DEEL 1. Tekst en foto s: Hein van Grouw

Transcriptie

1 DEEL 1. Tekst en foto s: Hein van Grouw In totaal komen er 309 soorten wilde duiven verspreid over vrijwel de hele wereld voor, met uitzondering van Antarctica. Sommige soorten zijn zeer algemeen, terwijl andere met uitsterven worden bedreigd. Zowel in formaat als in kleur zijn duiven zeer divers. In hun lichaamsvorm zijn de meeste soorten echter erg gelijk en als zodanig daardoor direct herkenbaar als duif. Geen van de soorten legt meer dan twee eieren per broedsel en alle duiven voeden hun jongen de eerste dagen met kropmelk of duivenmelk. De broedduur van de eieren is relatief kort en de jongen groeien in een razend tempo vergeleken met andere vogels van hetzelfde formaat. De duiven zijn een op zichzelf staande vogelfamilie zonder directe verwantschappen met andere nog levende families. De enige verwante soorten waren te vinden in de uitgestorven familie van de dodo s. BIOLOGISCHE INDELING VAN DE DUIVEN In de biologie wordt elke diersoort geclassificeerd en benoemd. De functie van een dergelijke indeling is om orde te scheppen in de verscheidenheid van soorten door verwante vormen bij elkaar te nemen. Linnaeus is hier als eerste mee begonnen en zijn omvangrijke werk Systema Natura uit 1758 was hiervan het resultaat. Hierin had hij alle, in die tijd bekende dier- en plantensoorten benoemd en gegroepeerd naar veronderstelde verwantschap. De verwantschap tussen soorten wordt o.a. bepaald door gemeenschappelijke kenmerken en/of de evolutie uit één gemeenschappelijke voorouder. Men spreekt dan van een zelfde familie. Binnen de soorten kan onderscheid gemaakt worden tussen ondersoorten of rassen. Wanneer soorten nauw verwant zijn vormen zij samen één geslacht, de leden van nauw verwante geslachten behoren tot dezelfde familie. Links: De dodo was familie van de duiven. Replica van het Zoölogisch Museum Amsterdam.

2 De fazantduif vertegenwoor digt een aparte onderfamilie binnen de duiven. De familie van de duiven (Columbidae) is een zeer oude familie. Het oudst bekende fossiel van een duif is circa 30 miljoen jaar oud. Ondanks deze respectabele ouderdom gelooft men dat de familie waarschijnlijk nog ouder is. Uit recent DNA-onderzoek is gebleken dat de duiven, naast de uitgestorven dodo s, geen naaste verwanten meer hebben in andere nog bestaande families. Binnen de duivenfamilie is een verdeling van vijf onderfamilies gemaakt: 1. Echte duiven (Columbinae):181 soorten 2. Fazantduiven (Otidiphabinae): 1 soort 3. Kroonduiven (Gourinae): 3 soorten 4. Tandduiven (Didunculinae):1 soort 5. Vruchtenduiven (Treroninae): 123 soorten. De kroonduif is de grootste duif.

3 VOEDING De duiven kunnen op basis van hun voeding grofweg in twee groepen worden ingedeeld: de zaadeters en de vruchteneters. Over het algemeen hebben de echte zaadeters een sterkere spiermaag voor het vermalen van de zaden en een langere darm dan de fruitetende soorten. De zaadeters vinden we voornamelijk bij de echte duiven. De fazantduif, kroonduiven en de tandduif zijn soorten die beide voedseltypen veelvuldig nuttigen. En tot slot, zoals hun naam al aangeeft, vinden we bij de vruchtenduiven de soorten die bijna alleen van vruchten leven. Veel vruchtenduiven kunnen zaden dan ook niet of nauwelijks verteren. Bijna alle duiven nemen hun voedsel voornamenlijk op van de grond. Veel vruchtenduiven echter plukken hun voedsel vooral rechtstreeks van de boom. Zij komen daardoor hun hele leven nauwelijks op de grond. Ongeacht de groep waartoe zij behoren, zijn duiven dus voornamelijk vegetariërs. Toch eten de meeste soorten ook wel enig dierlijk voedsel. Dit is meestal in de vorm van insecten, slakjes en wormen. De goudborstduif is een echte grondduif. Grondduiven, zoals de dolksteekduif en de rode grondduif, nemen aanmerkelijk meer dierlijk voedsel op dan de andere duivensoorten. Zij vinden dit op de bosbodem waarop zij leven. Duiven hebben water nodig om hun voedsel te verteren. Behalve voor de vertering is water ook van belang voor de productie van kropmelk en de regulatie van de lichaamstemperatuur. De meeste soorten drinken nadat zij eerst hebben gegeten. Veel vruchtenduiven drinken helemaal niet. Zij krijgen voldoende vocht binnen met de vruchten die zij eten. KENMERKEN De diverse duivensoorten verschillen onderling enorm in formaat. De kroonduif is met zijn lengte van gemiddeld 70 centimeter en een gewicht van meer dan twee kilogram het grootst. Het musduifje meet slechts 14 centimeter en is daarmee het kleinste familielid van de duiven. Hij weegt slechts 30 gram. In het Engels wordt onderscheid gemaakt tussen pigeons en doves. Over het algemeen worden alle soorten groter dan de tortelduiven aangeduid met pigeon. Soorten met het formaat van de tortels en kleiner noemt men doves. In het Nederlands kent men dit onderscheid niet en wordt alles duif genoemd. Kenmerkend aan duiven is de relatief kleine kop, een compact lichaam en korte poten. De basis van de snavel is bedekt met zachte huid in plaats van een hoornlaag. Duiven zijn over het algemeen goede en krachtige vliegers en veel soorten hebben lange vleugels. De vliegspieren zijn relatief groot en goed

4 ontwikkeld: zij maken 31 tot 44% van het totale lichaamsgewicht uit. Jonge duiven groeien in verhouding tot andere vogelsoorten bijzonder snel. Een van de redenen hiervoor is dat alle duiven hun jongen de eerste dagen voeden met kropmelk. Deze kropmelk is een kaasachtige substantie die zeer eiwitrijk is. Kropmelk wordt gevormd in de krop van de ouders uit lichaamseigen eiwitten onder invloed van hormonen. Kropmelk in deze vorm is uniek in de vogelwereld en komt alleen bij duiven voor. Een ander kenmerk dat alle duiven met elkaar gemeen hebben is de manier waarop zij drinken. De meeste vogels scheppen hun snavel vol en laten het water, door hun kop achterover te houden, in de keel lopen. Duiven echter kunnen het water opzuigen door middel van een pompbeweging. Hiermee zijn de duiven, samen met enkele Australische prachtvinken, uniek in de vogelwereld. Zoals met elke regel is ook hier een uitzondering op. De tandduif drinkt net als andere vogels: snavel volscheppen en het water in de keel laten lopen. Ook in hun manier van slapen verschillen de duiven van de meeste andere vogels. Geen enkele duif steekt tijdens het slapen zijn snavel tussen zijn schouderveren. Dit is een manier van slapen die bij veel andere vogels erg gebruikelijk is. Evenals het rusten op één poot. Behalve de rotsduif, rusten alle andere duiven op twee poten. VOORTPLANTING Duiven leggen per legsel maximaal twee eieren. Duiven die twee eieren leggen beginnen pas met broeden na het leggen van het tweede ei. Op het eerste ei wordt door de ouders al wel gezeten ter bescherming, maar het wordt nog niet verwarmd. Dit is om te voorkomen dat de jongen ongelijk uitkomen. Door de zeer snelle ontwikkeling van de jongen kan een achterstand van één tot anderhalve dag al funest zijn voor het laatste jong. De kleinere soorten, tot het formaat van de tortelduiven, broeden 11 tot 16 dagen, afhankelijk van de soort. Voor de grotere soorten geldt een broedtijd vanaf 17 dagen tot zelfs 30 dagen voor de kroonduif. De eerste levensdagen tot levensweken voeren duiven hun jongen met kropmelk. De ontwikkeling van kropmelk staat onder invloed van hormonen en wordt gestimuleerd door het bebroeden van de eieren. Ook het hoorbaar en voelbaar uitkomen van de jongen, wat ongeveer 24 uur duurt, heeft een positieve invloed op de kropmelkproductie. Kropmelk bestaat bij de rotsduif voor ongeveer 58% uit eiwit en 34% uit vet. De rest bestaat vooral uit as en mineralen. Dankzij deze voedselbron zijn jonge duiven in verhouding de snelst groeiende jongen van alle vogels. Links: De bonte mustkaatduif, één van de 123 soorten vruchtenduiven

5 De prachtvruchtenduif doet zijn naam eer aan met zijn prachtige kleuren. De eerste levensdagen is kropmelk van levensbelang voor de jongen. Hebben zij in deze periode geen of onvoldoende kropmelk gehad, dan zullen zij dit niet overleven. Om voldoende kropmelk te krijgen moeten beide ouders meewerken aan het grootbrengen van de jongen. De productie van kropmelk kost de ouders echter veel energie. Die energie halen ze uit hun voedsel. In zaden zit een redelijke hoeveelheid eiwit, in vruchten veel minder. Dit verklaart dat vooral vruchtenduiven, soorten met een eiwitarm dieet, slechts één ei leggen en dus ook maar één jong per keer krijgen. Behalve dat de duivin uit haar voedsel de voedingsstoffen voor het produceren van een ei moet halen, moeten beide ouders ook voldoende voedingsstoffen hebben om voldoende kropmelk te kunnen produceren om hun jong groot te brengen. Door deze energievretende manier van voeren zijn duiven dus niet in staat een hoger aantal jongen per broedsel groot te brengen. De eerste dagen worden de jongen alleen met kropmelk gevoerd. Na een aantal dagen tot een week krijgen ze daarnaast ook zaden en/of vruchten. Afhankelijk van de soort wordt er meer of minder lang doorgegaan met kropmelk, soms tot ver na het uitvliegen. Dit laatste geldt vooral voor vruchtenduiven vanwege hun eiwitarme dieet. Om de jongen te kunnen voeren neemt de ouder de snavel van het jong in zijn bek. De ouder braakt het voedsel op uit z n krop en dit wordt rechtstreek uit de keel opgenomen door het jong. De veren rond de snavel van het jong zullen daarom pas groeien nadat het jong zelfstandig is. Dit voorkomt vuile veren rond de snavel. DUIVEN EN DE MENS Duiven hebben altijd een belangrijke rol gespeeld in het leven van de mens. Een woord als tortelen, geeft aan dat men vroeger al goed naar duiven keek en ook betekenis gaf aan het waargenomen duivengedrag. Het waren vooral de verschillende tamme duiven in en rondom het huis waarmee men het meest in contact kwam, waaronder dus ook de lachduif. De tamme duiven stammen echter oorspronkelijk af van wilde soorten die ieder hun eigen plaats innemen in de duivenfamilie.

6 duiven zijn plezier voor jong....en minder jong. Duiven spelen van oudsher in diverse culturen en religies een belangrijke rol. Zo staan zij vaak symbool voor iets vredelievends, bijvoorbeeld als teken van vrede of als brenger van goed nieuws. Denk aan de duif van Noach die terugkwam met het bewijs dat het water na de zondvloed ging zakken. Ook ter verbeelding van de liefde en/of vruchtbaarheid wordt de duif vaak gebruikt. Bij de oude Grieken werd de duif geassocieerd met Aphrodite, de godin van de liefde. De duif staat ook symbool voor Astarte, de Indiase godin van de liefde. En de Romeinse godin van de liefde, Venus, had ook al iets met duiven. In het Christelijk geloof staat de duif symbool voor de hemelse liefde, de Heilige Geest. Zelfs in onze tijd is de duif nog een veel gebruikt symbool voor gebeurtenissen waarbij vrede en/of liefde centraal staan, zoals bijvoorbeeld bij trouwerijen. Het beeld van vredelievendheid is waarschijnlijk

7 ontstaan uit de manier waarop een koppeltje duiven met elkaar omgaat. Het koeren, de tedere hofmakerij en het onafscheidelijk samenzijn van de partners zijn eigenschappen die de mens vroeger al waren opgevallen. Het feit dat de symbolische duif meestal wit is, geeft aan dat het vooral tamme duiven zijn geweest die hiervoor model hebben gestaan. Behalve van symbolische waarde, zijn duiven ook altijd een belangrijke voedselbron geweest. Vooral zaadetende duiven waren makkelijk te voeren in gevangenschap. Wellicht dat men soms gevangen jonge duiven helemaal volwassen liet worden en dat dan later bleek dat deze dieren zich in gevangenschap gingen voortplanten. Op deze manier kan domesticatie (= tot huisdier worden) beginnen. Het enkel in gevangenschap houden van (wilde) duiven voor de consumptie en/of religieuze doeleinden is echter nog geen domesticatie. Domesticatie betekent letterlijk: het tot huisdier maken van wilde soorten. Men spreekt echter pas van domesticatie wanneer de mens zich bewust gaat bemoeien met de voortplanting van in gevangenschap gehouden soorten. Deze bemoeienis moet dan tot gevolg hebben dat het dier gaat verschillen van zijn soortgenoten in het wild. Er zijn twee soorten die daadwerkelijk zijn gedomesticeerd. De eerste is de rotsduif, en dit is de stamvader van alle tamme sier- en postduivenrassen. De domesticatie van deze soort is al zeer vroeg begonnen. Al in 4500 voor Christus zou men in Irak pogingen hebben ondernomen om de wilde rotsduif te temmen en in gevangenschap te houden. In deze streek zijn verschillende oude duivenbeeldjes gevonden en ook op Assyrische reliëfs wordt de (tamme) duif veelvuldig afgebeeld. De oude Grieken begonnen in de vijfde eeuw voor Christus de duif af te beelden op hun vazen en in beelden. Uit de manier van afbeelden blijkt het hier om tamme duiven te gaan. De Afrikaanse tortel is de tweede duivensoort die is gedomesticeerd. De domesticatie van de Afrikaanse tortel is vermoedelijk later begonnen dan van de rotsduif, maar hierover is niets bekend. De tamme vorm, dit is de lachduif, wordt al eeuwen in gevangenschap gehouden en was in de wetenschap zelfs eerder bekend dan de wilde vorm. Werd de rotsduif in eerste instantie vooral voor het vlees, de mest, als religieus offer en/of als koerier van berichten gehouden; de lachduif is zeer waarschijnlijk al van het begin van zijn domesticatie alleen gehouden voor de gezelligheid en/of uit (religieus) bijgeloof. Birmatortels voor de slacht op de markt in Hanoi, Vietnam. Ondanks dat de rotsduif en de Afrikaanse tortel beide tot de duiven behoren en beide gedomesticeerd zijn, hebben zij verder weinig onderlinge verwantschap. In een volgend artikel komt de rotsduif kort aan bod. Voor meer informatie Copyright 2006 Aviculture-Europe All rights reserved by VBC