De bescherming van erfgenamen tegen nalatenschappen met een negatief saldo

Transcriptie

1 De bescherming van erfgenamen tegen nalatenschappen met een negatief saldo Masterscriptie rechtsgeleerdheid, accent privaatrecht Tilburg Law School Examencommissie: Prof. mr. P. Vlaardingerbroek & mr. drs. E.C.M. Hurkens Monique van Wijlick 1

2 2

3 Bedankwoordje Graag wil ik een kort woordje van dank richten aan enkele personen die mij geholpen hebben bij het afronden van deze scriptie. Allereerst wil ik mijn begeleider prof. mr. P. Vlaardingerbroek bedanken voor zijn begeleiding en zijn feedback. Ondanks zijn drukke planning heeft hij altijd tijd voor me vrij weten te maken. Daarnaast wil ik mijn tweede begeleidster mr. drs. E.C.M. Hurkens bedanken dat zij zitting wil nemen in mijn examencommissie. Als laatste wil ik graag mijn ouders, schoonouders en lieve vrienden bedanken voor hun steun, aanmoediging en het vele malen doorlezen van mijn scriptie. Bedankt voor jullie steun! Monique van Wijlick, november

4 Inhoudsopgave Lijst met afkortingen... 6 Hoofdstuk 1 Inleiding Inleiding Probleemstelling Onderzoeksdoel en relevantie Onderzoeksdoel Relevantie Methode Leeswijzer Hoofdstuk 2 Wijze van aanvaarding van nalatenschappen Inleiding Zuivere aanvaarding Beneficiaire aanvaarding Zware vereffeningsprocedure Lichte vereffeningsprocedure Verwerping Conclusie Hoofdstuk 3 Bespreking Radboudrapport Inleiding Route 1: Aanvaarding met beneficiaire gevolgen Route 2: Uitstel van keuze Route 3: Spijtoptantenregeling of disculpatiemogelijkheden Conclusie Hoofdstuk 4 Rechtsvergelijking Inleiding Zweden Verordening no. 650/ Conclusie

5 Hoofdstuk 5 Conclusie Hoofdstuk 6 Aanbevelingen Inleiding Aanbevelingen Literatuurlijst

6 Lijst met afkortingen BW EPN Fw HR LJN NDFR NJ Rb. RV TE URL Burgerlijk Wetboek Vereniging van Estate Planners in het Notariaat Faillisementswet Hoge Raad Landelijk jurisprudentienummer Nederlandse Documentatie Fiscaal Recht Nederlandse Jurisprudentie Rechtbank Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering Tijdschrift Erfrecht Utrecht Law Review 6

7 Hoofdstuk 1 Inleiding 1.1 Inleiding Charlotte (23) erft belastingschuld van haar overleden moeder ; zo kopte de Telegraaf 22 augustus Charlotte was negentien toen haar moeder na een lang ziekbed overleed aan kanker. Als enige erfgename heeft zij de erfenis van haar moeder zuiver aanvaard, omdat zij in de veronderstelling was dat het saldo van de erfenis nihil dan wel positief zou zijn. Na aanvaarding bleek dat haar moeder een belastingschuld van ,- had opgebouwd in de jaren dat ze zo ziek was geweest. Charlotte had, zo bleek, de erfenis moeten verwerpen of zogenaamd beneficiair moeten aanvaarden. Beneficiair aanvaarden wil zeggen dat je de erfenis alleen aanvaardt als er niet meer schulden dan bezittingen zijn. Ik had daar pal na het overlijden van mijn moeder allemaal geen idee van. Ik was negentien toen en kende niemand die verstand had van dit soort zaken. De schuld is erg, maar Charlotte vindt het nog veel erger dat de nagedachtenis aan haar moeder op deze manier wordt overschaduwd: Ik kan bijna niet meer aan haar denken zonder dat die schuld door mijn hoofd spookt. Ik had zo gehoopt dat ik na alle ellende en verdriet eindelijk mijn leven weer kon oppakken Centraal in dit onderzoek staat het beschermen van (onwetende) erfgenamen tegen een erfenis met een negatief saldo. Erfgenamen zijn op grond van de wettelijke verdeling de langstlevende echtgenoot tezamen met diens kinderen. De eventuele kinderen van de erflater krijgen een rentedragende vordering op de langstlevende echtgenoot ter grootte van het erfdeel. Wanneer de erflater geen echtgeno(o)t(e) of kinderen heeft, erven de overige groepen uit art. 4:10 lid 1 BW zoals de ouders en broers en zussen. Als zich in geen van deze groepen personen bevinden, of deze allen de erfenis verwerpen, komt de nalatenschap toe aan de Staat. In het Nederlandse recht anno 2013 is er voor de erfgenaam in art. 4:190 BW een keuzebevoegdheid aanwezig; hij kan de nalatenschap aanvaarden of verwerpen. Aanvaarding kan zowel zuiver als beneficiair plaatsvinden. Zuivere aanvaarding van een erfenis houdt in dat de erfgenaam alle baten van de nalatenschap erft, maar ook de schulden. In art. 4:192 lid 1 BW is een aanvaardingsfictie aangebracht. 2 Dit wil zeggen dat als de erfgenaam zich ondubbelzinnig en zonder voorbehoud als een zuiver aanvaard hebbende erfgenaam gedraagt, er ook zuivere aanvaarding plaatsvind. Hoewel erfgenamen vaak niet inzien welke consequenties dit met zich meebrengt, komt dit veel voor. 3 Beneficiaire aanvaarding houdt in dat de erfgenaam de erfenis aanvaardt onder voorrecht van boedelbeschrijving. Hiermee wordt voorkomen dat de erfgenaam na aanvaarding geconfronteerd wordt met onbekende schulden. Op beneficiaire aanvaarding volgt vereffening van de nalatenschap. Verwerping van de nalatenschap is de derde optie voor een erfgenaam. Hierbij weigert de erfgenaam de nalatenschap en gaat de erfenis door plaatsvervulling over op zijn kinderen. Zoals eerder aangegeven valt in het geval dat de erfgenaam geen kinderen heeft, de erfenis ten deel aan de rest van de groep erfgenamen genoemd in art 4:10 lid 1 BW. Wanneer alle versterferfgenamen de erfenis verwerpen, en er dus geen erfgenamen meer zijn, verkrijgt de Staat de goederen van de nalatenschap onder algemene titel op basis van art. 4:189 BW. Voor zowel het verwerpen van een erfenis als voor een beneficiaire aanvaarding dient er een verklaring te worden afgelegd bij de 1 Telegraaf (voor link zie literatuurlijst) 2 Kolkman 2006, p Zie o.a. Hof Den Haag 12 maart 2013, LNJ: BZ5609 en Hof Arnhem-Leeuwarden 5 maart 2013, LJN: BV3673 7

8 griffie van de rechtbank waar de overledene het laatst heeft gewoond. In tijden van crisis komt het steeds vaker voor dat er schulden blijken te zitten in een nalatenschap. Bij zuivere aanvaarding kunnen schuldeisers aanspraak maken op het eigen vermogen van de erfgenaam op grond van art. 4:184 lid 1 BW en de formele vereffeningsprocedure van afdeling BW. Het aantal beneficiaire aanvaardingen stijgt dan ook gestaag; zie figuur 1. Figuur 1. Recente cijfers nalatenschappen 4 % 2012 t.o.v 2011 Aantallen tot 31 aug. Aantallen 2011 % 2011 t.o.v Aantallen 2010 beneficiair 13,4% ,7% verworpen 15,6% ,2% overlijdens ,1% Staatssecretaris Teeven heeft aangekondigd een wetswijziging te gaan indienen. Hij wil hiermee een voorziening creëren waarbij het mogelijk wordt dat een erfgenaam die zuiver heeft aanvaard, maar binnen drie maanden nadat hij heeft aanvaard, op de hoogte wordt gesteld van een schuld, via de rechter alsnog beneficiair kan aanvaarden. Teeven heeft zich laten inspireren door het rapport Erven zonder financiële problemen?! 6 (hierna: het Radboudrapport) van de onderzoekers van de Radboud Universiteit Nijmegen en Netwerk Notarissen. In dit rapport worden drie manieren bekeken waarop de Nederlandse wetgeving veranderd zou kunnen worden om zo meer bescherming te bieden aan erfgenamen. Teeven heeft ervoor gekozen om de derde optie uit het Radboudrapport over te nemen in de Nederlandse wetgeving. De eerste voorgestelde route, het schrappen van de zuivere aanvaarding is volgens Teeven een te vergaande verplichting. Het beneficiair aanvaarden brengt extra kosten met zich mee (anno ,-). Hij is van mening dat erfgenamen hiermee extra op kosten worden gejaagd, in de meeste nalatenschappen zit immers nog altijd een positief saldo. De tweede voorgestelde route is het uitstellen van het moment van aanvaarding. Deze route zal niet worden doorgevoerd omdat dit volgens Teeven weinig oplost. Schuldeisers zullen hierdoor benadeeld worden, omdat er tot het moment van aanvaarding nog geen boedel is waarop schuldeisers zich kunnen verhalen. Teeven heeft gekozen voor de spijtoptantenregeling. Wanneer de erfgenaam op het moment van aanvaarding de schuld niet kende en hij hiervan ook niet op de hoogte kon zijn, mag hij alsnog beneficiair aanvaarden. Teeven heeft deze keuze mede gebaseerd op de uitspraak van de rechtbank Roermond van 1 februari Hierin werd bepaald dat een nalatenschap alsnog beneficiair aanvaard kon worden op gronden van redelijkheid en billijkheid. Deze rechtsregel wil Teeven met deze wetswijziging codificeren. In deze scriptie wordt gekeken of de weg gekozen door Teeven de meest efficiënte manier is om erfgenamen te beschermen tegen nalatenschappen met een negatief saldo of dat er andere (betere?) mogelijkheden bestaan. 4 Radboudrapport 2012, p.42 5 Het gaat hierbij om getallen tot en met augustus Radboud universiteit Nijmegen & Netwerk notarissen Rb. Roermond, 1 februari 2013, LJN: BZ0690 8

9 1.2 Probleemstelling De vraag die in dit onderzoek centraal staat is de volgende: Op welke wijze kunnen erfgenamen worden beschermd tegen nalatenschappen met een negatief saldo en is er een verbetering nodig van hun rechtspositie? 1.3 Onderzoeksdoel en relevantie Onderzoeksdoel Het centrale doel van dit onderzoek is drieledig. Eerst zal de huidige situatie betreffende de aanvaarding van nalatenschappen worden beschreven, hierbij zal worden gekeken naar het onderscheid tussen zuivere en beneficiaire aanvaarding, de verwerping van een nalatenschap en het Radboudrapport. Dit dient het eerste doel, namelijk beschrijven. Nadat dit kader geschetst is zal er worden gekeken naar het Zweedse recht en Europese regelgeving, met name naar de Europese verordening van 4 juli 2012 betreffende de bevoegdheid, het toepasselijke recht, de erkenning en de tenuitvoerlegging van beslissingen en de aanvaarding en de tenuitvoerlegging van authentieke akten op het gebied van erfopvolging, alsmede betreffende de instelling van een Europese erfrechtverklaring. 8 Hierbij wordt onder andere gekeken of de voorgenomen wetswijziging van staatssecretaris Teeven in lijn is met het Europese recht. Dit dient het tweede doel, namelijk vergelijken. Ter afsluiting zal worden gekeken of er daadwerkelijk aanpassingen nodig zijn in het Nederlandse recht en zal er een aantal aanbevelingen volgen ter verbetering van de voorgenomen wetswijziging. Hierbij zal ook worden gezocht naar eventuele andere oplossingen dan het alsnog beneficiair aanvaarden. Dit dient het derde doel namelijk waarderen Relevantie In het Radboudrapport wordt aandacht gevraagd voor het aanvaarden van negatieve nalatenschappen. 9 Dit naar aanleiding van diverse mediaberichten zoals opgenomen in de inleiding die het afgelopen jaar zijn verschenen over erfgenamen die in financiële problemen kwamen door het zuiver aanvaarden van een nalatenschap met een negatief saldo. 10 In de mededeling van 11 maart geeft staatssecretaris Teeven aan dat hij het Nederlandse erfrecht wil aanpassen om het aantal schrijnende gevallen in de toekomst terug te dringen. In financieel moeilijke tijden zijn er meer nalatenschappen met een negatief saldo. In sommige gevallen is dit bekend voor de erfgenaam en zal hij beneficiair aanvaarden. Zoals reeds eerder aangegeven komt het echter steeds vaker voor dat na het zuiver aanvaarden van een erfenis een schuld bekend wordt, waarvoor de erfgenaam dan met eigen vermogen verantwoordelijk wordt. 12 Met de wetswijziging die staatssecretaris Teeven voor ogen heeft, wordt het mogelijk om tot drie maanden nadat bekend is geworden dat de erfenis een negatief saldo heeft, alsnog beneficiair te aanvaarden bij de rechter. Hierdoor genieten erfgenamen een betere bescherming tegen onverwachte schulden. De 8 Verordening Europees parlement en de Raad, 650/2012, 4 juli Kamerstukken II, 2012/13, VI, nr NOS journaal en Telegraaf (voor links zie literatuurlijst) Radboudrapport

10 maatschappelijke relevantie van het onderzoek is hiermee aangetoond. Gezien het feit dat er een wetswijziging op handen is, is het wenselijk om met een kritische bril te kijken naar de mogelijkheden die er bestaan voor de Nederlandse wetgever. Door middel van rechtsvergelijking met het Zweedse recht en Europese regelgeving wordt gekeken of er in andere landen andere, wellicht betere, oplossingen zijn gevonden wat betreft het omgaan met erfenissen met een negatief saldo. Voor de rechtsvergelijking is gekozen voor het Zweedse rechtsstelsel, mede omdat daar geen sprake is van de saisine bij het overlijden. 13 In Nederland en bijvoorbeeld Frankrijk gaan bij het overlijden van de erflater de activa en passiva, waaruit zijn vermogen bestaat, onmiddellijk en van rechtswege op zijn erfgenamen over. Deze overgang wordt saisine genoemd naar het Frans adagium le mort saisit le vif. 14 In Zweden kent men verplichte beneficiaire aanvaarding, dit is wellicht een goede optie voor Nederland. Hiermee is de rechtswetenschappelijke relevantie van het onderzoek aangetoond. 1.4 Methode Aan de hand van literatuur- en jurisprudentieonderzoek zal er een kader worden gegeven rondom de problematiek en daaruit volgend een antwoord worden gegeven op de centrale onderzoeksvraag. Hiervoor zal gebruik worden gemaakt van meningen van auteurs geuit in wetenschappelijke artikelen en handboeken. Bij het bespreken van de drie routes uit het Radboudrapport zal telkens worden aangegeven of de rechtspositie van de erfgenamen ook daadwerkelijk verbeterd. Dit aan de hand van de criteria confrontatie met schuldeisers en partijzekerheid. Ook zal er gebruik gemaakt worden van rechtsvergelijking met het Zweedse recht. Dit om inzicht te krijgen in de manier waarop er in dat land met problematiek rondom negatieve nalatenschappen wordt omgegaan en welke oplossingen hiervoor in het Zweedse recht bestaan. 1.5 Leeswijzer In hoofdstuk twee wordt de stand van zaken in het Nederlandse erfrecht anno 2013 besproken. Hierdoor wordt er een beter inzicht verworven in de problematiek die centraal staat in deze scriptie. De drie wijzen van aanvaarding die op dit moment bestaan in het Nederlandse recht worden besproken en de mate van bescherming die daaruit voortvloeit voor erfgenamen. Vervolgens wordt in hoofdstuk drie het Radboudrapport uit 2012 besproken. In dit rapport worden drie mogelijke manieren voorgesteld om onwetende erfgenamen te beschermen tegen een nalatenschap met een negatief saldo. In dit hoofdstuk wordt bezien of dit de drie meest geschikte manieren zijn om deze problematiek te bestrijden en of de rechtspositie van de erfgenamen ook verbetert bij het doorvoeren van deze routes. In hoofdstuk vier wordt een rechtsvergelijking gemaakt met het Zweedse recht, om na te gaan of er in het Zweedse recht modaliteiten bestaan die ook in het Nederlandse recht geïntegreerd zouden kunnen worden. Vervolgens vindt er in dit hoofdstuk een onderzoek plaats naar de Europese verordening op het gebied van erfrecht. Hoofdstuk vier gaat in op de vraag of verdere harmonisatie in regelgeving omtrent erfrecht nodig en mogelijk is. Ten slotte volgt in hoofdstuk vijf de conclusie met daarin het antwoord op de centrale onderzoeksvraag, gevolgd door hoofdstuk zes met enkele aanbevelingen mijnerzijds Luijten 2006, p.27 10

11 Hoofdstuk 2 Wijze van aanvaarding van nalatenschappen 2.1 Inleiding Een erfgenaam kan zoals aangegeven in de inleiding op drie manieren aanvaarden. Aanvaarding kan zowel zuiver als beneficiair geschieden, of de erfgenaam verwerpt de erfenis. De erfgenaam dient een duidelijke keuze te maken; gedeeltelijk verwerpen of gedeeltelijk aanvaarden is niet mogelijk. 15 Op grond van art. 4:185 BW hebben erfgenamen drie maanden de tijd om deze keuze te maken. Deze termijn kan één of meerdere malen verlengd worden door de kantonrechter (art. 4:185 lid 3 BW). Wordt de keuze uitgebracht, dan is zij onherroepelijk. De keuze heeft terugwerkende kracht tot het overlijden van de erflater; aldus art. 4:190 lid 4 BW. 16 De erflater kan de erfgenamen in hun keuze niet beperken (art. 4:190 lid 2 BW). 17 De daad van aanvaarding kan slechts door een directe erfgenaam worden verricht. Dit houdt in dat als een ander dan een directe erfgenaam (bijvoorbeeld een nicht) iets wegneemt uit de nalatenschap er geen aanvaarding plaatsvindt. De directe erfgenamen krijgen in dit geval een vordering op die persoon, deze persoon dient de vordering te voldoen aan de nalatenschap. In dit hoofdstuk wordt het verschil tussen de drie vormen verder uitgelegd om een beter begrip te krijgen van de mogelijkheden die anno 2013 bestaan op grond van art. 4:190 lid 1 BW en welke mate van bescherming voor erfgenamen daaruit voortvloeit. De gevolgen voor de schuldeisers van de nalatenschap blijven door de beperkte ruimte van deze scriptie buiten beschouwing. Hierna volgt een korte conclusie. 2.2 Zuivere aanvaarding Als een erfgenaam een nalatenschap zuiver aanvaardt, aanvaardt hij de gehele nalatenschap, ongeacht of deze nalatenschap een positief saldo heeft of niet. Zuivere aanvaarding kan op drie verschillende manieren tot stand komen, namelijk uitdrukkelijk door het afleggen van een verklaring en inschrijving daarvan in het boedelregister (art. 4:191 lid 1 BW), door het ondubbelzinnig en zonder voorbehoud gedragen als erfgenaam (art 4:192 lid 1 BW) of door middel van een stilzwijgende zuivere aanvaarding (art. 4:192 lid 3 BW). Bij zuivere aanvaarding door middel van een verklaring is de erfgenaam gehouden zijn keuze duidelijk te maken in een verklaring die hij aflegt ter griffie van de rechtbank van het sterfhuis. Deze verklaring wordt dan in het boedelregister ingeschreven. De griffiers van de rechtbank houden een openbaar boedelregister bij, waarin krachtens wettelijk voorschrift feiten worden ingeschreven, die voor de rechtstoestand van opengevallen nalatenschappen van belang zijn (art. 4:186 BW). Schuldeisers kunnen dit boedelregister ook inzien. Deze verklaring is bij zuivere aanvaarding niet verplicht. Zoals hierna wordt beschreven kan ook zuiver worden aanvaard door middel van gedragingen of door stilzitten. Bij de beneficiaire aanvaarding en de verwerping is een dergelijke verklaring met daarin de gemaakte keuze wel verplicht. Vooral de tweede manier van zuivere aanvaarding brengt risico s met zich mee voor de erfgenamen. Erfgenamen zijn zich er vaak niet van bewust wat gedragingen (zoals het huis van de erflater opruimen) voor consequenties met zich kan meebrengen. Erfgenamen dienen een duidelijke scheiding te maken van gedragingen die vallen onder zaakwaarneming (zoals het vuilnis 15 Luijten & Meijer 2008, p Luijten & Meijer 2008, p Asser/Perrick 2009, p

12 buiten zetten), dit worden ook wel de noodzakelijke beheersdaden genoemd 18 en het aanvaarden van de boedel (door bepaalde stukken toe te eigenen uit de boedel, de gehele boedel opruimen). De toenmalige minister van financiën Witteveen in 1964 verwoordde het verschil tussen beide gedragingen als volgt: Een erfgenaam die, binnen de hem vergunde wettelijke termijn van beraad, met betrekking tot de op het ogenblik van erflaters overlijden van rechtswege op hem overgegane goederen der nalatenschap daden van beheer verricht, omdat hij (nog) niet van zins is de nalatenschap te verwerpen, kan zeker als hij daarna definitief van verwerping afziet moeilijk worden beschouwd als een zaakwaarnemer die zich inlaat met de behartiging van eens anders belang. Beperkt hij zich tot de daden van beheer waartoe de wet een erfgenaam die beneficiair heeft aanvaard bevoegd verklaard, dan behoort hij zijn keuzemogelijkheid niet te verspelen. Dat is wel het geval wanneer hij, gelijk vrijstaat aan erfgenamen die zuiver aanvaard hebben, over goederen der nalatenschap als heer en meester beschikt, of wanneer hij, eventueel in een andere vorm dan een verklaring ter griffie, duidelijk aan de schuldeisers der nalatenschap doet blijken dat hij de schulden der nalatenschap geheel voor zijn rekening neemt. 19 Om te illustreren hoe dun de scheidslijn tussen beide gedragingen in het bovenstaande citaat vaak is, worden twee zaken van de rechtbank Amsterdam en de rechtbank Zutphen nader uitgewerkt. In de eerste casus is sprake van zuivere aanvaarding en in de tweede casus niet. In de zaak van 12 oktober 2011 van de rechtbank Amsterdam 20 staat de aanvaarding van een nalatenschap door een dochter centraal. De erflater verkeerde de laatste jaren van zijn leven in slechte gezondheid en kreeg bij het dagelijks leven mantelzorg van zijn buurman. Na het overlijden van erflater heeft de buurman de uitvaart verzorgd. Nu de nalatenschap niet toereikend was om de kosten te dekken, wil de buurman deze kosten verhalen op de enige erfgename, de dochter. De dochter wil de erfenis verwerpen en claimt dat zij geen daden heeft verricht die ondubbelzinnig en zonder voorbehoud ertoe leiden dat ze de erfenis zuiver heeft aanvaard. Zij stelt dan ook dat ze niet gehouden is tot vergoeding van de kosten van de uitvaart. De rechtbank oordeelt hier echter dat de dochter twee gedragingen heeft verricht die er wel toe leiden dat zij de erfenis zuiver heeft aanvaard. De dochter heeft immers bij de ING-bank geïnformeerd naar het saldo van de erflater. Nadat dit saldo bekend werd, heeft dochter verklaard dat ze geen erfgenaam wil zijn. Daarnaast heeft de dochter enkele spullen (waaronder de pinpas) opgehaald bij de buurman die de erflater daar gestald had. Dochter heeft zelfs getekend voor ontvangst van deze spullen. De rechtbank oordeelt dat bij gebreke van enige toelichting van de zijde van gedaagde deze gedragingen niet rijmen met haar ter zitting gegeven verklaring dat zij in geen geval iets uit de nalatenschap van erflater wenste te hebben. 21 De rechtbank oordeelt dat de samenhang van de gedragingen erop wijst dat de dochter de nalatenschap zuiver heeft willen aanvaarden en veroordeelt dochter in de proceskosten en de uitvaartkosten gemaakt door de buurman. 18 van Mourik e.a 2013, p MvA, Parl. Gesch. Vast., p Rb. Amsterdam, 12 oktober 2011, LJN: BU Rb. Amsterdam, 12 oktober 2011, LJN: BU3549, p.1 12

13 De zaak van 22 december 2010 van de rechtbank Zutphen 22 laat een andere uitkomst zien. In deze zaak strijden een dochter en een schoondochter om de nalatenschap van moeder, de erflaatster. De man van de schoondochter is vooroverleden, de schoondochter procedeert in naam van de twee kleinkinderen die in plaats treden van hun overleden vader. In de nalatenschap van de erflater zit een schuld en uit art. 4:182 BW volgt dat de erfgenamen van rechtswege schuldenaar worden van de schulden van de erflater die niet met zijn dood zijn tenietgegaan. De schoondochter claimt dat de kleinkinderen de erfenis hebben verworpen en dat de dochter nu enige erfgenaam is. Ook stelt zij dat de dochter daden heeft verricht in de eerste drie maanden na het overlijden van erflater waaruit blijkt dat zij zich ondubbelzinnig en zonder voorbehoud heeft gedragen alsof zij de nalatenschap zuiver heeft aanvaard. De dochter erkent de uitvaartkosten voldaan te hebben, deels uit eigen middelen omdat het saldo van de bankrekening van erflater daartoe ontoereikend was. Zij betwist echter dat dit een gedraging is waaruit zuivere aanvaarding voortvloeit. De rechtbank oordeelt dat aangenomen mag worden dat het voldoen van de uitvaartkosten valt onder de beheersdaden in de eerste drie maanden na het overlijden, zodat daaruit niet geconcludeerd kan worden dat dochter de nalatenschap zuiver heeft aanvaard. De nalatenschap is dan ook niet door middel van saisine overgegaan op de dochter. Deze twee zaken laten zien dat het verschil tussen gedragingen die ervoor zorgen dat zuivere aanvaarding plaatsvindt en beheersdaden vaak klein is. Voorzichtigheid is dan ook geboden bij het opruimen van de boedel van de erflater. De derde manier van zuivere aanvaarding is de stilzwijgende aanvaarding. Deze manier van zuivere aanvaarding komt tot stand door stilzitten. In het geval dat de erfgenaam de gestelde termijn van drie maanden heeft laten verlopen, wordt hij geacht zuiver te hebben aanvaard (art. 4:192 lid 3 BW). Dit geldt echter niet als er andere erfgenamen zijn die beneficiair aanvaarden, dan wordt deze erfgenaam ook geacht beneficiair te aanvaarden. Hij kan wel alsnog zuiver aanvaarden of verwerpen, zolang hij dit doet binnen drie maanden nadat hij bekend is geworden met de beneficiaire aanvaarding van de overige erfgenamen (art. 4:192 lid 4 BW). Wanneer een erfgenaam niet goed geïnformeerd is over de gevolgen van zijn gedragingen in de nasleep van het overlijden van de erflater, heeft zuivere aanvaarding van de nalatenschap een zeer laag beschermingsniveau. Erfgenamen realiseren bij het opruimen van de boedel vaak niet dat ze hierdoor zuiver aanvaarden en dus ook met eigen vermogen moeten instaan voor schulden van de nalatenschap. Maar ook het emotionele gedeelte (steeds weer post ontvangen met de naam van de overledene erop, steeds weer herinnerd worden aan de dood van de erflater, iedere keer het huis binnen moeten terwijl het van je moeder/vader is geweest) zijn bijkomende, niet te bagatelliseren gevolgen van een zuivere aanvaarding. Door de onherroepelijkheid van de keuze zijn de erfgenamen gebonden aan de zuivere aanvaarding en kan dit in het geval van een negatief saldo van de nalatenschap een zware last leggen op het eigen vermogen van de erfgenamen. 22 Rb. Zutphen, 22 december 2010, LJN: BP

14 2.3 Beneficiaire aanvaarding Een tweede, voor de erfgenaam (veiliger) manier van aanvaarding is de beneficiaire aanvaarding. Beneficiair aanvaarden houdt in dat de erfgenaam de erfenis aanvaardt onder voorbehoud van boedelbeschrijving, hij erft dus alleen de baten. De vier rechtsgevolgen van beneficiaire aanvaarding zijn omschreven door Asser/Perrick; 1. Een erfgenaam is niet verplicht een schuld van de nalatenschap ten laste van zijn overig vermogen te voldoen tenzij zich één van de omstandigheden van art. 4:184 lid 2 onder b tot en met d BW voordoet. In verband daarmee bepaalt art. 4:200 lid 3 BW: Heeft de erfgenaam een schuld der nalatenschap uit zijn overig vermogen voldaan, dan treedt hij op als schuldeiser van de nalatenschap voor het bedrag van die schuld in de rang die zij had. De vorige zin is van overeenkomstige toepassing op een last die verplicht tot een uitgave in geld ten laste van de nalatenschap welke de erfgenaam uit zijn overige vermogen heeft voldaan. 2. De rechtspositie van de erflater die wel op de erfgenaam overgaat en de rechtspositie van de beneficiaire erfgenaam vermengen zich niet met elkaar hetgeen art. 4:200 lid 2 BW als volgt formuleert: Vorderingen van de erflater op de erfgenaam en beperkte rechten van de erflater op een goed van de erfgenaam, alsmede vorderingen van de erfgenaam op de erflater en beperkte rechten van de erfgenaam op een goed van de erflater gaan niet door vermenging teniet. 3. De erfgenamen moeten de nalatenschap in beginsel vereffenen overeenkomstig afd boek 4 BW. Een nalatenschap wordt, behoudens het in art. 4:221 BW bepaalde, overeenkomstig de in afd gegeven voorschriften vereffend: a. wanneer zij door één of meer erfgenamen onder voorrecht van boedelbeschrijving is aanvaard, tenzij er een tot voldoening van de opeisbare schulden en legaten bevoegde executeur is en deze kan aantonen dat de goederen der nalatenschap ruimschoots toereikend zijn om alle schulden der nalatenschap te voldoen; geschillen dienaangaande worden door de kantonrechter beslist; b. wanneer de rechtbank een vereffenaar heeft benoemd (art. 4:202 lid BW). 4. Op grond van art. 3:321 lid 1 aanhef en onder e BW bestaat een grond voor verlenging van de verjaring tussen een beneficiair aanvaarde nalatenschap en een erfgenaam. 23 Bij beneficiaire aanvaarding zijn in beginsel alle erfgenamen gezamenlijk vereffenaar en dienen zij de boedel overeenkomstig de formele regels tot effenheid te brengen. 24 Er wordt vereffend zodat schuldeisers hun vorderingen kunnen innen. Wat er na het innen van deze vorderingen nog overblijft van de nalatenschap, kan worden verdeeld onder de erfgenamen. Op de hoofdregel dat na beneficiaire aanvaarding vereffening volgt, zijn drie uitzonderingen, namelijk als de bevoegde executeur kan aantonen dat de nalatenschap ruimschoots toereikend zal zijn om de schuldeisers te voldoen (art. 4:202 lid 1 onder a BW), als de kantonrechter ontheffing verleent omdat het saldo positief is (art. 4:202 lid 2 BW) of indien de nalatenschap verdeeld is overeenkomstig de wettelijke 23 Asser/Perrick 2009, p Kolkman 2006, p

15 verdeling in de zin van art. 4:13 BW. 25 Als geen van deze uitzonderingen van toepassing is, kan de vereffening van een nalatenschap op twee manieren plaatsvinden. In de navolgende twee subparagrafen wordt de zware respectievelijk de lichte vereffeningsprocedure uitgelegd Zware vereffeningsprocedure De afwikkeling van een nalatenschap volgens de zware vereffeningsprocedure is beschreven in afdeling van boek 4 BW. Bij de zware vereffeningsprocedure geldt de hoofdregel niet dat alle erfgenamen vereffenaar zijn, want de rechter benoemt één vereffenaar (art. 4:203 BW). Deze door de rechter aangewezen persoon treedt als vereffenaar in de plaats van de erfgenamen (art. 4:203 lid 2 BW). De formaliteiten waaraan voldaan moet worden voor benoeming zijn opgenomen in art. 4:206 BW. De belangrijkste taken van de vereffenaar zijn de volgende: 1. het op de voorgeschreven wijze bekend maken van zijn benoeming (art. 4:206 lid 6 BW); 2. wanneer niet alle erfgenamen bekend zijn of daar onzekerheid over bestaat, moet hij door oproeping in veel gelezen dagbladen of door andere doelmatige middelen proberen de erfgenamen op te sporen (art. 4:225 lid 1 BW); 3. het opmaken en neerleggen van een notariële of onderhandse boedelbeschrijving (art. 4:211 lid 3 BW); 4. het aanwijzen van een boedelnotaris (art. 4:211 lid 5 BW); 5. het oproepen van boedelschuldeisers en neerleggen van een lijst van erkende en betwiste vorderingen en aanspraken (art. 4:214 BW); 6. het te gelde maken van de goederen van de nalatenschap (art. 4:215 BW); 7. de rekening en verantwoording en de uitdelingslijst neerleggen (art. 4:218 BW); 8. na het verbindend worden van de uitdelingslijst doen van de uitkeringen (art. 4:220 BW); 9. na voltooiing van de vereffening het overschot afgeven aan de erfgenamen of de Staat (art. 4:226 BW). 26 De taak van de vereffenaar wordt beëindigd op het moment dat hij overlijdt, failliet wordt verklaard, onder curatele komt te staan, indien hij onder bewind komt te staan of indien hij in de schuldsanering terechtkomt. Zijn taak eindigt ook als de vereffening simpelweg is voltooid (art. 4:226 BW) Lichte vereffeningsprocedure Bij de lichte vereffeningsprocedure is de vereffenaar een van de erfgenamen en is er geen tussenkomst van de rechter. Dit is een aanmerkelijk eenvoudiger procedure die zijn grondslag heeft in art. 4:221 lid 1 BW. Hierin is bepaald dat de verplichtingen uit de artikelen 214 en 218 boek 4 BW slechts gelden indien de kantonrechter dit bepaalt. Als een boedel kan worden afgewikkeld in goed overleg en in goede samenwerking brengt dit een aanzienlijke vermindering van kosten en tijd met zich mee Van Mourik e.a 2013, p Van Mourik e.a. 2013, p Luijten & Meijer 2008, p

16 Beneficiaire aanvaarding van een nalatenschap brengt een redelijk hoge bescherming met zich mee. Deze bescherming kan worden doorbroken in het geval dat de erfgenaam geen goed erfgenaamschap als bedoeld art. 4:184 lid 2 sub b t/m d BW vertoont. Wanneer de erfgenaam de voldoening van de schuld verhindert, opzettelijk goederen van de nalatenschap zoek maakt, verbergt of op andere wijze aan het verhaal van schuldeiser van de nalatenschap onttrekt of ernstig tekortschiet als vereffenaar, kan dit als gevolg hebben dat het eigen vermogen van de erfgenaam alsnog uitwinbaar wordt. Hoewel dit een redelijk veilige optie is voor erfgenamen, zit hier wel een ethische vraag aan verbonden. Door beneficiaire aanvaarding wordt de erflater bestempeld als onbetrouwbaar, anders had immers ook zuiver aanvaard kunnen worden. In het huidige recht is er een beschermingsmogelijkheid opgenomen voor zulke gevallen, nu kan een erfgenaam alsnog beneficiair aanvaarden als er een andere, meer nadelige laatste wil wordt ontdekt (art. 4:194 lid 1 BW). Ook is er een extra bescherming voor erfgenamen met een wettelijke vertegenwoordiger. Voor een wettelijke vertegenwoordiger (bijvoorbeeld voor minderjarigen of erfgenamen die onder curatele staan) is het verplicht een nalatenschap te verwerpen of beneficiair te aanvaarden. Zuivere aanvaarding voor iemand anders kan niet (art. 4:193 BW). 2.4 Verwerping Wanneer een erfgenaam de nalatenschap niet wil aanvaarden kan hij de erfenis verwerpen. Deze verwerping kan zowel moreel als financieel getint zijn. Van een morele verwerping kan bijvoorbeeld sprake zijn als de erfgenaam een moeilijke relatie had met de erflater of de erflater wordt vervolgd of is veroordeeld voor een misdrijf. 28 De erfgenaam wil dan niet geassocieerd worden met de erflater. In het geval van een negatief saldo, kan de erfgenaam de erfenis verwerpen om financiële redenen. Voor verwerping dient een verklaring afgelegd te worden ter griffie van de rechtbank van het sterfhuis (art. 4:191 lid 1 BW). Wanneer deze verklaring is ingeschreven in het boedelregister werkt de verwerping terug tot aan het moment van openvallen van de nalatenschap (art 4:190 lid 4 BW). De erfgenaam wordt geacht nooit erfgenaam te zijn geweest. Verwerpt een erfgenaam bij versterf, dan geschiedt plaatsvervulling overeenkomstig art. 4:12 BW. 29 De kinderen nemen dan de plaats in van de verwerpende erfgenaam. De kinderen van de verwerpende erfgenaam hebben in het geval dat ze verwerpen toch recht op de legitieme portie (art. 4:72 BW). Bij verwerping van een nalatenschap met een negatief saldo zal deze legitieme portie evenwel nihil zijn. Als alle kinderen verwerpen, verkrijgt de Staat de goederen van de nalatenschap onder algemene titel (art. 4:189 BW). Deze goederen worden door de Staat opgeslagen in de consignatiekas voor zolang het niet duidelijk is of er andere erfgenamen zijn. Een rechthebbende kan zijn tegoed uit deze consignatiekas halen als hij kan bewijzen dat hij al die tijd onbekend is geweest. Verwerpt een erfgenaam echter krachtens uiterste wilsbeschikking, dan vervalt de erfstelling met gevolg dat zijn erfdeel volgens de wet vererft op degenen die als erfgenamen bij versterf opkomen, tenzij er krachtens aanwas een andere erfgenaam in zijn plaats treedt, met voorbijgaan van de versterferfgenamen. Was de erfgenaam de nalatenschap geheel of gedeeltelijk met anderen 28 België: 18 juni 2013, familie weigert erfenis pedoseksuele priester (voor link zie literatuurlijst) 29 Luijten & Meijer 2008, p

17 gemaakt, dan heeft er ingevolge het bepaalde in art. 4:48 BW ten behoeve van die anderen aanwas plaats. De verwerping van de nalatenschap door de erfgenaam krachtens uiterste wilsbeschikking, die zou zijn gemaakt, treft tevens de roeping als erfgenaam bij versterf. 30 In het verlengde van het verwerpen van een erfenis ligt het verwerpen van legaten. Door de beperkte ruimte in deze scriptie blijft dit onderwerp verder onbesproken, wel is het vermelden waard dat het verwerpen van een legaat vormvrij is (art. 4:201 lid 3 BW). Erfgenamen genieten door verwerping van een nalatenschap een zeer vergaande bescherming. Ze worden geacht nooit erfgenaam te zijn geweest en zijn hierdoor ook niet verantwoordelijk voor schulden uit de nalatenschap. Door verwerping kunnen ze echter wel een erfenis mislopen die later toch een positief saldo blijkt te hebben. Voor erfgenamen met een wettelijke vertegenwoordiger geldt hetzelfde als bij het beneficiair aanvaarden, de wettelijke vertegenwoordiger kan na de machtiging van de kantonrechter een verklaring tot verwerping afleggen (art. 4:193 lid 1 BW). 2.5 Conclusie In dit hoofdstuk is besproken op welke manieren erfgenamen een erfenis kunnen aanvaarden. De drie manieren zuiver aanvaarden, beneficiair aanvaarden en verwerpen van de nalatenschap zijn geïllustreerd aan de hand van wetsbepalingen en jurisprudentie. Zuiver aanvaarden is de eenvoudigste manier van aanvaarden, dit kan ook simpelweg door gedragingen. Dit is tevens ook de manier van aanvaarding die de meeste risico s met zich meebrengt. De beneficiaire aanvaarding vereist een verklaring bij de rechtbank waarvoor griffierecht betaald dient te worden. Met het afleggen van deze verklaring voorkomt de erfgenaam echter wel dat hij met zijn eigen vermogen in moet staan voor de schulden van de nalatenschap. Wanneer een erfgenaam de nalatenschap verwerpt, geniet hij een hoge bescherming. Hij is niet aansprakelijk voor schulden uit de nalatenschap, maar hij deelt ook niet mee in het geval de nalatenschap een positief saldo heeft. Het huidige erfrecht bevat volgens staatsecretaris Teeven niet de bescherming die erfgenamen nodig hebben. Er bestaat nog te weinig besef onder erfgenamen wat de keuze voor een van de drie manieren voor aanvaarding inhoudt en welke gevolgen elk van de keuzes met zich meebrengt (voor zover de erfgenaam al bewust een keuze heeft gemaakt). In het volgende hoofdstuk wordt aan de hand van het voornoemde Radboudrapport weergegeven wat Teeven wil gaan veranderen om erfgenamen beter te beschermen tegen nalatenschappen met een negatief saldo. 30 Asser/Perrick 2009, p

18 Hoofdstuk 3 Bespreking Radboudrapport 3.1 Inleiding Omdat er door de huidige crisis steeds meer nalatenschappen zijn met een negatief saldo, is het zaak om erfgenamen beter hiertegen te beschermen. Het eerder genoemde samenwerkingsverbond tussen de Radboud Universiteit en Netwerk Notarissen heeft een begin gemaakt met het rapport Erven zonder financiële zorgen?!. Zij hebben dit rapport uitgebracht met daarin drie verschillende mogelijkheden om erfgenamen beter te beschermen tegen nalatenschappen met een negatief saldo. Dit is een inspiratie geweest voor staatssecretaris Teeven om een wetswijziging voor te stellen in het Nederlandse erfrecht. In het Radboudrapport is onderzocht of met een kleine ingreep in het Nederlandse erfrecht de systematiek rondom het aanvaarden van nalatenschappen zodanig gewijzigd kan worden dat erfgenamen niet zomaar met niet-geërfd vermogen in moeten staan voor schulden van de overledene. Bij de voorgestelde wijzigingen is steeds gekeken naar zes punten waaraan de voorgestelde wijziging dient te voldoen; 1. de nietsvermoedende en niet-kwaadwillende erfgenaam wordt beschermd tegen het uitwinnen van zijn eigen vermogen door de schuldeisers van de overledene; 2. de bescherming van erfgenamen leidt er niet toe dat de afwikkeling van een nalatenschap complexer wordt; 3. de bescherming van erfgenamen brengt geen hogere afwikkelingskosten (administratieve lasten en andere kosten) met zich; 4. ondanks de bescherming van het eigen vermogen van erfgenamen wordt enerzijds de positie van schuldeisers bij overlijden van de schuldenaar niet verslechterd, anderzijds komen schuldeisers door het overlijden van de schuldenaar niet in een betere positie, zoals in het huidige Boek 4 BW het geval is; 5. de bescherming van het eigen vermogen van erfgenamen leidt in beginsel niet tot een doorbreking van de beschikkingsbevoegdheid van de langstlevende echtgenoot indien de wettelijke verdeling van art. 4:13 BW van toepassing is; 6. de aanpassing van de wet moet het predikaat eenvoudige ingreep kunnen dragen. Het huidige erfrechtelijke systeem moet zo veel mogelijk in stand blijven. 31 In het rapport zijn drie mogelijke routes geopperd, elk met een andere invalshoek. Vooral het eerste, tweede en zesde punt wegen zwaar bij Teeven. De keuze van Teeven voor een te volgen route is dan ook voornamelijk gebaseerd op deze drie punten. In dit hoofdstuk worden de drie routes uit het rapport uiteengezet en worden aan de hand van uitspraken uit recente literatuur de voor en nadelen van de verschillende routes besproken. Ook wordt gekeken of het doorvoeren van elke route ook daadwerkelijk een verbetering van de rechtspositie van de erfgenamen met zich meebrengt. Dit aan de hand van de twee criteria; partijzekerheid bij het afwikkelen van een nalatenschap en het voorkomen van een confrontatie van erfgenamen met schuldeisers die zich willen verhalen op het eigen vermogen van de erfgenamen. Hierna volgt een korte conclusie. 31 Radboudrapport 2012, p.6 18

19 3.2 Route 1: Aanvaarding met beneficiaire gevolgen In deze eerste variant wordt de zuivere aanvaarding simpelweg uit de wet geschrapt, waardoor iedereen die een erfenis accepteert dat doet onder dezelfde voorwaarden welke nu gelden voor de beneficiaire aanvaarding. 32 Dus ook als de nalatenschap een duidelijk positief saldo heeft, moeten de erfgenamen die aanvaarden de weg van de beneficiaire aanvaarding inslaan. Hoewel alle erfgenamen de nalatenschap met beneficiaire gevolgen moeten aanvaarden, blijft het volgen van de vereffeningsprocedure achterwege wanneer een van de erfgenamen kan aantonen dat de nalatenschap ruimschoots voldoende is voor het voldoen van de vorderingen van de schuldeisers van de nalatenschap. Het huidige gevolg van de beneficiaire aanvaarding, het volgen van de vereffeningsprocedure, zal alleen van toepassing zijn als de nalatenschap daadwerkelijk negatief dreigt te zijn. De aanvaardingsfictie (het zich gedragen als erfgenaam) wordt in het systeem gehandhaafd, maar heeft niet meer tot gevolg dat het eigen vermogen van een nietsvermoedende en niet-kwaadwillende erfgenaam uitwinbaar wordt. De betreffende gedragingen leiden er wel toe dat een erfgenaam een nalatenschap niet meer kan verwerpen. Dit is in het huidige systeem niet anders. Dit is nodig omdat op een bepaald moment vast moet staan wie de erfgenamen zijn. 33 Een van de voordelen van deze route is de eenvoud voor de erfgenamen. Er zijn nog maar twee keuzes over: aanvaarden of verwerpen. In de media krijgt deze route veel steun, deze optie klinkt voor het publiek als meeste logische optie. Een ander voordeel is dat, zoals in hoofdstuk twee is beschreven, de beneficiaire aanvaarding van erfenissen een redelijk hoog beschermingsniveau geeft. Art. 4:184 lid 2 BW blijft echter wel gelden, dus goed erfgenaamschap blijft van belang. Ook het niet melden dat de schulden de baten van de nalatenschap overtreffen als bedoeld in art. 4:199 lid 2 BW kan blijven leiden tot een verdergaande uitwinbaarheid van vermogen. 34 Een derde voordeel is dat hoewel alle nalatenschappen beneficiair aanvaard worden, de erfgenaam niet automatisch in de vereffeningsprocedure komt (dit wordt opgenomen in het nieuwe lid 3 van art. 4:202 BW). Wanneer erfgenamen kunnen aantonen dat de nalatenschap ruimschoots voldoende is, kan de wettelijke vereffening achterwege blijven. In de literatuur wordt door verschillende auteurs gepleit voor deze eerste route, zoals door Kolkman: Indien beneficiaire aanvaarding en zuivere aanvaarding stuivertje zouden wisselen in het wettelijke systeem, dan voedt dat wellicht de vrees dat erfgenamen dan maar wat zullen aanmodderen. Zij merken het immers toch niet in privé dat de schuldeisers niet tijdig en ordentelijk worden voldaan. Het middel tegen deze erfgenamen staat echter reeds in de wet: de beneficiair aanvaard hebbende erfgenaam die niet netjes afwikkelt, loopt het risico met het eigen vermogen uitwinbaar te worden. Volgens art. 4:184 lid 2 sub d BW is een erfgenaam verplicht een schuld der nalatenschap ten laste van zijn overig vermogen te voldoen, indien hij vereffenaar is, in de vervulling van zijn verplichtingen als zodanig in ernstige mate tekortschiet, en hem daarvan een verwijt kan worden gemaakt. Een prachtige stok achter de deur Van der Geld 2013, p Radboudrapport 2012, p.7 34 Radboudrapport 2012, p.9 35 Kolkman 2012, p.4 19

20 Ook de voorzitter van de EPN, mr. Autar, pleit voor verplichte beneficiaire aanvaarding: De beste oplossing voor dit probleem is dan ook om in navolging van vele andere Europese landen over te stappen op een systeem waarin een nalatenschap van rechtswege, dus zonder dat een handeling van de erfgenamen nodig is, beneficiair wordt aanvaard. Dit scheelt de justitiabelen kosten en moeite en de rechterlijke macht wordt ontlast doordat geen verklaring ter griffie meer hoeft te worden uitgebracht. 36 Op het argument van mr. Autar wordt bij de rechtsvergelijking in hoofdstuk vier teruggekomen. Deze route zorgt dus voor een aanzienlijke verbetering van de rechtspositie van erfgenamen. De erfgenaam wordt niet meer geconfronteerd met eventuele schuldeisers die zich kunnen verhalen op zijn eigen vermogen en voor alle partijen is het duidelijk dat er altijd beneficiair aanvaard wordt, tenzij de erfgenaam zich niet gedraagt als goed erfgenaam als in art. 4:184 lid 2 BW. Een nadeel van deze route is dat alle bepalingen aangaande zuivere aanvaarding en tekst onder boedelbeschrijving uit de wet dienen te worden geschrapt. Bij deze route moeten minstens vijftien wetsartikelen worden gewijzigd of geschrapt. Dit draagt volgens de onderzoekers van het Radboudrapport het predicaat kleine ingreep in het erfrecht (zesde punt uit het rapport), Teeven is het hier echter niet mee eens. Hij stelt dat de verandering in het erfrecht wel eenvoudig moet blijven. Bovendien is Teeven van mening dat de nood voor deze (in zijn ogen drastische) maatregel niet zo hoog is: Dit staat haaks op de omstandigheid dat in het merendeel van de gevallen waarin sprake is van een positieve nalatenschap erfgenamen door zuivere aanvaarding met de minste lasten de erfenis kunnen afwikkelen. 37 Er kleeft ook een nadeel aan voor de schuldeisers, het dubbele verhaalsrecht dat in het huidige recht bestaat bij zuivere aanvaarding wordt een enkel verhaalsrecht. Ze kunnen de vorderingen nog slechts verhalen op de gemeenschap, niet meer op het eigen vermogen van erfgenamen. Dit wordt zoals juist besproken anders wanneer de strafsancties van art. 4:184 lid 2 BW van toepassing zijn. Dan kunnen de schuldeisers evengoed hun vorderingen verhalen op het eigen vermogen van erfgenamen. 3.3 Route 2: Uitstel van keuze Bij deze route wordt het erfrechtelijk stelsel geheel in stand gelaten. Er vindt slechts een wijziging plaats in de termijn waarbinnen een erfgenaam een keuze moet maken. Wanneer een erfgenaam zich gedraagt alsof hij wil aanvaarden, de aanvaardingsfictie in art. 4:192 BW, is zijn recht op verwerping verkeken. Een definitieve keuze tussen zuiver aanvaarden of beneficiair aanvaarden kan echter nog gemaakt worden totdat de wettelijke termijn van drie maanden verlopen is. Zoals in hoofdstuk 2.2 is aangegeven zijn er nogal wat handelingen en gedragingen die leiden tot (zuivere) aanvaarding, dit terwijl de wil niet op aanvaarding als zodanig, met alle rechtsgevolgen van dien, gericht hoeft te zijn. De consequentie van het zich gedragen als erfgenaam wordt in beginsel in het systeem gehandhaafd, echter heeft het verrichten van die handelingen gedurende een wettelijke 36 EPN 2012, p.2 37 Kamerstukken II, 2012/13, VI, nr. 94, p.3 20

21 termijn niet het gevolg dat het eigen vermogen van een erfgenaam uitwinbaar is. 38 Als het de erfgenaam binnen de termijn van drie maanden verstandiger lijkt om alsnog beneficiair te aanvaarden, blijft deze keuze opengesteld. Blijft de erfgenaam echter stilzitten na het gedragen als zuiver aanvaarde erfgenaam, dan wordt hij ook als zodanig aangemerkt. Het grote voordeel van deze route is dat de erfgenaam meer tijd heeft om dingen op een rijtje te zetten. Hij kan in deze drie maanden voldoende informatie inwinnen bij de notaris of andere kanalen en overleg plegen met de eventuele andere erfgenamen. Het gevolg dat de erfgenaam zuiver heeft aanvaard na (onwetend) de boedel op te hebben geruimd van de erflater wordt weggenomen. Een nadeel van deze route is dat als het gaat om onwetende erfgenamen die de boedel hebben opgeruimd zonder voldoende over de gevolgen geïnformeerd te zijn, dit waarschijnlijk na de termijn van drie maanden nog steeds niet voldoende zijn. Wanneer een erfgenaam in de veronderstelling is dat hij juist gehandeld heeft, zal dit niet snel leiden tot verder onderzoek welke consequenties de aanvaarding heeft (gehad). De beoogde verbetering in de rechtspositie van de erfgenamen kan hierdoor een fictieve verbetering worden. Want de erfgenaam kan nog steeds geconfronteerd worden met schuldeisers die zich kunnen verhalen op het eigen vermogen van de erfgenaam als hij niet handelt binnen de gestelde termijn. Ook voor de schuldeisers zit er een nadeel aan deze route. Schuldeisers lopen het risico dat zij niet meer kunnen achterhalen welke goederen deel uitmaakten van de nalatenschap en zij verliezen daardoor (deels) de mogelijkheid om zich op deze goederen te verhalen. 39 Hierdoor blijven de schuldeisers lange tijd in onzekerheid zitten. Ten tijde van het schrijven van deze scriptie is er in de wetenschappelijke literatuur nog geen positieve of negatieve kritiek bekend op deze voorgestelde route. 3.4 Route 3: Spijtoptantenregeling of disculpatiemogelijkheden Dit is de route die Teeven wil gaan volgen en de wetswijziging die hij wil gaan indienen is hierop gebaseerd. Bij deze route heeft de erfgenaam goed geïnformeerd de keuze gemaakt om zuiver te aanvaarden; de erfgenaam ging er vanuit en mocht er ook vanuit gaan dat het saldo van de nalatenschap positief was. Deze route biedt bescherming voor de erfgenamen die na het maken van deze keuze worden geconfronteerd met een onverwachte schuld. Omdat de keuze voor zuivere aanvaarding volgens art. 4:190 lid 4 BW onherroepelijk is, zou een erfgenaam vastzitten aan zijn keuze, ook bij het ontdekken van een (grote) schuld. Bij het volgen van deze route blijft het huidige erfrecht ongewijzigd met slechts één toegevoegd artikellid. Art. 4:194 lid 3 BW zal gaan luiden: Een erfgenaam die na zuivere aanvaarding bekend wordt met een schuld van de nalatenschap, die hij niet kende en ook niet behoorde te kennen, kan indien hij binnen drie maanden na die ontdekking het verzoek daartoe doet, door de kantonrechter gemachtigd worden om alsnog beneficiair te aanvaarden. Een en ander onverminderd het bepaalde in artikel 184 lid 2 onder b en c. <Nochtans komen de schulden der nalatenschap met uitzondering van de hem tevoren niet bekende schulden als bedoeld, ten laste van zijn gehele vermogen.> 38 Radboudrapport 2012, p Kamerstukken II, 2012/13, VI, nr. 94, p.4 21