van de geest en Grondslagen van de cognitiewetenschap Fred Keijzer 1 Overzicht: Wat is filosofie en waarom is dit relevant voor cognitiewetenschap en kunstmatige intelligentie?
Nadere informatieDenken als een jurist. Jan Struiksma
Denken als een jurist Jan Struiksma VU-alumni 2013 Welke jurist? Advocaat Notaris Bedrijfsjurist Rechter Docent Onderzoeker Student Privaatrecht Strafrecht Staatsrecht Bestuursrecht Denken en rechtsvinding
Nadere informatie3 Super Oefeningen Voor Je Schoudergordel
3 Super Oefeningen Voor Je Schoudergordel Vooraf 1. Lees eerst de algemene trainingsinstructies, deze vind je als bijlage bij dit schema. 2. Doe altijd een warming up van 10 minuten voordat je gaat trainen.
Nadere informatieContact maken, verbinding houden Auteur: Lidy Evertsen
1 Contact maken, verbinding houden Auteur: Lidy Evertsen Contact maken, verbinding hebben: we praten er vaak over, net als over liefhebben en houden van. Maar, voor velen van ons is het niet altijd eenvoudig
Nadere informatieMaatschap Keel-, Neus- en Oorheelkunde. Duizeligheid
Maatschap Keel-, Neus- en Oorheelkunde Algemeen Deze folder geeft u informatie over duizeligheid en de daarbij behorende klachten en behandeling. Iedereen is wel eens duizelig geweest. Toch is het moeilijk
Nadere informatieH5 Begrippenlijst Zenuwstelsel
H5 Begrippenlijst Zenuwstelsel acetylcholine Vaak voorkomende neurotransmitter, bindt aan receptoren en verandert de permeabiliteit van het postsynaptische membraan voor specifieke ionen. animatie synaps
Nadere informatieMaak deel uit van een nieuwe trainingsbeweging!
Maak deel uit van een nieuwe trainingsbeweging! five@interfitness.be 052/33.10.01 www.interfitness.be www.fiveconcept.com Heeft u veel last van rug of gewrichtspijn en alles al geprobeerd? Dan is five
Nadere informatieHyperekplexia. Kinderneurologie.eu.
Hyperekplexia Wat is hyperekplexia? Hyperekplexia is een aandoening waarbij de spieren van kinderen verstijven wanneer zij schrikken van een gering geluid of lichte aanraking. Hoe wordt hyperekplexia ook
Nadere informatieGenetica Gehemeltespleet
Genetica Gehemeltespleet Palatoschisis Genetica Inleiding Uw kind staat onder behandeling van het schisisteam van het Universitair Medisch Centrum Groningen (UMCG), het Medisch Centrum Leeuwarden (MCL)
Nadere informatieIedereen ervaart wel eens lichamelijke klachten. Soms is hiervoor een duidelijke oorzaak, zoals een beschadiging of een ontsteking, maar vaak is er ge
LEKENSAMENVATTING Iedereen ervaart wel eens lichamelijke klachten. Soms is hiervoor een duidelijke oorzaak, zoals een beschadiging of een ontsteking, maar vaak is er geen duidelijke medische verklaring
Nadere informatieSamenvatting in het Nederlands
Samenvatting in het Nederlands Samenvatting Men schat dat in 2005 ongeveer 40.000 mensen in Nederland een nieraandoening hadden. Hiervan waren ruim 5500 patiënten afhankelijk van dialyse. Voor dialysepatiënten
Nadere informatieWIE DE MOLLII PAST, TREKKE M AAN
62 VEINE WIE DE MOLLII PAST, TREKKE M AAN TEKST: RENÉE RUISCH FOTO S: CAWE FOTOGRAFIE/EIGEN BEZIT HOEWEL JE HET VERSTANDELIJK WEL BEGRIJPT, BEN JE TOCH VERRAST ALS JE ZIET DAT EEN UUR HET PAK DRAGEN METEEN
Nadere informatieBron: Handleiding bij feedbackkader, Marjoleine Dobbelaer, Onderwijsinspectie 2013
Effectief feedback geven en ontvangen Bron: Handleiding bij feedbackkader, Marjoleine Dobbelaer, nderwijsinspectie 2013 Inleiding Deze handleiding is geschreven ter ondersteuning van het gebruik van het
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Het doel van dit proefschrift was om te onderzoeken of klinische verschijnselen (fysieke beperkingen en cognitieve stoornissen) bij MS verklaard konden worden door verstoring van functionele hersenennetwerken
Nadere informatiehoofdstuk één hoofdstuk twee
Dit proefschrift beschrijft onderzoek naar hemolytische foetale bloedarmoede en foetale hydrops. Hemolytische foetale bloedarmoede ontstaat door afbraak van rode bloedcellen. Foetale hydrops betreft het
Nadere informatieNetwerkeigenschappen van de circadiane klok van zoogdieren
Nederlandse samenvatting Netwerkeigenschappen van de circadiane klok van zoogdieren Het combineren van verschillende wetenschappen is een uitdaging. Wetenschappers uit verschillende disciplines spreken
Nadere informatieNEDERLANDSE SAMENVATTING
NEDERLANDSE SAMENVATTING Analyse van chromosomale afwijkingen in gastrointestinale tumoren In het ontstaan van kanker spelen vele moleculaire processen een rol. Deze processen worden in gang gezet door
Nadere informatieBeide helften van de hersenen zijn met elkaar verbonden door de hersenbalk. De hersenstam en de kleine hersenen omvatten de rest.
Biologie SE4 Hoofdstuk 14 Paragraaf 1 Het zenuwstelsel kent twee delen: 1. Het centraal zenuwstelsel bevindt zich in het centrum van het lichaam en bestaat uit de neuronen van de hersenen en het ruggenmerg
Nadere informatiePrenatale screening: het berekenen van de kans op aangeboren afwijkingen in het begin van de zwangerschap. Afdeling Verloskunde/Gynaecologie
Prenatale screening: het berekenen van de kans op aangeboren afwijkingen in het begin van de zwangerschap Afdeling Verloskunde/Gynaecologie In het kort De meeste kinderen worden gezond geboren, maar een
Nadere informatieFysiotherapie bij te vroeg geboren baby's. Afdeling Fysiotherapie Route 59
00 Fysiotherapie bij te vroeg geboren baby's Afdeling Fysiotherapie Route 59 1 Wanneer spreekt men van prematuur? Prematuur betekent te vroeg geboren. Kinderen die eerder geboren worden dan 37 zwangerschapsweken,
Nadere informatieNederlandse Samenvatting
Nederlandse Samenvatting 165 Neuromusculaire gevolgen van epimusculaire myofasciale krachttransmissie Ter vergroting van het begrip over de neurale aansturing van lichaamsbewegingen is gedetailleerde kennis
Nadere informatieSamenvatting. Stabiliseren van bimanuele coördinatie: Veranderingen in tussenledemaatinteracties. Samenvatting
Samenvatting Stabiliseren van bimanuele coördinatie: Veranderingen in tussenledemaatinteracties Tijdens het uitvoeren van ritmische bewegingen van twee handen (bimanuele coördinatie) wordt de stabiliteit
Nadere informatieZieZo Observatiemethode Handleiding
ZieZo Observatiemethode Handleiding Ellen Eelman Marjolein Kuiper Marieke Steendam Inhoud 1. Inleiding 3 1.1. Doel 3 1.2. Gebruikers 3 1.3. Samenstelling 3 2. Verantwoording 4 3. Visuele basisvaardigheden
Nadere informatieFylo- en ontogenie van de slaap: de evolutieve betekenis van de slaap over de leeftijd
Fylo- en ontogenie van de slaap: de evolutieve betekenis van de slaap over de leeftijd Professor Robert Poirrier Centre d'étude de l'éveil et du sommeil (CETES) - CHU Luik De meeste mensen zullen slaap
Nadere informatieDe motorische ontwikkeling van de zuigeling
De motorische ontwikkeling van de zuigeling Variëren, selecteren, leren adapteren Mijna Hadders-Algra Tineke Dirks Bohn Stafleu Van Loghum De motorische ontwikkeling van de zuigeling Aan Aaltje, Douwe,
Nadere informatie